Andrologia - dziedzina medycyny zajmująca się budową, czynnościami fizjologicznymi, diagnozowaniem i leczeniem

męskiego układu płciowego ze schorzeń (np. zapalenia, zaburzenia funkcji, ograniczona płodność, nowotwory), wad patologicznych w aspekcie endokrynologicznym, naczyniowym i operacyjnym.

Angiologia (z grec. ἀγγεῖον "angeion" - "naczynie") - nauka o układzie naczyniowym i limfatycznym oraz ich

chorobach. Jest podspecjalnością interny oraz chirurgii.

BIOMEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU CZŁOWIEKA

Bios-życie, Logos-nauka >> Biologia

Biologia - nauka o życiu i funkcjonowaniu organizmów żywych.

Karol Lineus - zaliczył jako pierwszy człowieka do zwierząt 1835r.

Jean Baptiste de Monet Lamarck - wprowadził pojęcie Biologii jako pierwszy.

VITA - dynamiczny stan organizmów przejawiający się ich zdolnością do:

- tworzenia i odtwarzania określonych struktur

- wzrost i rozwój-filogeneza (rozwój rodowy)

Od momentu pojawienia się organizmów na ziemi do czasów obecnych.

Filogeneza - rozwój populacji, np. kształtowanie się ssaków z gadów człekokształtnych

-rozwój osobniczy-ontogeneza (życie wewnątrzmaciczne i życie zewnątrzmaciczne)

ONTOGENEZA - rozwój osobniczy od momentu zapłodnienia do śmierci.

(zapłodnienie, zygota, okres embrionalny, płód)

--Od narodzin do końca 1 miesiąca życia, --okres niemowlęcy od 2 miesiąca do 1 roku

--Okres poniemowlęcy, --dziecięcy (przedszkolny) --późno dziecięcy (szkolny)

--dojrzewania (menarche-miesiączka) (polucja-wytrysk)

--okres młodzieńczy -okres pełnej dorosłości i stabilizacji życiowej.

--okres starzenia się (od 60 roku życia)

-okres starości (późna starość)

--śmierć (montis, letalizm)

PRZEJAWEM ŻYCIA SĄ CZYNNOŚCI ŻYCIOWE:

-respiracja- oddychanie.

-odżywianie- pobieranie pokarmu.

-wydalanie- najważniejszy organ wydalniczy i filtracyjny-nerki.

-wydalanie moczu ostatecznego-mikcja.

-pobudliwość - zdolność do odbierania bodźców wiąże się z funkcjonalnym układem

Nerwowym, hormonalnym.

-adaptacja do zmieniających się warunków środowisk życiowych.

-ciągły ruch.

-rozmnażanie-dotyczy całej populacji.

Organizmy żywe stanowią układy otwarte co oznacza że wymieniają materie i energie z otoczeniem przeprowadzając podstawowe procesy życiowe.

Życie powstało w procesie biogenezy a w dalszych ciągach ewolucji powstała wspólnota organizmów żywych z licznymi gatunkami o rozmaitych formach.

CECHY SPECYFICZNE DLA ORGANIZMÓW ŻYWYCH:

-podobny schemat budowy komórkowej.

-własny metabolizm (anabolizm, katabolizm)

-zdolność do samo powielania się i dziedziczenia cech (jest to możliwe dzięki kwasowi DNA-deoksyrybonukleinowy)

-utrzymanie homeostazy (równowagi biologicznej)

-ewolucja-(działa na wszystkie organizmy)

-oddziaływania międzypopulacyjne i międzyosobnicze(pozytywne, neutralne, negatywne)

-wielopoziomowa struktura w której można wyróżnić następujące poziomy (poziom makrocząsteczek i ich kompleksów) (poziom organelli komórkowych czyli jądra komórkowego, mitochondriów, lizosomów)

(poziom komórkowy) (poziom tkanek) (poziomów organów-narządów) (poziom układów) (poziom całych organów wielokórkowych)

-występowanie wybranych zw. Organicznych (sacharydy, białka, tłuszcze czyli lipidy)

-występowanie zw. nieorganicznych.

W FUNKCJONOWANIU ŻYWEJ MATERII MOŻNA WYRÓŻNIĆ 3 PODSTAWOWE POZIOMY KTÓRE TWORZĄ UKŁAD HIERARCHICZNY:

-poziom komórkowy (organelle komórkowe +całe komórki)

-poziom organizmalny(tkanki, organy, układy i całe organizmy wielokomórkowe)

-poziom ponadorganizmalny (populacje, biocenozy, biotopy w biosferze-sfera życia)

MEDYCYNA - jest nauką która ściśle koreluje z biologią zwłaszcza na poziomie dyscyplin podstawowych.

MORFOLOGIA - nauka o budowie zewnętrznej (morfe) ciało to budowa morfologiczna.

ANATOMIA - (anatome - rozcinać) w środku anatomiczna. Nauka o budowie wewnętrznej.

FIZJOLOGIA - (physis - czynność) -określenie czynności komórek, tkanek, narządów, układów

(płuca-wymiana gazowa) (skóra-termoregulacja).

CYTOLOGIA - nauka o komórkach.

HISTOLOGIA - nauka o tkankach.

ORGANOGRAFIA - nauka o narządach.

PATOLOGIA - nauka o chorobie.

HIGIENA - (higiejnas - leczniczy, przynoszący zdrowie) Nauka zajmująca się zapobieganiu chorobom.

EPIDEMIOLOGIA-nauka o chorobach zakaźnych

IMMUNOLOGIA-nauka o odporności.

ONKOLOGIA-nauka o nowotworach(carcinoma, melanowa, chłoniak)

PARAZYTOLOGIA.

EMBRIOLOGIA-nauka o życiu płodnym.

GENETYKA (Mandel)

DYSCYPLINY KLINICZNE W MEDYCYNIE:

(zajmują się określonymi jednostkami chorobowymi)

NEONATOLOGIA (choroby noworodków i niemowląt)

PEDIATRIA

CHIRURGIA

- naczyniowa (żylaki)

- Miękka (brzuch, klatka piersiowa)

- Plastyczna (rekonstrukcja) urazowa (traumatologia)

- Kostna (twarda-ortopedia) ginekologiczna(choroby układu rozrodczego kobiet)

Andrologia (choroby układu rozrodczego mężczyzn)

Położnictwo, seksuologia (wszelkie aspekty życia seksualnego) okulistyka.

Laryngologia (choroby krtani, jamy nosowej, gardło, uszy)

Dermatologia(choroby skóry)

Wenerologia(infekcje przenoszone drogą płciową)

Neurologia(choroby układu nerwowego-epilepsja)

Psychiatria-(choroby psychiczne - schizofrenia, depresja)

Stomatologia, Interna (choroby wewnętrzne) :

Endokrynologia, diabetologia (cukrzyca)

hepatologia (choroby wątroby)

andiologia (choroby naczyń krwionośnych)

hematologia (choroby krwi-białaczka)

urologia (pęcherz, cewka moczowa)

Nefrologia - (nerki)

Gastrologia - (żołądek)

Enterologia - (jelita-choroby)

Pulmonologia (choroby płuc)

Foniatria - (zaburzenia dźwięku)

Kardiologia (choroby serca)

BIOLOGIA ŁĄCZY SIĘ Z INNYMI DZIEDZINAMI:

- biochemia, biofizyka, kosmologia, biogeografia, bionika, biocybernetyka.

SCHEMAT OD KOMÓRKI DO ORGANIZMU:

Komórka: --jajo -> komórka rozrodcza -neuron - komórki glejowe.

Narządy(organy): serce, wątroba, łechtaczka, penis, pochwa, jajowody, nasieniowody, móżdżek, tarczyca, śledziona, jelito cienkie i grube, trzustka, jama ustna, nosowa, żołądek.

