B

IO

M

E

D

Y

C

Z

N

E

P

O

D

S

T

A

W
Y

R

O

Z

W
O

J

U

C

Z

Ł

O

W
IE

K

A

W
y

k

ła

d

d

la

s

tu

d

e

n

tó

w

I

ro

k

u

n

a

k

ie

ru

n

k

u

P

e

d

a

g

o

g

ik

a

D

r

A

n

d

rz

e

j K

ę

d

z

io

rs

k

i

K

a

te

d

ra

F

iz

jo

lo

g

ii

Z

w

ie

rz

ą

t i

E

k

o

to

k

s

y

k

o

lo

g

ii

W
Y

K

Ł

A

D

5

C

zy
n

n

ik

i w

p

ły

w

a

ją

c

e

n

a

r

o

zw
ó

j p

re

n

a

ta

ln

y

:

C

zy
n

n

ik

i p

a

ra

g

e

n

e

ty

c

zn
e

C

zy
n

n

ik

i ś

ro

d

o

w

is

k

a

C

zy
n

n

ik

i p

a

ra

g

e

n

e

ty

c

zn
e

Ź

ró

d

ło

: W
o

la

ń

s

k

i

–

R

o

z

w

ó

j b

io

lo

g

ic

z

n

y

c

z

ło

w

ie

k

a

. P

W
N

2

0

0

6

Z

a

k

re

s

o

d

d

z

ia

ły

w

a

n

ia

:

o

kr

e

s

ro

z

w

o

ju

w

e

w

n

ą

tr

z

ło

n

o

w

e

g

o

i o

kr

e

s

ka
rm

ie

n

ia

p

ie

rs

ią

C

zy
n

n

ik

i p

a

ra

g

e

n

e

ty

c

zn
e

C

z

yn
n

iki

te

(

s

ty

m

u

la

to

ry

i

re

g

u

la

to

ry

ro

z

w

o

ju

) w

p

ływ
a

ją

n

a

fe

n

o

typ
d

z

ie

cka

(t

z

w

.

„p
rz

y

m

u

s

m

a

tc

z

y

n

y

”

)

.

Je
g

o

e

fe

kt

fe

n

o

ty

p

o

w

y

u

d

z

ie

cka

n

a

z

yw
a

m

y

„e
fe

k

te

m

m

a

tc

z

y

n

y

m

”

C

zy
n

n

ik

i e

n

d

o

g

e

n

n

e

p

a

ra

g

e

n

e

ty

c

zn
e

P

o

śr

e

d

n

i w

p

ływ
g

e

n

o

typ
u

m

a

tk

i n

a

:

-

ro

z

w

ó

j w

e

w

n

ą

tr

z

ło

n

o

w

y

d

z

ie

cka

-

e

ksp

re

s

ję

g

e

n

ó

w

d

z

ie

cka

(p

ię

tn

o

g

e

n

o

m

o

w

e

)

C

zy
n

n

ik

i e

n

d

o

g

e

n

n

e

p

o

za
g

e

n

e

ty

c

zn
e

W
p

ływ
ś

ro

d

o

w

is

ka
w

e

w

n

ą

tr

z

ło

n

o

w

e

g

o

m

a

tk

i n

a

r

o

z

w

ó

j d

z

ie

c

ka
:

-

p

ro

fil

m

e

ta

b

o

licz
n

y

m

a

tk

i

-

ż

yw
ie

n

ie

i

tryb
ż

yc
ia

m

a

tk

i

C

zy
n

n

ik

i p

a

ra

g

e

n

e

ty

c

zn
e

G

e

n

e

ty

c

z

n

ie

z

d

e

te

rm

in

o

w

a

n

e

c

e

c

h

y

o

rg

a

n

iz

m

u

m

a

tk

i (

k

o

n

s

ty

tu

c

ja

)

W

ła

ś

c

iw

o

ś

c

i m

e

ta

b

o

lic

z

n

e

m

a

tk

i z

a

le

ż

n

e

o

d

g

e

n

ó

w

h

e

te

ro

lo

g

ic

z

n

y

c

h

,

k

tó

ry

c

h

n

ie

p

o

s

ia

d

a

d

z

ie

c

k

o

In

fo

rm

a

c

je

z

a

w

a

rt

e

w

c

y

to

p

la

zm

ie

ja

ja

M

e

ta

b

o

liz

m

m

a

tk

i „n
a

rz

u

c

o

n

y

”

je

j w

o

k

re

s

ie

je

j

ż

y

c

ia

p

ło

d

o

w

e

g

o

T

ry

b

ż

y

c

ia

m

a

tk

i w

o

k

re

s

ie

c

ią

ż

y

:

[o

d

ż

y

w

ia

n

ie

s

ię

, u

ż

y

w

k

i (

g

łó

w

n

ie

p

a

le

n

ie

t

y

to

n

iu

i

a

lk

o

h

o

l)

