Diagnoza pielęgniarska w środowisku nauczania i wychowania

Diagnoza pielęgniarska w środowisku

nauczania i wychowania

Wstęp

1. Diagnoza pielęgniarska w środowisku szkolnym

1.1. Zbieranie danych

1.1.1. Źródła informacji

1.2. Metody pozyskiwania danych

2. Identyfikacja problemów dzieci i młodzieży w środowisku szkoły

2.1. Problemy zdrowotne

3. Działalność interwencyjna pielęgniarki szkolnej
4. Wykrywanie i analizowanie sytuacji trudnych i nietypowych

4.1. Agresja

4.2. Dysmorfofobia
4.3. Narkomania

4.4. Próby samobójcze i samobójstwa
4.5. Krzywdzenie i zaniedbywanie dzieci

Literatura podstawowa
Literatura dodatkowa

1

Diagnoza pielęgniarska w środowisku nauczania i wychowania

Wstęp

Aby spełnić przypisane jej zadania, nowoczesna, uwzględniająca specyfikę środowiska,
praktyka pielęgniarska musi być realizowana na podstawie rzetelnej diagnozy.
Postawienie trafnej diagnozy umożliwia formułowanie szczegółowych celów, zadań
i czynności. Określanie celów działania rodzi zaś potrzebę przewidywania przez
pielęgniarkę rezultatu, który chce uzyskać. Zróżnicowany charakter praktyki pielęgniarki
szkolnej obejmuje liczne zadania, których priorytetem jest działalność profilaktyczna,
promocja zdrowia i wychowanie zdrowotne.

Na szeroko rozumiane zdrowie ucznia wpływa wiele elementów środowiska szkolnego,
toteż wszyscy pracownicy szkoły mają swój wkład w ochronę zdrowia uczniów poprzez
działania zapewniające im zdrowe i bezpieczne środowisko materialne, psychospołeczne,
aktywność ruchową oraz wychowanie zdrowotne. Zagadnienia te muszą być znane
pielęgniarce szkolnej, ponieważ jest ona uprawniona do zabierania głosu w sprawach
związanych ze zdrowiem dzieci i młodzieży.

Rozwój pielęgniarstwa spowodował krytyczną weryfikację tradycyjnego modelu pracy
pielęgniarki szkolnej pracującej pod czujnym okiem lekarza szkolnego. Dziś ma ona być
samodzielnym, profesjonalnym pracownikiem, rzecznikiem spraw zdrowia ucznia,
propagatorem wszelkich działań na rzecz ochrony i promocji zdrowia w szkole oraz
doradcą dyrektora szkoły, nauczycieli i rodziców w zakresie zagadnień dotyczących
higieny środowiska szkolnego, procesu wychowania zdrowotnego i rozwiązywania
problemów zdrowotnych, zwłaszcza uczniów przewlekle chorych i niepełnosprawnych.
Koncentracja na działaniach prozdrowotnych sprawia, że pielęgniarka powinna
podejmować inicjatywy w tym zakresie nie tylko w odniesieniu do uczniów.

2

Diagnoza pielęgniarska w środowisku nauczania i wychowania

1. Diagnoza pielęgniarska w środowisku szkolnym

Gromadzenie informacji, ich analiza i diagnozowanie na potrzeby opieki nad uczniem
wynikają z istoty działania pielęgniarki szkolnej — jest ona przedstawicielem systemu
medycyny szkolnej. W trosce o rzetelność informacji pielęgniarka musi uwzględnić:
⎯ wszystkie dostępne źródła informacji o uczniu,
⎯ rodzaj, charakter i zakres danych,
⎯ właściwe metody i techniki zbierania danych.

Rozpoznawanie stanu zdrowia uczniów oraz przewidywanie tendencji rozwojowych na
podstawie aktualnych danych i obserwacji rytmu i tempa rozwojowego mogą odbywać się
tylko w wyniku systematycznych i planowych działań. Cele diagnozy stawianej przez
pielęgniarkę wymagają spójności z ogólnymi celami całego systemu opieki medycznej
nad uczniem, a informacje niezbędne do jej postawienia muszą uwzględniać wszystkie
obszary jego życia i aktywności.

W zakresie stanu biologicznego zwraca się uwagę na:
⎯ aktualny poziom rozwoju,
⎯ odchylenia w poziomie i dynamice rozwoju i w aktywności fizycznej.

W zakresie stanu psychicznego obserwuje się:
⎯ możliwości intelektualne,
⎯ obraz własnej osoby,
⎯ obraz własnych możliwości, wiedzę o sobie.

W zakresie stanu społecznego pielęgniarka interesuje się:
⎯ spełnianiem ról społecznych: dziecko, uczeń, członek grupy koleżeńskiej,
⎯ szansą na wsparcie społeczne.

Informacje te pozwalają określić gotowość i stopień samodzielności ucznia w wyborze
zachowań zdrowotnych oraz zakres koniecznego wsparcia (wspomagania), interwencji
pielęgniarskiej lub innej.

3

Diagnoza pielęgniarska w środowisku nauczania i wychowania

1.1. Zbieranie danych

Dane o podmiocie opieki, którym jest uczeń, to odzwierciedlenie odczuwanych
i zgłaszanych faktów, opinii i zdarzeń dotyczących samego ucznia oraz jego środowiska —
takie, na których można oprzeć się przy formułowaniu oceny. Zbiór danych jest zatem
materiałem, na podstawie którego można formułować uzasadnione wnioski w postaci
oceny stanu podmiotu.

Zakres gromadzonych danych obejmuje:
⎯ tylko te, które są istotne dla organizowania opieki,
⎯ tylko te, które manifestuje sam podmiot (a nie ich interpretacja),
⎯ tylko te, które mieszczą się w przyjętym procesie oceny.

Charakter, czyli cechy danych, odnosi się do:
⎯ danych ilościowych (obiektywnych),
⎯ danych jakościowych (subiektywnych).

Dane ilościowe oparte są na porównywaniu mierzalnych wartości, takich jak np.
wzrost, masa ciała, ciśnienie tętnicze, temperatura.

Dane jakościowe wyrażają właściwość i wartość czegoś, mają zakodowaną w sobie
informację o cechach, odczuciach, przeżyciach. Wnioskuje się o nich pośrednio, np. złe
samopoczucie potwierdzone bladością powłok skórnych i przyspieszonym tętnem.

Charakter gromadzonych przez pielęgniarkę szkolną danych obejmuje:
⎯ identyfikowanie cech charakteryzujących samego ucznia — jego zasoby zewnętrzne

i wewnętrzne,

⎯ identyfikowanie środowiska ucznia, tj. szkoły i domu rodzinnego.