Układy:

--układ powłokowy (skóra, owłosienie ciała, gruczoły skórne, potowe, łojowe, zapachowe (apokrynowe)

--układ nerwowy (centralny, obwodowy, autonomiczny)

--układ hormonalny (wewnątrzwydzielniczy - w skład wchodzi -> przysadka mózgowa, szyszynka, gruczoły przytarczyczne, trzustka)

--układ narządów zmysłów (narząd wzroku, słuchu i równowagi, smaku, węchu, dotyku)

Tkanki: zespoły komórek o podobnej budowie i funkcji:

- tkanka łączna,

- tkanka łączna stała (tkanki oporowe -> kostna, chrzęstna, włóknista, tłuszczowa, zarodkowa)

- tkanka nabłonkowa (nabłonek wyścielający, rozrodczy)

- tkanka nerwowa - tkanka glejowa - tkanka mięśniowa (gładka, poprzecznie prążkowana i mieszana)

HISTOLOGIA- nauka o tkankach.

Układ krążenia- (krwionośny-serce) -żyły, tętnice, naczynia włosowate) (naczynia zatokowe jamiste)

Limfatyczny-otwarty.

Do układu limfatycznego zaliczamy -> układ chłonny, odpornościowy, limfatyczny, ochronny.

Układ pokarmowy, oddechowy(respiracyjny), wydalniczy(moczowy), rozrodczy (żeński, męski)

Narządy zewnętrzne i wewnętrzne. Układ mięśniowy, szkieletowy-kostny.

OKREŚLAJĄC BUDOWĘ MORFOLOGICZNĄ WYRÓŻNIA SIĘ 3 PODSTAWOWE PŁASZCZYZNY CIAŁA:

--płaszczyzna strzałkowa(pośrodkowa)

-- płaszczyzna czołowa

-- płaszczyzna pozioma.

KIERUNKI CIAŁA W PRZESTRZENI:

--kierunek górny superior (dogłowowy) oznacza w kierunku głowy jako najwyższej części ciała np. staw ramienny jest położony do góry od biodrowego.

--kierunek dolny interior (doobwodowy) oznacza w kierunku do ogona lub do najniższej części ciała np. staw biodrowy położony jest do dołu w stosunku do stawu ramiennego.

--kierunek przedni anterior - brzuszny, oznacza w kierunku do przodu lub do powierzchni brzusznej ciała np. żebra i mostek znajdują się do przodu od płuc i serca.

--tylny - posteriori - grzbietowy, oznacza w kierunku do grzbietowej części ciała np. kręgosłup jest położony do tyłu od serca.

--kierunek przyśrodkowy- medialis- oznacza w kier. Linii przyśrodkowej np. mostek położony przygrodkach.

--boczny latelaris- oznacza w kier. do boku od linii pośrodkowej np. żebra położone są bocznie w stosunku do mostka.

--kier. Bliższy - proksimalis - oznacza w kier. miejsca przyczepu lub początku cześci ciała np. kość udowa położona jest proksymalia. Np. kość udowa położona jest

--kierunek dalszy -distalis-oznacza od miejsca przyczepu lub początku części ciała.

--kierunek powierzchowny - superficialis.

--kierunek głęboki - profundus.

--kierunek w stosunku do dłoni - pallnalis.

--kierunek w stosunku do podeszwy - plantaris.

NARZĄDY WEWNĘTRZNE SĄ CHRONIONE W JAMACH CIAŁA:

--jama czaszki-która ochrania mózgowie.

--kanał kręgowy-który ochrania rdzeń kręgowy.

--jama klatki piersiowej-ochrania opłucną.

--przepona-diafragma.

--jama brzuszna.

--jama miednicy.

WYBRANE ZAGADNIENIA Z ANTROPOLOGII:

- stanowisko człowieka w świecie zwierząt.

Królestwo zwierząt, typ strunowce, podtyp kręgowce, gromada ssaki, podgromada łożyskowce, rząd naczelne, podrząd małpy, nadgodzina małpy człekokształtne, rodzina homo, gatunek homo-sapiens.

ANALIZA PORÓWNAWCZA CZŁOWIEKA Z MAŁPĄ CZŁEKOKSZTAŁTNĄ I ISTOTAMI PRZEDLUDZKIMI:

CECHA - postawa ciała, poruszanie się, owłosienie ciała, czaszka, uzębienie, kręgosłup, klatka piersiowa, kończyna górna, dolna, miednica, rozwój osobniczy, mózg, ośrodek węchu, słuch, mowa.

CZŁOWIEK - postawa pionowa, lokomocja dwunożna, u mężczyzn atalizm, silnie rozwinięta mózgoczaszka, nie wydostają się poza linie zgrzytu, kręgosłup wygięty, u człowieka znaczny zakres ruchowy, rozwój osobniczy-dziecko długo zależne od rodzica, mózg-kora silnie rozwinięta, ośrodek węchu zredukowany,

MAŁPY CZŁEKOKSZTAŁTNE I ISTOTY PRZEDLUDZKIE - postawa niepionowa, szympans, lokomocja czworonożna, silne owłosienie, silnie rozwinięta, poza linią zgrzytu, klatka łykowata, walcowata, potomstwo szybko się usamodzielnia, małe mózgi.

Za kryterium człowieczeństwa uważa się: spionizowana postawa ciała, 2 nożna lokomocja, wielka objętość mózgu bezwzględny i relatywny do masy ciała, wszystkożerność z białkiem zwierzęcym, wyraźne zwolnienie tempa rozwoju osobniczego co dotyczy szczególnie dzieciństwa i młodzieńczości.

Patogeneza i epidemiologia i profilaktyka HIV i AIDS-wybrane zagadnienia medyczne i społeczne.

ZDROWIE (salus)- zgodnie z definicją WHO, zdrowie jest to stan dobrego samopoczucia, fizycznego, psychicznego i socjalnego w którym czynności wszystkich narządów i układów wykazują stan wewnętrznej równowagi tzw. Homeostazy.

-jest rodzajem adaptacji do zmieniających się warunków środowiskowych.

Trzy cechy zdrowia:

- równoczesny dobrostan, fizyczny, psychiczny i socjalny

- aktywny stosunek do życia

- chęć wykonywania nauki lub pracy

CHOROBA- (MORBUS)- zaburzenie dotychczasowej homeostazy, jest to zawsze wypadkowa dwóch przeciwstawnych procesów, z jednej proces obronny (immunologiczny) , w którym organizm podejmuje swoistą walkę z patogenami z drugiej patologiczny związany z przenikaniem do organizmu wcześniej zdrowego określonych patogenów które muszą pokonać bariery immunologiczne.

Patogeny:

- bakterie

- wirusy

- grzyby

- pierwotniaki

- toksoplazma

- gondi ameby

- pasożyty wewnętrzne (płazińce, obleńce, owsica, glistnica, włośnica)

- pasożyty zewnętrzne (pchły wszy wszawica głowowa, łonowa wszawica odzieżowa), świerzb

- priony-zakaźne białka-choroby pionowe.(upośledzenie, śmierć)

Choroba BSE - wściekłych krów - (Borine, Spongiform, Encephalopathy)

Choroba Scrape.

Choroba CJD (u ludzi)

Choroba kuru (hanibalizm)

Choroba GSS.

-rodzinna bezsenność.

4 OKRESY CHOROBY:

1- okres utajony- w którym określony patogen wnika do organizmu wcześniej zdrowego, po pokonaniu barier immunologicznych, bardzo intensywnie się rozmnaża lub namnaża, czynnik ten jest niesprawdzalny drogą testów laboratoryjnych a w przypadku wirusów istnieje tzw. Okienko serologiczne zwane też: okienkiem immunologicznym (czas w którym organizm musi wytworzyć odpowiednią ilość przeciwciał przeciwko określonemu wirusowi w przypadku HIV wynosi 3 m-ce.)

2 - okres zwiastunów - wstępnych objawów bardzo podobnych w wielu jednostkach chorobowych (ból głowy)

Pacjent odczuwa złe samopoczucie, rozbicie wewnętrzne. Jest przekonany że rozwija się proces chorobowy, często występują bóle trudne do zlokalizowania, gorączka, bóle mięśniowe, słabość.

