PRZEPISY

DOTYCZĄCE

PRZECIWDZIAŁANIA

POWAŻNYM

AWARIOM

PRZEMYSŁOWYM



Dyrektywa Rady 96/82/WE dotycząca zagrożeniami poważnymi awariami
z

udziałem substancji niebezpiecznych, zwana Dyrektywą Seveso II

opublikowana w 1997r.

 Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r.

– Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 25 z

2008r., poz. 150

z późn. zm.)

 Ustawa z dnia 27 lipca 2001r. o wprowadzeniu ustawy

– Prawo ochrony

środowiska, ustawy o odpadach oraz zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 100,
poz. 1085

z późn. zm.)



Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 9 kwietnia 2002 r. w sprawie
rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w
zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku albo
zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej (Dz. U. Nr
58, p

oz. 535 z późn. zm.)



Rozporządzenie Ministra Gospodarki Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29
maja 2003r. w sprawie wymagań, jakim powinien odpowiadać raport o
bezpieczeństwie zakładu o dużym ryzyku (Dz. U. Nr 104, poz. 970 z późn.
zm.)



Rozporządzenie Ministra Gospodarki Pracy i Polityki Społecznej z dnia 17
lipca 2003r. w sprawie wymagań jakim powinny odpowiadać plany operacyjno
– ratownicze (Dz. U. Nr 131, poz. 1219 z późn. zm.)



Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 czerwca 2002r. w sprawie
szczegółowego zakresu informacji wymaganych do podania do publicznej
wiadomości przez komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej
(Dz. U. Nr 78, poz. 712)



Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 grudnia 2002r. w sprawie
poważnych awarii objętych obowiązkiem zgłoszenia do Głównego Inspektora
Ochrony Środowiska (Dz. U. Nr 5, poz. 58)

Pojęcia:

Awaria

– niespodziewane (nieplanowane), nagłe zdarzenie (wydarzenie), które

powoduje lub może spowodować obrażenia u ludzi lub uszkodzenie budynków,
zakładów, materiałów lub uszkodzenie środowiska.

Poważna awaria:
1.

wystąpienie zdarzeń, takich jak emisja, pożar lub wybuch wskutek
niekontrolowanego rozwoju sytuacji w czasie działalności przemysłowej,
prowadzących do powstania – na terenie lub poza terenem zakładu – natychmiast
lub z opóźnieniem, poważnego niebezpieczeństwa dla człowiek i/lub środowiska,
związanego z jedną lub większą liczbą substancji niebezpiecznych (zgodnie
z d

efinicją zawartą w Dyrektywie Seveso)

2.

zdarzenie takie jak poważna emisja, pożar lub eksplozja w wyniku
niekontrolowanego rozwoju sytuacji w czasie eksploatacji dowolnego zakładu
objętego zakresem zastosowania Dyrektywy, prowadzące do powstania,
natychmiast lub z opóźnieniem, poważnego niebezpieczeństwa dla zdrowia

ludzkie

go i/lub środowiska, związanego z obecnością jednej lub wielu substancji

niebezpiecznych (zgodnie z d

efinicją zawartą w Dyrektywie Seveso II)

3.

niespodziewane, nagłe wydarzenie (zdarzenie), włączając w to takie zdarzenie
jak poważna (duża) emisja (uwolnienie), pożar lub wybuch (eksplozja),
powstające w wyniku nienormalnego (nieprawidłowego) przebiegu działalności
przemysłowej, w którym uczestniczy jedna lub większa liczba substancji
niebezpiecznych i które prowadzi – natychmiast lub z opóźnieniem do poważnych
(groźnych) skutków dla pracowników, ludności i środowiska lub na zewnątrz
instalacji.

Awaria przemysłowa – zdarzenie, które nastąpiło w wyniku niekontrolowanych
zmian/ niekontrolowanego przebiegu jakiejkolwiek działalności związanej
z substancjami niebezpiecznymi na terenie instalacji, np. w czasie ich produkcji,
wykorzystania, przechowywania, usuwania składowania, obchodzenia się z nimi lub
w transporcie

Sytuacja awaryjna, sytuacja bliska awarii, sytuacja bezpośredniego zagrożenia
awarią - niespodziewane (nieplanowane), nagłe zdarzenie, które bez łagodzących
działań systemów lub procedur bezpieczeństwa, mogło by spowodować poważne
obrażenia u ludzi lub uszkodzenia budynków, zakładów, materiałów lub środowiska
albo stać się przyczyną utraty szczelności obudowy prowadzącej do poważnych
negatywnych skutków

Zagrożenie – to właściwość substancji niebezpiecznej lub sytuacja fizyczna, która
może prowadzić do naruszenia zdrowia ludzkiego i/lub zniszczenia środowiska, bądź
też sytuacja fizyczna stwarzająca możliwość obrażeń (uszkodzeń) ludności, szkód
w

majątku, szkód w środowisku lub ich kombinację / połączenie

Instalacja

– to jednostka techniczna w obrębie zakładu, w której produkuje się,

wykorzystuje, przetwarza lub magazynuje niebezpieczne substancje. Obejmuje
wszystkie urządzenia, struktury, rurociągi, maszyny, narzędzi, własne bocznice
kolejowe, doki, nabrzeża do załadunku działające dla potrzeb instalacji, pirsy,
magazyny i podobne urządzenia ruchome i stacjonarne niezbędne do działania
instalacji

Instalacja niebezpieczna

– stacjonarny zakład przemysłowy (miejsce), w którym są

produkowane,

przetwarzane,

stosowane,

magazynowane

(przechowywane),

wykorzystywane lub unieszkodliwiane (składowane) substancje niebezpieczne
w

takiej postaci i ilości, że istnieje ryzyko powstanie poważnej awarii z udziałem

substancji niebezpiecznej, która mogłaby spowodować poważne szkody dla zdrowia
ludzkiego lub środowiska, łącznie ze szkodami w majątku

Niebezpieczna działalność – oznacza działalność, w trakcie której występuje lub
może wystąpić (jest obecna lub może być obecna) jedna lub więcej substancji
niebezpiecznych w ilościach równych lub większych od wartości progowych
(granicznych), która może spowodować skutki transgeniczne

Skutki awarii przemysłowych – bezpośrednie lub pośrednie natychmiastowe lub
powstałe po pewnym czasie następstwa dotyczące człowieka, flory i fauny, gleby,
wody, powietrza i krajobrazu, wartości materialnych i dziedzictwa kultury