Cechy te — biorąc pod uwagę ich znaczenie dla zdrowia — mogą mieć charakter
pozytywny lub negatywny.

1.1.1. Źródła informacji

1. Sam uczeń — zgłaszający się do pielęgniarki szkolnej, pojawiający się jako osoba

towarzysząca koledze lub koleżance lub anonimowy członek zbiorowości szkolnej,
uczestnik sondażu czy ankiety, ujawniający istotne dla większości uczniów problemy.

2. Rodzice lub prawni opiekunowie.

4

Diagnoza pielęgniarska w środowisku nauczania i wychowania

3. Członkowie szkolnej społeczności, rówieśnicy, uczniowie innych klas, wychowawca,

inni nauczyciele, pedagog szkolny, personel administracyjny, pracownicy obsługi.

4. Dokumentacja dotychczasowej opieki sprawowanej przez pracowników ochrony

zdrowia: stomatologa, pediatry, lekarza sportowego: wyniki bezpośrednich badań
i pomiarów, które wykonuje pielęgniarka (badania przesiewowe, szczepienia,
przeglądy czystości); wyniki bezpośrednich badań i pomiarów, które wykonuje lekarz
(badania profilaktyczne, badania lekarskie); dokumenty (listy klasowe, karta zdrowia
ucznia, orzeczenia lekarskie, karty kwalifikacyjne).

1.2. Metody pozyskiwania danych

W celu uzyskania informacji o podopiecznym, niezbędnych do postawienia diagnozy,
pielęgniarka szkolna wykorzystuje najczęściej: wywiad, pomiar oraz obserwację ucznia.

Wywiad jest ukierunkowaną rozmową podejmowaną w celu uzyskania informacji na
określony temat. Poza samym uczniem, respondentem odpowiadającym na pytania
pielęgniarki może być: rodzic lub prawny opiekun, wychowawca, nauczyciel, pedagog
szkolny, a także rówieśnik.

Podstawowym celem wywiadu jest zebranie wiarygodnych danych, dlatego musi on
przebiegać w takiej formie, by osoba przyjmująca rolę respondenta odbierała go jako
swobodną rozmowę. W trakcie przeprowadzanego wywiadu pielęgniarka pyta o fakty
i opinie. Pytania o fakty odnoszą się do tego, co jest obiektywnie sprawdzalne (np. pyta
ucznia o stan zdrowia rodzeństwa, pobyty w szpitalu, wizyty u specjalistów itp.).
Pytania o opinie mają na celu dotarcie do subiektywnych odczuć, nastawień i postaw
odpowiadającego, tych, które są istotne z punktu widzenia analizowanego problemu.

Ponieważ w pracy z dziećmi i młodzieżą pojawić się może duża liczba różnorodnych
problemów, pielęgniarka zbierając informacje zwykle nie posługuje się kwestionariuszem
rozumianym jako zestaw skategoryzowanych pytań.

Przeprowadzenie wywiadu z samym uczniem wymaga zawsze wielkiej uwagi
i skrupulatnego przygotowania. W trakcie rozmowy wskazane jest zadawanie pytań
dodatkowych, w celu upewnienia się o wiarygodności poprzedniej odpowiedzi.
W zależności od rodzaju badanego problemu istnieje możliwość sporządzania notatki
w trakcie rozmowy. Doświadczenia wskazują jednak, że jawne odnotowywanie informacji
krępuje pytanego i burzy dobry klimat rozmowy.

5

Diagnoza pielęgniarska w środowisku nauczania i wychowania

Pomiar to zespół określonych czynności podejmowanych przez pielęgniarkę w celu
dostarczenia danych służących wyrażeniu pewnych badanych cech w sposób ilościowy.
Charakterystyczne dla pomiaru jest to, że uzyskany wynik jest porównywalny z przyjętą
wartością, określoną dla danej populacji lub grupy.

W pielęgniarstwie szkolnym pomiar dokonywany jest zwykle metodą bezpośrednią, tj. na
przyrządach pomiarowych. Dokonywanie np. pomiarów masy ciała, temperatury ciała,
ciśnienia tętniczego, odbywa się z częstotliwością odpowiednią do potrzeb — czasem po
konsultacji z lekarzem leczącym dziecko, niezależnie od terminów badań profilaktycznych
i przesiewowych lub gdy uczeń sam, na prośbę rodzica lub nauczyciela zgłosi się do
pielęgniarki z powodów niepokojących, wymagających wyjaśnienia i interwencji,
objawów.

Metoda obserwacji w pielęgniarstwie szkolnym polega na planowym i selektywnym
rejestrowaniu faktów poprzez spostrzeganie tego, co robi obserwowany, jak się
zachowuje w określonej sytuacji i jak reaguje na innych.

W przeciwieństwie do obserwacji stosowanej w innych dziedzinach pielęgniarstwa,
metoda ta nie uwzględnia cechy systematyczności, ale polega na rejestrowaniu tych
objawów, które według uznania pielęgniarki na to zasługują. Ma ona zastosowanie w tych
sytuacjach, w których nie znamy bliżej grupy, nie znamy problemów, ale dostrzegamy
jakieś charakterystyczne sposoby zachowań lub relacji wymagające zdiagnozowania. Ten
typ obserwacji przydatny jest również w sytuacjach, gdy konieczna jest konfrontacja
dotychczasowych spostrzeżeń i uwag z notatkami, relacjami i wynikami, stanowiącymi
dotychczasowy materiał, np. z wywiadu i badania dokumentacji ucznia.

6

Diagnoza pielęgniarska w środowisku nauczania i wychowania

2. Identyfikacja problemów dzieci i młodzieży

w środowisku szkoły

Wszechstronny rozwój dzieci i młodzieży warunkuje wiele różnorodnych czynników. By
rozwój ów był harmonijny, konieczne jest spełnienie podstawowego warunku — jest nim
zdrowie. Szczegółowe zadania pielęgniarki szkolnej, zmierzające do zapewnienia uczniom
sprzyjającego zdrowiu środowiska, nadają jej rangę przedstawiciela systemu społecznego
wspierającego szkoły promujące zdrowie. Prawidłowe funkcjonowanie tego systemu
zmierzające do realizacji zamierzonych celów wiąże się z szybką identyfikacją problemów
uczniów i z ich rozwiązywaniem. Diagnozowanie zdrowotnych, szkolnych i społecznych
problemów prowadzi się w celu:

⎯ interwencyjnym (gdy istnieje pilna potrzeba konkretnych działań, czynnej

postawy i zainteresowania pielęgniarki oraz włączenia do pomocy innych osób
mogących udzielić wsparcia uczniowi w kryzysowej sytuacji),

⎯ ochronnym (gdy zakłócenia rozwoju lub choroba mogą prowadzić do pogorszenia

lub utraty zdrowia, łącznie ze stanem zagrożenia życia).