3 - okres objawów subiektywnych czyli stwierdzanych przez pacjenta i obiektywnych stwierdzanych podczas badań lekarskich, laboratoryjnych i specjalistycznych.

4 - okres pełnego wyzdrowienia lub śmierci> nowotwory złośliwe (rak-carcinoma) mięsak-sarcoma, czerniak - melanowa, Chłonia - elantoma.

-AIDS, choroby prionowe, choroby społeczne, zawał

BIOLOGIZM I CHOROBOTWÓRCZOŚĆ BAKTERII

Bakterie należą do organizmów prokariotycznych. Ściana kom,órkowa bakterii ze względu na sposób barwienia dzieli się na grubszą GRAM+, GRAM - (cienka ścoana, kolor zielono niebieski).

Antybiotyki stosuje się 12-14 dni.

Anabioza - życie utajone.

Bakterie kwalifikowane są ze względu na kształt morfologiczny:

1. Kształt kulisty

- ziarenkowiec

- dwoinka (zapalenie płuc, rzeżączki)

- paciorkowiec (betahemorizujący - zmiany ropne)

- gronkowiec - tworzy układ grona (gronkowiec złocisty)

- pakietowiec

2. Kształt cylindryczny

- pałeczki (pałeczki salmonella)

- laseczki (tężca, wąglika)

- maczugowce (błonnica)

- prątki (kocha - powodują gruźlicę)

3. Spiralny

- krętki (blady - powoduje kiłę)

• Ruch świdrujący

• Falujący

• Zginany

4. Śrubowce

5. Przecinkowce (vibrio - powoduje cholere azjatycką)

W leczeniu bakterii stosuje się różnorodną antybiotykoterapię, która powinna być poprzedzona wymazem bakteriologicznym, następnie jest hodowla bakterii, potem tworzy się antybiotyk. Wykonuje się antybiogram. Wybiera się ten antybiotyk, który działa najkorzystniej z punktu widzenia bakteriobójczego.

Choroby bakteryjne wymagają dokładnego leczenia. Niedoleczenie może skutkować licznymi powikłaniami, w najgorszym przypadku do zapalenia, co może dawać skutki śmiertelne.

Pozytywna i negatywna rola bakterii w stosunku do organizmu człowieka i w przyrodzie.

Pozytywna:

• Stanowią florę fizjologiczną

• Są wykorzystywane w wielu gałęziach przemysłu

• Powodują rozkład butwiejącej części roślin oraz szczątki zwierząt i ludzi

• Oczyszczają wodę i ścieki

• Włączają w obiekt materii ważne pierwiastki (C, S, N)

Negatywna:

• Powodują gnicie owoców, warzyw, mięsa

• Powodują niszczenie materiałów przemysłowych

• Są przyczyną licznych chorób (roślin, zwierząt, ludzi -> gruźlica, zakażenia, gronkowce, paciorkowce, kiła, wrzód weneryczny, angina, salmonelloza, trąd, dżuma, czerwonka bakteryjna, cholera azjatycka, dur plamisty)

WIRUSY (nm=1 10-9) - są mniejsze od bakterii (um 1 10-6) - nie są komórkami tylko tworami stojącymi na pograniczu materii ożywionej i nieożywionej a ich dualizmu sprowadza się do faktu że poza organizmem swojego żywiciela nie wykazują żadnych cech życia a ich aktywność życiowa rozpoczyna się w momencie wniknięcia do organizmu gospodarza w którym żyją pasożytniczo jego kosztem.

Większość wirusów pozostaje w organizmie swojego gospodarza przez całe życie, dlatego używamy dziś pojęcia: żyjący z wirusem HIV, żółtaczką typu C,

VARICELLA - ospa, półpasiec, wirusy z racji swojego pasożytnictwa charakteryzują się uproszczoną budową tzw. Wnętrze stanowi jeden z kwasów nukleinowych- DNA lub RNA.

Jeżeli DNA- to grupa wirusów nazywa się DENOWIRA.

Jeżeli RNA- to grupa nazywa się RETROWIRA.

Na zewnątrz wirusa występuje otoczka białkowa zwana KAPSYDEN (elementy tłuszczowe lub cukrowe mogą występować)

Współczesna medycyna dysponuje tylko lekami wirusosomatycznymi które po wprowadzeniu do organizmu hamują namnażanie wirusów wnikając w cykl życiowy natomiast nie działają wirusobójczo.

Wirusy w zależności od gospodarza dzielą się na 3 grupy:

- wirusy roślinne-mozaika tytoniowa wirus sługowatości pomidorów.

-wirusy zwierzęce-wścieklizna (RADIES)wirus nosówki.

-wirusy ludzkie- grupa, przeziębienia, ospa wietrzna, AIDS- WZW (A, B, C, D) odra, różyczka, świnka.

Zdecydowana większość wirusów podlega mutacji czyli zmianie swojej struktury co utrudnia stworzenie swoistego antidotum.

HIV- human immunodeficiency virus.

Ludzki wirus upośledzenia odporności.

Zakażenie HIV- nie zarażenie !!

U pierwszych pacjentów pojawiły się nietypowe jednostki chorobowe (nietypowe zapalenie płuc)

AIDS- acquired immune deficiency syndrome. Zespół nabytego upośledzenia odporności.

ODKRYWCAMI HIV jest 2 naukowców którzy odkryli wirusa niezależnie od siebie. 1983r.

(LUCK MONTAGNIER)> nazwa LAV !!

1984r. wirus odkryty przez ROBERTA GALLO. HTLV3.

1986r. wprowadzenie nazwy HIV.

W 1985r. prof. Zofia Kuratoska jako pierwsza uswiadomiła społeczeństwu tolerancję i akceptacje wobec osób żyjących z HIV, zakładała z Markiem Kotańskim domy dla chorych na AIDS.

HIV- może zarazić matka dziecko, seks, przez krew.

W 1988r. określono charakter pandemiczny.

W Polsce 10 tys.- z HIV.

Od 25-30 tys. (możliwe)

40 mln chorych na świecie.

WIRUS HIV należy do rodziny wirusów powolnych i od momentu wniknięcia do wejścia w stan pełno objawowy może minąć nawet do 10-15 lat ponadto atakuje układ odpornościowy który broni nas przed różnymi patogenami.

WIRUS po dostaniu się do organizmu człowieka próbuje napotkać na tzw. Komórki permisywne (zezwalające na wniknięcie) głównie limfocyty CO4.

BUDOWA WIRUSA HIV

Średnica wirusa HIV (100 nm)

Wnętrze zwane genomem składa się z podwójnej nici kwasu RNA gdyż wirus zaliczany jest do retrowirusów oprócz tego w genomie występują geny regulacyjne i strukturalne decydujące o cyklu życiowym wirusa i 3 istotne enzymy: odwrotna transkryptaza, zwana REWERTAZĄ. Integraza, proteza.

Na zewnątrz występuje otoczka glikolipidoproteinowa a najważniejszym białkiem otoczki jest białko Gp 160, czyli glikoproteina które odgrywa decydujący rolę w rozkładaniu HIV z otoczki.

CYKL ŻYCIOWY WIRUSA:

Etapy cyklu życiowego HIV:

-wniknięcie do organizmu człowieka (napotkanie komórki permisywnej, przyłączenie się wirusa do tej komórki-niezbędnym warunkiem jest relacja pomiędzy receptorem a koreceptorem)

-połączenie wirusa z błoną komórkową i rozbieranie HIV z otoczki przy udziale Gp 160.

- przechodzenie wirusa do wnętrza komórki gospodarza.

-odwrotna transkrypcja (zamiana wirusowego RNA na DNA prowirusowa przy udziale enzymu rewentaży.)

