POSTĘPOWNIE KARNE
wykłady prof. J. Kasprzak
uzupełnione na podstawie
Polskie postępowanie karne, T. Grzegorczyk, J. Tylman, Warszawa 2009
Proces karny. Zarys systemu, S. Waltoś, Warszawa 2008
Olsztyn 2009/2010
Opracował: Radosław Rychter
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
2 |
S t r o n a
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
3 |
S t r o n a
POJĘCIE I PRZEDMIOT PROCESU KARNEGO
1.
Definicja procesu karnego,
2.
Funkcje procesu karnego,
3.
Źródła procesu karnego,
4.
Prawo karne procesowe a inne dziedziny wiedzy,
5.
Przedmiot procesu,
ad. 1) 3 poglądy:
a)
proces karny – postępowanie karne, bo w ramach procesu karnego są normy technicz-
ne,; fazy poza postępowaniem karnym omawianym w KPK; zagadnienia struktury or-
ganizacji sądów powszechnych, prokuratury, adwokatury itp.; problematyka krymina-
listyczna,
b)
proces karny = postępowanie karne
c)
postępowanie karne – proces karny jako pewien fragment postępowania,
POSTĘPOWANIE KARNE – zespół norm procesowych zmierzających do realizacji prawa karnego
materialnego; norma procesowa reguluje jak w danym przypadku postąpić; urzeczywistniając
realizację prawa materialnego.
Z dziejów procesu karnego
3 podstawowe formy procesu w historii:
a)
forma skargowa
o
od uprawnionego oskarżyciela wpływa do niezawisłego sądu skarga,
o
postępowanie kontradyktoryjne przed sądem
b)
inkwizycyjna
o
oskarżyciel sędzią,
o
proces tajny, pisemny,
o
ograniczone prawa oskarżonego,
o
szybkość,
c)
mieszana
o
przeplatają się wątki procesu skargowego i inkwizycyjnego,
o
współcześnie używany
•
KODEKS HAMMURABIEGO
o
dominowała forma skargowa,
o
regulowała dokładnie dowody
pomówienie dowodem,
fałszywe oskarżenia karane jak przestępstwo,
o
„sądy boże” – np. przepłynąć rzekę
o
opinie biegłych – jak lekarz popełnił błąd w sztuce, wówczas pytano innego lekarza
•
PROCES STAROŻYTNEJ GRECJI
o
skargowy,
o
rożne rodzaje sądów,
o
powód składał skargę a pozwany odpowiadał na skargę,
o
bezpośredniość,
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
4 |
S t r o n a
o
udział retora – sporządzał przemówienia (obrońca, oskarżający) i uczył go swoje-
go klienta, sam w sądzie nie występował,
o
kontradyktoryjny,
o
przed niezawisłym sędzią,
o
swobodna ocena dowodów,
•
PROCES RZYMSKI
o
od skargowego do inkwizycyjnego,
o
duża władza namiestnika,
o
częste stosowanie tortur,
•
PROCES MUZUŁMAŃSKI
o
na podstawie szarmatu
o
najbardziej postępowy
o
2 fazy:
postępowanie śledcze:
faza inkwizycyjna
prowadził namiestnik prowincji
miał szerokie kompetencje
stosowano tortury,
miał prawo karania śmiercią
postępowanie przed sędzią
dobrowolność przyznania się oskarżonego
zakaz tortur,
przed sądem odpowiadał osoba dorosła (dojrzałość płciowa) i w
pełni władz umysłowych
o
in dubio pro reo
o
formalizm dowodowy
duża ilość świadków
jedynie mężczyźni świadkami
cudzołóstwo jest jednym z podstawowych przestępstw
grozi surowa kara jeśli pozostają w związku małżeńskim
reguły dowodowe: 4 naocznych świadków samego stosunku
•
PROCES ŚREDNIOWIECZNY
o
ordalia – sądy boże
próba gorącego żelaza –
interpretowano obrażenia po tym jak się goiły czy ropiały rany
gorącej wody
zimnej wody – stosowana w procesie o czary
woda jako żywioł czysty nie przyjmie człowieka skalanego grzechem, jak
utrzymywała się na wodzie – palona na stosie
1762 r. – zakazano procesów o czary i tortur w Polsce – był to pierwszy
kraj na świecie.
o
stosowanie tortur
a) tortury stosowane w śledztwie
miały skłonić skazanego, żeby się przyznał i wskazał współsprawców
confesio regina probationem est,
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
5 |
S t r o n a
najpierw pokazanie izby tortur, omówienie zastosowania każdego z tych
urządzeń,
rozciąganie, przypalanie, miażdżenie stóp, palców,
nie można było prowadzić procesu, jeśli oskarżony nie wyraził zgody =>
takiego skazanego okładano kamieniami tak, że nie mógł się ruszać, raz
dziennie dawano mu kromkę suchego chleba, łyk ustanej wody, leżał w celi
aż się zgodzi; jak umarł nie można było skonfiskować jego majątku co mia-
ło miejsce w momencie przegranego procesu.
b) tortury w kwalifikowanej karze śmierci
łamanie kołem
powieszenie człowieka głową w dół i przecinano go
ukrzyżowanie – to śmierć przez uduszenie, człowiek topił się, dusił się wła-
snym płynem wysiękowym, klatka piersiowa miała taką pozycję, że unie-
możliwiała oddychanie.
CONSTITUTIO CRIMINALIS CAROLINA (nazwa potoczna: Carolina; znana również pod skrótem
CCC) – szesnastowieczny niemiecki kodeks karny, uznawany za pierwszą wielką kodyfikację pra-
wa czasów nowożytnych.
Carolina wprowadziła do prawa karnego materialnego i procesowego szereg przełomowych
unowocześnień (m.in. przyjęcie zasady publicznoprawnej w ściganiu przestępstw, określenie wi-
ny jako podstawy odpowiedzialności karnej, zniesienie systemu kar kompozycyjnych, przyjęcie
zasady prawdy materialnej i zasady racjonalnych środków dowodowych w procesie karnym) przy
jednoczesnym radykalnym zwiększeniu surowości kar w porównaniu z czasami średniowiecza.
Czas powstania tej konstytucji datuje się pod koniec lipca 1532 w Ratyzbonie. Uchwalona przez
Sejm Rzeszy, ogłoszona przez Karola V w 1532. Na język polski w swobodnym tłumaczeniu
przełożył Bartłomiej Groicki.
Wywarła wpływ na większość kodyfikacji prawa karnego w Europie od XVI do XVIII wieku.
Ciekawostki
•
Jako przyjęcia zasady kar odzwierciedlających czyn, "Carolina" przewidywała aż 8 kar śmier-
ci: spalenie, ścięcie, ćwiartowanie, łamanie kołem, powieszenie, utopienie, zagrzebanie żyw-
cem, wbicie na pal.
•
Przy przestępstwach zagrożonych kwalifikowaną karą śmierci zaostrzano jej wykonanie po-
przez rozszarpywaniem ciała rozpalonymi kleszczami, bądź ciągnięciem końmi na miejsce wy-
konania wyroku.
•
WIEK XIX
o
proces mieszany
o
powstają nowoczesny kodeksy karne
o
proces kontradyktoryjny przed sądem
o
elementy inkwizycyjne w fazie dochodzenia,
o
rozłączenie oskarżyciela od sędziego
o
powstaje dowód naukowy
POLSKA
o
1918 r. – odzyskanie niepodległości przez Polskę, w każdym zaborze występują
ustawy wprowadzone przez zaborców,
o
1928 r. uchwalono, a wszedł w życie w 1929 r. polski Kodeks Postępowania Kar-
nego,
o
postępowanie przygotowawcze
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
6 |
S t r o n a
forma
śledztwo lub dochodzenie
instytucja sędziego śledczego – nadzór nad postępowaniem przy-
gotowawczym, tymczasowe aresztowanie
o
w 1933 r. wprowadzono proces zapiskowy
procedura uproszczona
nie było przesłuchania świadków
nie było protokołu
policjant sporządzał notatkę z rozmowy, która była dowodem w sprawie
pozbawienie oskarżonego prawa do obrony – dowodem była notatka
o
postępowanie sądowe
Sądy grodzkie, okręgowe i apelacyjne
1947 r. – wprowadzenie wzorów z procesu radzieckiego; teoria dowodów
sądowych w radzieckim procesie karnym
•
PRZEMIANY W LATACH 60 – TYCH
o
uchwalono w 1969 r. – Kodeks Karny, Kodeks Postępowania Karnego, Kodeks
Karny Wykonawczy, które to weszły w życie 1 stycznia 1970 r.
o
zwiększono zakres prawa do obrony
o
instytucja oskarżyciela posiłkowego
o
prokurator zachował szerokie uprawnienia
nikła kontrola sądów nad stosowaniem środków przez prokuratora
stosował warunkowe umorzenie postępowania (obecnie sąd)
tymczasowe aresztowanie
ad. 2)
FUNKCJE PROCESU KARNEGO
a)
porządkująca
b)
prakseologiczna
o
po co budowane są normy
o
osiągnięcie skutku,
c)
gwarancyjna
o
prawo do obrony
o
niewinny do czasu prawomocnego wyroku
o
zrekompensowanie strat pokrzywdzonego
ad. 3)
ŻRÓDŁA POSTEPOWANIE KARNEGO
a)
Konstytucja RP
o
wynikają z niej zasady natury ogólnej
b)
Ustawa Kodeks Postępowania Karnego
c)
Ustawy szczególne
o
ustawa o Policji
o
ustawa o CBA
o
ustawa o ABW
o
ustawa o Prokuraturze
o
ustawa o Adwokaturze
o
ustawa o ustroju sądów powszechnych
o
ustawa o Agencji Wywiadu
d)
ratyfikowane umowy międzynarodowe
e)
rozporządzenia
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
7 |
S t r o n a
o
najczęściej ministra sprawiedliwości
ad. 4)
PRAWO KARNE PROCESOWE A INNE DZIEDZINY WIEDZY
o
postępowanie karne jest związana z kryminalistyką
nauka o metodach popełnienia przestępstw, wykrywaniu, zbieraniu dowo-
dów,
jest ona nauką dla procesu karnego
o
medycyna sądowa
o
kryminologia
o
prawo cywilne, postępowanie cywilne
ad. 5)
PRZEDMIOT PROCESU KARNEGO
Określenie przedmiotu rozprawy jest konieczną przesłanką do wszczęcia procesu, za nie-
dopuszczalne uważa się prowadzenie procesu bez sformułowania przedmiotu rozprawy.
Przedmiotem Procesu karnego – jest to o co chodzi w każdym procesie niezależnie od stanu
faktycznego.
INNE Definicje(konkurencyjne poglądy):
Przedmiotem procesu karnego - jest czyn zarzucany oskarżonemu, czyn ten jest czynem hipo-
tetycznym zarzucanym oskarżonemu(pogląd ten jest krytykowany, gdyż skupia się tylko na mate-
rialnej części przestępstwa co w efekcie mogłoby skutkować, tym że jeśli przestępstwo nie doszło
do skutku, nie można by nawet wszcząć procesu, ze względu na ujemną przesłankę procesową)
Przedmiotem procesu karnego – według drugiej teorii jest to odpowiedzialność prawnej osoby
ściganej za zarzucane jej przestępstwa
Odpowiedzialność prawna w procesie karnym opiera się na dwóch podstawach
1)
podstawą faktyczną jest czyn zarzucany oskarżonemu, jeśli czyn ten zostanie udowodnio-
ny w procesie karnym to czyn ten zostanie oskarżonemu przypisany w wyroku. I nie moż-
na jej zmieniając w istotny sposób w trakcie procesu. (chodzi tu o to, żeby oskarżony zo-
stał skazany za ten sam czyn o który został oskarżony{dotyczy tyko postępowania jurys-
dykcyjnego})
2)
podstawa prawna procesu karnego to kwalifikacja prawna czynu zarzucanego oskarżo-
nemu. W przeciwieństwie to podstawy materialnej jest możliwość zmiany podstawy
prawnej podczas procesu lecz jest to ograniczone określonymi rygorami proceduralnymi.
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
8 |
S t r o n a
ZASADY PROCESU KARNEGO
a)
kodeksowe
b)
pozakodeksowe
c)
prawnie zdefiniowane – skodyfikowane
d)
nieskodyfikowane – nie znajdujemy wyraźnego zapisu
o
np. zasada skargowości, oportunizmu
ZASADA PRAWDY MATERIALNEJ
Zasada wynika z art. 2 § 2 kpk – podstawa wszystkich zasad –
Podstawę wszelkich rozstrzygnięć powinny stanowić prawdziwe ustalenia faktyczne.