Zadania polegające na tworzeniu wspierającego, bezpiecznego i sprzyjającego zdrowiu
środowiska fizycznego i społecznego oraz pomocy w kształtowaniu i praktykowaniu
prozdrowotnego stylu życia, pielęgniarka może realizować tylko wtedy, gdy wcześniej
zostaną zidentyfikowane problemy dzieci i młodzieży. Każdy członek społeczności
szkolnej jest niepowtarzalną indywidualnością o odmiennych potrzebach, możliwościach
i interesach. Każdy oczekuje zaspokajania własnych potrzeb, chce pozycji, szacunku,
uznania i dostrzegania wysiłku, który wkłada w swoją pracę. Niezaspokojone potrzeby
dzieci i młodzieży wywołują problemy zdrowotne, szkolne i społeczne.

2.1. Problemy zdrowotne

W praktyce medycyny szkolnej problem zdrowotny rozpatruje się z punktu widzenia
indywidualnego ucznia — jako istniejące u niego zaburzenia (rozwoju zdrowia,
zachowania), które mogą wpłynąć niekorzystnie na jakość jego życia i które wymagają
działań profilaktycznych i (lub) naprawczych.

Problemy zdrowotne rozpatruje się w trzech aspektach:
1. Medycznym — uwzględniając elementy etiologiczne (czynniki medyczne środowiska,

indywidualne i epidemiologiczne oraz czynniki ryzyka).

7

Diagnoza pielęgniarska w środowisku nauczania i wychowania

2. Promocji zdrowia — z podejściem środowiskowym (problem w środowisku fizycznym,

społecznym lub dotyczący organizacji, a także problem rozpatrywany z punktu
widzenia możliwości indywidualnego przystosowania się — fizycznego, społecznego).

3. Edukacji zdrowotnej — rozpatrując problem zdrowotny w aspekcie niedoborów:

⎯ wiedzy (zagrożenia dla zdrowia),
⎯ postaw (wobec problemu i jego sposobów jego rozwiązania),
⎯ umiejętności (radzenia sobie, komunikowania się, modyfikowania zachowań).

Główne problemy zdrowotne uczniów:
1. Wypadki, urazy, zatrucia — w czasie zajęć szkolnych i między nimi, w czasie zajęć

sportowych. Skutki urazów, wypadków i zatruć, do których doszło poza szkołą są
identyfikowane przez pielęgniarkę.

2. Zaburzenia rozwoju fizycznego — niskorosłość, otyłość, zaburzenia dojrzewania

płciowego, zaburzenia miesiączkowania.

3. Zaburzenia rozwoju i zdrowia psychicznego — upośledzenie umysłowe, próby

samobójcze, anoreksja, bulimia, dysmorfofobie.

4. Choroby przewlekłe i niepełnosprawność — zaburzenia statyczne układu ruchu,

choroby układu oddechowego, nerwice, astma, cukrzyca, padaczka.

5. Choroby zakaźne — przenoszone drogą płciową, zakażenie HIV, gruźlica.
6. Zaburzenia narządu zmysłów — wzroku, słuchu, mowy.
7. Problemy zdrowotne jamy ustnej.

Główne problemy szkolne dzieci i młodzieży to:
⎯ trudności w przystosowaniu się do szkoły,
⎯ trudności w uczeniu się,
⎯ niepowodzenia w nauce,
⎯ fobia szkolna.

Szkoła, stawiając przed dzieckiem wiele różnorodnych i stale zmieniających się zadań,
kojarzona jest przez nie często nie z przyjemnością zdobywania wiedzy, poznawania
i z szansą rozwoju, ale z przymusem. Niektóre dzieci dotkliwie odczuwają ciężar ciągłego
oceniania. Nie znajdują miejsca w atmosferze rywalizacji o dobrą pozycję i wyniki,
poszukują więc usprawiedliwienia dla swoich niepowodzeń w złym samopoczuciu i często
zgłaszają się do pielęgniarki z różnymi dolegliwościami lub opuszczają zajęcia, co
wywołuje zaległości i zmniejsza szanse na promocję do następnej klasy. Określenie
problemy szkolne jest pojęciem szerszym niż trudności bądź niepowodzenia w nauce.
Mogą mieć one związek z przystosowywaniem się dziecka do pełnienia społecznej roli
ucznia. Mówi się o tzw. przystosowaniu intelektualnym, którego efektem są zadowalające

8

Diagnoza pielęgniarska w środowisku nauczania i wychowania

(zgodne z możliwościami ucznia) wyniki w nauce, aktywność i motywacja do nauki oraz
dążenie od rozwijania uzdolnień i zainteresowań, oraz o przystosowaniu społecznym do
szkoły jako środowiska społecznego. Wskaźniki takiego przystosowania stanowią:
aktywność społeczna, zdyscyplinowanie, kontakty i więzi z rówieśnikami, wychowawcą
i nauczycielami.

Trudności szkolne mogą występować w tzw. sytuacjach progowych, czyli przy rozpoczęciu
nauki, przejściu z nauczania początkowego do przedmiotowego, rozpoczęciu nauki
w gimnazjum, liceum itp. „Próg” oznacza zwykle nowe warunki, nowe metody nauczania,
inne wymagania i obciążenia, nieznane środowisko. W okresie tym, nazywanym często
preadaptacyjnym, mogą pojawić się takie negatywne objawy, jak: przygnębienie, złość,
zmiany nastroju, płaczliwość. Możemy też obserwować objawy pozytywne: wzrost
pewności siebie, obowiązkowość, punktualność. W okresie tym pojawiają się często
różnorodne dolegliwości, które sprawiają, że uczeń staje się pacjentem pielęgniarki
szkolnej. Należą do nich: bóle brzucha i bóle głowy.

Trudności w uczeniu mogą pojawić się okresowo u każdego dziecka, najczęściej jednak
dotyczą dzieci: nadpobudliwych, o małej sprawności manualnej, z zaburzeniami procesu
lateralizacji, zaburzeniami koordynacji wzrokowo-ruchowej, dysleksją i dysgrafią,
z opóźnieniami rozwojowymi w zakresie myślenia słowno-pojęciowego. Dzieci te
zasługują na szczególną uwagę, wymagają kompleksowej diagnozy oraz zajęć
korekcyjno-kompensacyjnych. O niepowodzeniach w nauce mówi się wtedy, gdy
obserwowana jest wyraźna rozbieżność pomiędzy wymaganiami wychowawczymi
i dydaktycznymi szkoły a wynikami osiąganymi przez uczniów.