-integracja-wbudowanie DNA prowirusa do komórki gospodarza (enzym integraza)

-proces transkrypcji i translacji czyli produkowania wirusowego RNA i wirusowych białek.

-przycinanie wytworzonych białek wirusowych przy pomocy enzymu proteazy.

-pączkowanie wirusa czyli jego wzrastanie.

-powstanie postaci ostatecznej zwanej wirionem.

PŁYNY USTROJOWE O WYSOKIM MIANIE WIRUSA HIV:

Krew, także menstruacyjna, limfa, sperma, płyn przedejakulacyjny, plemniki, śluzy pochwowomaciczne, płyn mózgowo-rdzeniowy,mleko kobiece oraz wszelkie wydzieliny ciała z krwią, krwiomocz, ropomocz.

PŁYNY O NISKIM MIANIE WIRUSA HIV:

Ślina, śluz z jamy nosowej, fizjologiczny mocz tzw. Jałowy, pot, łzy, woskowina uszna, masy kałowe.

3 DROGI ZAKAŻENIA HIV:

- droga ryzykownych kontaktów seksualnych. Kontakt z nieznanym partnerem, kontakt bez zabezpieczenia barierowego, seks zbiorowy, (triolisin-trójkąt) pluralizm seksualny, (układ 4 i więcej)

Najwyższe ryzyko-vaginalny kontakt i analny.

ODMIANY SEKSU ORALNEGO:

-mineta - cunulindrus

-felatio - felare-ssać, ciągnąć.

-pozycja 6 9 kontakt aktywny oralno-genitalny.

Na drodze kontaktu oralnego wzrasta ryzyko zachorowania jeżeli dochodzi do wytrysku w ustach.

Do bezpiecznych- masturbacja solo, masturbacja wzajemna, kontakt miedzypośladkowy, międzyudowy, hiszpański, wzajemne pocałunki, pieszczoty ciała, masaż erotyczny z wyjątkiem masażu rosyjskiego.

Osoby homoseksualne niesłusznie były uważane na początku epidemii AIDS za dominującą grupę ryzyka w związku z tym podjęto określone działania profilaktyczne które spowodowały obniżenie nowych zakażeń o 70 %.

Działania profilaktyczne podjęte przez gejów w walce z HIV:

-poznanie dróg i mechanizmów zakażenia.

-zmiana technik seksualnych na bezpieczne(kontakt analny zastąpiony masturbacją i pieszczotami)

-stosowanie zasad saver seksu (bezpiecznego) z użyciem prezerwatyw i zmniejszeniem liczby partnerów seksualnych.

-częste wykonywanie testów na HIV.

-różnicowanie zachowań ryzykownych i bezpiecznych.

-poszerzanie wiedzy seksuologicznej.

Nie używamy pojęcia grupy ryzyka tylko RYZYKOWNE ZACHOWANIA gdyż każdy jest narażony na HIV.

Dlaczego kobiety częściej zakażają się HIV niż faceci:

-specyficzna budowa układu rozrodczego bogatego w duże pole śluzówkowe co zwiększa ryzyko przenikania wirusa.

-opóźniona rubrykacja która zwiększa tarcie.

-opóźniona odporność miejscowa w układzie rozrodczym.

-ryzykowny kontakt waginalny(dopochwowy z wytryskiem)

PROMISKUITYZM (częsta zmiana partnerów seksualnych), prostytucja, konsumpcjonizm seksualny.

ZAKAŻENIE PRZEZ KREW:

- narkomania dożylna, - transfuzja krwi (POLSKA I STANY ZJEDNOCZONE NIE MA RYZYKA GDYŻ KREW JEST BADANA) w AZJI, AFRYCE, RUMUNII, ZSRR - nie badana !

-zabrudzony krwią sprzęt medyczny, kosmetyczny, fryzjerski, salony tatuażu, transplantacja narządów silnie ukrwionych.

-przypadkowy kontakt z krwią nieznanych.

-droga z matki na dziecko (pionowa) lub wertykalna: w czasie ciąży, w trakcie porodu, w trakcie karmienia piersią(laktacja)

W naturalnej drodze rozwoju AIDS wyróżniamy 4 etapy:

1- ostra infekcja retrowirusowa- pojawia się w kilka tyg. Od momentu zakażenia (objawy podobne do grupy i mononukleozy zakaźnej-gorączka 37 i 38 stopni osłabienie.)

Trwa 1-2 tygodni występuje osótka plamista u niektórych pacjentów.

2- okres utajenia (bezobjawowy-w trakcie którego stopniowo powiększają się węzły chłonne i rozwija się uogólniona LIMFADENOPATIA-czyli powiększenie węzłów chłonnych trwające co najmniej 3 miesiące w dwóch obszarach ciała poza pachwinami, najczęściej ulegają powiększeniu węzły chłonne przyduszne, zauszne, podżuchwowe, szyjne, karkowe, potyliczne, nad i pod obojczykowe, pachowe u 1/5 pacjentów ulega powiększeniu śledziona.)

3- okres- zakażenie wczesnoobjawowe:

-utrzymująca się miesiącami gorączka, zmęczenie, osłabienie, biegunka, potliwość dzienna, utrata wagi.

4- stan pełnoobjawowy z AIDS, do wcześniejszych objawów dołączają się tzw. Zakażenia oportunistyczne czyli choroby zakaźne.

„oportus”- korzystający z okazji.

OBECNIE ZNAMY 60 ZAKAŻEŃ OPORTUNISTYCZNYCH:

-PCP- nietypowe zapalenie płuc wywołane przez pierwotniaka pneumociscis carina.

-CMV-wirus cytomegalii ludzkiej który powoduje zmiany w mózgu i siatkówce oka.

-HSV- wirus opryszczki obejmujący różne obszary ciała.

-rzadkie zakażenia bakteryjne np. MAC-zakażenia prątkiem gruźlicy ptasiej.

-gruźlica TBC- dotyczy ona nie tylko płuc ale węzłów chłonnych, wątroby, nerek, skóry, kosci.

-nowotwór mięsak kapossiego.

-chłoniak mózgu.

PACJENT umiera przede wszystkim w wyniku osłabienia organizmu.

ZARAŻENIE- pasożyty !!

ZAKAŻENIE- bakterie i wirusy !!

Około 7 tys. Młodych ludzi miedzy 10 a 24 rokiem życia ulega zakażeniu HIV każdego dnia w każdej minucie na świecie zakaża się wirusem HIV 5 młodych ludzi.

Osoby młode stanowią ponad połowę zakażonych HIV>

Kobiety stanowią 47-57 % zakażonych w różnych krajach.

Wyłącznie przed zakażeniem HIV chroni abstynencja seksualna, bądź trwały związek z jednym niezakażonym partnerem, natomiast zmniejsza ryzyko opóźniona inicjacja seksualna, bądź używanie prezerwatyw, nakładanych prawidłową techniką.

Litak- Płyny ustrojowe o wysokim/niskim mianie wirusa HIV.

Być istotą ludzką być istotą seksualną, początki ludzkiej seksualności wiążą się z życiem płodowym z 6 tyg. Życia płodowego kiedy rozwijają się na poziomie podwzgórza centra seksualne odpowiedzialne za potrzebę seksualną poziom libido (seksualności)

Na tym samym etapie życia płodowego tworzą się orientacje seksualne (hetero-seksualna, Bi-seksualną, hetero i homo, homo seksualna)

Rejon podwzgórza odpowiedzialny za sferę seksualną nazywamy jest często układem limbicznym.

Potrzeba seksualna trwa od życia płodowego do śmierci i różne są przejawy jej aktywności.

Nestorką seksuologii w Polsce była dr. Michalina Wisłocka.

Ludzka seksualność ma głębokie korzenie biologiczne, czego dowodem jest uaktywnianie się wybranych substancji biochemicznych które decydują o przeżyciu seksualnego uniesienia.

Wybrane przykłady związków biochemicznych które wpływają na erotyczne przeżycia i miłosne uniesienia:

1. feromony-zapachy miłości-substancje wytwarzane przez zwierzęta i człowieka które decydują o sympatii albo awersji.