Ocena zagrożenia – ocena/osąd dotyczący akceptowalności zagrożenia, kierując
się przy tym odniesieniami wskaźników, norm, standardów, przepisów prawa i polityki

Operator

– dowolna osoba fizyczna lub prawna, która zarządza lub sprawuje

kontrolę nad zakładem lub instalacją, lub która na podstawie krajowych przepisów
prawnych

została upoważniona do sprawowania decydującej kontroli ekonomicznej

nad działalnością techniczną tam prowadzoną

Powiadomienie, notyfikacja, zgłoszenie – dostarczenie władzom określonych
informacji dotyczących instalacji niebezpiecznej

Raport bezpieczeństwa – sporządzony na piśmie dokument zawierający informacje
dotyczący zagadnień technicznych, organizacyjnych, zarządzania i funkcjonowania,
związanych z zagrożeniami powodowanymi przez instalację niebezpieczną oraz
działań mających na celu sprawowanie kontroli nad tą instalacją, zapewniających jej
bezpieczeństwo

Plan awaryjny

– pisemny plan, który na podstawie zidentyfikowanych potencjalnych

awarii oraz ich skutków ustala i opisuje jak należy postępować w sytuacji awarii
i

odniesieniu do ich skutków zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz zakładu

Występujące substancje chemiczne jako surowce stosowane

w

procesach produkcyjnych, jak i półprodukty, gotowe wyroby oraz pozostałości czyli

odpady pod względem ich właściwości fizyko – chemicznych oraz biologicznych
stanowią nie tylko potencjalne, ale i rzeczywista źródło zagrożeń nie tylko
w

środowisku pracy, ale i w środowisku przyrodniczym. W wyniku niezamierzonego,

czy niekontrolowanego przebiegu procesu (awarii przemysłowej, wypadku
transportowego, klęski żywiołowej, itp.) może dojść do uwolnienia się do otoczenia
znacznych ilości niebezpiecznych substancji chemicznych, wybuchu o znacznej sile
niszczenia, pożaru bądź do kilku zdarzeń jednocześnie.

Zaistniałe zdarzenia w różnych państwach świata oraz odnotowane

w

wyniku tych wydarzeń istotne, negatywne skutki dla ludzi i środowiska naturalnego

spowodowały opracowanie przez organizacje międzynarodowe kilku regulacji
ukierunkowanych na działania mające na celu zapobieganie poważnym awariom, jak
i metodom ogranicz

ania skutków zaistniałych zdarzeń.

Regulacje w przedmiotowym zakresie zostały wydane przez Unię Europejską,
Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju OECD, Międzynarodową
Organizację Pracy – MOP, Konwencję Helsińską z 1992r.

Pierwszą regulacją Unii Europejskiej z zakresu zapobiegania

poważnym awariom przemysłowym jak i ograniczania jej skutków była Dyrektywa
Rady z 1982r. w sprawie zagrożenia poważnymi awariami przez niektóre rodzaje
działalności przemysłowej zwana Dyrektywą Seveso. Powyższa dyrektywa została
zmieniona

przez Dyrektywę Rady 96/82/WE (Dyrektywę Seveso II) w sprawie

zarządzania zagrożeniami awariami z udziałem substancji niebezpiecznych.

Niniejsza dyrektywa ustaliła kryteria kwalifikacyjne dla zakładów pod

względem ilości stosowanych bądź powstałych w wyniku niekontrolowanego procesu
substancji niebezpiecznych. Wyróżnia dwie kategorie obiektów: o niższym poziomie
zagrożenia skutkami awarii (NPZSA) oraz o wyższym poziomie zagrożenia skutkami
awarii (WPZSA). Kryterium klasyfikacyjnym do je

dnej z powyższych kategorii są więc

ilości stosowanych bądź powstałych w wyniku awarii substancji niebezpiecznych oraz
rozmiar skutków awarii, a nie kryterium możliwości zaistnienia awarii.
Dyrektywa wyłączyła poza zakres stosowania obiekty:
-

instalacje

jądrowe i zakłady przetwarzania materiałów radioaktywnych

-

instalacje wojskowe

-

wytwórnie i magazyny materiałów wybuchowych, prochu strzelniczego i
amunicji

-

obiekty przemysłu wydobywczego i innych operacji górniczych

-

instalacje do usuwania toksy

cznych i niebezpiecznych odpadów

-

przylądowe, na morzu poszukiwania i wydobycie minerałów, w tym i
w

ęglowodorów

-

katastrofy budowlane, przemysłowe i pożary, przy nie spełnieniu kryteriów
chemicznych

-

awarie transportowe

Dyrektywa Seveso II jak

i wszystkie inne regulacje międzynarodowe mają wiele cech

wspólnych i podobieństw:
-

nakładają na władze państwowe obowiązek wprowadzenia przepisów
ustanawiających system sprawowania kontroli nad zagrożeniami awarią
przemysłową (chemiczną)

-

wprowadzają system zarządzania zagrożeniami awarią obejmujący zadania
podmiotów oraz procedury w odniesieniu do następujących zagadnień:



rozpoznanie zagrożenia i zastosowanie odpowiednich rozwiązań

technicznych, organizacyjnych oraz ocena ryzyka (lub bezpieczeństwa, jako
przeciwieństwa ryzyka) obiektu na etapie projektowania, budowy,
eksploatacji oraz likwidacji



przygotowanie, realizacja i sprawdzanie skuteczności przedsięwzięć
prewencyjnych w obiekcie, w tym w sferze zarządzania obiektem,
organizacji, przedsięwzięć technicznych, szkoleń mających na celu
zapobieganie awariom



przygotowanie się na wypadek awarii polegające opracowaniu przez zarząd
obiektu wewnętrznych planów awaryjnych oraz przez władze lokalne
zewnętrznych planów awaryjnych, a także ćwiczenia, szkolenia i inne
działania służące osiągnięciu i utrzymaniu stałej gotowości do działań
ratowniczych i ograniczających skutki awarii



podejmowanie w razie awarii lub w sytuacji grożącej awarią, działań
przewidzianych w planach postępowania na wypadek awarii

 realiz

acja działań i przedsięwzięć naprawczych, mających na celu likwidację

skutków awarii i przywrócenie środowiska do stanu przed awarią.