Fobia szkolna to zespół zachowań polegający na demonstrowaniu wyraźnej niechęci do
szkoły lub całkowitej odmowie uczęszczania do niej. Rzadko dotyczy dzieci młodszych.
Zespół ten charakteryzuje triada objawów:
1. Różnorodne dolegliwości somatyczne (bóle brzucha, bóle głowy, wymioty, biegunka),

występujące rano przed wyjściem do szkoły, nasilające się w szkole, a niewystępujące
w okresach wolnych od zajęć szkolnych.

2. Dobry stan zdrowia potwierdzony badaniem przedmiotowym i badaniami

laboratoryjnymi.

3. Brak uzasadnionych przyczyn do opuszczania zajęć szkolnych.

Problemy społeczne dzieci i młodzieży są wynikiem zakłóceń w związkach, relacjach
i rolach społecznych dzieci i młodzieży w środowisku rodzinnym, w grupie rówieśniczej
i w szkole. Identyfikacji tych uczniów należy dokonać jak najwcześniej. Szczegółowa

9

Diagnoza pielęgniarska w środowisku nauczania i wychowania

analiza potencjalnych czynników, które mogą wyzwolić problemy społeczne, należy do
zadań pielęgniarki na początku każdego nowego roku szkolnego. Możemy tu wskazać na
trzy grupy problemów:

1. Problemy związane z rodziną:

⎯ rozbicie rodziny,
⎯ nieprawidłowe postawy rodzicielskie,
⎯ konflikty w rodzinie,
⎯ alkoholizm,
⎯ przestępczość,
⎯ choroby przewlekłe w rodzinie,
⎯ sieroctwo naturalne,
⎯ trudne warunki bytowe (bezrobocie, ubóstwo),
⎯ zaniedbywanie,
⎯ maltretowanie (fizyczne, psychiczne, seksualne).

2. Problemy związane z rówieśnikami:

⎯ brak akceptacji (izolacja, odrzucenie, przemoc),
⎯ kontakty z grupami nieformalnymi o cechach patologii społecznej (gangi, sekty).

3. Problemy związane z uczniem:

⎯ nieprzystosowanie społeczne,
⎯ używanie substancji psychoaktywnych,
⎯ ciąże młodocianych.

Identyfikacja i ewidencja uczniów w zakresie wszystkich trzech grup problemów
(zdrowotne, szkolne, społeczne) powinna być dokonana na początku każdego roku
szkolnego. Celem jej jest — poza planowaniem form pracy — wczesne wyodrębnienie
tych uczniów, którzy ze względu na stan zdrowia wymagają ograniczeń lub
indywidualnego traktowania na zajęciach wychowania fizycznego, a także w czasie
pozostałych zajęć szkolnych. Identyfikacji tej pielęgniarka dokonuje poprzez:
1. Analizę dokumentacji zdrowotnej ucznia.
2. Zebranie informacji o nowych zachorowaniach lub zaostrzeniach chorób oraz

o urazach, które miały miejsce w czasie wakacji:

⎯ od uczniów — poprzez odwiedzenie każdej klasy, odnotowanie nazwisk uczniów,

którzy sami zgłaszają uwagi o zdrowiu i zaproszenie ich na indywidualną
rozmowę,

10

Diagnoza pielęgniarska w środowisku nauczania i wychowania

⎯ od rodziców — w czasie zebrań z nimi (dotyczy to szczególnie początku roku klas

„progowych”) — osobiście lub za pośrednictwem wychowawców.

Zgromadzone informacje wymagają weryfikacji podczas rozmowy z rodzicami i w razie
potrzeby — z lekarzem. Zweryfikowane informacje dotyczące problemów zdrowotnych
ucznia odnotowuje się w liście klasowej i karcie zdrowia ucznia.

11

Diagnoza pielęgniarska w środowisku nauczania i wychowania

3. Działalność interwencyjna pielęgniarki szkolnej

Pielęgniarka szkolna, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej
z 15 XI 1992 w sprawie organizacji oraz form opieki zdrowotnej nad uczniem, sprawuje
tę opiekę w siedzibie szkoły. Dziś powszechnie przyjmuje się pogląd, że harmonijny
rozwój dziecka ma fundamentalne znaczenie dla jego przyszłych losów zdrowotnych
i społecznych. W związku z tym zwiększyła się ranga monitorowania rozwoju, a jego
wskaźniki uznano za pozytywne kryteria zdrowia w dwóch pierwszych dekadach życia
dziecka. Realizacja tych założeń znajduje swój wyraz m.in. w międzynarodowych
programach na rzecz realizacji praw dziecka do zdrowia i prawidłowego rozwoju.
Programy te tworzy Światowa Organizacja Zdrowia, omawiane były one na wielu
szczytach (m.in. Szczyt na Rzecz Dzieci, Nowy Jork 1990, Szczyt Ziemi „Dzieci nade
wszystko” — Agenda 21, Rio de Janeiro, 1992).

Działalność pielęgniarki szkolnej polegająca na monitorowaniu rozwoju podopiecznych
pozwala na osiąganie założonych celów nie tylko „tu i teraz”, ale uznana została za
podstawową strategię kontroli zdrowia i prawidłowego rozwoju. Analizowane przez
pielęgniarkę szkolną informacje dotyczące populacji dzieci w różnym wieku szkolnym
wykorzystywane są w praktyce ochrony zdrowia i stanowią m.in.:
⎯ źródło wiedzy o częstości występowania zakłóceń w poziomie i dynamice rozwoju,
⎯ źródło do analiz epidemiologicznych w zakresie wieku rozwojowego,
⎯ podstawę ekspertyz na cele medyczne, sportowe i poradnictwa zawodowego,
⎯ wskaźniki rozwoju społeczno-ekonomicznego kraju.

Podstawowym elementem warunkującym bezpieczeństwo ucznia oraz szybką i skuteczną
pomoc oraz właściwe wypełnianie przez dyrektora szkoły obowiązków nałożonych przez
prawo, jest zgodna i rzeczowa współpraca pielęgniarki szkolnej z kierownictwem oraz
personelem szkoły. Zarządzanie bezpieczeństwem powinno stanowić jeden z trwałych
elementów zarządzania szkołą. Podstawą wyboru określonych rozwiązań w tym zakresie
jest charakterystyka zagrożeń mogących wystąpić w szkole oraz analiza ich przyczyn
i okoliczności wypadków, które miały w niej miejsce.