2. Neuroprzekaźnik (dopamina) cząsteczka szczęścia która pobudza w mózgu ścieżkę nagrody dlatego przebywanie z osobą ukochaną jest traktowane w kwestiach nagrody.

3. Endorfiny- podobne w działaniu do morfiny dają uczucie przyjemności i satysfakcji seksualnej.

4. Fenyloetyloamina - powoduje że osoby zakochane przebywają w rauszu podobnym w działaniu do amfetaminy i temu stanowi towarzyszą bezkrytyczne uczucia.

5. Hormony wytwarzane przez nadnercza- adrenalina która podnosi ciśnienie tętnicze krwi i przyspiesza bicie serca i powoduje pojawienie się rumieńca seksualnego.

Noradrenalina- powoduje uczucie podwyższonego nastroju i zatrzymuje krew w organach płciowych uwrażliwiając je na dotyk.

6. hormony płciowe (kobieta-estrogeny i progesteron) (mężczyzna-androgeny i testosteron)

7. oksytocyna- hormon wytwarzany przez przysadkę mózgową oksytocyna decyduje o rozkoszy związanej z orgazmem przyczynia się często do kilkakrotnych orgazmów u mężczyzn ze wzwodem i ejakulacją. Istotne znaczenie odgrywa zdrowie seksualne które według WHO jest połączeniem biologicznych emocjonalnych i intelektualnych i społecznych aspektów życia seksualnego ważnych dla pozytywnego rozwoju osobowości, porozumienia i miłości.

GŁÓWNE MODUŁY PROMOCJI ZDROWIA SEKSUALNEGO:

1. udostępnianie metod sterowania płodnością.

Sfera seksualna pełni rolę rekreacyjną zgodnie z zachowaniem zasad saferseksu.

2. STI- infekcje przenoszone drogą płciową (STD'S)

3. Prewencja przemocy seksualnej.

4. Kreowanie pozytywnych postaw wobec seksualności człowieka.

5. Przeciwdziałanie wszelkim formom izolacji, dyskryminacji i segregacji mniejszości seksualnej na świecie. Bi seksualne 20-35 % homoseksualne, transseksualne i transswestyci- 10%

6. Dążenie do stworzenia regulacji prawnych gwarantujących dostęp do poradnictwa i terapii seksualnej.

7. Likwidacja dyskryminacji z powodu płci orientacji seksualnej, niepełnosprawności intelektualnej.

8. Równoważności wszystkich 3 orientacji seksualnych.

9. Propagowanie monogamicznego modelu więzi seksualnej.

W latach 60 XX w. w krajach skandynawskich wprowadzono pojęcie humanizacji seksualnej:

Jest to dążenie do tego by w stosunkach międzyludzkich i relacjach erotycznych były honorowane zasady moralne w zależności od tego jaka koncepcja człowieka w sensie filozoficznym leży u podstaw danego poglądu i tego co uważa się za ludzkie i godne.

Wyżej wymienione przykładowe związki biochemiczne potwierdzają głęboko zakorzenione biologiczne podstawy seksualności niezależne od woli człowieka.

W większości przypadków w sferze seksualnej dopasowanie anatomiczne narzadów płciowych W pewnych sytuacjach mogą pojawić się wady rozwojowe które często idą w parze z zaburzeniami hormonalnymi

Wady rozwojowe u KOBIET

- Infantylizacja sromu (30 letnia kobieta posiada srom jak u dziewczynki 5 letniej - zahamowania owłosienia)

- niedorozwój pochwy lub brak jej rozciągliwości (bolesność przy kontaktach seksualności)

- tyłozgięcia szyjki macicy

- dysparemia czyli bolesne odczuwanie stosunku płciowego Rózne są przyczyny dysparemii np. wady anatomiczne, niedowilżenie pochwy itp.

Wady rozwojowe u mężczyzn

- mikropemia czyli długośc penisa w stanie erekcji wynosi od 2-3 centymetrów

- gigantyzm penisowy

- krzywizny penisa (hakowate zagięcie penisa)

- stulejka nazywana phimozis (niemożność ściągnięcia napletka)

MASTURBACJA - (dawniej onanizm)

Na przestrzeni lat różnie podchodzono do masturbacji- negatywnie, ze jest to nałóg, przypisywano masturbacji różne choroby, wiąd rdzenia kręgowego, zaburzenia psychiczne, owłosienie między palcami.

W świetle obecnej wiedzy naukowej masturbacja jest prawidłową i normalną formą rozładowania seksualnego stojącej na równi z kontaktem seksualnym.

Zalecana w wielu terapiach seksuologicznych, nauka własnego ciała i rozpoznawanie bodźców.

W przypadku mężczyzna masturbacja korzystnie wpływa na obniżenie agresji i polecana jest jako element profilaktyczny który zapobiega rozrostowi prostaty.

Wyróżniamy rodzaje masturbacji:

- m. osób dorosłych (50-60% kobiet)

- (95-99% mężczyzn) masturbacja dorosłych jest również formą seksu bezpiecznego i jest często zalecana w różnych problemach seksualnych.

-masturbacja dziecięca- obniżenie napięć w szkole, m. pozytywna.

40-50% dziewczynek 99,5 % chłopców.

Masturbacja dziecięca- (wczesnodziecięca)- dotyczy dzieci między 3 a 6 rokiem życia- masturbacja rozwojowa która samoistnie się pojawia i samoistnie zanika pod warunkiem że owa dorosła osoba nie ingeruje.

Masturbacja poznawcza 12% dzieci

Masturbacja dziecięca substytucyjna 8% dzieci, zaspokojenie głodu emocjonalnego.

Masturbacja płodów i noworodków.

Masturbacja to jedna z form zachowań seksualnych która jest jedną z form molekularnych.

HOMOSEKSUALIZM jest jedną z 3 orientacji seksualnych niezależną od woli człowieka.

Występuje powszechnie w świecie zwierzęcym, osobnik homoseksualny w świecie zwierzat pełni rolę krewniaczą i opiekuńczą czyli jest potrzebny populacji natomiast nie pełni roli rozrodczej czyli nie wymusza przegęszczenia.

Na przestrzeni lat różnie podchodzono do homoseksualizmu. Pierwsze źródła historyczne potwierdzające jego istnienie papirus egipski- h. akceptowany przez Bogów.

W kulturze rzymskiej obserwuje się jej pozytywne i negatywne znaczenie.

CINEDUS- pojęcie „bezwstydny” wprowadzono, represje zaczynają się w średniowieczu głównie torturowanie przez inkwizycje.

W okresie renesansu- z jednej strony zwraca się do kultury antycznej i akceptuje z drugiej uważa się iż homoseksualizm jest przeciwny naturze.

W XIX w. wpływ koncepcji lekarza R. Wonkrafta Binga powoduje że homoseksualizm zostaje uznany za chorobę psych. I zwyrodnienie. Najjaskrawszy przejaw mordowania osób homoseksualnych to okres III rzeszy RP.

W kresie powojennym próbowano leczyć osoby seksualne.

W 1973r. amerykańskie towarzystwo psychiatryczne uznało homoseksualizm za orientację i wykreśliło z rejestru chorób.

To samo ŚOZ w 1991r. Współcześnie określa się biologiczne podstawy orientacji homoseksualnej które są niezależne od woli.

Cztery grupy czynników, które decydują o orientacji homoseksualnej człowieka:

Czynniki genetyczne:

Pierwsze badania prowadził Dieau Hamer, który zauważył że jeśli w rodzinie po stronie matki występują osoby chore seksualnie to występuje duże prawdopodobieństwo że dziecko urodzone z tej matki będzie chore. W drugim etapie badań Dieau szczegółowo przeanalizował chromosom X w którym znalazł strefę Xq28 która potencjalnie podpowiada za orientacje homoseksualną nie jest to jednak czynnik jedyny. Inne badania genetyczne przeprowadził Witcham nad bliźniętami w których okazało się że jeżeli jedno z dzieci jest homoseksualne to drugie w 75% także.