-

w odniesieniu do wymienionych elementów systemu zarządzania przepisy
międzynarodowe ustalają następujące zasady:



zarząd obiektu niebezpiecznego , na podstawie ustalonych kryteriów
kwalifikacyjnych dokonuje „samoidentyfikacji” obiektu niebezpiecznego



zarząd obiektu niebezpiecznego dokonuje rejestracji (notyfikacji) obiektu we
władzach spełniających funkcje nadzoru, wraz z podaniem rejestru
substancji niebezpiecznych



zarząd

przedsiębiorstwa

realizuje

odpowiednie

przedsięwzięcia

zapobiegawcze, opracowuje i wdraża politykę zapobiegania awariom
a w

przypadku przedsiębiorstwa kategorii dużego ryzyka dokonuje analizy

ryzyka i przyg

otowuje raport bezpieczeństwa, który przekazuje władzom

nadzorowym



zarząd obiektu niebezpiecznego kategorii dużego ryzyka opracowuje
wewnętrzny plan awaryjny, uwzględniający możliwe scenariusze awarii oraz
dostarcza odpowiednim władzom lub instytucjom dane niezbędne do
opracowania zewnętrznych planów awaryjnych, a także współpracuje przy
ich opracowaniu



odpowiednie władze oceniają raport bezpieczeństwa, oceniają wielkość
ryzyka, podejmują decyzję w sprawie jego akceptowalności lub decyzje
ograniczające ryzyko



władze sprawują nadzór nad przygotowaniem i prawidłowością
wewnętrznych i zewnętrznych planów awaryjnych oraz wykonują funkcję
kontrolno -

inspekcyjne w odniesieniu do obiektów niebezpiecznych



zarząd obiektu niebezpiecznego bada przebieg i skutki awarii oraz działania
ratownicze a także sporządza raport poawaryjny



zarówno pracowników obiektu niebezpiecznego jak i społeczeństwo należy
bezwzględnie informować o zagrożeniach



okoliczna ludność, która może być dotknięta skutkami awarii, musi być
odpowiednio informowana i instruowana



polityka przestrzenna i gospodarka terenami powinna być realizowana
z uwzg

lędnieniem zagrożeń, które niosą obiekty niebezpieczne.

Podsumowując, system przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym
w

odniesieniu do obiektów stwarzających zagrożenie według przepisów

międzynarodowych obejmuje zadania, obowiązki i procedury takie jak:



ustalenie kryteriów klasyfikacyjnych oraz wskazanie wyłączeń – przez władze
państwowe, które stanowią podstawę zaliczenia danego zakładu lub instalacji
do kategorii niebezpieczeństwa przedsiębiorstwa



dokonanie „samoidentyfikacji” przez operatora (zarządcę obiektu) w zakresie
klasyfikacji obiektu do kategorii niebezpieczeństwa obiektu (zakład dużego
lub zwiększonego ryzyka)



realizacja obowiązków przez zakłady obu kategorii z zakresu zapobiegania
awariom, analizy zagrożeń, ograniczania skutków awarii



dokonanie notyfikacji (powiadomienia władz, rejestracji) przez podmiot do
kompetentnych władz



opracowanie i wdrożenie polityki zapobiegania poważnym awariom przez
podmioty zakwalifikowane do obu kategorii ryzyka



realizacja przez obiekty obu kategorii decyzji władz w zakresie spełnienia
odpowiednich procedur i zadań, dotyczących występującego efektu domina
(kumulacja zagrożeń ze względu bliskie sąsiedztwo innych niebezpiecznych
zakładów)



poddanie się operatora zakładu inspekcjom i kontrolom, wykonywanym przez
kompetentną władzę oraz realizacja zaleceń poinspekcyjnych



opracowanie i przedłożenie kompetentnej władzy przez operatora zakładu
obu kategorii zagrożeń raportu bezpieczeństwa, który jest podstawowym
dokumentem systemu zapobiegania awariom, mającym na celu wykazanie,
jakie są zagrożenia i jakie środki i działania zostały w zakładzie podjęte, aby
zapobiegać awariom i ograniczać ich skutki



okresowy przegląd i aktualizacja raportu bezpieczeństwa



ocena przez kompetentne władze raportu bezpieczeństwa



opracowanie przez operatora zakładu stwarzającego duże zagrożenie we
współpracy z pracownikami różnych szczebli wewnętrznych planów
awaryjnych

 dostarczenie przez operat

ora zakładu kompetentnym władzom informacji

niezbędnych do opracowania zewnętrznych planów awaryjnych



opracowanie przez kompetentne władze zewnętrznego planu awaryjnego



aktualizacja, sprawdzanie (obejmujące również ćwiczenia) tak wewnętrznych
jak i zewnętrznych planów awaryjnych



informowanie przez operatora zakładu oraz kompetentne władze
społeczeństwa w zakresie bezpieczeństwa obiektów stwarzających
zagrożenie awariami oraz postępowania w sytuacji awarii



aktualizacja i powtarzalność informacji adresowanej do społeczeństwa



możliwość wglądu przez społeczeństwo do raportu bezpieczeństwa



uprawnienia kompetentnych władz dotyczące możliwości decyzyjnych
w zakresie zakazu lub ograniczenia eksploatacji obiektu niebezpiecznego



wdrożenie przez operatora zakładu w sytuacji awarii wewnętrznego planu
awaryjnego oraz powiadomienie o zaistniałej awarii kompetentnych władz



wdrożenie przez kompetentne władze zewnętrznych planów awaryjnych
w sytuacji zaistnienia awarii

 analiza i opis akcji operacyjno

– ratowniczej, przebiegu i rozmiarów awarii



opracowanie i realizowanie przez kompetentne władze polityki w zakresie
lokalizacji nowych przedsięwzięć, ze szczególnym uwzględnieniem obiektów
niebezpiecznych oraz zagospodarowania terenów wokół obiektów już
eksploatowanych.

Odzwierci

edleniem obowiązków wyartykułowanych w Dyrektywie Seveso II są

w polskim prawodawstwie dwie regulacje, tj.

1) ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r.

– Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62,

poz.

627 z późn.zm.)

2) ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy

– Prawo ochrony

środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw ( Dz. U. Nr
100, poz. 1085 z późn.zm.)

Szczegółowe wymagania w przedmiotowym zakresie wytyczają rozporządzenie
Ministra Gospodarki, Ministra Gospodarki Pracy i Polityki Socjalnej oraz Ministra
Środowiska, których wykaz został zawarty na wstępie.