Zasada prawdy obiektywnej (także określana jako zasada prawdy obiektywnej lub zasada
prawdy) to dyrektywa, według której rozstrzygnięcia organów procesowych powinny
być oparte na prawdziwych ustaleniach faktycznych.
Istotę tej dyrektywy stanowi żądanie, aby organy procesowe w toku swej działalności nie
poprzestawały na formalnych surogatach prawdy czy fikcjach prawdy, lecz przyjmo-
wały za podstawę swych decyzji rzeczywisty stan rzeczy.
Pojęcie prawdy w znaczeniu pragmatycznym – zgodność naszego sądu z obiektywną rzeczywisto-
ścią, do której się odnosi, orzeka. „Prawdziwość” to cecha sądu zgodnego z rzeczywistością.
Prawda materialna a formalna (sądowa)
Prawda formalna – np. zeznanie dwóch kobiet = zeznanie, jednego mężczyzny (w niektórych kra-
jach) – domniemania (prawda formalna)
Prawda a prawdopodobieństwo
Dowód bezpośredni – np. gdy X wiedział, że Y zabija Z siekierą.
o
czy zeznania świadków naocznych dają prawdziwy obraz?
niekoniecznie, to, że ktoś mówi, że widział, nie daje pewności że tak było.
o
o prawdopodobieństwie mówimy jak o pewnym surogacie prawdy
czasami stopniuje się prawdopodobieństwo, prawdę (art. 244 § 1 kpk, art. 303 kpk)
Art. 244.
§ 1. Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestęp-
stwo, a zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się tej osoby albo zatarcia śladów przestępstwa bądź też nie można ustalić jej
tożsamości albo istnieją przesłanki do przeprowadzenia przeciwko tej osobie postępowania w trybie przyspieszonym.
Art. 303. Jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, wydaje się z urzędu lub na skutek zawiado-
mienia o przestępstwie postanowienie o wszczęciu śledztwa, w którym określa się czyn będący przedmiotem postępowania
oraz jego kwalifikację prawną.
Zasada ta doznaje pewnych ograniczeń.
o
Przede wszystkim chodzi o to, że w niektórych sprawach mimo dołożenia wszelkiej sta-
ranności, organom procesowym nie udaje się w pełni poznać badanej rzeczywistości i do-
konać ustaleń prawdziwych. Konieczność wydania jednego z dwóch orzeczeń meryto-
rycznych – skazującego i uniewinniającego – powoduje, że w związku z konsekwencjami
zasady domniemania niewinności oraz zasady in dubio pro reo trzeba wydać wyrok unie-
winniający, chociaż sąd nie dokonał prawdziwych ustaleń faktycznych, bezspornie wska-
zujących niewinność oskarżonego.
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
9 |
S t r o n a
o
w postępowaniu znane są zakazy dowodowe – jednak jak wskazuje Grzegorczyk nie sta-
nowią one odstępstw od zasady prawdy materialnej, np. „przyciśnięcie” podejrzanego,
księdza, żeby powiedział co usłyszał na spowiedzi.
ZASADA SWOBODNEJ OCENY DOWODÓW
W myśl zasady swobodnej oceny dowodów organ procesowy ocenia dowody i wyciąga
z nich wnioski według swego wewnętrznego przekonania, nieskrępowany regułami
prawnymi.
W myśl zasady prawnej oceny dowodów organ procesowy ocenia dowody i wyciąga z nich
wnioski według prawem przewidzianym reguł dowodowych
a)
teoria legalnej oceny dowodów
o
ustawodawca daje priorytet pewnych dowodów przed innymi dowodami
o
sędzia ma w określony sposób traktować dany dowód
o
w naszym KPK występują ograniczenia dowodowe
b)
teoria swobodnej oceny dowodów – W NASZYM KPK
o
Art. 7. Organy postępowania kształtują swe przekonanie na podstawie wszystkich przeprowadzo-
nych dowodów, ocenianych swobodnie z uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania oraz
wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego.
o
Tym samym organy postępowania, w każdej sprawie, dochodząc do swego
przekonania przez swobodną ocenę dowodów, związane są jednak:
1)
całokształtem przeprowadzonych dowodów (zob. art. 410 i 92)
2)
zasadami prawidłowego (logicznego) rozumowania
3)
wskazaniami wiedzy i doświadczenia życiowego
c)
teoria dowolnej oceny dowodów
o
w systemach totalitarnych, sędzia nie był niczym związany, kierował się „du-
chem czasu”
ZASADA OBIEKTYWIZMU
Zasada obiektywizmu to dyrektywa zobowiązująca organy procesowe do obiektywnego
stosunku do sprawy i jej uczestników, pozbawionego stronniczości, uprzedzeń i osobi-
stego nastawienia
Zasada obiektywizmu wyrażona został w art. 4, w sformułowaniu:
Organy prowadzące postępowanie karne są obowiązane badać oraz uwzględniać okoliczności przemawiające zarówno na
korzyść, jak i na niekorzyść oskarżonego.
Realności i urzeczywistnieniu zasady obiektywizmu służy w istotny sposób instytucja wyłącze-
nia organu procesowego i niektórych innych uczestników postępowania, przede wszystkim
jednak sędziego.
Kodeks przewiduje dwa rodzaje podstaw (powodów, przyczyn) wyłączenia sędziego.
Według art. 40 § 1 sędzia jest wyłączony (w każdej fazie procesu) od udziału w sprawie (jako nie-
zdatny do orzekania – iudex inhabilis), jeżeli:
1) sprawa dotyczy tego sędziego bezpośrednio,
2) jest małżonkiem strony lub pokrzywdzonego albo ich obrońcy, pełnomocnika lub przedstawi-
ciela ustawowego albo pozostaje we wspólnym pożyciu z jedną z tych osób,
3) jest krewnym lub powinowatym w linii prostej, a w linii bocznej aż do stopnia pomiędzy
dziećmi rodzeństwa osób wymienionych w pkt 2 albo jest związany z jedną z tych osób węzłem
przysposobienia, opieki lub kurateli,
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
10 |
S t r o n a
4) był świadkiem czynu, o który sprawa się toczy, albo w tej samej sprawie był przesłuchany w
charakterze świadka lub występował jako biegły,
5) brał udział w sprawie jako prokurator, obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy stro-
ny, albo prowadził postępowanie przygotowawcze,
6) brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia lub wydał zaskarżone zarządzenie,
7) brał udział w wydaniu orzeczenia, które zostało uchylone,
8) (uchylony),
9) brał udział w wydaniu orzeczenia, co do którego wniesiono sprzeciw,
10) prowadził mediację.
Druga podstawa wyłączenia traktuje sędziego jako osobę podejrzewaną o brak obiektywi-
zmu (iudex suspectus). Artykuł 41 § 1 stanowi, że sędzia ulega wyłączeniu, jeżeli istnieje okolicz-
ność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w danej
sprawie. Wniosek o wyłączenie sędziego, zgłoszony na podstawie § 1 po rozpoczęciu przewodu
sądowego, pozostawia się bez rozpoznania, chyba że przyczyna wyłączenia powstała lub stała się
stronie wiadoma dopiero po rozpoczęciu przewodu.
Przepisy rozdziału 2 o wyłączeniu sędziego stosuje się odpowiednio do:
a)
ławników (zob. art. 44, także w zw. z art. 439 § 1 pkt 1 – postępowanie odwoławcze)
b)
prokuratora i innych osób prowadzących postępowanie przygotowawcze oraz in-
nych oskarżycieli publicznych (art. 40 § 1 ptk 1-4, 6 i 10 oraz art. 41 i 42) a także, jeżeli
osoby te brały udział w sprawie jako obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel społeczny al-
bo przedstawiciel ustawowy strony (art. 47; zob. art. 48),
c)
protokolanta i stenografa – z tych samych powodów co sędzia (art. 146)
d)
biegłego -
Art. 196. § 1. Nie mogą być biegłymi osoby wymienione w art. 178, 182 i 185 oraz osoby, do których
odnoszą się odpowiednie przyczyny wyłączenia wymienione w art. 40 § 1 pkt 1-3 i 5, osoby powołane w sprawie
w charakterze świadków, a także osoby, które były świadkiem czynu
.
e)
tłumacza –
art. 204 § 3. Do tłumacza stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące biegłych
.
f)
specjalisty –
Art. 206. § 1. Do specjalistów stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące biegłych, z wyjątkiem
art. 194, 197, 200 i 202
ZASADA BEZPOŚREDNIOŚCI
Art. 410 Podstawę wyroku może stanowić tylko całokształt okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej
.
Zasada prawdy materialnej wytacza cel postępowania dowodowego, natomiast zasada
bezpośredniości określa jego metodę.
W istocie poznawanie przez sąd zdarzenia przestępnego, które zawsze należy do przeszłości, jest
poznaniem pośrednim, mianowicie odbywa się za pośrednictwem dowodów.
Zasada bezpośredniości obejmuje trzy węższe dyrektywy, pozostające oczywiście w ścisłym ze
sobą związku:
1)
sąd powinien opierać się wyłącznie na dowodach przeprowadzonych ma rozprawie,
2)
sąd powinien się zetknąć bezpośrednio z źródłami i środkami dowodowymi,
3)
sąd powinien opierać się przede wszystkim na dowodach pierwotnych,
Odstępstwa od zasady bezpośredniości są różnego rodzaju.
o
jeżeli czegoś nie można przeprowadzić na rozprawie odczytuje się dokumenty z przeprowa-
dzonych czynności,
•
oskarżony odmawia składania wyjaśnień albo wyjaśnia w sposób odmienny niż
poprzedni – sąd ma prawo do odczytania poprzednich wyjaśnień i zapytać
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
11 |
S t r o n a
•
wolno odczytać fragmenty zeznań świadka jeśli zezna inaczej
o
oskarżony ma prawo do obrony – może odmówić odpowiedzi, świadek ma obowiązek mó-
wienia i niezatajania prawdy
o
nie wolno odczytać na rozprawie notatek służbowych sporządzonych zamiast protokołu
ZASADA SKRAGOWIŚCI I POSTĘPOWANIA Z URZĘDU
Zasada skargowości to dyrektywa, zgodnie z którą kierowniczy organ procesowy prowa-
dzi postępowanie tylko na żądanie (wniosek) innego, uprawnionego organu.
Jej przeciwieństwem jest zasada postępowania z urzędu; jest to dyrektywa, w myśl której po-
stępowanie może być prowadzone z własnej inicjatywy organu kierowniczego, nieza-
leżnie od czyjegokolwiek żądania i stanowiska
Zasadę skargowości ujmuje się zazwyczaj w sposób ograniczony, wąsko odnosząc ją tylko do
aktu wszczęcia postępowanie zasadniczego i z reguły wyłącznie do postępowania sądowe-
go, a nawet tylko do postępowania przed sądem I instancji.
Z zasadą skargowości wiąże się w sposób oczywisty pojęcie skargi i systemu skarg.
W obowiązującym prawie karnym procesowym występują trzy rodzaje skarg:
1)
skargi zasadnicze – warunkujące postępowanie zasadnicze, są nimi akt oskarżenia i pozew
cywilny
2)
skargi etapowe – warunkujące tylko pewien etap zasadniczego postępowania, są nimi
przede wszystkim apelacja, kasacja, zażalenie, ale tylko takie które służy na decyzję zamy-
kającą drogę do wydania wyroku, sprzeciw w postępowaniu nakazowym, wniosek o
wznowienie postępowania,
3)
skargi incydentalne – warunkujące tylko odpowiednie postępowanie typu incydentalnego,
są nimi zażalenie na decyzję tego rodzaju (np. tymczasowe aresztowanie i pozostałe środ-
ki zapobiegawcze), inne wnioski inicjujące postępowanie tego rodzaju.
Każda skarga spełnia co najmniej trzy funkcje: impulsu procesowego, obligującą oraz informu-
jącą.
Najważniejszym przepisem konkretyzującym zasadę skargowości w prawie obowiązującym jest
art. 14 § 1, stanowiący, że
wszczęcie postępowania sądowego następuje na żądanie uprawnionego oskarżyciela lub
innego uprawnionego podmiotu
. Zasada ta dominuje w postępowaniu jurysdykcyjnym.