Czynniki mózgowe:

Pierwsze badania w tym zakresie prowadził SanDiego Simon Levy który analizował pośmiertnie mózgi osób hetero i homoseksualnych i zauważył różnice anatomiczną w rejonie podwzgórza w strefie odpowiedzialnej za zachowania seksualne inaczej strefę NIHA-3 Inne badania nad móżgiel osób homoseksualnych wykazał różnice w skrzyżowaniu nadwzrokowym.

Czynniki hormonalne:

Związane ze stresem matki będącej w ciąży, silny stres, powodują w organizmie matki będącej w 6 tygodniu ciąży powodują obniżenie do dolnej granicy normy fizjologicznej poziomu testosteronu co powoduje przezwojenie centrów seksualnych w mózgu na Bi lub homo seksualnych.

Feromony w moczu

Badania prowadziła doc Ivanka Sawic, która wykazała różnicę w stężeniu 2 feromonów w moczu: etiochland i androsteron.

UKŁAD NERWOWY

Pierwsze początki zainteresowania się mózgiem 2,5 tys. p. n. e.

Po raz pierwszy szczegółowy opis mózgu zostaje przedstawiony w 1543 r. przez belgijskiego anatoma Andreasa Vesaliusza ( zwanego szalonym) - „ o budowie ciała ludzkiego”.

Układ nerwowy w okresie embriogenezy powstaje z listka zarodkowego zewnętrznego (ektodermy). Najpierw tworzy się rybienta, następnie powstaje cewa nerwowa ( 25-26 tygodnia płciowego), następnie w cewie nerwowej uwypukla się pęcherzyk nerwowy, który w pierwszym etapie różnicuje się na trzy części:

P - przodomózgowie

Ś - śródmózgowie

Z - zamózgowie

Ostatecznie ludzkie mózgowie podzielone jest na pięć części:

K - kresomózgowie

M - międzymózgowie

Ś - Śródmózgowie

T - tyłomózgowie ( móżdżek )

Z - Zamózgowie ( rdzeń przedłużony )

(wstaw rysunek mózgu)

Pień mózgu to śródmózgowie, tyłomózgowie, zamózgowie.

Układ mózgowy człowieka jest podzielony na 2 części:

UKŁAD NERWOWY

Somatyczny (związany z ciałem)

Autonomiczny (niezależny) Unerwione narządy wewnętrzne niezależne od naszej woli

Układ nerwowy autonomiczny dzieli się na dwie części w stosunku do siebie działają przeciwstawnie - antagonistycznie.

1 część to WSPÓLCZULNA ( zwana sympatyczną ) - część pnia

2 część to PRZYWSPÓŁCZULNA ( zwana parasympatyczną ).

Przykład !

Część współczulna przyśpiesza akcje serca a przywspółczulna zwalnia akcje serca.

CUN - centralny układ nerwowy zwany ośrodkiem, który składa się z mózgowia NCV i rdzenia kręgowego MEDULLA SPINALIS. W skład mózgowia wchodzi mózg CEREBRUM móżdżek CEREBELLUM, rdzeń przedłużony MEDULLA OBLONGATA.

K M Ś T Z rdzeń przedłużony

OUN - obwodowy układ nerwowy składa się z 12 par nerwów mózgowych i 31 par nerwów rdzeniowych.

12 par nerwów mózgowych (czaszkowych):

I - para nerwów węchowych - (20 nici węchowych, które mieszczą się w błonie śluzowej jamy nosowej ich przerwanie powoduje utratę powonienia)

II - para nerwów wzrokowych - tworzy włókna nerwowe, które przechodzą od komórek zwojowych siatkówki przewijają siatkówkę, naczyniówkę, twardówkę i kończą się skrzyżowaniem nad wzrokowym. (Upośledzenie bądź choroby tej pary nerwów prowadzą do ślepoty).

TYFLOPEDAGOGIKA - pedagogika osób niewidzących.

III - para nerwów okoruchowych - nerwy ruchowe gałki ocznej, ich uszkodzenie powoduje niewłaściwe ustawienie gałki ocznej, zbieżność źrenicy, opadanie powiek i brak reakcji na światło.

IV - para nerwów bloczkowych - jest to najcieńszy z nerwów mózgowych, który unerwia mięsień skośny oka, jego porażenie powoduje spoglądanie oka ku górze.

V - para nerwów trójdzielnych:

• Gałąź oczna

• Gałąź szczękowa

• Gałąź żuchwowa

Jest to najgrubsza para nerwów mózgowych, która unerwia powiekę, części nerwowe twarzy oraz mięśnie poruszające żuchwą.

VI - para nerwów odwodzących - unerwia mięśnie oka - porażenie powoduje zez zbieżny

VII - para nerwów twarzowych - unerwia mięśnie mimiczne twarzy mięsień szeroki szyi jego porażenie powoduje niesymetryczność twarzy i niemożliwość zmarszczenia czoła

VIII - para nerwów statystyczno - słuchowych ( przedsionkowo-ślimakowych) - uszkodzenie powoduje uszkodzenie słuchu, głuchotę, zawroty głowy, nudności, wymioty i zaburzenia równowagi.

SURDOPEDAGOGIKA - dziedzina pedagogiki zajmująca się nie słyszącymi

IX - para nerwów językowo -gardłowych - unerwia gardło i język

X - para nerwów błędnych (vagus) - unerwia głowę, szyje, układ pokarmowy, krwionośny i oddechowy.

XI - para nerwów dodatkowych - unerwia krtań i mięśnie zwijaczy gardła

XII - para nerwów podjęzycznych - unerwia mięśnie języka z wyjątkiem podniebieniowo-językowego.

Wśród 31 par nerwów rdzeniowych wyróżnia się:

• 8 par nerwów rdzeniowych szyjnych

• 12 par rdzeniowych piersiowych

• 5 par rdzeniowych - lędźwiowych

• 5 par rdzeniowych - krzyżowych

• 1 parę rdzeniowo - guziczno - ogonową

ZABURZENIA NERWÓW:

I nerw węchowy - Objawy uszkodzenia
anosmia, hyposmia

II nerw wzrokowy - czuciowy-Objawy uszkodzenia
-N. wzrokowy - jednooczna homolateralna ślepota
-Skrzyżowanie n. wzrokowego - niedowidzenie dwu skroniowe
-Promienistość wzrokowa - niedowidzenie połowicze lub kwadrantowe po stronie przeciwnej
-Płaty potyliczne - ślepota korowa (zespół Antona)

III nerw okołoruchowy - Objawy uszkodzenia
1/ gałka oczna ustawiona do kąta zew. i w dół, podwójne widzenie
2/ rozszerzenie źrenicy
3/ opadnięcie powieki
Zespół Hornera (uszkodzenie włókien sympatycznych)
1/ miosis
2/ ptosis
3/ endophtalnus
4/ anhidrosis na połowie twarzy
5/ rozszerzenie naczyń na połowie twarzy
Źrenica Argyll-Robertsona (kiła, cukrzyca)
1/ brak odruchu źrenicy na światło
2/ zachowany odruch na akomodację
3/ wąskie, nieregularne źrenice

IV nerw bloczkowy - ruchowy-Objawy uszkodzenia
oko jest zwrócone ku górze, podwójne widzenie

V nerw trójdzielny - mieszany czuciowo - ruchowy-Objawy uszkodzenia
1/ zaburzenia czucia w zakresie jednej lub kilku gałązek nerwu
2/ brak odruchu rogówkowego
3/ niedowład mięśni m. żwaczy, napinacza błony bębenkowej i napinacza podniebienia