Z danych statystycznych zgromadzonych w Ministerstwie Edukacji Narodowej i Sportu
wynika, że od 1996 roku największa liczba wypadków i urazów zdarza się w szkołach
podstawowych, kolejne miejsca zajmują gimnazja, licea zawodowe i licea
ogólnokształcące. Wśród ogólnej liczby wypadków największy odsetek (ok. 98%)
stanowią corocznie lekkie wypadki i urazy. Najwięcej odnotowuje się złamań, zwichnięć,

12

Diagnoza pielęgniarska w środowisku nauczania i wychowania

skręceń i stłuczeń. Urazy te dotyczą głównie kończyn górnych i dolnych, głowy i tułowia.
Analizując najczęstsze miejsca wypadków, dane statystyczne wskazują na:
⎯ sale gimnastyczne,
⎯ boiska szkolne,
⎯ place gier i zabaw,
⎯ korytarze i schody.

Ustawa o chorobach zakaźnych i zakażeniach z dnia 6.09.2001 roku nie nakłada na
zakłady opieki zdrowotnej obowiązku zawiadamiania placówek oświatowo-
wychowawczych o występowaniu przypadków chorób zakaźnych. Wytyczne do szkolnych
planów postępowania kryzysowego przewidują jednak umieszczenie powiatowej stacji
sanitarno-epidemiologicznej w wykazie jednostek uczestniczących w likwidacji sytuacji
kryzysowych na terenie szkoły (obok innych jednostek, takich jak straż pożarna, policja,
pogotowie ratunkowe, pogotowie gazowe i inne). Za sytuację kryzysową podlegającą
interwencji stacji sanitarno-epidemiologicznej i innych służb uznaje się:
⎯ bakteryjne zatrucia pokarmowe,
⎯ zatrucia substancjami chemicznymi (indywidualne i zbiorowe, będące skutkiem awarii

systemu grzewczego, instalacji gazowej, systemu chlorowania wody w basenach
kąpielowych oraz nieoczekiwanych reakcji chemicznych w pracowniach
przedmiotowych itp.), a także wypadki będące następstwami niewłaściwego
zastosowania substancji chemicznych i materiałów wykończeniowych, takich jak
lakiery, farby, wykładziny.

W przypadku wymienionych tu zatruć do zadań pielęgniarki szkolnej należy:
⎯ udzielenie poszkodowanym pierwszej pomocy,
⎯ udział w organizowaniu specjalistycznej pomocy medycznej,
⎯ udział w redagowaniu meldunku sytuacyjnego, który powinien uwzględniać: czas

wystąpienia zatrucia, rozmiar zjawiska (liczba poszkodowanych), główne objawy
chorobowe, opis sugerowanej przyczyny zatrucia, opis zdarzenia oraz działań
interwencyjnych w ramach pierwszej pomocy.

Poza zatruciami w środowisku szkolnym pojawiają się wymagające szybkiej interwencji
ogniska chorób zakaźnych, w tym najczęściej:
⎯ zakaźne schorzenia jelitowe (czerwonka i salmonellozy),
⎯ wirusowe zakażenie wątroby typu A,
⎯ świerzb,
⎯ wszawica.

13

Diagnoza pielęgniarska w środowisku nauczania i wychowania

Wśród pojedynczych zachorowań odnotować można:
⎯ krztusiec,
⎯ błonicę,
⎯ bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Postępowanie przeciwepidemiczne w tych przypadkach prowadzi się zgodnie
z ustaleniami powiatowej stacji sanitarno-epidemiologicznej. W postępowaniu
przeciwepidemicznym od pielęgniarki szkolnej oczekuje się:
⎯ rzeczowej informacji o stopniu zagrożenia i o wdrożonym postępowaniu dla personelu

pedagogicznego oraz rodziców i opiekunów uczniów,

⎯ promocji właściwych zachowań prozdrowotnych uczniów i pracowników szkoły

w zaistniałej sytuacji.

Podjęcie i zakres interwencji pielęgniarki szkolnej sprowadza się do:
1. Szybkiej, zdecydowanej, kompetentnej i skutecznej reakcji i pierwszej pomocy

w sytuacjach nagłych, takich jak: wypadki, urazy, zatrucia, nagłe zachorowania.

2. Opieki nad dzieckiem, które uległo wypadkowi lub nagłemu zachorowaniu, do czasu

przybycia pogotowia ratunkowego lub rodziców.

3. Przygotowania ucznia do ewentualnego transportu i udzielania wsparcia dyrektorowi

szkoły w sprawie klasyfikacji ciężkości wypadku oraz w podejmowaniu decyzji
o dalszym trybie postępowania z poszkodowanym uczniem pod kątem działań
zapewniających niezbędną opiekę medyczną oraz informacji o konieczności wezwania
pomocy z zewnątrz.

4. Udziału w pracach komisji bezpieczeństwa i higieny nauki i pracy w szkole.
5. Obecności w czasie trwania szkolnych zawodów sportowych i rekreacyjnych.
6. Przekazywania zaleceń i udzielania wsparcia rodzicom podopiecznych w zakresie

tworzenia dzieciom właściwych warunków rozwojowych.

7. Realizowania programów profilaktycznych chorób przewlekłych z uwzględnieniem

wychowania prozdrowotnego dzieci i kształtowania postaw prozdrowotnych rodziców.

8. Podejmowania działań w celu kształtowania właściwego pod względem higienicznym

środowiska szkolnego — współpraca z dyrekcją szkoły.

O każdym wypadku czy zachorowaniu, które ma miejsce na terenie szkoły, pielęgniarka
powinna niezwłocznie zawiadomić dyrektora lub wychowawcę klasy, rodziców lub
opiekuna ucznia. Każdy wypadek czy zachorowanie odnotowuje też w karcie zdrowia
ucznia oraz w zeszycie porad ambulatoryjnych.

14

Diagnoza pielęgniarska w środowisku nauczania i wychowania

4. Wykrywanie i analizowanie

sytuacji trudnych i nietypowych

Standardy i metodyka pracy pielęgniarki szkolnej zapewniają jej względnie jednolity
i uporządkowany kierunek działań zawodowych, zgodny z aktualnymi potrzebami
w szkole, problemami i zachowaniami zdrowotnymi uczniów, odnoszący się do
środowiska fizycznego i społecznego szkoły oraz do edukacji zdrowotnej i promocji
zdrowia. Szczegółowy terminarz zaplanowanych czynności nie obejmuje jednak
wszystkich sytuacji, w których pielęgniarka szkolna powinna podjąć interwencję. Biorąc
pod uwagę obecny poziom wykształcenia, kompetencji i samodzielności pielęgniarek,
zakłada się, że będą one w stanie zdiagnozować kłopotliwy problem oraz podjąć właściwe
działania w sytuacjach trudnych, a nawet nietypowych.