W naszym systemie prawno karnym wynikający z prawa karnego materialnego system
trybów ścigania kształtuje się następująco:
1)
tryb ścigania z oskarżenia publicznego, czyli z urzędu; w jego ramach ścigana jest
zdecydowana większość przestępstw, co tłumaczy przyjęta koncepcja legislacyjna, we-
dług której ustawa nie wylicza w żadnym przepisie wszystkich przestępstw ściganych z
urzędu,
2)
tryb ścigania na wniosek (czyli z urzędu, lecz na wniosek). W tym wypadku w prawie
karnym materialnym zawsze wyraźnie wskazuje się ten odbiegający od reguły sposób
ścigania (np.
Art. 190. § 1. Kto grozi innej osobie popełnieniem przestępstwa na jej szkodę lub szkodę osoby
najbliższej, jeżeli groźba wzbudza w zagrożonym uzasadnioną obawę, że będzie spełniona, podlega grzywnie,
karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. § 2. Ściganie następuje na wniosek pokrzyw-
dzonego)
. Przestępstwa wnioskowe dzieli się na bezwzględnie i względnie wnioskowe.
3)
tryb ścigania z oskarżenia prywatnego wprowadzony jest formalnie w podobny spo-
sób jak tryb ścigania na wniosek, również w tym wypadku takie odstępstwo od reguły
ścigania z urzędu wskazane jest zawsze w prawie karnym materialnym (np.
Art. 217. § 1. Kto
uderza człowieka lub w inny sposób narusza jego nietykalność cielesną, podlega grzywnie, karze ograniczenia
wolności albo pozbawienia wolności do roku […] § 3. Ściganie odbywa się z oskarżenia prywatnego.
)
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
12 |
S t r o n a
Zasada postępowania z urzędu, występująca często jako dyrektywa ścigania z urzędu, poza
postępowaniem wykonawczym zdominowała postępowanie przygotowawcze.
ZASADA KONTRADYKTORYJNOŚCI I ZASADA ŚLEDCZA
Zasada kontradyktoryjności (nazywana też zasadą sporności, niekiedy zasadą walki) to dy-
rektywa, w myśl której proces jest prowadzony w formie sporu równouprawnionych
stron (podmiotów) przed bezstronnym arbitrem
W myśl zasady śledczej (inkwizycyjności) w procesie nie występują strony, funkcje zaś
oskarżenia, obrony i orzekania (rozstrzygania) skumulowane są w rękach jednego
podmiotu – organu procesowego, któremu podporządkowany jest cały proces.
Obowiązujące prawo karne procesowe przyjmuje zasadę kontradyktoryjności, wszakże z
bardzo poważnymi koncesjami na rzecz śledczości. W postępowaniu jurysdykcyjnym (przed
organami sądowymi) dominuje zasada kontradyktoryjności, w postępowaniu przygotowaw-
czym zaś (przed organami niesądowymi) ustawodawca dał pierwszeństwo śledczości.
Do głównych przejawów zasady kontradyktoryjności w postępowaniu jurysdykcyjnym za-
liczyć należy w szczególności:
prawo składania różnego rodzaju wniosków służących obronie interesów określo-
nych podmiotów, w tym przede wszystkim wniosków dowodowych (art. 167, 338
§ 1 i inne)
prawo stron wypowiadania się na rozprawie co do każdej kwestii podlegającej
rozstrzygnięciu (art. 367 § 1)
prawo stron zajmowania stanowiska we wszystkich kwestiach, w których inna
strona zabiera głos, w myśl maksymy audiatur et altera pars (art. 367 § 2
Jeżeli w ja-
kiejkolwiek kwestii jedna ze stron zabiera głos, prawo głosu przysługuje również wszystkim innym
stronom. Obrońcy oskarżonego i oskarżonemu przysługuje głos ostatni
.)
prawo stron oraz ich przedstawicieli (a także biegłego) zadawania pytań każdej
przesłuchiwanej osobie (art. 171); w szczególności ma to kontradyktoryjną wy-
mowę na rozprawie (art. 370 § 1 )
prawo zaskarżania wydawanych decyzji oraz innych czynności
Postępowanie przygotowawcze jest śledcze, czyli podporządkowane głównie dyrektywie in-
kwizycyjności. Poza pewnymi wyjątkami (np. gdy chodzi o przestępstwa ścigane z urzędu, lecz na
wniosek) wszczyna je i prowadzi organ ścigania (organ uprawniony do prowadzenia postępowa-
nia przygotowawczego), niezależnie od czyjejkolwiek stanowiska i woli (zasada postępowania z
urzędu). On też podejmuje decyzje o przeprowadzeniu określonych czynności dowodowych, które
uzna za zasadne i prawnie dopuszczalne, a także decyduje o ewentualnej odmowie dokonania
czynności dowodowych wnioskowanych przez stronę, kierując się przede wszystkim wymogami
(warunkami) art. 170.
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
13 |
S t r o n a
ZASADA RÓWNOUPRAWNIEINA STRON
Według zasady równouprawnienia stron przeciwstawne strony mają w postępowaniu
karnym równe uprawnienia procesowe, dyrektywę tę nazywa się również zasadą równo-
ści stron lub równości broni.
W konstrukcji tej, w jej ujęciu abstrakcyjnym, chodzi o równość uprawnień, a nie równość fak-
tycznych warunków, rozumianych jako rzeczywiste możliwości danej strony (osoby) walki o swo-
je racje i interesy w danej sytuacji procesowej; jest to więc równość prawna, a nie faktyczna, która
zależy od wielu czynników pozaprawnych, a także od wyboru działań podejmowanych przez
stronę w granicach określonych przez prawo, ale w miarę możliwości – i to, aby te uprawnienia
mogły być przez strony na względnie przynajmniej równych warunkach realizowane.
Zasada ta dotyczy ponadto tylko uprawnień procesowych, a nie innych, przede wszystkim nie
odnosi się do sytuacji wynikających z prawa karnego materialnego, które przecież nie jest i nie
może być równe. Wreszcie omawiana zasada zakłada równość stron przeciwstawnych, a nie
stron, które przeciwko sobie nie występują, lecz z reguły współdziałają.
ZASADA LEGALIZMU I ZASADA OPORTUNIZMU
Zasada legalizmu to dyrektywa (zobowiązująca) nakazująca organowi procesowemu bez-
względne wszczynanie i kontynuowanie (przeprowadzenie) ścigania każdego prze-
stępstwa, jeżeli ściganie z urzędu jest prawnie dopuszczalne i faktycznie zasadne.
Przeciwstawna jej zasada oportunizmu to dyrektywa (uprawniająca), w myśl której organ
procesowy może zaniechać ścigania (jako niecelowego), mimo, że ściganie z urzędu
jest prawnie dopuszczalne i faktycznie zasadne.
Polski system prawa karnego opiera się na zasadzie legalizmu.
Przepis ten w prawidłowy sposób określa zasadę legalizmu, z której wypływa obowiązek dopro-
wadzenia do realizacji prawa karnego materialnego wobec osoby winnej popełnienia przestęp-
stwa. Jeżeli istnieją odpowiednie podstawy faktyczne i prawne, dyrektywa ta obejmuje obowiązek
organu procesowego wszczęcia postępowania karnego, wniesienia oskarżenia do sądu, a
także zaskarżenia niesłusznego (nieprawidłowego) orzeczenia w drodze zwykłych albo
nadzwyczajnych środków prawnych. Ponadto z zasady legalizmu wynika obowiązek czuwania
nad wykonaniem wyroku skazującego, wymierzającego karę.
Oportunizm – organ procesowy może zaniechać ścigania, mimo, że jest prawnie dopuszczalne
Art. 11. § 1. Postępowanie w sprawie o występek, zagrożony karą pozbawienia wolności do lat 5, można umorzyć, jeżeli
orzeczenie wobec oskarżonego kary byłoby oczywiście niecelowe ze względu na rodzaj i wysokość kary prawomocnie orze-
czonej za inne przestępstwo, a interes pokrzywdzonego temu się nie sprzeciwia.
§ 2. Jeżeli kara za inne przestępstwo nie została prawomocnie orzeczona, postępowanie można zawiesić. Zawieszone po-
stępowanie należy umorzyć albo podjąć przed upływem 3 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia w sprawie o inne
przestępstwo, o którym mowa w § 1
.
Wprowadzona w art. 11 instytucja umorzenia absorpcyjnego ma wyraźnie charakter oportuni-
styczny. Art. 11 wyraża ustawowe odstępstwo od legalizmu ścigania i dopuszcza oportunizm
ścigania karnego ze względu na niecelowość orzeczenia kary. Przepis przewiduje wyjątek od za-
sady legalizmu. Wprowadza bowiem element oceny celowości ścigania określonego przestęp-
stwa ze względu na karę prawomocnie orzeczoną za inne przestępstwo. Ustalenie oczywi-
stej niecelowości karania wymaga od organu procesowego, stosującego umorzenie, analizy przy-
szłych skutków ukarania. Niecelowość karania, jako przyczyna umorzenia, musi być oczywista.
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
14 |
S t r o n a
Art. 11. § 1. Postępowanie w sprawie o występek, zagrożony karą pozbawienia wolności do lat 5, można umorzyć, jeżeli
orzeczenie wobec oskarżonego kary byłoby oczywiście niecelowe ze względu na rodzaj i wysokość kary prawomocnie orze-
czonej za inne przestępstwo, a interes pokrzywdzonego temu się nie sprzeciwia.
§ 2. Jeżeli kara za inne przestępstwo nie została prawomocnie orzeczona, postępowanie można zawiesić. Zawieszone po-
stępowanie należy umorzyć albo podjąć przed upływem 3 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia w sprawie o inne
przestępstwo, o którym mowa w § 1.
§ 3. Postępowanie umorzone na podstawie § 1 można wznowić w wypadku uchylenia lub istotnej zmiany treści prawomoc-
nego wyroku, z powodu którego zostało ono umorzone.
ZASADA DOMNIEMANIA NIEWINNOŚCI
Zasada domniemania niewinności to dyrektywa, zgodnie z którą oskarżonego (podejrza-
nego) uważa się za niewinnego, dopóki wina jego nie zostanie stwierdzona w trybie
przewidzianym w ustawie.
Zasada domniemania niewinności w prawie karnym wywodzi się z prawa rzymskiego,
z przyjętego w nim wówczas założenia (domniemania) uczciwości każdego obywatela (pra-
esumptio boni viri).
W Konstytucji RP art. 42 ust. 3 głosi: każdego uważa się za niewinnego dopóki jego wina nie
zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu.
W obowiązującym Kodeksie zasada ta wyrażona została w art. 5 § 1
Art. 5. § 1. Oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki wina jego nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomoc-
nym orzeczeniem sądu. § 2. Nie dające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego
.
Zasada domniemania niewinności oskarżonego stanowi zasadniczą dyrektywę określającą sy-
tuację procesową oskarżonego. Zasada ta zaczyna obowiązywać od momentu wszczęcia pro-
cesu karnego. Domniemanie niewinności oznacza, że oskarżonego należy traktować jako niewin-
nego dopóty, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona zgodnie z przepisami k.p.k., niezależnie
od przekonania organu procesowego. Domniemanie niewinności zostaje wyłączone stwier-
dzeniem winy oskarżonego prawomocnym wyrokiem skazującym. Zasada ta obowiązuje
więc również przed sądem drugiej instancji.
ZASADA IN DUBIO PRO REO
Z zasadą domniemania niewinności wiąże się bezpośrednio zasada in dubio pro reo, polega-
jąca na obowiązku tłumaczenia wszelkich niewyjaśnionych i niemożliwych do wyja-
śnienia wątpliwości – na korzyść oskarżonego. Artykuł 5 § 2 Kodeksu formułuje ją nastę-
pująco: niedające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego.
Zasada ta nie wywodzi się z prawa rzymskiego, rzymskie prawo i postępowanie karne było bar-
dzo prymitywne. Jej początki pojawiły się w rzymskim prawie cywilnym.
W Europie XVI – XVII wieku panowała zasada domniemania winy, wątpliwości na niekorzyść.
W prawie muzułmańskim zasada ta znana i stosowana do VII wieku.
Zasada ta w literaturze procesu karnego nie ma jednolitego stanowiska. Niektórzy autorzy
uznają ją za samodzielną zasadę procesową. Inni traktują tę dyrektywę jako wynikającą z zasady
domniemania niewinności. Jak uważa Grzegorczyk trafniejsze wydaje się stanowisko uznające
samodzielność zasady, chociaż ścisłe jej powiązanie i określone wzajemne zależności z zasadą
domniemania niewinności są dość oczywiste.
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
15 |
S t r o n a
ZASADA CIĘŻARU DOWODU (ONUS PROBANDI)
Istotę zasady ciężaru dowodu stanowi obciążenie autora dowodzonej tezy niekorzyścią
wynikającą z nieudania się dowodu (nieudowodniona teza upada)
Ciężar dowodu, nazywany też ciężarem dowodzenia lub ciężarem udowodnienia, jest powinnością
udowodnienia ze względu na swój interes.