VI nerw odwodzący - ruchowy -Objawy uszkodzenia
zez zbieżny, podwójne widzenie

VII nerw twarzowy - mieszany ruchowo - czuciowo- Objawy uszkodzenia
Obwodowe (jądrowe)
1/ porażenie mięśni mimicznych twarzy po stronie uszkodzenia
2/ zniesienie smaku na 2/3 przednich języka
3/ suche oko z powodu braku łez
4/ suche usta z powodu braku wydzielania śliny
Ośrodkowe (nadjądrowe)
Niedowład mięśni dolnej części twarzy po stronie przeciwnej

VIII nerw przedsionkowo -ślimakowy

Objawy uszkodzenia części ślimakowej (słuchowej)
1/ osłabienie słuchu lub głuchota
2/ szumy w uszach

Objawy uszkodzenia części przedsionkowej
1/ zawroty głowy z padaniem w kierunku uszkodzenia
2/ zaburzenia równowagi
3/ oczopląs i zamazane widzenie
4/ nudności i wymioty

IX nerw językowo- gardłowy- mieszany czuciowo- ruchowy-Objawy uszkodzenia
1/ porażenie podniebienia, zniesienie odr. podniebiennych
i gardłowe
2/ dysfagia
3/ zniesienie odruchów z zatoki szyjnej
4/ zniesienie smaku na 1/3 tylnej języka

X nerw błędny- mieszany czuciowo- ruchowy- Objawy uszkodzenia
1/ dysfagia
2/ porażenie podniebienia
3/ chrypka
4/ zniesienie odruchów wegetatywnych z serca, ukł. oddechowego i przewodu pokarmowego
5/ zniesienie odruchu sercowego z zatoki szyjnej

XI nerw dodatkowy - ruchowy-Objawy uszkodzenia
1/ osłabienie skręcania głowy
2/ osłabienie unoszenia barków
3/ niedowład strun głosowych, chrypka

XII nerw podjęzykowy - ruchowy-Objawy uszkodzenia
1/ porażenie i zanik mięśnia języka
2/ dysartria (zaburzenie mowy)
3/ dysfagia (zaburzenie połykania)

Komórkami budującymi układ nerwowy są:

NEURONY, dendryty, neupoplazma + jadro komórkowe, wypustki - akson lub neuryt jest chroniony przez warstwę mielinową, przewężenie aksonu - ranvera, zakończenie synapsa (miejsce styku między jedną komórką a następną) - znajduje się przestrzeń presynaptyczna, gdzie dochodzi do zmiany bodźców elektrycznych z bodźcem biochemicznym - NEUROSEKRECJA

Komórki nerwowe odżywione SA przez komórki glejowe.

Jedną z podstawowych czynności związanych z układem nerwowym jest pobudliwość, czyli zdolność do odbierania wrażeń (tzw. Bodźców)

Funkcjonujący układ nerwowy wiąże się z odruchami, a odruch jest to najprostsza odpowiedź organizmu na bodziec działający na receptor:

POBUDZENIE RECEPTOR (nerwy czuciowe przekaz informacji) MÓZGOWIE ( nerwy ruchowe ) EFEKTOR (narząd wykonawczy najczęściej mięsień)

Wyróżniamy 2 rodzaje odruchów:

1. BEZWARUNKOWE - (zw. Wrodzonymi, automatyczne lub trwałe) - one zachodzą za pośrednictwem rdzenia kręgowego lub przedłużonego oraz za pośrednictwem istoty białej. Nazywane są odruchami obronnymi są podłożem instynktów (złożonych zachowań wrodzonych)

PRZYKŁAD: kaszel, źrenica na światło, staw kolanowy na uderzenie.

2. WARUNKOWE - (zw. Wyuczonymi, nabytymi, klasycznymi lub Pawłowa) - są to odruchy, które powstają w trakcie życia czyli w orogenezie, powstają tylko i wyłącznie za pośrednictwem kory mózgowej czyli istoty szarej. Wymagają utrwalania bo w przeciwnym razie zanikają - są formą treningu. Twórca rosyjski fizjolog Iwan Pawłow - doświadczenie z psem, światłem, mięsem i śliną.

Współdziałanie większych obszarów kory mózgowej to:

GNOZJA - zdolność kory mózgowej do rozpoznawania przedmiotów, zjawisk, rzeczy oraz ich oceny. Uświadamiamy sobie co trzymamy, widzimy, słyszymy.

PRAKSJA - zdolność kory mózgowej do kierowania wykonywaniem czynności zamierzonych i celowych np. otwarcie książki na str. 677

AGNOZJA - zaburzenia - niemożliwość rozpoznania za pomocą dotyku np. klucza ukrytego w kieszeni.

APRAKSJA - zaburzenia - niemożliwość brak zdolności samodzielnego działania np. zawiązanie sznurowadeł.

OPISY:

1. Móżdżek - znajduje się za mózgiem leży nad 4 komorze zakryty jest płatami potylicznymi i podobnie jak mózg zbudowany jest z 2 półkul połączonych częścią środkową nazywaną robakiem.

Spełnia następujące funkcje:

• Utrzymuje napięcie mięśniowe - tomus

• Utrzymuje koordynację ruchową - zborność

• Pomocniczo współdziała razem z korą mózgową w wykonywaniu ruchów dowolnych i w utrzymaniu równowagi w pozycji stojącej.

Wyróżniamy następujące zaburzenia móżdżkowe:

• Atomia - utrata napięcia mięśniowego

• Ataksja - zaburzenia koordynacyjne ruchów tzw. Niezborność ruchowa - alkoholik.

• Astenia - szybkie meczenie się nawet w stanie spoczynku.

2. Rdzeń przedłużony - łączy się z rdzeniem kręgowym bez wyraźnej granicy, jest miejscem przebiegania impulsów idących z mózgu do rdzenia kręgowego i odwrotnie. Stanowi ważne skupienie dla ośrodków nerwowych dla szeregu ważnych czynności odruchowych. Występuje tam ośrodek ssania, żucia, połykania, ośrodek wymiotny, kaszlowy, czynności serca, ośrodek oddechowy.

3. Rdzeń kręgowy - ma kształt grubego sznura nieco spłaszczonego o średnicy 1 cm, barwy białej, ciężar 30 gramów, umieszczony w kanale kręgowym, długość 45 cm, rozpoczyna się na wysokości 1 kręgu szyjnego C1, kończy się na wysokości kręgu lędźwiowego drugiego i zakończona jest tzw. Ogonem końskim.

NA ZEWNĄTRZ WYSTĘPUJE ISTOTA BIAŁA A WEWNĄTRZ ISTOTA SZARA!

W przekroju poprzecznym ma kształt dużej litery H i odcinkowo w rdzeniu kręgowym umieszczone są ośrodki rdzeniowe np. :

• Ośrodek ruchu kończyn górnych i dolnych

• Ośrodek ruch źrenicy

• Ośrodek oddawania moczu

• Ośrodek defekacji

• Ośrodek erekcji penisa - zwodu

• Ośrodek emulacji - wytrysku nasienia

4. Mózg - ludzki mózg chroniony jest na zewnątrz przez mózgoczaszkę oraz 3 opony mózgowo - rdzeniowe:

• Oponę twardą ( duramater)

• Oponę pajęczynówkę

• Oponę miękką ( najbliżej mózgu - opona naczyniowa)

Kształt mózgu jest jajowaty, jego dolna powierzchnia nazwana jest podstawą mózgu i ulega spłaszczeniu, natomiast powierzchnie boczne i górne są wypukłe.

W linii pośrodkowej mózg podzielony jest na 2 półkule: prawa i lewą, które działaja przeciwstawnie do części ciała.

Ciężar mózgu waha się od 1200 do 15000 gramów.

Średnio u kobiety 1240 gramów, a u mężczyzny 1275 gramów.

Mózg noworodków różnią się nieznacznie u dziewczynek 330 gramów a u chłopca 340 gramów.

NA ZEWNĄTRZ WYSTĘPUJE ISTOTA SZARA (zwana korową) A WEWNĄTRZ ISTOTA BIAŁA (podkorowa).

