Dewiacja i kontrola społeczna
Norma i normalność są przedmiotem zainteresowania wielu dyscyplin naukowych.
Norma - realny lub idealny wzorzec właściwości jednostki bądź przebiegu określonych zjawisk
3 rodzaje NORM w psychologii:
Norma statystyczna - za normalne uważa się to, co częste, najbardziej powszechne w danej populacji. Norma taka wynika z pomiaru występowania danej cechy - częstość występowania jest najczęściej zgodna z rozkładem normalnym krzywej dzwonowej Gaussa
Norma społeczno - kulturowa - analizuje się zachowanie jednostki pod kątem przystosowania do norm i wartości ogólnie przyjętych w danym społeczeństwie i kulturze, za normalne uznaje się zachowanie, zgodne z normami społeczno - kulturowymi, podejście najbardziej relatywistyczne
Norma teoretyczna - konkretna teoria staje się wzorcem idealnym, normalne jest to, co jest zbieżne z daną konkretną teorią
Nienormalność (dewiacja) będzie zależna od rodzaju norm, które stosujemy.
Dewiacja w sensie społeczno-kulturowym to działanie, które przekracza granice wyznaczone przez społecznie uznane normy i wartości (moralne, religijne, etyczne, prawne).
Dewiacje w tym znaczeniu możemy podzielić na pierwotną i wtórną:
Dewiacja pierwotna - działanie popełnione po raz pierwszy, które na skutek reakcji społeczeństwa może się więcej nie powtórzyć
Dewiacja wtórna - forma recydywy, prowadzi do postrzegania człowieka jako dewianta (zjawisko stygmatyzacji jednostki - trwałe przypisanie jednostce tożsamości dewianta)
Dewiacja „nie zdarza” się tylko jednostką, ale też grupą, mówimy wówczas o subkulturach dewiacyjnych (np. subkultura anarchistów, subkultura przestępcza - wiele działań potępianych przez społeczeństwo w tej grupie będzie wartościowanych pozytywnie i nagradzanych).Subkultury różnią się od kultury danego społeczeństwa, ale zapożyczają jej symbole, wartości i przekonania, często je przekształcając.
Nie wszystkie subkultury mają charakter dewiacyjny!
Subkultura - definicja - względnie spójna grupa społeczna, pozostająca na marginesie głównych tendencji życia społecznego, wyrażająca swą odrębność poprzez zanegowanie lub podważenie utrwalonych i powszechnie akceptowanych wzorców kulturowych - subkultura artystów, muzyków, sportowców itp.
Na straży przestrzegania norm i wartości społecznych stoi mechanizm kontroli społecznej!
KONTROLA SPOŁECZNA - wszelkie środki degradacji (kary) i awansu społecznego (nagrody), które służą ludziom i instytucją do tego, aby członkowie danego społeczeństwa postępowali zgodnie z uznanymi wartościami i normami. Może być formalna, sprawowana przez legalne insynuacje specjalnie do tego stworzone (policja, sąd, prokuratura), jaki i nieformalna, sprawowana przez zwykłych ludzi (przechodzień karzący dziecko za rzucanie papierka na chodnik).
Rozróżniamy również kontrolę wewnętrzną i zewnętrzna:
Kontrola wewnętrzna
- najbardziej skuteczna
- nasze „sumienie” wewnętrzny mechanizm, ukształtowany w toku socjalizacji, poczucie winy, które łącznie sprawiają, że nie jesteśmy w stanie podjąć pewnych działań
- zależna od warunków społecznych i kulturowych
Kontrola zewnętrza
- sprawowana przez inne osoby i instytucje
- szczególnym typem tej kontroli jest kontrola prawna, różni się od innych w następujący sposób:
a) ma szeroki zakres oddziaływania - obowiązuje wszystkich obywateli
b) charakteryzuje się największym stopniem formalizacji - wzory zachowania + konsekwencje związane z ich naruszeniem, konsekwencje wobec nadużyć tych, którzy zostali powołani do kontroli
c) opiera się przede wszystkim na przymusie - czyny zabronione są karane (penalizowane)
d) ma sekwencyjny charakter - na różnych etapach działania niewłaściwego mogę być stosowane różne konsekwencje
e) jest stopniowalna - rozciągnięta w czasie (proces), od orzeczenia kary do wykonania kary
f) występuje po zajściu czynu niedozwolonego, kontrola następcza
h) jest to kontrola bardziej jednostronna - to ograny państwowe w większym stopniu kontrolują obywateli niż odwrotnie.
1