W naszym procesie ciężar dowodu spoczywa na każdym oskarżycielu (publicznym, pry-
watnym i posiłkowym) oraz powodzie cywilnym. Nie obarcza on oskarżonego (ani jego obroń-
cy), co jest konsekwencją domniemania niewinności; nie spoczywa również na sądzie. Ponieważ
przyjąć należy konstrukcję dowodu w znaczeniu materialnym, oznacza to, że:
1)
udowodnienie zarzutu popełnienia przez oskarżonego przestępstwa spoczywa na tym, kto
taki zarzut stawia i on też ponosi konsekwencje w zakresie własnych interesów proceso-
wych nieudania się dowodu (nieudowodnienie własnej tezy)
2)
nie jest jednak konieczne, aby zarzut (twierdzenie) udowadniał ten, na kim spoczywa cię-
żar dowodu; może to uczynić ktokolwiek, np. sąd, a nawet przeciwnik procesowy.
Ciężar dowodu w znaczeniu materialnym przechodzi w sposób wyraźny na oskarżonego
w nielicznych tylko wypadkach, np. sprawie o zniesławienie (art. 212 § 1 k.k.) na oskarżonym
spoczywa ciężar udowodnienia okoliczności o których mowa w art. 213 § 1 i 2 k.k..
Wyraźna modyfikacja reguły wynikającej z unormowań Kodeksu postępowania karnego (czy
wręcz odejście od niej) wystąpiła w ustawie z 28 października 2002 r.
o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (Dz.
U. Nr. 197, poz. 1661 ze zm.). W myśl artykułu 23 ustawy ciężar dowodu spoczywa na tym,
co dowód zgłasza. Owy przepis sprowadza się do tezy, że gdy podmiot zborowy będzie chciał
uwolnić się od odpowiedzialności wykazywanej przez wnioskodawcę, sam podejmując akcję
dowodową, musi liczyć się z negatywnymi (obciążającymi) dla siebie konsekwencjami nie-
udowodnienia danej tezy.
ZASADA PRAWA DO OBRONY
Zasada prawa do obrony to dyrektywa (uprawniająca), w myśl której oskarżony (podej-
rzany) ma prawo bronić w procesie swych interesów osobiście oraz ma prawo do
pomocy obrońcy.
o
Obrona w znaczeniu materialnym
rozumie się wszelką przez nią wszelką działalność, wykonywaną przez kogokolwiek
(przez oskarżonego, ale także przez innych uprawnionych uczestników postępowa-
nia), służąca temu by oskarżony nie poniósł kary niesłusznie lub ponad miarę swego
przewinienia.
Podmiotami obrony w sensie materialnym mogą być: oskarżony, jego obrońca,
oskarżyciel publiczny oraz – w ograniczonym zakresie – osoba najbliższa dla
oskarżonego (art. 115 § 11 k.k.), jego przedstawiciel ustawowy lub osoba, pod której
opieką oskarżony faktycznie pozostaje.
o
Obrona w znaczeniu formalnym
rozmieć się będzie prawo oskarżonego do korzystania z pomocy obrońcy (a więc moż-
liwość ustanowienia obrońcy z wyboru lub posiadanie obrońcy z urzędu), a nie dzia-
łalność tego ustanowionego obrońcy, która jest przejawem obrony w znaczeniu mate-
rialnym.
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
16 |
S t r o n a
Prawo oskarżonego (podejrzanego) do obrony kształtują się w podstawowym zakresie na
gruncie obowiązującego prawa następującym instytucjami:
o
oskarżonym musi być poinformowany, że staje się osobą pociągniętą do odpowie-
dzialności karnej,
o
oskarżony ma prawo składać wyjaśnienia, wypowiadać się co do wszelkich aspektów
oskarżenia wynikających ze stawianych zarzutów,
o
może odmówić bez podania powodów odpowiedzi na poszczególne pytania lub skła-
dania wyjaśnień
o
prawa do inicjatywy dowodowej,
o
prawa do udziału w czynnościach organów procesowych,
o
prawa do zapoznania się z aktami,
o
prawa do zaskarżania decyzji i czynności organów procesowych
Zasada prawa do obrony sformułowana w art. 6 k.p.k. jest wyrazem gwarancji przewidzianej
w Konstytucji (art. 42 ust. 2 stanowi:
Każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do
obrony we wszystkich stadiach postępowania. Może on w szczególności wybrać obrońcę lub na zasadach określonych
w ustawie korzystać z obrońcy z urzędu
.)
ZASADA JAWNOŚCI
Zasadę jawności łatwo określić ogólnie jako dyrektywę, według której proces ma być jawny.
Nazywa się ją też zasadą publiczności procesu. Wówczas jednak ma się na myśli tylko jaw-
ność postępowania – czyli tzw. jawność zewnętrzną. Wyróżnia się również jawność we-
wnętrzną – czyli wobec stron i ich przedstawicieli procesowych.
o
Jawność wewnętrzna
obejmuje ogólnie pojmowaną informację i przebiegu i wynikach procesu (postępowania)
w jego kolejnych fazach, w tym dostęp do materiałów sprawy oraz możliwość udziału
w czynnościach postępowania.
o
Jawność zewnętrzna
związana jest przede wszystkim z rozprawą. Art. 355 stanowi, że rozprawa odbywa się
jawnie; oznacza to, że regułą jest dopuszczenie do obecności na rozprawie każdego, kto
chce być świadkiem jej przebiegu. Ograniczenia jawności określa ustawa.
Przede wszystkim niejawna jest ta część rozprawy, która nazywa się naradą, umocowana
w rozdziale 47 k.p.k. Niejawna jest również rozprawa, która dotyczy wniosku prokurato-
ra o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i zastosowania środka
zabezpieczającego oraz wówczas, gdy chodzi o sprawę o pomówienie lub znieważenie; na
wniosek pokrzywdzonego rozprawa odbywa się jednak jawnie (art. 359).
Sąd wyłącza jawność rozprawy w całości lub części, jeżeli jawność mogłaby wywołać
zakłócenie spokoju publicznego, obrażać dobre obyczaje, ujawnić okoliczności, które ze
względu na ważny interes państwa powinny być zachowane w tajemnicy, bądź naruszyć
interes prawny. Sąd wyłącza jawność całości lub części rozprawy także na żądanie osoby,
która złożyła wniosek o ściganie.
Art. 360. § 1. Sąd wyłącza jawność rozprawy w całości albo w części, jeżeli jawność mogłaby:
1) wywołać zakłócenie spokoju publicznego,
2) obrażać dobre obyczaje,
3) ujawnić okoliczności, które ze względu na ważny interes państwa powinny być zachowane w tajemnicy,
4) naruszyć ważny interes prywatny.
§ 2. Sąd wyłącza jawność całości lub części rozprawy także na żądanie osoby, która złożyła wniosek o ściganie.
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
17 |
S t r o n a
§ 3. Sąd może wyłączyć jawność całości albo części rozprawy, jeżeli choćby jeden z oskarżonych jest nieletni lub
na czas przesłuchania świadka, który nie ukończył 15 lat
.
Ogłoszenie wyroku odbywa się jawnie.
Art. 364. § 1. Ogłoszenie wyroku odbywa się jawnie.
§ 2. Jeżeli jawność rozprawy wyłączono w całości lub w części, przytoczenie powodów wyroku może nastąpić
również z wyłączeniem jawności w całości lub w części
.
ZASADA USTNOŚCI I PISEMNOŚCI
Do XIII wieku proces karny był głównie ustny, następnie, wraz z rozwinięciem się for-
my inkwizycyjnej , stał się głównie pisemny (quod non est in actis, non est in mundo). Po-
wrót do ustności jako formy podstawowej i przeważającej nastąpił wraz z przyjęciem zre-
formowanego procesu mieszanego, na przełomie XVIII i XIX wieku. Zasada ustności była
proklamowana w Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela w 1789 r., co stanowiło reakcję
na patologię pisemnego procesu inkwizycyjnego.
We współczesnym procesie karnym dominuje ustność, jednakże poważane znaczenie ma
również pisemność. Nie oznacza to jednak ani powrotu do form procesu antycznego, ani
wprowadzenia elementów inkwizycyjnych. Pisemność stała się głównie sposobem do-
kumentacji czynności ustnych i ten układ prowadzi do poglądu, że obecnie występuje
jedna zasada: procesu ustnego, jednocześnie udokumentowanego.
o
w postępowaniu przygotowawczym dominuje zasada pisemności:
opinie biegłych,
notatki służbowe,
protokoły,
spisane zeznania
akt oskarżenia
o
w postępowaniu jurysdykcyjnym dominuje zasada ustności
ustne zeznania przed sądem
opinie biegłych
Czynność ustna wymaga spisania protokołu
ZASADA KONCENTRACJI MATERIAŁU DOWODOWEGO
Zasada koncentracji to dyrektywa, zgodnie z którą postępowanie karne powinno stanowic,
pozbawiony zbędnych przerw i zahamowań, zwarty tok czynności i zdarzeń, prowadzą-
cych do wyczerpującego wyjaśnienia wszystkich okoliczności sprawy i skupienia wokół
przedmiotu procesu pełnego materiału dowodowego, stwarzającego warunki prawidło-
wego urzeczywistnienia prawa karnego materialnego.
Art. 297 § 1. Celem postępowania przygotowawczego jest:
1) ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo,
2) wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy,
3) zebranie danych stosownie do art. 213 i 214,
4) wszechstronne wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie osób pokrzywdzonych i rozmiarów szkody,
5) zebranie, zabezpieczenie i utrwalenie dowodów dla sądu tak, aby rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło na pierwszej roz-
prawie głównej.
Zasada koncentracji nie została ujęta w swym podstawowym zakresie w jednym przepisie Kodek-
su, nie jest więc bezpośrednio skodyfikowana i zdefiniowana. Trzeba podkreślić, że owa zasada
należy do grupy tych dyrektyw procesowych, które wyraźnie w różny sposób przejawiając się w
kolejnych stadiach postępowania.
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
18 |
S t r o n a
WARUNKI DOPUSZCZALNOŚCI POSTĘPOWANIA KARNEGO
Teoretyczna konstrukcja przesłanek procesowych powstała na gruncie procesu cywil-
nego, a za jej twórcę uważa się Oskara Buelowa. Łącząc swoją koncepcję z teorią procesu jako
stosunku prawnego, Buelow traktował przesłanki jako warunki „egzystencji procesu". Z tego
względu uważał, że powinny ono być ustalane w stadium przedprocesowym.
Warunki dopuszczalności procesu, czyli przesłankami procesowymi, są to określo-
ne stany (sytuacje), z którymi prawo karne procesowe łączy dopuszczalność albo niedopusz-
czalność postępowania karnego.
Art. 17 § 1. Nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy:
1) czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego
popełnienia,
Przesłanka ta nazywana w skrócie „przesłanką faktyczną" ma najistotniejsze znaczenie jako
przyczyna odmowy wszczęcia postępowania karnego i umorzenia postępowania przygoto-
wawczego. W razie braku danych wskazujących, że „zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnie-
nia przestępstwa" (art. 303, 325a § 2), organ powołany do prowadzenia postępowania przygo-
towawczego wydaje postanowienie „o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia". W
świetle tej przesłanki i w związku przesłanką określoną w art. 17 § 1 ptk 2 — na tle art. 103 nale-
żałoby przyjąć następujące rozwiązanie.
Aby wszczęcie postępowania było prawnie dopuszczalne, powinien istnieć co najmniej taki zespół
danych, który obiektywnie uprawdopodabnia fakt popełnienia przestępstwa, subiektywnie
zaś wywołuje co do tego faktu u organu ścigania wysoki stopień podejrzenia. Jednym z warun-
ków dopuszczalności wszczęcia postępowania karnego (przygotowawczego), ujętym zbiorczo,
jest więc uprawdopodobnienie popełnienia przestępstwa lub – ujmując zagadnienie od innej
strony – uzasadnione podejrzenie, że popełniono przestępstwo.
2) czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie po-
pełnia przestępstwa,
Nieprzestępność czynu z powodu braku ustawowych znamion czynu zabronionego lub
z powodu okoliczności wyłączającej przestępność (nazywana w skrócie „nieprzestępnością
czynu"). Ustawodawca potraktował tę przesłankę podobnie jak poprzednią. W fazie przedjurys-
dykcyjnej w razie stwierdzenia takiej przeszkody procesowej odmawia się wszczęcia postę-
powania lub umarza się postępowanie na podstawie tych samych, wyżej podanych przepisów.