Potrzeba nadążania za tempem współczesnego życia powoduje w codziennym
funkcjonowaniu coraz większy pośpiech. Dobra materialne powiększane i uzyskiwane są
często kosztem dzieci. Nadmierny stres nie opuszcza ich od wczesnego dzieciństwa
i szybko powoduje zakłócenia funkcjonowania ich delikatnej psychiki, kształtującej się
osobowości, postaw wobec życia i ludzi. W obliczu problemów współczesnego świata
związanych z dużym rozwarstwieniem majątkowym społeczeństwa — od luksusu,
komfortu i zbytku, po bezrobocie, ubóstwo i nędzę — sytuacje do niedawna wyjątkowe
dziś stają się normą. Przeciążenie, deprywacja, zagrożenia różnego typu, ciągły stres nie
mogą pozostać bez trwałych śladów w zachowaniu i psychice młodego organizmu. Dzieci
żyjące w ubóstwie materialnym narażone bywają często jednocześnie na ubóstwo
moralne. To szczególna grupa dzieci, w której szybko narastają problemy natury
medycznej i psychosocjalnej o różnorakich uwarunkowaniach.

Pielęgniarka szkolna musi przejawiać gotowość do zajęcia stanowiska i do podjęcia
interwencji w sytuacjach trudnych, do których należą:
⎯ agresja i skłonności do przemocy,
⎯ dysmorfofobie (np. pod postacią anoreksji),
⎯ narkomania,
⎯ młodzieńczy alkoholizm,
⎯ młodociane ciąże,
⎯ próby samobójcze lub samobójstwa,
⎯ dzieci krzywdzone i zaniedbywane.

15

Diagnoza pielęgniarska w środowisku nauczania i wychowania

4.1. Agresja

Agresja i przemoc wśród młodzieży jako zjawisko społeczne dotyczy nie tylko aktów
manifestowanych przez jednostkę, ale i zachowań grup, które uzyskują znaczący
(negatywny, a nawet destrukcyjny) wpływ na innych. Zjawisko agresji i przemocy
przejawiające się w czynnościach, które stanowią zagrożenie bądź powodują szkody
psychiczne, fizyczne i społeczne, wywołują ból, cierpienie, destrukcję, dręczenie,
dokuczanie, prześladowanie, represję i prowadzą do utraty cenionych wartości, może
przybierać formę:
⎯ bezpośrednią z użyciem siły fizycznej — pobicie, straszenie, odbieranie siłą,

wymuszanie, niszczenie rzeczy (częściej występuje u chłopców),

⎯ pośrednią — wypowiadanie wrogich słów, demonstrowanie wrogich gestów,

straszenie, wyśmiewanie, intrygi, manipulowanie, ordynarne słownictwo, plotki
i kłótnie (częściej występuje u dziewcząt),

⎯ izolowania jednostki z grupy wbrew jej woli.

Zjawisko agresji w różnym nasileniu istnieje prawie we wszystkich szkołach
(i prawdopodobnie we wszystkich krajach). Przyczyn agresji i przemocy upatruje się
w czynnikach szkolnych i pozaszkolnych. Wśród czynników szkolnych wymienia się:
przeludnienie, hałas, anonimowość, brak zajęć pozalekcyjnych, brak umiejętności
tworzenia więzi przez nauczycieli. Czynniki pozaszkolne to nie tylko rodzina i związana
z nią domniemana przemoc jako forma rozładowywania napięć oraz przenoszenie
zachowań tam prezentowanych, ale także środowisko rówieśnicze, chęć dominowania,
brak tolerancji, a także środki masowego przekazu, a wśród nich agresywna telewizja.
Normą otoczenia dziecka stają się dziś negatywne wzorce zachowań i stylu życia na
skutek zmian w relacjach rodzice–dziecko, zmian w hierarchii wartości i utraty
tradycyjnych autorytetów (rodzic, człowiek stary, Kościół).

Znawca zagadnienia przemocy — D. Olweus — uważa, że „portret ofiary przemocy”
powinien rozpoznać nauczyciel, dyrektor, rodzic, a także pielęgniarka szkolna. Wyróżnił
on dwie grupy oznak wskazujących na to, że dziecko reprezentuje psychologiczny profil
ofiary: oznaki podstawowe i drugorzędne.

Oto oznaki podstawowe: zaczepiany bądź popychany nie broni się, w bójkach jest
zawsze słabszą stroną, próbuje ucieczki, łatwo płacze, upokarzany, wyśmiewany,
zastraszany, często traci własne rzeczy, pieniądze, książki, oprawcy niszczą jego
własność, często nie potrafi wytłumaczyć w sposób wiarygodny siniaków, zadrapań,

16

Diagnoza pielęgniarska w środowisku nauczania i wychowania

zniszczonej odzieży. A oto oznaki drugorzędne: jest samotny i smutny, stara się
przebywać w pobliżu nauczyciela lub innych dorosłych, boi się wypowiadać głośno, zwykle
rezygnuje z własnego głosu, sprawia wrażenie osoby niepewnej, sfrustrowanej, ma coraz
gorsze wyniki w nauce.

Ofiary i sprawcy przemocy stanowią grupę ryzyka zaburzeń zdrowia psychospołecznego
i z tego powodu powinni stać się obiektem zainteresowania pielęgniarki szkolnej. Jej rola
polega na identyfikacji tych uczniów oraz współpracy z wychowawcą klasy, pedagogiem
szkolnym w celu zdiagnozowania środowiska rodzinnego i poszukiwania dróg pomocy.

4.2. Dysmorfofobia

Dysmorfofobią określa się niezadowolenie ze swojego wyglądu, rozmiarów i proporcji
ciała oraz ciągłe dążenie do radykalnej zmiany istniejącej sytuacji. Problem najczęściej
pojawia się w okresie dojrzewania, jest przyczyną frustracji, obniżenia poczucia własnej
wartości w wyniku konfliktu między obrazem własnej osoby a wyglądem oczekiwanym
(„ja” realne i „ja” idealne). Na tle dysmorfofobii może pojawić się anoreksja (jadłowstręt
psychiczny). U dziewcząt chorujących na jadłowstręt psychiczny (zgodnie z najnowszymi
klasyfikacjami międzynarodowymi) można zaobserwować:
⎯ utratę masy ciała powyżej 15% należnej masy dla danego wieku,
⎯ nasilony lęk przed zwiększeniem masy ciała,
⎯ zaburzony sposób odbioru własnego obrazu (pomimo skrajnego wychudzenia mają

przekonanie o otyłości),

⎯ u miesiączkujących zatrzymanie miesiączkowania (jeżeli nie ma innej przyczyny).

