KONSPEKT LEKCJI CHEMII W GIMNAZJUM W KLASACH DRUGICH

Temat: Odczyn roztworu a barwa wskaźnika.

Cele dydaktyczno-wychowawcze:

•

zapoznanie uczniów z pojęciami: odczyn roztworu, pH roztworu;

•

kształtowanie postawy badawczej u uczniów;

•

zapoznanie uczniów z metodami identyfikacji substancji chemicznych za
pomocą tzw. wskaźników.

Cele operacyjne:
Uczeń powinien:

•

wiedzieć, co to jest i od czego zależy odczyn roztworu;

•

znać podstawowe substancje wskaźnikowe ( papierek wskaźnikowy, oranż
metylowy, fenoloftaleina);

•

wiedzieć jakie wskaźniki służą do stwierdzania obecności kwasów, a jakie
zasad;

•

formułować wnioski i obserwacje;

•

określać odczyn roztworu za pomocą wskaźników;

•

określać odczyn roztworu na podstawie wartości pH.

Metody: wiodąca – oglądowa (pokaz zachowania się wskaźników w zależności od
odczynu roztworu), słowna (pogadanka); wspomagająca (doświadczenia uczniowskie).


Ś

rodki dydaktyczne: oranż metylowy, papierek uniwersalny, fenoloftaleina, ocet, sok

z kiszonej kapusty, woda destylowana, woda wapienna, proszek do prania, foliogramy.

Przebieg lekcji:

Część nawiązująca:

•

sformułowanie tematu lekcji;

•

zapoznanie uczniów z celami i przebiegiem lekcji;

Część właściwa:

•

wyświetlenie foliogramu nr 1 – uczniowie odpowiadają na pytania zawarte na
foliogramie.

Foliogram nr 1

Czy istnieje jakaś różnica między napojami znajdującymi się w obu kubkach?

•

wyświetlenie foliogramu nr 2 – uczniowie odpowiadają na pytania umieszczone na
foliogramie.

Foliogram nr 2.

Czy możesz wskazać, w którym kubku jest czysta woda, a w którym sok z cytryny?
Podaj sposób identyfikacji obu napojów?

WODA

SOK

Z

CYTRYNY

•

nauczyciel podkreśla, że nie zawsze można identyfikować substancje za pomocą
smaku (szczególnie w pracowni chemicznej, gdzie większość z nich to substancje
trujące);

•

zdefiniowanie pojęcia wskaźnik (indykator):

1. Wskaźnik (indykator) – substancja chemiczna, która zmienia barwę w zależności od

odczynu roztworu. Najczęściej stosowanymi wskaźnikami w pracowni chemicznej są:
papierek uniwersalny, oranż metylowy, fenoloftaleina.

•

zdefiniowanie pojęcia odczyn roztworu:

2. Odczyn roztworu – cecha roztworu zależna od stężenia jonów wodorowych
w roztworze.

Jeżeli w roztworze liczba jonów H

+

jest większa niż liczba jonów OH

-

, wówczas

odczyn roztworu jest kwaśny, jeżeli jest mniejsza - odczyn zasadowy, jeżeli równa -
odczyn obojętny.

3. Liczbę jonów wodorowych w roztworze określa się za pomocą tzw. skali pH, która

przyjmuje wartości w granicach od 0 – 14.

pH < 7 – odczyn kwaśny,
pH > 7 – odczyn zasadowy,
pH = 7 – odczyn obojętny.

•

Pokaz doświadczenia 1. (uczniowie formułują obserwacje).

Doświadczenie 1. Badanie zachowania się wskaźników w roztworach różnych
substancji.

a. papierek uniwersalny.



ocet

woda

sok z

woda z

woda

kiszonej proszkiem

wapienna

kapusty

do prania

I

II

III

IV

V

Obserwacje: Po nawilżeniu papierka uniwersalnego w probówkach I i III zabarwił się on
na czerwono, w probówce IV i V na zielono, natomiast w II probówce pozostaje żółty.

Uczniowie porównują barwy roztworów ze skalą barw podaną na opakowaniu papierków
uniwersalnych.

b. oranż metylowy

oranż metylowy

oranż metylowy oranż metylowy

ocet

woda destylowana

woda wapienna

Obserwacje: Po dodaniu oranżu metylowego ocet zmienił barwę z pomarańczowej na
czerwoną, natomiast po dodaniu go do wody destylowanej i wody wapiennej zabarwienie nie
ulega zmianie.

c. fenoloftaleina

fenoloftaleina

fenoloftaleina

fenoloftaleina

ocet

woda destylowana

woda wapienna

Obserwacje: Po dodaniu fenoloftaleiny do octu i wody destylowanej roztwór pozostaje
bezbarwny, natomiast po dodaniu jej do wody wapiennej roztwór barwi się na malinowo.

•

Nauczyciel wyświetla foliogram nr 3, a uczniowie na jego podstawie i na podstawie

wcześniej przeprowadzonego doświadczenia formułują wnioski.

Foliogram nr 3. Barwy substancji wskaźnikowych w zależności od odczynu roztworu.

Nazwa
wskaźnika

Barwa
podstawowa

Barwa w
roztworze o
odczynie
kwaśnym

Barwa w
roztworze o
odczynie
obojętnym

Barwa w
roztworze o
odczynie
zasadowym

Papierek
uniwersalny

Oranż metylowy

Fenoloftaleina

Wnioski: Papierek uniwersalny wobec kwasów barwi się na czerwono, a wobec zasad na
zielono. Pozwala zatem wykryć obecność kwasów i zasad. Oranż metylowy pod wpływem
kwasów zmienia barwę z pomarańczowej na czerwoną, pozwala zatem wykryć obecność
kwasów. Fenoloftaleina pod wpływem zasad barwi się na malinowo, pozwala zatem wykryć
obecność zasad.

•

Uczniowie wykonują samodzielnie doświadczenie, które polega na identyfikacji odczynu
3 bezbarwnych roztworów (wody destylowanej, wody wapiennej, octu) za pomocą
papierków uniwersalnych i określenia ich przybliżonej wartości pH.

Doświadczenie 2. Zidentyfikuj odczyny roztworów znajdujących się w kolejnych
probówkach. Spróbuj określić przybliżoną wartość pH tych roztworów. Użyj do tego papierka
uniwersalnego. Zanotuj obserwacje i wnioski w zeszycie.

?

?

?

I

II

III

Obserwacje: Papierek uniwersalny w probówce I nie zmienił barwy. W probówce II zabarwił
się na zielono, a w probówce III na czerwono. Wartość pH w przypadku: pierwszego
roztworu wynosi ok. 7, drugiego ok.10, a trzeciego ok.4.

Wnioski: W probówce:

I - znajduje się roztwór o odczynie obojętnym,

II – znajduje się roztwór o odczynie zasadowym,

III – znajduje się roztwór o odczynie kwaśnym.

Część podsumowująca – rekapitulacja (pogadanka):

•

nauczyciel ponownie wyświetla foliogram nr 2 i pyta uczniów:

W jaki sposób teraz zidentyfikowalibyście napoje w kubkach?

•

Nauczyciel wyświetla foliogram nr 1 i pyta uczniów:

Jak zmieniłoby się zabarwienie substancji wskaźnikowych, które poznaliście na dzisiejszej
lekcji, gdybyście badali odczyn napojów w kubkach?

•

Utrwaleni e n azw ws kaźni ków i i ch ch arakter ys t ycz n ych barw.