W postępowaniu jurysdykcyjnym do rozpoczęcia przewodu sądowego zastosowanie ma jako pod-
stawa umorzenia art. 339 § 3 pkt 1, stanowiący o umorzeniu postępowania na podstawie art. 17
§ 1 pkt 2-11. Z analogicznych, poprzednio wskazanych względów, w razie stwierdzenia tej prze-
szkody procesowej po rozpoczęciu przewodu sądowego art. III § 1 zd. II nakazuje wydać wyrok
uniewinniający.
3) społeczna szkodliwość czynu jest znikoma,
Znikoma społeczna szkodliwość czynu, wyodrębniona jako przesłanka w art. 17 § 1 w pkt 3,
powoduje zawsze umorzenie postępowania, nawet gdy zostanie stwierdzona (ujawniona) po
otwarciu przewodu sądowego (art. 414 § I zd. I), mimo że oznacza nieprzestępność czynu (art. 1 §
2 k.k. głosi: „Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest zni-
koma").Takie rozwiązanie, wyłączające w tym wypadku uniewinnienie, przyjęte było
już w k.p.k. 1969 r. (art. 361 § 1 w zw. z art. 26 k.k. z 1969 r.) i uznawano je niezbyt konsekwent-
ne, lecz podyktowane (zapewne) ciśnieniem praktyki oni Chęcią innego potraktowania w postę-
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
19 |
S t r o n a
powaniu karnym czynu, który formalnie wypełnia znamiona przestępstwa, a także jest choć w
stopniu tylko znikomym społecznie negatywny. Do decyzji wynikających ze Stwierdzenia tej
negatywnej przesłanki we wcześniejszych fazach biegu sprawy odnoszą się te same przepisy,
które zostały wskazane w odniesieniu do przesłanki poprzedniej.
Umorzenie postępowania na omawianej podstawie uzasadnione jest tylko wówczas gdy w kon-
kretnej sprawie jest niewątpliwe, że oskarżony popełnił czyn miliony i że czyn ten jest rzeczywi-
ście znikomo społecznie niebezpieczny i mili wy). Nie jest ono zatem dopuszczalne w wypadku,
gdy zebrane dowody uni.I jednoznacznej wymowy, gdy więc dokonanie trafnych ustaleń faktycz-
nych do istotnych okoliczności czynu, wymaga gruntownego zbadania, wielostronnej analizy oraz
wnikliwej i krytycznej oceny materiału dowodowego.
4) ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze,
Karalność czynu („sprawca nie podlega karze"), art. 17 § 1 pkt 4 rodzi obowiązek odmowy
wszczęcia postępowania lub jego umorzenia, także na rozprawie po odczytaniu aktu oskarże-
nia podstawie wymienionych już przepisów.
W nawiązaniu do wcześniej zarysowanych, występujących w teorii różnic w ujęciu stosunku poję-
cia warunków dopuszczalności postępowania karnego i przesłanek procesowych wskazać trzeba,
że właśnie omówione wyżej przesłanki materialne są przedmiotem sporu. Zwolennicy węższego
ujmowania przesłanek procesowych wyłączają z ich kręgu przesłankę faktyczną, nieprzestępczo-
ści czynu itd., traktując je wprawdzie zazwyczaj jako warunki dopuszczalności postępowania
karnego, ale niejako przesłanki procesowe.
5) oskarżony zmarł,
Według art. 17 § 1 pkt 5 proces jest niedopuszczalny, gdy oskarżony zmarł. Jeżeli śmierć
„oskarżonego" nastąpiła przed wszczęciem postępowania (więc ściślej — osoby, co do której ist-
niały dane wskazujące na jej sprawstwo i prawną możliwość pociągnięcia jej do odpowiedzialno-
ści karnej, gdyby żyła) odmawia się wszczęcia postępowania; jeżeli oskarżony (podejrzany)
zmarł w toku wszczętego postępowania — podlega ono natychmiastowemu umorzeniu.
Od tej zasady dopuszczalne są odstępstwa. Wolno mianowicie przeprowadzić postępowanie
kasacyjne na korzyść oskarżonego, mimo jego śmierci (art. 529), można także wznowić postę-
powanie na korzyść nieżyjącego oskarżonego (art. 545 § 1, 542 § 2). Wyjątki te uzasadnia fakt,
że są to wówczas postępowania o aspektach rehabilitacyjnych.
6) nastąpiło przedawnienie karalności,
Artykuł 17 § 1 pkt 6 zabrania wszczęcia postępowania karnego, a wszczęte nakazuje umorzyć,
gdy nastąpiło przedawnienie karalności; uchyla ono karalność czynu przestępnego, nie od-
bierając jednak czynowi charakteru przestępstwa.
Przedawnienie potraktowane zostało jako instytucja prawa karnego materialnego, ma jednak
również oczywiste znaczenie karnoprocesowe. Unormowane jest w prawie karnym material-
nym jako ustanie karalności przestępstwa (art. 101 k.k.) oraz jako zakaz wykonywania kary
(art. 103 k.k.). Z punktu widzenia warunków dopuszczalności procesu ustanie karalności
powoduje przedawnienie (zakaz) wszczęcia postępowania, w związku zaś z art. 102 k.k. także
przedawnienie (zakaz) kontynuowania postępowania i wydania wyroku.
Art. 101 § 1. Karalność przestępstwa ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło lat:
1) 30 - gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa,
2) 20 - gdy czyn stanowi inną zbrodnię,
2a) 15 - gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat,
3) 10 - gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata,
4) 5 - gdy chodzi o pozostałe występki.
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
20 |
S t r o n a
§ 2. Karalność przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego ustaje z upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony do-
wiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, nie później jednak niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia.
§ 3. W wypadkach przewidzianych w § 1 lub 2, jeżeli dokonanie przestępstwa zależy od nastąpienia określonego w ustawie
skutku, bieg przedawnienia rozpoczyna się od czasu, gdy skutek nastąpił.
7) postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone
albo wcześniej wszczęte toczy się,
Artykuł 17 § 1 pkt 7, stanowiąc, że nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy (A)
postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej Hub) zostało prawomocnie zakoń-
czone albo (B) wcześniej wszczęte toczy się, obejmuje dwie przesłanki, pozostające ze sobą w
określonym związku.
(A) Pierwszy człon pkt 7 art. 17 § 1 opiera się na dyrektywie ne bis in idem przeszkoda ta zaś
powstaje wówczas, gdy - przy zachowaniu tożsamości osoby i czynu - postępowanie zostało
zakończone prawomocnie.
o
Aspekt formalny prawomocności polega na tym, że decyzja nie podlega już zaskarżeniu
za pomocą zwykłych środków zaskarżenia. Kończy ona formalnie proces, tworząc stan
rzeczy osądzonej (res indicata). Rodzi on domniemanie prawdziwości ustaleń dokona-
nych w decyzji oraz jej zgodności z przepisami prawa. Jednakże, pod pewnymi warunka-
mi, możliwe jest wzruszenie tej decyzji, minio jej prawomocności — np. w drodze wzno-
wienia postępowania — i obalenie takiego domniemania.
o
Prawomocność formalna decyzji występuje w szczególności, gdy:
o
zaskarżenie decyzji wydanej w I instancji jest niedopuszczalne;
o
nie zaskarżono (skutecznie) decyzji wydanej przez organ I instancji lub wniesio-
ny środek cofnięto;
o
wyczerpany został tok instancji, bowiem rozstrzygnięcie II instancji polegało na
utrzymaniu w mocy lub zmianie zaskarżonej decyzji
(B) Nie wszczyna się też postępowania, a wszczęte umarza, gdy wcześniej wszczęte postę-
powanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby toczy się. Jest to tzw. zawisłość
sprawy czy zawisłość prawna sporu (lis pendentio)
Zawisłość sprawy rozpoczyna się z chwilą wszczęcia postępowania karne (także przygoto-
wawczego) i trwa do chwili uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie.
Stworzenie jeszcze jednej przeszkody zapobiegającej wszczęciu postępowania było koniecznością
wynikającą w sposób logiczny z konstrukcji „rzeczy osądzonej” i z dyrektywy ne bis in idem.
8) sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych,
Artykuł 17 § 1 pkt 8 stanowi, że nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy
sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych. Wobec tego, że w naszym sys-
temie występują dwa rodzaje sądów karnych - powszechne i wojskowe (zob. art. 175 ust. 1
Konstytucji RP)— niezbędne jest ustalenie w sprawie podsądności określonemu rodzajowi są-
dów: ogólne stwierdzenie istnienia podsądności polskim sądom karnym nie wystarcza.
o
sądownictwo szczególne – wojskowe
•
przeciwko żołnierzowi w służbie czynnej wojskowej,
•
sąd wojskowy decyduje czy będzie w danej sprawie prowadził postępowanie
(w razie sporu z sądem powszechnym),
•
sąd wojskowy może prowadzić postępowanie sądu powszechne (nie może odmó-
wić),
•
sąd powszechny może przekazać sądowi wojskowemu, ale sąd wojskowy ma pra-
wo odmówić, wtedy właściwy będzie sąd powszechny.
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
21 |
S t r o n a
9) brak skargi uprawnionego oskarżyciela,
Zgodnie z art. 17 § 1 pkt 9 — niedopuszczalność postępowania powoduje brak skargi
uprawnionego oskarżyciela. Przesłanka la nawiązuje do zasady skargowości i konkretnie
przede wszystkim do art. 14. który w § 1 stanowi: „Wszczęcie postępowania sądowego na-
stępuje na żądanie uprawnionego oskarżyciela lub innego uprawnionego podmiotu". Prze-
pis ten wskazuje, że istnienie skargi uprawnionego oskarżyciela odnosi się do postępowania ju-
rysdykcyjnego.
10) brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego od osoby
uprawnionej, chyba że ustawa stanowi inaczej,
W artykule 17 § 1 pkt 10 jako przeszkodę procesową określa się brak wymaganego zezwole-
nia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionej chyba że ustawa
stanowi inaczej.
Jeżeli mimo braku zezwolenia lub wniosku o ściganie postępowanie (niedopuszczalne)
zostało wszczęte i jest prowadzone, należy je w momencie stwierdzenia tej przeszkody
umorzyć. Przyjmuje się jednak, że jeżeli przed umorzeniem brak ten zostanie uzupełniony, na-
stępuje konwalidacja wadliwego postępowania i może ono toczyć się dalej; np. w wypadku
stwierdzenia przez sąd wniosku nawet po odczytaniu aktu oskarżenia obecna na rozprawie osoba
pokrzywdzona może złożyć wniosek o ściganie, „uzdrawiając" proces; jest to właściwie konstruk-
cja tzw. konwalidacji.
Zagadnienie zezwolenia na ściganie wiąże się (przede wszystkim) z problematyką immunite-
tów, których zadaniem jest ochrona określonych osób (z reguły określonych sytuacjach) przed
prowadzeniem przeciwko nim postępowania karnego.
Immunitet procesowy wypływający z prawa narodów nie uchyla karalności czynu przestępnego.
Immunitety formalne nie pozwalają na wszczęcie i przebieg procesu. Immunitety te można po-
dzielić na bezwzględne i względne. Immunitet o charakterze bezwzględnym nie może być
uchylony decyzją żadnego organu państwowego (np. immunitet dyplomatyczny), immunitet
względny natomiast może być uchylony przez kompetentny organ (np. immunitet poselski). Im-
munitety formalne przysługują różnym podmiotom.
•
Immunitet zakrajowości obejmuje immunitet dyplomatyczny i konsularny. Immunitet
dyplomatyczny dotyczy dyplomatów oraz osób należących do personelu administracyjne-
go i technicznego przedstawicielstw dyplomatycznych, członków ich rodzin oraz innych
osób na podstawie umów i ustaw lub powszechnie uznanych zwyczajów międzynarodo-
wych, np. głów państw, członków delegacji rządowych państw obcych, personelu ONZ
(art. 578 k.p.k.). Immunitet konsularny przysługuje pracownikom konsularnym i innym
osobom zrównanym z nimi. W razie zarzutu popełnienia zbrodni osoby te mogą być jed-
nak zatrzymane lub tymczasowo aresztowane, o czym należy jednak niezwłocznie powia-
domić MSZ (art. 579 k.p.k.). Przeciwko tym osobom, którym przysługuje immunitet dy-
plomatyczny i konsularny, nie wolno wszcząć i kontynuować procesu, chyba że państwo
wysyłające tych przedstawicieli wyraźnie zrzeknie się tego immunitetu (art. 580 k.p.k.).