, l

e

k

i,

n

ie

k

tó

re

c

h

o

ro

b

y

] –
c

z

y

n

n

ik

i k

s

z

ta

łt

u

ją

c

e

je

j w

ła

s

n

o

ś

c

i f

iz

jo

lo

g

ic

z

n

e

i b

io

c

h

e

m

ic

z

n

e

o

ra

z

p

o

k

o

n

u

ją

c

e

b

a

ri

e

rę

ło

ż

y

s

k

o

w

ą

K

a

rm

ie

n

ie

p

ie

rs

ią

–

p

rz

e

d

łu

ż

a

w

p

ły

w

y

h

o

rm

o

n

a

ln

e

i

p

s

y

c

h

o

fiz

y

c

z

n

e

U

d

z

ia

ł c

z

y

n

n

ik

ó

w

g

e

n

e

ty

c

z

n

yc

h

i

ś

ro

d

o

w

is

k

o

w

y

c

h

w

z

ró

ż

n

ic

o

w

a

n

iu

m

a

s

y

u

ro

d

z

e

n

io

w

e

j

ja

k

o

w

y

n

ik

o

d

d

z

ia

ły

w

a

ń

w

o

k

re

s

ie

r

o

z

w

o

ju

s

ró

d

m

a

c

ic

z

n

e

g

o

. W
a

rt

o

z

a

u

w

a

ż

yć

, ż

e

:

g

e

n

o

ty

p

d

z

ie

c

k

a

d

e

te

rm

in

u

je

ty

lk

o

1

3

-1

8

%
z

m

ie

n

n

o

ś

c

i t

e

j c

e

c

h

y

, n

a

to

m

ia

s

t

c

z

y

n

n

ik

i p

a

ra

g

e

n

e

ty

c

z

n

e

–

d

o

6

6

%

!

Ź

ró

d

ło

: W
o

la

ń

s

k

i

–

R

o

z

w

ó

j b

io

lo

g

ic

z

n

y

c

z

ło

w

ie

k

a

. P

W
N

2

0

0

6

W

p

ły

w

w

ie

k

u

m

a

tk

i:

w

y

s

o

k

o

ś

ć

i

m

a

s

a

c

ia

ła

Ź

ró

d

ło

: W
o

la

ń

s

k

i

–

R

o

z

w

ó

j b

io

lo

g

ic

z

n

y

c

z

ło

w

ie

k

a

. P

W
N

2

0

0

6

W

p

ły

w

w

ie

k

u

r

o

d

zi

c

ó

w

: m

e

n

a

rc

h

e

Ź

ró

d

ło

: W
o

la

ń

s

k

i

–

R

o

z

w

ó

j b

io

lo

g

ic

z

n

y

c

z

ło

w

ie

k

a

. P

W
N

2

0

0

6

C

z

ę

s

to

ś

ć

c

ią

ż

m

n

o

g

ic

h

i

w

a

d

w

ro

d

z

o

n

yc

h

w

z

a

le

ż

n

o

ś

c

i o

d

w

ie

k

u

m

a

tk

i.

W
z

g

lę

d

n

e

r

y

z

y

k

o

z

g

o

n

u

d

z

ie

c

k

a

w

c

h

w

ili

u

ro

d

z

e

n

ia

z

a

le

ż

n

ie

o

d

w

ie

k

u

m

a

tk

i,

z

w

y

k

lu

c

z

e

n

ie

m

e

fe

k

tu

k

o

le

jn

o

ś

c

i c

ią

ż

, o

ra

z

k

o

le

jn

o

ś

c

i c

ią

ż

z

w

y

k

lu

c

z

e

n

ie

m

w

ie

k

u

m

a

tk

i.

W

p

ły

w

w

ie

k

u

m

a

tk

i:

c

ią

że
m

n

o

g

ie

, w

a

d

y

w

ro

d

zo
n

e

i

zg
o

n

y

Ź

ró

d

ło

: W
o

la

ń

s

k

i

–

R

o

z

w

ó

j b

io

lo

g

ic

z

n

y

c

z

ło

w

ie

k

a

. P

W
N

2

0

0

6

W

p

ły

w

w

ie

k

u

r

o

d

zi

c

ó

w

: i

n

te

lig

e

n

c

ja

Ź

ró

d

ło

: W
o

la

ń

s

k

i

–

R

o

z

w

ó

j b

io

lo

g

ic

z

n

y

c

z

ło

w

ie

k

a

. P

W
N

2

0

0

6

W

p

ły

w

k

o

le

jn

o

ś

c

i c

ią

ż:

c

e

c

h

y

s

o

m

a

ty

c

z

n

e

Ź

ró

d

ło

: W
o

la

ń

s

k

i

–

R

o

z

w

ó

j b

io

lo

g

ic

z

n

y

c

z

ło

w

ie

k

a

. P

W
N

2

0

0

6

C

a

łk

o

w

it

a

i

ś

re

d

n

ia

m

a

s

a

u

ro

d

z

e

n

io

w

a

d

z

ie

c

i z

k

o

le

jn

y

c

h

c

ią

ż

p

o

je

d

y

n

c

z

y

c

h

i m

n

o

g

ic

h

W
o

la

ń

s

k

i

–

R

o

z

w

ó

j b

io

lo

g

ic

z

n

y

c

z

ło

w

ie

k

a

. P

W
N

2

0

0

6

W

p

ły

w

k

o

le

jn

o

ś

c

i c

ią

ż:

m

a

s

a

c

ia

ła

S

k

u

tk

i z

a

b

u

rz

e

ń

r

o

z

w

o

jo

w

yc

h

w

y

w

o

ła

n

y

c

h

r

ó

ż

n

y

m

i s

z

k

o

d

liw

y

m

i

c

z

yn

n

ik

a

m

i o

ra

z

r

o

k

o

w

a

n

ie

z

a

le

ż

n

ie

o

d

o

k

re

s

u

ic

h

z

a

d

z

ia

ła

n

ia

.

O

K

R

E

S

Y

S

E

N

S

Y

T

Y

W

N

E

I

K

R

Y

T

Y

C

Z

N

E

W

R

O

Z

W

O

J

U

Ź

ró

d

ło

: W
o

la

ń

s

k

i

–

R

o

z

w

ó

j b

io

lo

g

ic

z

n

y

c

z

ło

w

ie

k

a

. P

W
N

2

0

0

6

O

k

re

s

y

s

z

y

b

k

ie

g

o

te

m

p

a

r

o

z

w

o

ju

-

z

w

ię

k

s

z

o

n

a

w

ra

ż

liw

o

ś

ć

/p

o

d

a

tn

o

ś

ć

o

rg

a

n

iz

m

u

n

a

d

z

ia

ła

n

ie

c

z

y

n

n

ik

ó

w

ś

ro

d

o

w

is

k

a

-

n

is

k

a

o

d

z

ie

d

z

ic

z

a

ln

o

ś

ć

–

m

o

ż

liw

o

ś

ć

u

s

z

k

o

d

z

e

ń

lu

b

k

o

re

k

ty

(

tr

e

n

in

g

, ż

y

w

ie

n

ie

,

fa

rm

a

k

o

lo

g

ia

)

D

la

k

a

ż

d

e

j c

e

c

h

y

is

tn

ie

je

ta

k

i o

k

re

s

(

o

k

re

s

s

e

n

s

y

ty

w

n

y

)

(W
o

la

ń

s

k

i).

O

k

re

s

k

ry

ty

c

z

n

y

-

s

z

y

b

k

ie

te

m

p

o

r

o

z

w

o

ju

w

ie

lu

c

e

c

h

r

ó

w

n

o

c

z

e

ś

n

ie


I t

ry

m

e

s

tr

c

ią

ż

y


P

o

ró

d

i

o

k

re

s

n

o

w

o

ro

d

k

o

w

y


O

k

re

s

d

o

jr

z

e

w

a

n

ia

h

ttp

://

e

m

b

ry

o

lo

g

y.

m

e

d

.u

n

s

w

.e

d

u

.a

u

/M

e

d

ic

in

e

/im

a

g

e

s

/h

c

rit

ic

a

ld

e

v.

g

if

Źródło: Solomon i wsp. - Biologia. 1996

D

e

fe

k

t r

o

z

w

o

jo

w

y

w

y

w

o

ła

n

y

p

rz

e

z

ta

lid

o

m

id

.

Ź

ró

d

ło

: T

. Z

e

ru

c

h

a

–

H

u

m

a

n

d

e

ve

lo

p

m

e

n

t.

C

h

e

ls

e

a

H

o

u

s

e

P

u

b

l.,

2

0

0

4

B

ra

k

w

y

k

s

z

ta

łc

o

n

e

g

o

c

ia

la

m

o

d

z

e

lo

w

a

te

g

o

u

d

z

ie

c

k

a

z

p

ło

d

o

w

y

m

s

y

n

d

ro

m

e

m

a

lk

o

h

o

lo

w

y

m

Z

o

b

.:

B

ra

ve
N

e

w

b

ra

in

s

. 5

0

O

fia

ra

z

a

ż

y

w

a

n

ia

p

rz

e

z

m

a

tk

ę

ta

lid

o

m

id

u

(le

k

u

n

a

d

o

le

g

liw

o

ś

c

i c

ią

ż

o

w

e

i

p

o

g

o

rs

z

e

n

ie

n

a

s

tr

o

ju

)

w

c

z

a

s

ie

c

ią

ż

y

.

W

s

k

u

te

k

s

to

s

o

w

a

n

ia

te

g

o

t

e

ra

to

g

e

n

n

e

g

o

p

re

p

a

ra

tu

w

E

u

ro

p

ie

i A

m

e

ry

c

e

u

ro

d

z

iło

s

ię

w

la

ta

c

h

1

9

6

0

.

k

ilk

a

n

a

ś

c

ie

t

y

s

ię

c

y

k

a

le

k

ic

h

d

z

ie

c

i.

Z

e

ru

c

h

a

, T

e

d

, 1

9

6

7

/2

0

0

4

–

H

u

m

a

n

d

e

v

e

lo

p

m

e

n

t