Ustawa Prawo ochrony środowiska, zgodnie z wymaganiami Dyrektywy Seveso

II wprowadziła w Polsce 2 kategorie obiektów niebezpiecznych: stwarzających
zagrożenie awarią o mniejszych, lokalnych skutkach oraz stwarzających zagrożenie
awarią o rozległych skutkach oraz o wysokim stopniu ich ciężkości.

Kwalifikacja obiektu niebezpiecznego do jednej z dwóch kategorii związana

jest z ilością substancji niebezpiecznej ( niebezpiecznych) w obiekcie.
Prawo ochrony środowiska wprowadziło następujące kategorie:

a)

zakład o zwiększonym ryzyku wystąpienie awarii (ZZR)

b)

zakład o dużym ryzyku wystąpienia awarii (ZDR)

Uregulowanie zawarte w ustawie Prawo ochrony środowiska, jak i ustawie o
wprowadzeniu u

stawy Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o

zmianie niektórych ustaw nie mają zastosowania do obiektów stwarzających
zagrożenie związane z promieniowaniem jonizującym oraz transportu substancji
niebezpiecznych (drogowy, kolejowy, wodny i pow

ietrzny). Wynika to z postanowień

ustawy -

Prawo ochrony środowiska, w myśl których pojęcia zakład (ZZR lub ZDR)

oraz instalacja odnoszą się wyłącznie do obiektów stacjonarnych. W odróżnieniu od
wymagań Dyrektywy Seveso II, polskie przepisy obejmują także obiekty wojskowe,
stacjonarne obiekty systemów transportowych łącznie z dokami, nadbrzeżami
i

stacjami rozrządowymi, systemu przesyłu substancji niebezpiecznych rurociągami,

o

biekty przemysłu wydobywczego (naziemne) oraz składowiska odpadów, jeżeli

zosta

ną zaliczone do ZZR lub ZDR ze względu na ilości substancji niebezpiecznych.

W rozumieniu ustawy Prawo ochrony środowiska przez następujące pojęcia należy
rozumieć:

 instalacja

– to stacjonarne urządzenie techniczne, zespół stacjonarnych

urządzeń technicznych powiązanych technologicznie, położonych na terenie
jednego zakładu oraz budowle nie będące urządzeniami technicznymi ani ich
zespołami, których eksploatacja może spowodować emisję



urządzenie – to niestacjonarne urządzenie techniczne, w tym środki transportu

 substancja niebezpieczna

– jedna lub więcej substancji lub mieszanin, które

ze

względu

na swoje

właściwości

chemiczne,

biologiczne

lub

promieniotwórcze mogą w razie nieprawidłowego obchodzenia się z nimi
spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi lub środowiska. Zatem
substancją niebezpieczną być surowiec, produkt, półprodukt, odpad, a także
substancja powstała w wyniku awarii.



poważna awaria – to zdarzenie, takie jak emisja, pożar lub eksplozja, powstałe
w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których
występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do
natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub
środowiska lub powstania takiego zagrożenia z późnieniem



poważna awaria przemysłowa – to poważna awaria w zakładzie

Kryteria kwalifikacyjne
Ustawa Prawo ochrony środowiska ustala identyczne, jak Dyrektywa Seveso II
zasady dotyczące kryteriów kwalifikacyjnych.
Na niniejsze kryteria składają się 2 wykazy:

a) wykaz substancji niebezpiecznych, z

podaniem ilości decydujących o

zaliczeniu zakładu do kategorii ZZR lub ZDR – tzw. Wartości progowe dla 34
substancji

Tabela 1. Określone substancje niebezpieczne

Lp.

Substancje lub grupy substancji

Numer

CAS

(Chemical

Abstract

Ilość substancji

niebezpiecznej

decydująca o zaliczeniu

do zakładu o:

Service) zwiększonym

ryzyku [Mg]

dużym
ryzyku

[Mg]

1

2

3

4

5

1

Azotan amonu (objaśnienie 1)

6484-52-2

5.000

10.000

2

Azotan amonu (objaśnienie 2)

6484-52-2

1.250

5.000

3

Azotan amonu (objaśnienie 3)

6484-52-2

350

2.500

4

Azotan amonu (objaśnienie 4)

6484-52-2

10

50

5

Azotan potasu (objaśnienie 5)

7757-79-1

5.000

10.000

6

Azotan potasu (objaśnienie 6)

7757-79-1

1.250

5.000

7

Pentatlenek arsenu, kwas arsenowy(V)

i/lub jego sole

1

2

8

Tritlenek arsenu, kwas arsenowy(III) i/lub

jego sole

0,1

9

Brom

7726-95-6

20

100

10

Chlor

7782-50-5

10

25

11

Związki niklu w postaci pyłu (tlenek niklu,

ditlenek niklu, tritlenek diniklu, siarczek

niklu, disiarczek niklu)

1

12

Etylenoimina

151-56-4

10

20

13

Fluor

7782-41-4

10

20

14

Formaldehyd (> 90 %)

50-00-0

5

50

15

Wodór

1333-74-0

5

50

16

Chlorowodór (skroplony gaz)

7647-01-0

25

250

17

Związki ołowioorganiczne

5

50

18

Skrajnie łatwo palne gazy skroplone (w

tym skroplone węglowodory lekkie z

przerobu ropy naftowej) i gaz ziemny

50

200

19

Acetylen

74-86-2

5

50

20

Tlenek etylenu

75-21-8

5

50

21

Tlenek propylenu

75-56-9

5

50

22

Metanol

67-56-1

500

5.000

23

4,4'-Metylenobis(2-chloroanilina) i/lub jej

sole

0,01

24

Izocyjanian metylu

624-83-9

0,15

25

Tlen

7782-44-7

200

2.000

26

Diizocyjanian toluenu

91-08-7

10

100

27

Dichlorek karbonylu (fosgen)

75-44-5

0,3

0,75

28

Triwodorek arsenu (arsyna)

7784-42-1

0,2

1

29

Triwodorek fosforu (fosfina)

7803-51-2

0,2

1

30

Dichlorek siarki

10545-99-

0

1

1

31

Tritlenek siarki

7446-11-9

15

75

32

Polichlorowane dibenzofurany i

polichlorowane dibenzodioksyny (z

włączeniem TCDD - 2,3,7,8-tetra-

chlorodibenzoparadioksyny), z

uwzględnieniem współczynnika

równoważności F (objaśnienie 9 i tabela 3)