Znajomość wymienionych tu objawów, a także specyficznych cech osobowościowych
sprzyjających tej chorobie, takich jak: przejawianie tendencji do deprecjonowania siebie,
nadmierna ambicja, dążenie za wszelką cenę do sukcesu bez krytycznej oceny kosztów,
umożliwiają w miarę wczesne ujawnienie problemu. Leczenie wymaga terapii
behawioralno-poznawczej i psychoterapii indywidualnej, grupowej i rodzinnej. Wczesny
kontakt pielęgniarki z rodzicami pozwala potwierdzić nawet wątpliwe przypuszczenia bądź
wyostrzyć czujność rodziców wobec zachowania dziecka.

Brak poczucia choroby, a zatem i brak motywacji do leczenia może przewlekać moment
skutecznego przeciwdziałania chorobie z uwagi na fakt zaprzeczania dolegliwościom
somatycznym, zaburzeniom metabolicznym i komplikacjom narządowym.

17

Diagnoza pielęgniarska w środowisku nauczania i wychowania

4.3. Narkomania

Narkomania jest problemem każdej szkoły — jawnym, nieujawnionym lub skrywanym.
Identyfikowanie problemu z pozoru wydaje się łatwe, ale nawet ściśle współpracującym
w tym zakresie nauczycielom, pedagogowi, dyrektorowi, pielęgniarce, policjantowi samo
potwierdzenie faktu nie pozwala cieszyć się sukcesem. Arogancja młodych oraz
ignorowanie uwag i troski dorosłych powoduje, że pomimo integracji wielu osób
występujących z ofertą pomocy, młodzi pomoc tę odpychają. Poszlaki i dowody bez siły
woli i chęci wyzwolenia się z nałogu niczemu nie służą. Wygraną nie jest diagnozowanie,
ale wyleczenie.

Obraz klinicznych uzależnień od różnych substancji zawierają tabele przedstawiające:
⎯ najczęściej występujące objawy w zachowaniu i wyglądzie osoby zażywającej środki

odurzające,

⎯ metody identyfikacji uczniów,
⎯ charakterystykę najczęściej używanych przez młodzież substancji psychoaktywnych —

ich wygląd, sposób przyjmowania, skutki długotrwałego przyjmowania (odpowiednie
pozycje zostały uwzględnione w literaturze dodatkowej do modułu).

Obowiązkiem pielęgniarki jest działanie w zakresie profilaktyki pierwszo-, drugo-,
i trzeciorzędowej. Profilaktyka pierwszorzędowa obejmuje wspieranie pracowników
szkoły w tworzeniu w szkole i w domu warunków oraz atmosfery sprzyjających rozwojowi
psychospołecznemu dzieci, możliwości przeżywania sukcesów, kształtowania poczucia
własnej wartości, umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach, z problemami
emocjonalnymi wychowanków, zwłaszcza w okresie dojrzewania, tworzenia pozytywnych
wzorów zachowań, dobrych relacji z dziećmi i ich rodzicami, przygotowywania i realizacji
atrakcyjnych dla dzieci i młodzieży programów profilaktycznych. Profilaktyka
drugorzędowa to wczesna identyfikacja zagrożeń dokonująca się w czasie
bezpośrednich kontaktów z uczniem, np. przypadkowych rozmów lub planowych
wywiadów z uczniem, wychowawcą, rodzicem, w czasie badań przesiewowych, badania
lekarskiego. To także obserwacja zachowania ucznia, planowa i przypadkowa w różnych
sytuacjach szkolnych i pozaszkolnych. Profilaktyka trzeciorzędowa wreszcie dotyczy
młodzieży uzależnionej. Polega ona na pomocy w leczeniu i zmniejszaniu szkód
zdrowotnych (zdiagnozowanego lub diagnozowanego w kierunku narkomanii należy
traktować jak zakażonego HIV).

18

Diagnoza pielęgniarska w środowisku nauczania i wychowania

4.4. Próby samobójcze i samobójstwa

To akty budzące zawsze przerażenie. Nie sposób się do nich przygotować ani z nimi
oswoić. Pielęgniarka w swojej pracy w szkole może spotkać się z zachowaniami
autodestrukcyjnymi. Dzieli się je na:
⎯ usiłowane (próby samobójcze) — demonstracyjne, instrumentalne, nastawione na

uzyskanie zainteresowania, spowodowanie głośnego oddźwięku, stanowiące wołanie
o uwagę, z wykorzystaniem mało pewnego sposobu,

⎯ dokonane — zakończone zgonem stanowiącym wynik desperackiego kroku —

najczęściej przez powieszenie się lub upadek z dużej wysokości.

Przyczyny potencjalnych decyzji samobójstw są bardzo złożone, ale muszą być znane
pielęgniarce szkolnej. Określa się je ogólnie terminem zespołu sytuacyjnego. To stan
gotowości, atmosfera samobójcza, powstająca na skutek zaburzeń i chorób psychicznych,
zaburzeń rozwoju psychospołecznego, picia alkoholu, używania różnych substancji
psychoaktywnych, niekorzystnej sytuacji rodzinnej itp.

Podstawę p r o f i l a k t y k i p i e r w s z o r z ę d o w e j stanowi zaspokajanie potrzeb młodzieży,
kształtowanie umiejętności życia wśród ludzi i udzielanie im wsparcia w przezwyciężaniu
problemów rozwojowych. Programy prewencyjne nie mogą traktować omawianego
problemu w oderwaniu od innych — muszą być powiązane z programami zapobiegania
przestępczości, zapobiegania uzależnieniom, przemocy, przedwczesnej inicjacji
seksualnej, ciąży w wieku młodocianym, a nawet niepowodzeniom szkolnym.

P r o f i l a k t y k a d r u g o r z ę d o w a polegająca na wczesnej identyfikacji uczniów
z ryzykiem zachowań samobójczych jest działaniem bardzo trudnym, wymagającym
wielkiej czujności i zaangażowania. Należy wnikliwie obserwować wszelkie niepokojące
oznaki u uczniów z objawami depresyjnymi, izolującymi się, przejawiającymi trudności
w komunikowaniu się, u tych z trudnościami szkolnymi i tych, którzy zerwali kontakty
z osobami bliskimi, a także uczulać na nie innych dorosłych. Każda próba samobójcza
musi być potraktowana z największą powagą, ponieważ prawdopodobieństwo
powtórzenia się jej jest ogromne.

P r o f i l a k t y k a t r z e c i o r z ę d o w a (po powrocie ucznia do szkoły) to zadanie
przerastające niekiedy możliwości specjalistów, nawet tych mających przekonanie
o swojej wiedzy. Wymaga bowiem wyjątkowego taktu i mądrości nauczycieli, pedagoga,
pielęgniarki, lekarza oraz rzetelnej współpracy z rodzicami opartej na obustronnym
zaufaniu.