Immunitetu zakrajowości nie stosuje się wobec przedstawicieli będących obywatelami na-
szego państwa lub mających w Polsce stałe miejsce zamieszkania (art. 584 k.p.k.).
Immunitet, wyłączając orzecznictwo polskich sądów karnych, nie wyłącza odpowiedzial-
ności osób chronionych nim przed sądem własnego państwa.
•
Immunitet parlamentarny dotyczy posłów i senatorów, którzy nie mogą być pociągnięci
do odpowiedzialności karnej ani aresztowani lub zatrzymani i ograniczeni w jakikolwiek
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
22 |
S t r o n a
inny sposób co do ich nietykalności, bez zgody Sejmu albo Senatu (art. 105 Konstytucji z
1997 r.).
•
Immunitet Rzecznika Praw Obywatelskich sprawia, że nie może być on pociągnięty do
odpowiedzialności karnej, aresztowany lub zatrzymany bez zgody Sejmu (art. 211 Konsty-
tucji).
•
Immunitet członków Trybunału Konstytucyjnego polega na tym, że nie mogą być oni po-
ciągnięci do odpowiedzialności karnej, sądowej i administracyjnej bez zgody Trybunału, z
wyjątkiem zatrzymania na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa.
•
Sędziowie Trybunału Stanu nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności karnej ani
pozbawieni wolności bez uprzedniej zgody Trybunału. Obejmuje to również okres po
upływie kadencji, w stosunku do czynów związanych z wykonywaniem funkcji (art. 16 ust.
1 ustawy o Trybunale Stanu).
•
Immunitet sędziowski oznacza, że sędzia nie może być zatrzymany ani pociągnięty do
odpowiedzialności karnej, sądowej lub administracyjnej bez zezwolenia właściwego sądu
dyscyplinarnego. Nie dotyczy to zatrzymania na gorącym uczynku popełnienia przestęp-
stwa (art. 50 § 1 u.s.p.). Taki sam immunitet dotyczy sędziów Sądu Najwyższego (art. 27
ustawy o Sądzie Najwyższym) oraz Naczelnego Sądu Administracyjnego (art. 15 ustawy o
Naczelnym Sądzie Administracyjnym). Immunitet dotyczący sędziów wojskowych trwa
także po okresie pełnienia urzędu (art. 30 § 1 ustawy o ustroju sądów wojskowych).
•
Immunitet prokuratorski przewiduje, że prokurator nie może być pociągnięty do odpo-
wiedzialności karnej, sądowej lub administracyjnej bez zezwolenia właściwej komisji dys-
cyplinarnej ani zatrzymany bez zgody przełożonego. Nie dotyczy to zatrzymania na gorą-
cym uczynku popełnienia przestępstwa (art. 54 ust. 1 ustawy o Prokuraturze).
•
Pracowników Najwyższej Izby Kontroli wykonujących lub nadzorujących czynności
kontrolne immunitet chroni od pociągnięcia do odpowiedzialności karnej z powodu ich
czynności służbowych bez zgody Kolegium NIK, także po ustaniu stosunku pracy (art. 18
ustawy o NIK).
11) zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie.
Art. 17 § 1 dodany został pkt 11 („zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie") dlatego,
że w omawianym przepisie nie zostały wymienione wszystkie warunki dopuszczalności procesu,
wynikające polskiego systemu prawa. Na przykład nie wymienia się istotnej przeszkody, jaką
tworzy akt abolicyjny (abolicja). Również jeżeli w przyszłości w drodze zmian samego k.p.k. albo
innego aktu prawnego określona zostałaby nowa przesłanka procesowa — tak sformułowany pkt
11 obejmie ją konstrukcją (instytucją) warunków dopuszczalności procesu
§ 2. Do chwili otrzymania wniosku lub zezwolenia władzy, od których ustawa uzależnia ściganie, organy procesowe doko-
nują tylko czynności nie cierpiących zwłoki w celu zabezpieczenia śladów i dowodów, a także czynności zmierzających do
wyjaśnienia, czy wniosek będzie złożony lub zezwolenie będzie wydane.
§ 3. Niemożność przypisania winy sprawcy czynu nie wyłącza postępowania dotyczącego zastosowania środków zabezpie-
czających
o
Poszczególne przesłanki procesowe powodują bądź dopuszczalność procesu, a więc
spełniają funkcję pozytywną, bądź też powodują niedopuszczalność procesu, spełnia-
jąc funkcję negatywną. Inaczej mówiąc, albo określony stan tworzący daną przesłankę
decyduje o tym, że proces może być prowadzony i wówczas jest pozytywnym warunkiem
dopuszczalności postępowania, albo istnienie określonego stanu (sytuacji) tworzącego
daną przesłankę decyduje o niedopuszczalności prowadzenia procesu, a wówczas jest ne-
gatywnym warunkiem dopuszczalności postępowania.
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
23 |
S t r o n a
W związku z tym wszystkie przesłanki procesowe dzielimy na przesłań pozytywne (czyli
dodatnie) oraz przesłanki negatywne (czyli ujemne).
o
Inny charakter ma podział przesłanek na ogólne i szczególne.
Przesłanki ogólne to stany (sytuacje) warunkujące dopuszczalność postępowaniu zwy-
czajnego (prowadzonego w trybie zwyczajnym); w istocie warunkują one dopuszczalność
(w zasadzie) każdego postępowania jako zespół podstawowych przesłanek.
Przesłanki szczególne zaś to stany (sytuacje) warunkujące dopuszczalność Dostępowa-
nia szczególnego (prowadzonego w trybie szczególnym, np. postępowi ima uproszczone-
go czy nakazowego).
o
Istotny,
zwłaszcza
ze
względów
praktycznych,
jest
podział
na
przesłanki
bezwzględne (absolutne) i przesłanki względne (relatywne).
Podobny podział na przesłanki abstrakcyjne i konkretne przedstawił przed laty S. Śli-
wiński. Charakter przesłanek bezwzględnych wyraża się w tym, że warunkują ono do-
puszczalność postępowania o określony czyn, przeciwko określonej osobie w każdym
układzie procesowym. Występowanie tego rodzaju przesłanki negatywnej lub brak ta-
kiej przesłanki pozytywnej powoduje, że wyłączona jest w ogóle możliwość (dopuszczal-
ność) prowadzenia postępowania przy tych samych podstawowych elementach: czyn —
osoba pociągana do odpowiedzialności.
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
24 |
S t r o n a
USTAWA O KRAJOWEJ SZKOLE SĄDOWNICTWA I PROKURATURY
Do zadań Krajowej Szkoły należy:
1)
prowadzenie aplikacji: ogólnej, sędziowskiej i prokuratorskiej, których celem jest uzy-
skanie przez aplikantów niezbędnej wiedzy i praktycznego przygotowania do zajmo-
wania stanowiska sędziego, prokuratora, asesora prokuratury, asystenta sędziego, asy-
stenta prokuratora i referendarza sądowego;
2)
szkolenie i doskonalenie zawodowe sędziów, prokuratorów, asesorów sądowych i ase-
sorów prokuratury, w celu uzupełnienia ich specjalistycznej wiedzy i umiejętności za-
wodowych;
3)
szkolenie i doskonalenie zawodowe referendarzy sądowych, asystentów sędziów, asy-
stentów prokuratorów, kuratorów sądowych oraz urzędników sądów i prokuratury,
podnoszące ich kwalifikacje zawodowe;
4)
prowadzenie analiz i badań służących ustaleniu kompetencji i kwalifikacji przypisa-
nych do stanowisk pracy w sądach i prokuraturze, celem ich wykorzystania w działal-
ności szkoleniowej.
Zadania Krajowej Szkoły realizowane są w szczególności przez:
1)
opracowywanie programów aplikacji: ogólnej, sędziowskiej i prokuratorskiej oraz or-
ganizowanie przebiegu tych aplikacji;
2)
opracowywanie programu stażu na stanowiskach asystenta sędziego i referendarza są-
dowego, odbywanego w ramach aplikacji sędziowskiej, oraz organizowanie przebiegu
stażu;
3)
przygotowywanie i organizowanie egzaminów sędziowskiego i prokuratorskiego;
4)
opracowywanie programów i organizowanie szkoleń i innych cyklicznych form dosko-
nalenia zawodowego;
5)
koordynowanie działalności szkoleniowej sądów i prokuratury;
6)
przygotowywanie oraz organizowanie konferencji, sympozjów i seminariów;
7)
współpracę międzynarodową oraz współdziałanie z podstawowymi jednostkami orga-
nizacyjnymi szkół wyższych prowadzącymi kształcenie na kierunku prawo, jednostka-
mi badawczo-rozwojowymi oraz placówkami naukowymi Polskiej Akademii Nauk, w
zakresie działalności szkoleniowej oraz innych form doskonalenia zawodowego;
8)
prowadzenie działalności wydawniczej związanej z realizacją zadań, o których mowa w
ust. 1;
9)
pozyskiwanie i wykorzystywanie funduszy pomocowych przeznaczonych na finanso-
wanie zadań, o których mowa w ust. 1;
10)
wykonywanie innych zadań związanych z doskonaleniem kadr sądów i prokuratury,
wskazanych przez Ministra Sprawiedliwości.
Organami Krajowej Szkoły są:
1) Rada Programowa;
2) Dyrektor.
Radę Programową powołuje Minister Sprawiedliwości.
Rada składa się z nie więcej niż 15 członków, w tym:
1) 3 członków wskazanych przez Ministra Sprawiedliwości;
2) 3 członków wskazanych przez Krajową Radę Sądownictwa;
3) 3 członków wskazanych przez Radę Prokuratorów przy Prokuratorze Generalnym;
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
25 |
S t r o n a
4) członka wskazanego przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego;
5) członka wskazanego przez Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego;
6) członka wskazanego przez podstawowe jednostki organizacyjne szkół wyższych pro-
wadzące kształcenie na kierunku prawo;
7) członka wskazanego przez Prezesa Naczelnej Rady Adwokackiej;
8) członka wskazanego przez Prezesa Krajowej Rady Radców Prawnych;
9) członka wskazanego przez Prezesa Krajowej Rady Notarialnej.
Członkiem Rady może być wyłącznie sędzia, prokurator, osoba posiadająca tytuł naukowy profe-
sora albo stopień naukowy doktora habilitowanego nauk prawnych, sędzia albo prokurator w
stanie spoczynku.
Kadencja członków Rady trwa 4 lata.
Członkowie Rady mogą być powołani tylko raz na jeszcze jedną kadencję.
Minister Sprawiedliwości na 3 miesiące przed dniem upływu kadencji członków Rady zwraca się
do Krajowej Rady Sądownictwa, Rady Prokuratorów przy Prokuratorze Generalnym, Pierwszego
Prezesa Sądu Najwyższego, Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz podstawowych jed-
nostek organizacyjnych szkół wyższych prowadzących kształcenie na kierunku prawo o wskaza-
nie kandydatów na członków Rady. Wskazanie kandydatów następuje najpóźniej na 30 dni przed
dniem upływu kadencji członków Rady.
Do zadań Rady należy:
1) ustalanie ogólnych kierunków działalności Krajowej Szkoły;
2) opracowywanie rocznych harmonogramów działalności szkoleniowej Krajowej Szkoły;
3) uchwalanie programów aplikacji;
4) opiniowanie składu zespołów i komisji konkursowych oraz zespołów i komisji egzami-
nacyjnych;
5) ustalanie rocznych planów wydawniczych Krajowej Szkoły;
6) ustalanie zasad rekrutacji na szkolenia;
7) uchwalanie regulaminu organizacyjnego Krajowej Szkoły;
8) uchwalanie regulaminu organizacyjnego Rady;
9) uchwalanie regulaminu działalności szkoleniowej Krajowej Szkoły;
10) zgłaszanie i opiniowanie kandydatów na wykładowców Krajowej Szkoły;
11) zatwierdzanie rocznego sprawozdania z działalności Krajowej Szkoły, przedstawiane-
go przez Dyrektora Krajowej Szkoły;
12) wyrażanie opinii w sprawie odwołania Dyrektora Krajowej Szkoły;
13) wyrażanie opinii we wszystkich sprawach dotyczących działalności Krajowej Szkoły.
Minister Sprawiedliwości sprawuje nadzór merytoryczny nad aplikacjami: ogólną, sędziow-
ską i prokuratorską.