0,001

33

Następujące rakotwórcze substancje w

stężeniach przekraczających 5 %: 4-

aminobifenyl i/lub jego sole, chlorek

benzylidenu, benzydyna i/lub jej sole, eter

bis(chlorometylowy), eter

chlorometylometylowy, 1,2-dibromoetan,

siarczan dietylu, siarczan dimetylu, chlorek

dimetylokarbamoilowy, 1,2-dibromo-3-

chloropropan, 1,2-dimetylohydrazyna,

dimetylonitrozoamina, heksametylo-

fosforotriamid, hydrazyna, 2-naftyloamina

0,5

2

i/lub jej sole, 4-nitrobifenyl i 1,3-

propanosulton,

34

Produkty destylacji ropy naftowej:

a) benzyny i benzyny ciężkie,

b) nafty (w tym paliwa do silników

odrzutowych),

c) oleje gazowe (w tym oleje

napędowe do silników wysokoprężnych,

oleje opałowe lekkie i

technologiczne strumienie mieszanin

olejów gazowych)

2.500

25.000

Tabela 2. Kategorie substancji niebezpiecznych nie wymienionych w tabeli 1

Kategorie substancji niebezpiecznych

Ilość substancji niebezpiecznej

decydująca o zaliczeniu do zakładu o:

zwiększonym ryzyku

[Mg]

dużym ryzyku

[Mg]

1

2

3

1. Substancje bardzo toksyczne,
charakteryzowane określeniem rodzaju
zagrożenia:
R26 - działa bardzo toksycznie w

przypadku kontaktu

z drogami oddechowymi,
R27 - działa bardzo toksycznie w

przypadku kontaktu ze skórą,

R28 - działa bardzo toksycznie w

przypadku spożycia

5

20

2. Substancje toksyczne, charakteryzowane
określeniem rodzaju zagrożenia:
R23 - działa toksycznie w przypadku

kontaktu z drogami oddechowymi,

R24 - działa toksycznie w przypadku

kontaktu ze skórą,

R25 - działa toksycznie w przypadku

spożycia

50

200

3. Substancje utleniające, charakteryzowane
określeniem rodzaju zagrożenia:
R7 - może spowodować pożar,
R8 - kontakt z materiałami palnymi może

spowodować pożar,

R9 - wybucha po zmieszaniu z materiałem

łatwo palnym

50

200

4. Substancje wybuchowe (objaśnienie

7.1) podklasa 1.4

50

200

5. Substancje wybuchowe (objaśnienie 7.1)
podklasy 1.1, 1.2, 1.3, 1.5 i 1.6 lub
charakteryzowane określeniem rodzaju
zagrożenia:
R2 - zagrożenie wybuchem wskutek

uderzenia, tarcia, oddziaływania
ognia lub innych źródeł zapłonu,

lub

R3 - skrajne zagrożenie wybuchem

10

50

wskutek uderzenia, tarcia,
oddziaływania ognia lub innych
źródeł zapłonu

6. Substancje łatwo palne (objaśnienie 8

pkt 1)

5.000

50.000

7a. Wysoce łatwo palne ciecze (objaśnienie

8 pkt 2a)

50

200

7b. Substancje wysoce łatwo palne

(objaśnienie 8 pkt 2b)

5.000

50.000

8. Substancje skrajnie łatwo palne

(objaśnienie 8 pkt 3)

10

50

9. Substancje niebezpieczne dla środowiska,
charakteryzowane określeniem rodzaju

zagrożenia:

R50 - działa bardzo toksycznie na

organizmy wodne(z włączeniem R50/53
- działa bardzo toksycznie na
organizmy wodne; może wywoływać
długo utrzymujące się zmiany w
środowisku wodnym),

R51/53 - działa toksycznie na organizmy

wodne; może wywoływać długo
utrzymujące się szkodliwe zmiany w
środowisku wodnym

100

200

200

500

10. Substancje niebezpieczne dla ludzi i
środowiska z innych względów,
charakteryzowane określeniem rodzaju
zagrożenia:

R14 - reaguje gwałtownie z wodą

włączając w to R14/15 - reaguje
gwałtownie z wodą, wyzwalając wysoce
łatwo palne gazy),

R29 - w kontakcie z wodą wyzwala

toksyczne gazy

100

50

500

200

Zakładem o zwiększonym ryzyku (ZRR) lub zakładem o dużym ryzyku (ZDR) jest
zakład, w którym występuje co najmniej jedna substancja niebezpieczna w ilości
równej lub większej niż określone w załączniku do rozporządzenia Ministra
Gospodarki z dnia 9 kwietnia 2002

r. co zostało wskazane również w tabelach

powyżej 1 i 2.
Procedura identyfikacji zakładu zaliczonego do kategorii ZZR i ZDR powinna być
dokonana we wszystkich obiektach stacjonarnych, w których znajdują się
w

znaczących ilościach ( ilości większe lub zbliżone do wartości progowych) lub

mogą powstać w razie utraty kontroli nad procesem ( instalacją), niebezpieczne
substancje chemiczne ujęte w kryteriach kwalifikacyjnych. W sytuacji gdy znajdujące
się w zakładzie poszczególne substancje niebezpieczne nie występują w ilościach
wyższych lub równych odpowiednim ilościom progowym klasyfikacji obiektu
dokonuje się na podstawie zasady sumowania.

Zaliczenie zakładu do zakładu o dużym ryzyku następuje wtedy, jeżeli suma
q

1

/Q

D

+ q

2

/Q

D

+ q

3

/Q

D

+ q

4

/Q

D

+ q

5

/Q

D

+ …… jest większa lub równa 1,

Gdzie poszczególne symbole oznaczają
q

x

-

ilości substancji niebezpiecznych (lub kategorii niebezpiecznych)

odpowiadających wartościom progowym wskazanym w tabeli 1 lub 2.

Q

D

-

odpowiednie ilości określone w kolumnie 5 tabeli 1 lub ilości określone

w kolumnie 3 tabeli 2.