Powierzchnia półkul mózgowych nie jest gładka lecz występują liczne bruzdy i zakręty oraz szczeliny i płaty mózgowe.

Układ hormonalny (dokrewny)

Układ hormonalny (dokrewny) człowieka tworzą liczne gruczoły, które syntetyzują rozmaite substancje biologiczne czynne (hormony).

Hormony to chemiczne przekaźniki (pochodne aminokwasów, peptydy, białka lub sterydy) produkowane w wyspecjalizowanych komórkach i narządach.

Cechy hormonów:

• Wydzielane do krwi, limfy, płynu międzykomórkowego

• Odbierane przez komórki docelowe, dzięki specyficznym receptorom

• Regulują procesy metaboliczne i ekspresję genów w komórkach docelowych

• Zapewniają stałość środowiska wewnętrznego ustroju - homeostazę

• Nigdy nie stanowią żródła energii

• Mają różny czas utajonego pobudzenia (czas pomiędzy wydzieleniem do krwi a wystąpieniem efektów działania) - od kilku sekund (oksytocyna) do kilku dni (tyroksyna)

• Działają czasowo - zużyte są rozkładane w wątrobie

• Działają ogólnie bądź lokalnie (hormony tkankowe)

Rodzaje hormonów:

• Hormony sterydowe - są to pochodne cholesterolu (np.hormony płciowe), mają charakter hydrofobowy, mogą przenikać przez błony komórkowe i łączyć się z receptorami w cytoplazmie. Następnie docierają do jądra komórkowego gdzie regulują ekspresję genów.

• Hormony peptydowe - są to polimery, utworzone z kilku- do kilkudziesięciu aminokwasów (np. insulina, hormon wzrostu). Nie są zdolne do przenikania przez błony komórkowe, łączą się z receptorami umieszczonymi na powierzchni komórki, co powoduje uruchomienie kaskady sygnałów regulujących aktywność enzymów w komórce.

• Hormony pochodne aminokwasów - powstają po przekształceniu cząsteczki aminokwasu (np. hormony tarczycy). Właściwości zbliżone do hormonów peptydowych.

Gruczoły dokrewne nie mają przewodów wyprowadzających. Są natomiast bardzo bogato ukrwione siecią naczyń włosowatych, do których są wydzielane hormony.

Do gruczołów dokrewnych należą:

• Podwzgórze - stanowiące brzuszną część międzymózgowia, leży bezpośrednio nad przysadką mózgową, tuż za skrzyżowaniem nerwów wzrokowych. Jest miejscem lokalizacji ośrodków termoregulacji, pragnienia i pobierania wody. Dochodzą do niego nerwy od receptorów różnych bodźców.

• Przysadka mózgowa - leżąca w jamie czaszki, na dolnej powierzchni mózgu. Składa się z dwóch płatów o odmiennym pochodzeniu (przedni z endodermy, tylny z ektodermy) i funkcji (przedni płat - część gruczołowa, tylny - część nerwowa). Przedni płat przysadki mózgowej łączy się z podwzgórzem za pomocą wrotnego układu naczyń krwionośnych, a tylny poprzez wypustki komórek nerwowych.

- Szyszynka jest niewielkim gruczołem kształtu ziarnka fasoli leżącym w jamie czaszki pod płatem spoidła wielkiego mózgu.

- Gruczoł tarczowy (tarczyca) znajduje się u podstawy szyi i jest największym gruczołem dokrewnym.

- Gruczoły przytarczyczne górne i dolne leżą na tylnej powierzchni tarczycy

- Aparat wysepkowy trzustki (tzw. Wysepki Langerhansa) - utworzony przez komórki wydzielające insulinę, glukagon i somatostatynę rozrzucone pomiędzy komórkami wydzielającymi enzymy trawienne.

- Nadnercza leżą w jamie brzusznej, na górnych biegunach nerek.

- Gruczoły płciowe (jądra i jajniki) poza wytwarzaniem komórek jajowych, są ważnymi gruczołami dokrewnymi, regulującymi dojrzewanie płciowe organizmów oraz występowanie drugorzędnych cech płciowych.

- Grasica jest gruczołem wieku dziecięcego, na ogół czynnym do okresu pokwitania i potem stopniowo zanikającym.

- Adrenalina - hormon i neuroprzekaźnik katecholaminowy wytwarzany przez gruczoły dokrewne pochodzące z grzebienia nerwowego (rdzeń nadnerczy, ciałka przyzwojowe, komórki C tarczycy) i wydzielany na zakończeniach włókien współczulnego układu nerwowego.

- Noradrenalina - hormon, neuroprzekaźnik wydzielany w części rdzeniowej nadnerczy, zwykle razem z adrenaliną w sytuacjach powodujących stres. Powoduje wzrost ciśnienia tętniczego krwi, zwiększenie oporu naczyń obwodowych. Jej wpływ na procesy metaboliczne jest słabszy niż adrenaliny.

- Somatotropina - STH /GH/ polipeptydowy hormon wzrostu. Hormon o charakterze białkowym wydzielany przez przedni płat przysadki mózgowej. Somatotropina wykazuje wielorakie działanie pobudzające wzrost organizmu, np. wzmaga transport aminokwasów do komórek i pobudza syntezę białek, zatrzymuje jony wapniowe i fosforanowe, wpływając na wzrost kości długich. Niedobór somatotropiny powoduje karłowatość, a jej nadmiar jest przyczyną gigantyzmu (w wieku młodzieńczym) lub akromegalii (w wieku dojrzałym).

- Progesteron (luteina) - steroidowy żeński hormon płciowy wytwarzany przez ciałko żółte i łożysko (w czasie ciąży). Najważniejszy hormon wydzielany przez gonady (jajniki i jądra).

- Testosteron - podstawowy męski steroidowy hormon płciowy należący do androgenów. Jest produkowany przez komórki śródmiąższowe Leydiga w jądrach, a także w niewielkich ilościach przez korę nadnerczy, jajniki i łożysko.

Regulacja wydzielania hormonów:

- Regulacja metaboliczna - wydzielanie niektórych hormonów jest regulowane na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego bezpośrednio poprzez ilość metabolitu, który jest stymulowany przez hormon. Taka pętla ujemnego sprzężenia zwrotnego występuje w przypadku: insuliny i glukagonu, których stężenie zależy od zawartości glukozy we krwi oraz kalcytoniny i parathormonu, regulowanych stężeniem jonów wapniowych

- Regulacja nerwowa

- Regulacja hormonalna

Karłowatość - niedobór wzrostu (wzrost poniżej 3 centyla odpowiednio dla wieku i płci) spowodowana np. zbyt małą ilością hormonu wzrostu w okresie wzrostu lub brakiem receptora dla tego hormonu w wątrobie.

Gigantyzm - ogromne rozmiary ciała na skutek nadmiernego wzrostu całego kośćca i masy tkanek, mocno przekraczającego normy dla danej rasy. U ludzi, gigantyzm jest chorobą objawiającą się nadmiernym wzrostem ciała (powyżej 97 centyla dla danej populacji). Wyróżnia się dwie zasadnicze odmiany gigantyzmu: gigantyzm przysadkowy i gigantyzm eunuchoidalny. Nadmierny wzrost może być też objawem innych chorób, jak: zespół Marfana, zespół Beckwitha i Wiedemanna, zespół Sotosa.

Akromegalia - jest to choroba spowodowana nadmiernym wydzielaniem hormonu wzrostu (somatotropiny) przez hormonalnie czynnego gruczolaka komórek kwasochłonnych przedniego płata przysadki mózgowej. Choroba występuje u osób dorosłych, u których skończony został proces wzrastania kości, a nasady kości długich uległy mineralizacji i zrośnięciu. W wypadku dzieci i młodzieży, nadmiar hormonu wzrostu powoduje gigantyzm odróżniający się od akromegalii nadmiernym wzrostem kości długich. Choroba rozwija się powoli i bez leczenia postępuje.

---