Minister Sprawiedliwości zarządza, w zależności od potrzeb kadrowych sądów i prokuratury,
nabór na aplikację ogólną, sędziowską oraz prokuratorską i jednocześnie wyznacza limit miejsc
na te aplikacje.
Aplikantem aplikacji ogólnej może zostać osoba:
1) która posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich;
2) która posiada nieposzlakowaną opinię;
3) która nie została skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwo lub przestępstwo
skarbowe;
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
26 |
S t r o n a
4) przeciwko której nie jest prowadzone postępowanie karne o przestępstwo ścigane z
oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe;
5) która ukończyła wyższe studia prawnicze w Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskała tytuł
zawodowy magistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane w Rzeczypospolitej Pol-
skiej;
6) która została umieszczona na liście, o której mowa w art. 19 ust. 2.
Aplikacja ogólna trwa 12 miesięcy.
Aplikacja sędziowska trwa 54 miesiące i rozpoczyna się nie później niż w terminie 2 miesięcy
od dnia ogłoszenia listy, o której mowa w art. 29 ust. 3.
W ramach aplikacji sędziowskiej aplikanci odbywają w okresie 30 miesięcy zajęcia w Krajowej
Szkole i praktyki zgodnie z programem aplikacji oraz w okresie kolejnych 24 miesięcy staż na
stanowiskach: asystenta sędziego, a następnie referendarza sądowego, zgodnie z progra-
mem aplikacji. Przepisy art. 25 ust. 3-5 oraz art. 26 ust. 1 i 4 stosuje się odpowiednio.
W okresie stażu aplikant aplikacji sędziowskiej zostaje zatrudniony na stanowisku asystenta sę-
dziego na podstawie umowy o pracę na czas określony, a następnie na stanowisku referendarza
sądowego na czas nieokreślony.
Aplikacja prokuratorska trwa 30 miesięcy i rozpoczyna się nie później niż w terminie 2 mie-
sięcy od dnia ogłoszenia listy, o której mowa w art. 29 ust. 3.
W ramach aplikacji prokuratorskiej aplikanci odbywają zajęcia w Krajowej Szkole i praktyki
zgodnie z programem aplikacji. Przepisy art. 25 ust. 3-5 oraz art. 26 ust. 1 i 4 stosuje się odpo-
wiednio.
Do obowiązków aplikanta należy:
1) uczestniczenie w zajęciach, praktykach i stażach przewidzianych programem aplikacji;
2) samodzielne pogłębianie wiedzy i umiejętności praktycznych, objętych programem
aplikacji;
3) przystępowanie do sprawdzianów oraz egzaminów w terminach przewidzianych pro-
gramem aplikacji;
4) przestrzeganie regulaminu organizacyjnego Krajowej Szkoły oraz zarządzeń i poleceń
porządkowych Dyrektora Krajowej Szkoły
USTROJU SĄDÓW POWSZECHNYCH
o
Sąd rejonowy tworzy się dla jednej lub większej liczby gmin; w uzasadnionych przypad-
kach może być utworzony więcej niż jeden sąd rejonowy w obrębie tej samej gminy.
o
Sąd okręgowy tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej dwóch sądów rejonowych,
zwanego dalej „okręgiem sądowym”.
o
Sąd apelacyjny tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej dwóch okręgów sądo-
wych, zwanego dalej „obszarem apelacji”.
Organami sądów są:
1) w sądzie rejonowym - prezes sądu,
2) w sądzie okręgowym - prezes sądu oraz kolegium sądu okręgowego,
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
27 |
S t r o n a
3) w sądzie apelacyjnym - prezes sądu oraz kolegium sądu apelacyjnego,
Prezes sądu:
1) kieruje sądem i reprezentuje go na zewnątrz, z wyjątkiem spraw należących do dyrek-
tora sądu lub kierownika finansowego sądu,
2) pełni czynności z zakresu administracji sądowej,
3) pełni inne czynności przewidziane w ustawie oraz w odrębnych przepisach,
4) jest zwierzchnikiem służbowym sędziów danego sądu,
5) powierza sędziom pełnienie funkcji i zwalnia z ich pełnienia, po zasięgnięciu wymaga-
nych opinii, z zastrzeżeniem art. 11 § 3.
Kolegium sądu apelacyjnego składa się z trzech do pięciu członków, wybieranych przez
zgromadzenie ogólne sędziów sądu apelacyjnego spośród sędziów tego sądu, a także z pre-
zesa sądu apelacyjnego. Liczbę członków kolegium pochodzących z wyboru ustala zgromadzenie
ogólne sędziów sądu apelacyjnego.
Przewodniczącym kolegium sądu apelacyjnego jest prezes sądu apelacyjnego, a w razie jego
nieobecności - najstarszy służbą członek kolegium.
Kadencja kolegium sądu apelacyjnego trwa dwa lata.
Kolegium sądu apelacyjnego realizuje zadania określone w ustawie, a w szczególności:
1) na wniosek prezesa sądu apelacyjnego wyraża opinię o projekcie podziału czynności w
sądzie apelacyjnym, zasad zastępstw sędziów, a także zasad przydziału spraw poszcze-
gólnym sędziom,
2) przedstawia zgromadzeniu ogólnemu sędziów sądu apelacyjnego opinię o kandydatach
na stanowiska sędziów,
3) wyraża opinię o kandydacie na wiceprezesa sądu apelacyjnego,
4) wyraża opinię o kandydatach do pełnienia w sądzie apelacyjnym funkcji przewodni-
czących wydziałów, zastępców przewodniczących wydziałów, wizytatorów, kierownika
szkolenia oraz funkcji albo stanowiska rzecznika prasowego,
5) rozpatruje wnioski wynikające z wizytacji i lustracji sądów,
6) rozpatruje odwołania od rozstrzygnięcia prezesa sądu apelacyjnego, odmawiającego
zgody na podjęcie dodatkowego zatrudnienia przez sędziego,
7) wybiera zastępcę rzecznika dyscyplinarnego,
8) wyraża opinię w innych sprawach osobowych dotyczących sędziów,
9) wyraża opinię o projekcie planu finansowego, o którym mowa w art. 178 § 1,
10) wyraża opinię w innych sprawach przedstawionych przez prezesa sądu apelacyjnego,
Krajową Radę Sądownictwa oraz Ministra Sprawiedliwości,
11) wyraża zgodę na delegowanie sędziego sądu okręgowego przez prezesa sądu apela-
cyjnego,
12) wypowiada się w przypadkach zachowań sędziów naruszających zasady etyki.
Kolegium sądu okręgowego składa się z czterech do ośmiu członków, wybieranych przez
zgromadzenie ogólne sędziów okręgu, spośród jego członków, będących sędziami sądu okręgo-
wego oraz z prezesa sądu okręgowego. Liczbę członków kolegium pochodzących z wyboru ustala
zgromadzenie ogólne sędziów okręgu.
Kolegium sądu okręgowego realizuje zadania określone w ustawie, a w szczególności:
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
28 |
S t r o n a
1) na wniosek prezesa sądu okręgowego wyraża opinię o projekcie podziału czynności w
sądzie okręgowym i sądach rejonowych, działających w okręgu sądowym, zasad za-
stępstw sędziów i referendarzy sądowych, a także zasad przydziału spraw poszczegól-
nym sędziom oraz referendarzom sądowym,
2) przedstawia zgromadzeniu ogólnemu sędziów okręgu opinię o kandydatach na stano-
wiska sędziów sądów rejonowych i okręgowych,
3) wyraża opinię o kandydatach na wiceprezesa sądu okręgowego oraz prezesów i wice-
prezesów sądów rejonowych,
4) wyraża opinię o kandydatach do pełnienia w sądzie okręgowym funkcji przewodniczą-
cych wydziałów, zastępców przewodniczących wydziałów, wizytatorów, kierownika
szkolenia oraz funkcji albo stanowiska rzecznika prasowego, a także funkcji przewod-
niczących wydziałów i zastępców przewodniczących wydziałów w sądach rejonowych
oraz wyraża opinię w sprawie zwolnienia z pełnienia tych funkcji,
5) rozpatruje wnioski wynikające z wizytacji i lustracji sądów,
6) rozpatruje odwołania od rozstrzygnięcia prezesa sądu okręgowego, odmawiającego
zgody na podjęcie dodatkowego zatrudnienia przez sędziego,
7) wybiera zastępcę rzecznika dyscyplinarnego,
8) wyraża opinię o projektach planów finansowych, o których mowa w art. 178 § 1,
9) wyraża opinię w sprawach przedstawionych przez prezesa sądu okręgowego, prezesa
sądu apelacyjnego, Krajową Radę Sądownictwa oraz Ministra Sprawiedliwości,
11) wyraża zgodę na delegowanie sędziego sądu rejonowego albo sędziego sądu okręgo-
wego przez prezesa sądu okręgowego,
12) wypowiada się w przypadkach zachowań sędziów naruszających zasady etyki.
Dyrektora sądu apelacyjnego, dyrektora sądu okręgowego oraz kierownika finansowego sądu
rejonowego, powołuje i odwołuje odpowiednio - na wniosek prezesa danego sądu apelacyjnego,
okręgowego albo rejonowego, Minister Sprawiedliwości.
Dyrektor sądu okręgowego wykonuje zadania przypisane kierownikowi jednostki na podstawie
odrębnych przepisów w zakresie finansowym i gospodarczym, kontroli finansowej, gospodaro-
wania mieniem Skarbu Państwa oraz audytu wewnętrznego.
Dyrektor kieruje gospodarką finansową sądu oraz prowadzi działalność inwestycyjną dla sądu
okręgowego i sądów rejonowych działających w danym okręgu sądowym.
Zadania i kompetencje dyrektora sądu okręgowego obejmują w szczególności:
1)
wykonywanie funkcji dysponenta drugiego stopnia w podległym okręgu i dysponenta
trzeciego stopnia dla sądu okręgowego,
2)
planowanie i wykonywanie budżetu sądów na obszarze okręgu,
3)
sprawowanie nadzoru i kontroli przebiegu wykonania zadań określonych w planach fi-
nansowo – rzeczowych podległych sądów oraz przestrzegania przez nie zasad gospo-
darki finansowej (w tym gospodarowania mieniem Skarbu Państwa, przestrzegania re-
alizacji procedur kontroli finansowej w toku wykonywania budżetu i dyscypliny finan-
sów publicznych),
4)
współpraca z dyrektorem sądu apelacyjnego przy opracowywaniu materiałów do pro-
jektu budżetu oraz harmonogramów jego realizacji,
5)
organizowanie na obszarze okręgu właściwego przepływu informacji, dokonywanie
okresowej analizy w zakresie realizacji zadań finansowo – rzeczowych oraz przedsta-
wianie wyników dokonanych ustaleń wraz z wnioskami dyrektorowi sądu apelacyjne-
go,
6)
podejmowanie i koordynowanie działań organizacyjnych na rzecz optymalizacji pono-
szonych wydatków, związanych z funkcjonowaniem sądów na obszarze okręgu,
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
29 |
S t r o n a
7)
prowadzenie działalności inwestycyjnej sądu okręgowego i sądów rejonowych,
8)
wykonywanie czynności z zakresu gospodarki znakami opłaty sądowej,
9)
odpowiedzialność za przestrzeganie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepi-
sów przeciwpożarowych, a ponadto za zarząd oraz przestrzeganie zasad ochrony i bez-
pieczeństwa obiektów sądowych stosownie do obowiązujących przepisów w tym za-
kresie.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ DYSCYPLINARNA
Za przewinienia służbowe, w tym za oczywistą i rażącą obrazę przepisów prawa i uchybienia
godności urzędu (przewinienia dyscyplinarne), sędzia odpowiada dyscyplinarnie.
Sędzia odpowiada dyscyplinarnie także za swoje postępowanie przed objęciem stanowiska, jeżeli
przez nie uchybił obowiązkowi piastowanego wówczas urzędu państwowego lub okazał się nie-
godnym urzędu sędziego.
Karami dyscyplinarnymi są:
1) upomnienie,
2) nagana,
3) usunięcie z zajmowanej funkcji,
4) przeniesienie na inne miejsce służbowe,
5) złożenie sędziego z urzędu.
Sądami dyscyplinarnymi w sprawach dyscyplinarnych sędziów są:
1) w pierwszej instancji - sądy apelacyjne,
2) w drugiej instancji - Sąd Najwyższy.
Rzecznika dyscyplinarnego wybiera, spośród kandydatów zgłoszonych przez zgromadzenia
ogólne sędziów sądów apelacyjnych, Krajowa Rada Sądownictwa. Rzecznik dyscyplinarny działa
przy Krajowej Radzie Sądownictwa. Kadencja rzecznika dyscyplinarnego trwa cztery lata.