Natomiast zaliczenie zakładu do zakładu o zwiększonym ryzyku następuje wtedy,
jeżeli suma

q

1

/Q

Z

+ q

2

/Q

Z

+ q

3

/Q

Z

+ q

4

/Q

Z

+ q

5

/Q

Z

+ …… jest większa lub równa 1,

Gdzie poszczególne symbole oznaczają:
q

x

-

ilości substancji niebezpiecznych (lub kategorii substancji niebezpiecznych)

odpowiadających wartościom progowym wskazanym w tabeli 1 lub 2

Q

Z

-

odpowiednie ilości określone w kolumnie 4 tabeli 1 lub ilości określone

w kolumnie 2 tabeli 2.

Zasada sumowania powinna mieć zastosowanie dla oceny ogólnych zagrożeń
związanych

z:

toksycznością,

palnością

i

ekotoksycznością

substancji

niebezpiecznych. Z tego względu stosuje się trzykrotnie:
a)

dla sumowania substancji i preparatów wymienionych w tabeli 1

i sklasyfikowanych jako toksyczne lub bardzo toksyczne, razem z substancjami
i

preparatami spełniającymi warunki dla kategorii 1 lub 2,

b)

dla sumowania substancji i preparatów wymienionych w tabeli 1

i

sklasyfikowanych jako utleniające, wybuchowe, łatwo palne, wysoce łatwo palne

lub skrajnie łatwo palne, razem z substancjami i preparatami spełniającymi
warunki dla kategorii 3, 4, 5, 6, 7a, 7b lub 8,

c)

dla sumowania substancji i preparatów spełniających warunki dla kategorii 9

(R50) lub 9 (R51/53).

Zaliczenie zakładu do zakładu o zwiększonym ryzyku albo o dużym ryzyku
następuje, jeżeli którakolwiek z sum uzyskanych w sposób określony w lit. a), b) lub
c) jest większa lub równa 1.

W odniesieniu do substancji o właściwościach pozwalających na zaklasyfikowanie
ich do więcej niż jednej kategorii należy zastosować najniższą ilość odpowiadającą
jednej z kategorii określoną w kolumnie 2 lub 3 tabeli 2. Jednakże, w celu
zastosowania zasady sumowania określonej w pkt 2, powinna być stosowana ilość
odpowiadająca danej klasyfikacji (grupie sumowania).


Zgłoszenie
W ramach przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym na prowadzącym
z

akład kategorii ZZR oraz ZDR ciąży obowiązek zgłoszenia niebezpiecznego obiektu

właściwym organom Państwowej Straży Pożarnej.
Przedmiotowe zgłoszenie winno zawierać dane obejmujące: oznaczenie
prowadzącego zakład, jego adres zamieszkania lub siedziby, adres zakładu,
informację o tytule prawnym, charakter prowadzonej lub planowanej działalności,
rodzaj instalacji i istniejące systemy bezpieczeństwa, rodzaj, kategorię i ilość oraz
charakterystykę fizykochemiczną, pożarową i toksyczną substancji niebezpiecznej,
charakterystykę terenu w bezpośrednim sąsiedztwie zakładu, ze szczególnym

uwzględnieniem czynników mogących przyczynić się do zwiększenia zagrożenia
awarią przemysłową lub pogłębienia jej skutków. Uwagę należy zwrócić także na
substancje nieobecne w obie

kcie, lecz które mogą powstać w warunkach

awaryjnych.
Procedura zgłoszenia powinna być dokonana co najmniej na 30 dni przed
uruchomieniem zakładu (dot. nowo powstających obiektów). Natomiast obiekty,
które funkcjonują (były eksploatowane) z chwilą wejścia w życie ustawy o
wprowadzeniu ustawy

– Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o

zmianie niektórych ustaw – miały dokonać czynności zgłoszeniowych do dnia 31
marca 2002r.
Dla zakładów kategorii ZZR właściwym jest komendant powiatowy Państwowej
S

traży Pożarnej, natomiast dla zakładów kategorii ZDR – komendant wojewódzki

Państwowej Straży Pożarnej. Ponadto analogiczne zgłoszenie winno być przekazane
także wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska.

Program zapobiegania awariom
Prawo ochrony środowiska nakłada na zakład zarówno kategorii ZZR i ZDR
obowiązek

sporządzania

programu

zapobiegania

poważnym

awariom

przemysłowym, który winien zawierać: określenie prawdopodobieństwa zagrożenia
awarią przemysłową, zasady zapobiegania oraz zwalczania skutków awarii
przemysłowej przewidywane do wprowadzenia, określenie sposobów ograniczania
skutków awarii przemysłowej dla ludzi i środowiska w przypadku jej zaistnienia oraz
określenie częstotliwości przeprowadzania analiz (programu zapobiegania awariom)
w celu

oceny jego aktualności i skuteczności.

Program zapobiegania awariom powinny przedłożyć zarówno zakłady kategorii ZZR
i

ZDR, przed uruchomieniem zakładu, właściwemu komendantowi Państwowej

Straży Pożarnej oraz do wiadomości wojewódzkiemu inspektorowi ochrony
środowiska.
Istotne jest uprawnienie właściwego komendanta Państwowej Straży Pożarnej
w

zakresie wstrzymania działalności zakładu, który nie przedstawił programu

zapobiegania awariom, bądź przedstawił program zapobiegania awariom nie
spełniający wymagań.

System bezpieczeństwa
Prowadzący zakład ZDR zobowiązany jest do opracowania i wdrożenia systemu
bezpieczeństwa stanowiącego element systemu zarządzania i organizacji zakładu.
System bezpieczeństwa powinien obejmować:



wskazanie obowiązków pracowników odpowiedzialnych za działania
inicjowane w sytuacji wypadku zaistnienia awarii przemysłowej



szkolenie pracowników związanych z funkcjonowaniem instalacji z substancją
niebezpieczną



systematyczna

analiza

zagrożeń

awarią

przemysłową

oraz

prawdopodobieństwa jej wystąpienia



opracowanie i wdrożenie instrukcji dot. bezpiecznego funkcjonowania
instalacji z substancją niebezpieczną w zakresie normalnej eksploatacji,
konserwacji ora przerw w pracy



opracowanie i wdrożenie instrukcji dot. sposobu postępowania w sytuacji
dokonywanych zmian w procesie przemysłowym



opracowanie planów operacyjno – ratowniczych opartych na analizie sytuacji
awaryjnych



monitoring eksploatowanej instalacji z substancję niebezpieczną

 ocena i aktualizacja programu zapobiegania awariom oraz systemu

bezpieczeństwa

Raport o bezpieczeństwie
Obowiązek sporządzenia raportu o bezpieczeństwie spoczywa tylko na
prowadzącym zakład z kategorii ZDR.
W raporcie o bezpieczeństwie zamieszcza się:

1.

informacje o zakładzie, jego działalności, systemie zarządzania oraz
organizacji, istotne dla zapobiegania awariom;

2.

analizę możliwości wystąpienia awarii i informacje o środkach koniecznych do
zapobieżenia im;

3.

informacje, że prowadzący zakład opracował program zapobiegania awariom
i jest przygotowany do jego stosowania;

4.

informacje, że zakład spełnia warunki do wdrożenia systemu bezpieczeństwa;

5.

informacje, że zastosowane rozwiązania projektowe, konstrukcja oraz
eksploatacja instalacji zakładu zapewniają wystarczający poziom
bezpieczeństwa;

6.

informacje, że prowadzący zakład opracował wewnętrzny plan operacyjno-
ratowniczy oraz dostarczył informacje do opracowania zewnętrznego planu
operacyjno-ratowniczego;

7.

nazwy właściwych podmiotów zaangażowanych w jego przygotowanie;

8.

opis substancji niebezpiecznych znajdujących się w zakładzie.

W szczególności raport o bezpieczeństwie zawiera informacje:



ogólny opis zakładu z uwzględnieniem jego położenia geograficznego
i

dominujących warunków atmosferycznych, geologicznych i wodnych,

zewnętrznych źródeł zagrożenia awarią, opis działalności zakładu i przyjętych
w nim zasad zarządzania bezpieczeństwem



opis instalacji zakładu z uwzględnieniem ich usytuowania przestrzennego,
odległości od sąsiednich instalacji, terenów zamieszkałych, szlaków
komunikacyjnych, stref zagrożeń, dróg dojazdu, dróg pożarowych
i ewakuacyjnych



opis procesów technologicznych z uwzględnieniem prowadzonych operacji
i

procesów fizykochemicznych, magazynowania, gospodarki odpadami

a także



identyfikację instalacji zakładu oraz rodzajów działalności w zakładzie, które
mogą stwarzać zagrożenie poważną awarią;

 opis

możliwych scenariuszy awarii oraz prawdopodobieństwa ich wystąpienia

i

warunków, w których mogą wystąpić, z uwzględnieniem oceny ich zasięgu

i

skutków, włączając w to mapy, fotografie lub inne podobne opisy

przedstaw

iające obszary, które mogą być objęte skutkami tych awarii

 opis

technicznych, organizacyjnych i proceduralnych środków zapobiegania

awariom i minimalizacji ich skutków, z uwzględnieniem oceny skuteczności
tych środków;



organizację systemu alarmowania i działań ratowniczych;



powołanie się na opracowany przez prowadzącego zakład program
zapobiegania awariom;



podanie sposobów wdrażania zasad określonych w programie zapobiegania
awariom;



określenie częstotliwości oceny aktualności i skuteczności programu
zapobiegania awariom;

 sposoby

wdrażania zasad wymienionych w systemie bezpieczeństwa;



wdrożenie nadzoru nad bezpieczeństwem instalacji, z uwzględnieniem
normalnej eksploatacji, konserwacji i czasowych przerw w pracy oraz
wprowadzania zmian w procesach technologicznych;

 prowadzenie

systematycznej oceny prawdopodobieństwa wystąpienia

i

skutków potencjalnych awarii przemysłowych;



określenie częstotliwości oceny aktualności i skuteczności systemu
bezpieczeństwa

 potwierdzenie

istnienia i określenia zasad wprowadzania zmian w profilu

produkcji, konstrukcji, obsłudze i organizacji;

 potwierdzenie

istnienia i określenia środków przedsięwziętych dla kontroli

zgodności z wymaganiami bezpieczeństwa oraz przepisami bezpieczeństwa
pracy, takich jak regularne przeglądy instalacji pod kątem zapewnienia
bezpieczeństwa



powołanie się na opracowany przez prowadzącego zakład wewnętrzny plan
operacyjno-ratowniczy;



określenie częstotliwości oceny aktualności i skuteczności wewnętrznego
planu operacyjno-ratowniczego;



powołanie się na dostarczone informacje do opracowania zewnętrznego planu
operacyjno-ratowniczego;



wykaz substancji niebezpiecznych zawierający: identyfikację substancji
zawierającą zgodnie z terminologią międzynarodową nazwę chemiczną,
numer CAS (Chemical Abstract Service)

oraz nazwę według nomenklatury

IUPAC,

maksymalne ilości substancji niebezpiecznych znajdujących się

aktualnie (w dniu sporządzenia raportu) lub mogących się znaleźć
w

zakładzie;



charakterystykę fizykochemiczną i toksykologiczną tych substancji oraz
wskazan

ie zagrożeń stwarzanych przez nie dla ludzi i środowiska, zarówno

natychmiastowo, jak i z opóźnieniem, w warunkach normalnego użytkowania
i awarii;



powołanie się na posiadane przez zakład karty charakterystyki
niebezpiecznych substancji chemicznych

Dokume

ntami wyjściowymi na bazie których ma być opracowany raport o

bezpieczeństwie są informacje zawarte w:

a)

zgłoszeniu zakładu ZDR

b)

programie zapobiegania awariom zakładu ZDR

c)

instrukcjach: technologicznych, stanowiskowych, bhp, postępowania na
wypadek sytuacji a

waryjnych, działania zakładowej straży pożarnej i innych

służb ratowniczych

d)

kart charakterystyk niebezpiecznych substancji i preparatów chemicznych

e)

dokumentacji dotyczących stanowisk pracy, zapobiegania awariom, systemu
bezpieczeństwa, zaistniałych zdarzeń wypadkowych na terenie zakładu,
przeprowadzonych ocen ryzyka

f)

mapach i planach zakładów

Plany operacyjno

– ratownicze

a)

wewnętrzny POR (plan operacyjno – ratowniczy), obejmuje zakłady o dużym
ryzyku (ZDR) i jest uzgadniany z komendantem wojewódzkim PSP