19

Diagnoza pielęgniarska w środowisku nauczania i wychowania

4.5. Krzywdzenie i zaniedbywanie dzieci

Krzywdzenie i zaniedbywanie dzieci nie jest problemem identyfikowanym tylko przez
pielęgniarkę szkolną, ponieważ może dotyczyć dzieci w każdym wieku — od noworodków,
przez niemowlęta i dzieci w wieku przedszkolnym umieszczane w placówkach
opiekuńczo-wychowawczych, po dzieci i młodzież z ośrodków szkolno-wychowawczych.
Problem ten występuje w każdym kraju, przekracza granice grup społecznych,
narodowościowych i religijnych. Krzywdzenie jest znane od wieków, bywa też traktowane
jako oczywistość i aprobowane nie tylko przez obowiązujące normy kulturowe, ale
i prawne. Przypadki krzywdzenia dzieci dość często nie są rozpoznawane, m.in. dlatego,
że ludzie pracujący z dziećmi nie posiadają dostatecznej wiedzy bądź brakuje im
zaangażowania i wytrwałości w działaniu po ujawnieniu podejrzeń.

Światowa Organizacja Zdrowia w 1985 roku wyróżniła i nazwała następujące formy
krzywdzenia dzieci:
⎯ maltretowanie psychiczne (emocjonalne) — stosowanie gróźb, zastraszanie, poniżanie,

emocjonalne odrzucenie,

⎯ wykorzystywanie seksualne — nie tylko akt gwałtu fizycznego lub zmuszanie do

nierządu, ale także dotykanie narządów płciowych, ekshibicjonizm i obsceniczne
zachowania i rozmowy z dzieckiem,

⎯ zaniedbywanie — w sferze psychicznej i fizycznej, zaniedbywanie potrzeb związanych

z poczuciem bezpieczeństwa dziecka, żywieniem, higieną, opieką medyczną,
obciążanie nadmiernym wysiłkiem oraz uniemożliwianie dostępu do nauki.

Uwaga: Obszerne i szczegółowe tabele obejmujące dane z wywiadu, objawy somatyczne
i zachowanie pokrzywdzonych będące dobrym materiałem wzorcowym dla pielęgniarek
znaleźć można w każdej pozycji podanej w spisie literatury.

Postępowanie pielęgniarki w każdym przypadku krzywdzenia dziecka musi być
zindywidualizowane i ostrożne. Rzetelna dokumentacja umożliwia wstępną identyfikację
problemu, trafne postawienie diagnozy i szybkie podjęcie działań polegających na
uruchomieniu wszystkich dostępnych form pomocy.

Mało znana w Polsce jest szeroko opisywana na świecie forma krzywdzenia dzieci
nazwana zespołem Münchhausena lub pojęciem toksyczne matki.
Istota problemu leży w chorobie matki podejmującej działania polegające na
wywoływaniu choroby u swojego dziecka. Duszenie, oparzenia, urazy, złamania

20

Diagnoza pielęgniarska w środowisku nauczania i wychowania

prowokowanie krwawień, przewlekłe podtruwanie prowadzące do wymiotów, biegunek,
a w konsekwencji do odwodnienia powodują, że dziecko wkrótce będzie wymagało
pomocy służb medycznych. Szukającymi ratunku są tu same matki, sprawczynie
zagrożeń zdrowia i życia własnych dzieci. Nasuwa się, rzecz jasna, pytanie, po co to
robią. Chcą one w ten sposób okazać lekarzom i pielęgniarkom własny lęk, wyczerpanie
i poczucie bezsilności. Podpatrywane (w celu zdiagnozowania stanu rzeczy) okazują się
nerwowe, mają skłonności do depresji, są przebiegłe i szybkie w destrukcyjnym
działaniu. W rozmowach z personelem medycznym posługują się skrajnymi
mechanizmami zaprzeczania. Paradoksalnie matki te przed ujawnieniem problemu
zdobywają opinię najlepszych, ponieważ z troską i poświęceniem oddają się opiece nad
chorym dzieckiem, gdy znajdzie się ono już pod opieką personelu medycznego
(niekoniecznie w szpitalu). Wciągają w swoją grę lekarzy i pielęgniarki, stwarzając dla
siebie pewien rodzaj ochrony, zdobywając uznanie i poczucie bezpieczeństwa — to, czego
tak rozpaczliwie poszukują.

Lekarze i pielęgniarki mogą spotkać się z taką sytuacją w żłobkach, domach dziecka,
przedszkolach oraz przychodniach i szpitalach, najczęściej u dzieci poniżej 6 roku życia.

Typowe cechy i oznaki ostrzegawcze to:
⎯ ukrywane informacje o wielokrotnych hospitalizacjach,
⎯ sprzeczność między stanem ogólnym dziecka a wynikami badań laboratoryjnych,
⎯ chorobliwy lęk matki przed rozdzieleniem z dzieckiem,
⎯ wiek dziecka poniżej 6 roku życia,
⎯ stwierdzenie zespołu nagłej śmierci łóżeczkowej u rodzeństwa dziecka,
⎯ zachowania matki przesadnie starającej się wywołać współczucie i zainteresowanie

swoją dobrocią i troską,

⎯ duże doświadczenie matki dotyczące działań w zakresie terapii i procedur

medycznych.

21

Diagnoza pielęgniarska w środowisku nauczania i wychowania

Literatura podstawowa

1. Magazyn Pielęgniarki i Położnej — rocznik 2002, 2003, 2004.
2. Standardy i metodyka pracy pielęgniarki i higienistki szkolnej, 2003:

(red.) A. Oblacińska, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa.

3. Zdrowie i szkoła, 2000: (red.) B. Woynarowska, PZWL, Warszawa.

Literatura dodatkowa

1. Baran-Furga H., Chmielewska K., 1999: Uzależnienia. Rozpoznawanie i leczenie,

PZWL, Warszawa.

2. Cześnikiewicz A., 1987: Narkomania — wybrane zagadnienia, TZN Odział Lublin.
3. Dimoff T., Carper S., 1993: Jak rozpoznać, czy dziecko sięga po narkotyki, Elma

Books, Warszawa.

4. Karta Praw Osób Niepełnosprawnych, Uchwała Sejmu RP z 1.08.1997, MP z 1997 r.,

Nr 50, poz. 475.

5. Krzepkowska H., 1996: Ogólne zasady prawidłowego wyposażania w meble sal

dydaktycznych w szkołach podstawowych. Stanowiska pracy ucznia, Wydawnictwo
MEN, Warszawa.

6. Lider — rocznik 2002, 2003, 2004.

22