Ele

mentami POR są następujące informacje:



podstawowe informacje dotyczące lokalizacji i działalności zakładu, w tym:
opis zakładu, uwzględniający jego położenie geograficzne oraz warunki
atmosferyczne;

opis działalności zakładu wraz ze strukturą organizacyjną,

charakterystyka instalacji technologicznych i ich otoczenia, dot. przede
wszystkim

sąsiednich instalacji i dróg komunikacyjnych, terenów

zamieszkałych,

obiektów

użyteczności

publicznej

i

budynków

zamieszkania zbiorowego oraz innych elementów środowiska, jak: rzeki,
zbiorniki wodne, lasy, linie energetyczne, rurociągi z niebezpiecznymi
produktami, stacje pomp i ujęć wody pitnej, obiektów hydrotechnicznych;
charakterystyka stosowanych procesów technologicznych; wykaz
substancji niebezpiecznych, z określeniem maksymalnej ich ilości
i

wskazaniem odpowiadających im kart charakterystyk



n

ieodzownym składnikiem wewnętrznych POR poza w/w informacjami są

również procedury prowadzenia na terenie zakładu akcji ratowniczych,
obejmujące wskazanie możliwych czynników inicjujących awarię, osób
upoważnionych do kierowania działaniami ratowniczymi na terenie zakładu
oraz współpracujących z właściwymi władzami (głównie jednostkami PSP),
system identyfikowania zagrożenia awarią, sposobu alarmowania
i prowadzenia akcji ewakua

cyjnej ludzi i mienia, opis zakładowych służb

ratowniczych, sposób alarmowania i informowania pracowników zakładu
i

ich postępowania podczas awarii, a także wskazanie sposobu usuwania

skutków awarii oraz zasad szkolenia pracowników



wskazanie sposobu postępowania poawaryjnego, w tym: metod
zabezpieczania miejsca awarii i

dokumentowania powstałych awarii; metod

i środków usuwania skutków awarii; miejsc i metod neutralizacji
niebezpiecznych substancji chemicznych oraz odkażania terenu;
podmiotów przewidzianych do podjęcia działań związanych z usuwaniem
skutków awarii lub rekultywacji gruntu oraz procedur ich powiadamiania



wykaz osób i obiektów użyteczności publicznej, które mogą zostać
dotknięte skutkami awarii, do których prowadzący zakład przekaże
informację o występujących zagrożeniach, przewidywanych skutkach tych
zagrożeń, zastosowanych środkach zapobiegawczych i działaniach, które
będą podjęte w przypadku wystąpienia awarii



dokumentacja graficzna obejmująca: plan sytuacyjny terenu zakładu, wraz
z terenem

przyległym, jeżeli obejmuje go przewidywany zasięg awarii;

plany sytuacyjne poszczególnych obiektów

b)

zewnętrzny POR, obejmuje teren poza zakładem zaliczanym do kategorii
(ZDR), który może być narażony na skutki poważnej awarii przemysłowej –
opracowany prz

ez komendanta wojewódzkiego PSP

W/

w korespondują z wymaganiami zawartymi w rozporządzeniu Ministra Gospodarki

Pracy i Polityki Społecznej z dnia 17 lipca 2003r. w sprawie wymagań, jakim
powinny odpowiadać plany operacyjno – ratownicze.

Postępowanie w przypadku awarii
W razie wystąpienia awarii przemysłowej prowadzący zakład kategorii ZDR, jak
i

ZZR zobowiązany jest do:

a) natychmiastowego zawiadomienia o tym fakcie właściwej jednostki PSP oraz

WIOŚ

b) niezwłocznego przekazania PSP i WIOŚ informacji o okolicznościach awarii, o

niebezpiecznych substancjach związanych z awarią, umożliwiających dokonanie
oceny skutków awarii dla ludzi i środowiska oraz o podjętych działaniach
ratunkowych i działaniach mających na celu ograniczenie skutków, jak
i

zapobieżenie powtórzeniu się awarii, oraz stałej aktualizacji niniejszych

informacji.

Informowanie społeczeństwa
W rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 4 czerwca 2002r. w sprawie
szczegółowego zakresu informacji wymaganych do podania do publicznej
wiadomości przez komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej –
określono szczegółowy zakres oraz sposób i formę informacji, które komendant
wojewódzki PSP stosuje, podaje do wiadomości publicznej.

Zgłaszanie poważnych awarii do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 grudnia 2002r. w sprawie poważnych
awarii objętych obowiązkiem zgłaszania do Głównego Inspektora Ochrony
Środowiska – dotyczy wszystkich poważnych awarii, a więc nie tylko przemysłowych,
lecz także awarii we wszystkich rodzajach transportu substancji niebezpiecznych.
Obowiązek zgłoszenia poważnej awarii do GIOŚ ciąży na organach administracji,
właściwych do zwalczania poważnych awarii.
Niniejszy akt prawny precyzuje pojęcie poważnej awarii.

Literatura:
1.

Michalik Jerzy Stanisław Nowe standardy bezpieczeństwa w Unii Europejskiej
Dyrektywa 96/82/WE,

Bezpieczeństwo Pracy 1998 Nr 5 i 6

2.

Michalik Jerzy Stanisław Ocena zagrożeń poważnymi awariami chemicznymi w
Polsce w świetle kryteriów kwalifikacyjnych Dyrektywy Seveso II Bezpieczeństwo
Pracy 2000 Nr 7-8

3.

Michalik Jerzy Stanisław Uzupełnienia i zmiany przepisów Dyrektywy Seveso II,
Bezpieczeństwo Pracy 2004 Nr 9

4.

Michalik Jerzy Stanisław System przeciwdziałania poważnym awariom
przemysłowym w Polsce, Bezpieczeństwo Pracy 2001 Nr 11 i12 oraz 1/2002

5.

Michalik Jerzy Stanisław Obiekty zagrażające poważną awarią przemysłową-
nowe kryteria kwalifikacyjne,

Bezpieczeństwo Pracy 2002 Nr 2

6.

Michalik Jerzy Stanisław System przeciwdziałania poważnym awariom
przemysłowym – przepisy szczegółowe, Bezpieczeństwo Pracy 2002 Nr 9

7.

Michalik Jerzy Stanisław Poważne awarie przemysłowe, Warszawa CIOP 2002

8.

Michalik Jerzy Stanisław, Gajek Substancje niebezpieczne powstające podczas
poważnych awarii przemysłowych, Bezpieczeństwo Pracy 2002, Nr 10

9.

Michalik Jerzy Stanisław, Gajek Przewidywanie tworzenia się niebezpiecznych
substancji

chemicznych

podczas

poważnych

awarii

przemysłowych,

Bezpieczeństwo Pracy 2002, Nr 11