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
30 |
S t r o n a
CZYNNOŚCI PROCESOWE
Ze względu na cel rozróżnia się czynności:
1)
rozpoznawcze (kognicyjne) – zmierzające do zbadania i rozstrzygnięcia określonej kwe-
stii w procesie;
2)
wykonawcze (egzekucyjne) – zmierzające do wykonania decyzji procesowej.
CZYNNOŚCI OPERACYJNO - ROZPOZNAWCZE
System prawnie określonych poufnych bądź tajnych działań podejmowanych przez Policję i inne
upoważnione ustawowo organy prowadzonych poza procesem karnym, lecz zwykle służących
aktualnym bądź przyszłym celom tego procesu i wykonywanych w ramach zapobiegania i zwal-
czania przestępczości.
Cele tych czynności to:
1) uzyskiwanie, sprawdzanie oraz wykorzystywanie informacji o zdarzeniach, środowi-
skach i osobach będących przedmiotem uzasadnionego prawnie zainteresowania ze
strony organów ścigania,
2) prowadzenie działań wykrywczych,
3) działania zapobiegawcze.
Czynności operacyjno - rozpoznawcze nie mają znaczenia dowodowego i z tego też powodu nie
mogą być bezpośrednio wykorzystane w trakcie procesu karnego. Dla procesu karnego mają jed-
nak znaczenie o tyle, iż mogą służyć ustaleniu kierunków, w jakich należy przeprowadzić dowody
lub też pozwalają na weryfikację dowodów już zgromadzonych.
W ramach czynności operacyjno - rozpoznawczych stosuje się różnego rodzaju metody określane
mianem metod operacyjnych. W śród nich można wymienić takie jak: obserwacja, wywiad, inwigi-
lacja, infiltracja środowiska, zakup kontrolowany, przesyłka niejawnie nadzorowana, kontrola
operacyjna, wykorzystanie konsultantów i tajnych agentów, wykorzystanie zbiorów danych i
zbiorów informacji.
ORZECZENIA
Dzielą się na:
o
WYROKI – orzeczenie sądu wydane w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej, rozstrzyga-
jące o kwestii odpowiedzialności prawnej oskarżonego
Wyroki dzielą się na zwyczajne (doktrynalne) i wyroki nakazowe (nazwa usta-
wowa)
Kodeks przewiduje formę wyroku tylko w nastepujących sytuacjach:
1)
skazania
2)
uniewinnienia
3)
umorzenia postępowania przez rozpoczęciem przewodu sądowego
4)
warunkowego umorzenia postępowania
5)
uchylenia wyroku przez sąd II instancji lub SN rozpoznający sprawę w wyniku
kasacji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji
lub umorzenia postępowania
6)
zmiany wyroku sądu I instancji przez sąd II instancji
7)
utrzymanie przez sąd II instancji w mocy zaskarżonego wyroku sądu I instan-
cji
8)
orzeczenia kary łącznej w stosunku do osoby prawomocnie skazanej wyro-
kami różnych sądów (wyrok łączny)
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
31 |
S t r o n a
o
POSTANOWIENIA – wydaje się zawsze, gdy ustawa nie zaznacza, iż sąd orzeka wyro-
kiem i nie zezwala na wydanie w tej kwestii zarządzenia
Zasadą jest, że wyroki uzasadnia się na piśmie na żądanie strony procesowej.
Z urzędu natomiast uzasadnia się wyroki:
1)
wszystkie sądów II instancji i wydane na skutek kasacji
2)
gdy zostało złożone zdanie odrębne
Wyroku nakazowego nie trzeba uzasadniać.
DOKUMENTACJA CZYNNOŚCI PROCESOWYCH
PROTOKÓŁ
Protokołem jest dokument pisemny stwierdzający formę i treść czynności, sporządzony w
formie nakazanej przez prawo i podpisany przez prowadzącego czynność oraz przez conajm-
niej drugą osobę w niej uczestniczącą.
Z wszystkich cech protokołu dwie są najważniejsze:
1)
stwierdzenie treści i formy czynności w taki sposób, by czytelnik protokołu mógł uzyskać
możliwie wierny obraz tej czynności
2)
uwiarygodnienie tego stwierdzenia przez co najmniej dwa podpisy; protokół jest więc
dokumentem weryfikowanym w momencie jego powstawania
Protokół spisuje się obligatoryjnie lub fakultatywnie
o
OBLIGATORYJNIE
spisuje się protokół z wszystkich czynności szczegółowo wymienionych w art. 143 § 1
1) przyjęcie ustnego zawiadomienia o przestępstwie, wniosku o ściganie i jego cofnięcie,
2) przesłuchanie oskarżonego, świadka, biegłego i kuratora,
3) dokonanie oględzin,
4) dokonanie otwarcia zwłok oraz wyjęcie zwłok z grobu,
5) przeprowadzenie eksperymentu, konfrontacji oraz okazania,
6) przeszukanie osoby, miejsca, rzeczy i systemu informatycznego oraz zatrzymanie rzeczy i danych informa-
tycznych,
7) otwarcie korespondencji i przesyłki oraz odtworzenie utrwalonych zapisów,
8) zaznajomienie podejrzanego z materiałami zebranymi w postępowaniu przygotowawczym,
9) przyjęcie poręczenia,
10) przebieg posiedzenia sądu, jeżeli stawią się na nim uprawnione osoby albo ich obecność jest obowiązko-
wa,
11) przebieg rozprawy.
Z innych czynności spisuje się protokół, jeżeli przepis szczególny tego wymaga albo przeprowadzający czyn-
ność uzna to za potrzebne. W innych wypadkach można ograniczyć się do sporządzenia notatki urzędowej.
o
FAKULTATYWNIE
spisuje się protokół z innych czynności procesowych, jeśli przeprowadzający czynność
uzna to za potrzebne. Do takich czynności należą m. in.: użycie probierza trzeźwości, po-
brania próby krwi na zwartość alkoholu, wymazu, wydzielin organizmu, włosów i śladów
zapachu.
NOTATKA SŁUŻBOWA
Jest to dokument relacjonujący treść i formę czynności, niebędącą protokołem. Spisuje się ją
wówczas, gdy nie jest wymagane sporządzenie protokołu
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
32 |
S t r o n a
Można więc ją spisać z czynności procesowych (gdy protokół nie jest wymagany) oraz z czynności
nieprocesowych (np. operacyjno-rozpoznawczych dokonywanych przez Policję, ABW, CBA, SG.
Nie wolno jednak odczytać na rozprawie takiej notatki, jeżeli dotyczy czynności, z której wymaga-
ne jest spisanie protokołu
art. 393 § 1 Wolno odczytywać na rozprawie protokoły oględzin, przeszukania i zatrzymania rzeczy, opinie biegłych, insty-
tutów, zakładów lub instytucji, dane o karalności, wyniki wywiadu środowiskowego oraz wszelkie dokumenty urzędowe
złożone w postępowaniu przygotowawczym lub sądowym albo w innym postępowaniu przewidzianym przez ustawę. Nie
wolno jednak odczytywać notatek dotyczących czynności, z których wymagane jest sporządzenie protokołu.
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
33 |
S t r o n a
SĄD, INNE ORGANY PROCESOWE I POMOCNICY PROCESOWI
WŁAŚCIWOŚĆ SĄDÓW
Właściwość sądu to jego uprawnienie do rozpatrywania określonych kategorii spraw. Jest to jed-
nocześnie obowiązek sądu rozpatrzenia danej sprawy, jeżeli tylko zostały spełnione określone
przez prawo procesowe szczegółowe wymogi, od których uzależnione jest to rozpatrywanie. Kry-
teria właściwości sądu mogą być różne, stąd też i różnorodność właściwości sądów.
WŁAŚCIWOŚĆ FUNKCJONALNA
Jest to uprawnienie sądu do dokonywania określonych czynności postępowania karnego. Każdy z
sądów ma ustawowo zakreślone kompetencje do podejmowania określonych czynności. Najszer-
sze uprawnienie ma tu sąd rejonowy, który w świetle art. 24 k.p.k. jest w systemie orzekania są-
dem podstawowym.
Właściwość funkcjonalna sądu rejonowego obejmuje zatem m.in.:
1)
orzekanie w I instancji w ramach swej właściwości rzeczowej (art. 24 § 1), u tym także w try-
bie nakazowym bez rozprawy (art. 500) oraz sprawach karnych skarbowych (art. 115 § 2
k.k.s.);
2)
rozpatrywanie zażaleń na zatrzymanie; właściwy jest tu sąd rejonowy miejsca zatrzymania
lub prowadzenia postępowania (art. 246 § 1 i 2 i ...i 290 § 2 in fine);
3)
zastosowanie tymczasowego aresztowania w toku postępowania przygotowano na okres do 3
miesięcy (art. 250 § 1 i 2), a także przedłużanie go p tym stadium procesu do 12 miesięcy, ale
tylko w sprawach o czyny należące do jego właściwości rzeczowej (art. 263 § 2);
4)
zastosowanie w postępowaniu przygotowawczym aresztowania jako kary porządkowej (art.
290 § 1); właściwy jest tu sąd rejonowy, w okręgu którego prowadzi się postępowanie;
5)
rozpatrywanie, co do zasady, w ramach swej rzeczowej właściwości do osądzenia danej
sprawy, wszelkich zażaleń na postanowienia prokuratora w postępowaniu przygotowaw-
czym, chyba że ustawa stanowi inaczej (art. 465 § 2),
6)
zarządzanie na wniosek prokuratora kontroli i utrwalania rozmów telefonicznych oraz za-
twierdzanie postanowień prokuratorskich w tym zakresie i rozpoznawanie zażaleń na posta-
nowienia prokuratora dotyczący tej kontroli, w zakresie swej właściwości rzeczowej (art. 237
§ 1 i 2 om art. 240 w zw. z art. 329 § 1);
7)
orzekanie, w zakresie swej właściwości rzeczowej, o umieszczeniu oskarżonego w toku postę-
powania przygotowawczego na obserwację psychiatryczną w zakładzie zamkniętym (art. 203
§ 2 w zw. z art. 329 § 1);
8)
orzekanie, w zakresie swej właściwości rzeczowej, o przepadku przedmiotów poręczenia w
toku postępowania przygotowawczego (art. 270 § 1)
9)
wydawanie wyroku łącznego, jeżeli w sprawach, które ma on obejmować, nie orzekał sąd
wyższy (art. 569); rozstrzyga tu sąd, który wydał ostatni wyrok skazujący w I instancji;
10)
rozpoznawanie próśb o ułaskawienie w sprawach, w których orzekał w I instancji (art. 561);
udzielanie pomocy prawnej innym sądom na ich wezwanie (art. 396), a także sądom innych
państw (art. 588)
Właściwość funkcjonalna sądu okręgowego obejmuje m. in.:
1)
orzekanie w I instancji w ramach swej właściwości rzeczowej (art. 25 § 1);
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
34 |
S t r o n a
2)
rozpoznawanie środków odwoławczych (apelacji, zażaleń) od orzeczeń i zarządzeń wyda-
nych w sądzie rejonowym jako sądzie 1 instancji (art. 25 § 2);
3)
rozstrzyganie sporów o właściwość między sądami rejonowymi (art. 38), a także przekazy-
wanie sprawy do innego niż właściwy miejscowo sądu właściwego, ze względu na ekonomikę
procesową (art. 36); przedłużanie tymczasowego aresztowania w postępowaniu przygoto-
wawczym w sprawach należących do jego właściwości w I instancji na okres ponad 3 miesią-
ce — do 12 miesięcy (art. 263 § 2);
4)
wydawanie listu żelaznego, w tym także w postępowaniu przygotowawczym (art. 281);
5)
orzekanie, na wniosek prokuratora, o umorzeniu postępowania z powodu niepoczytalności
podejrzanego i o zastosowaniu środków zabezpieczających, w sprawach należących do wła-
ściwości rzeczowej (art. 324 i.340);
6)
rozpoznawanie, w sprawach o czyny należące do jego właściwości rzeczowej zażaleń na po-
stanowienia prokuratora w postępowaniu przygotowawczym na tych samych zasadach, jak
omówiony uprzednio sąd rejonowy jako właściwy w danej sprawie (art. 465 § 2 k.p.k.)
7)
orzekanie o odszkodowaniu za niesłuszne skazanie, aresztowanie lub zatrzymanie (art. 554);
8)
wypowiadanie się w przedmiocie ułaskawienia w sprawach, w których orzekał jako sąd I lub
II instancji (art. 561 i 564);
Do właściwości funkcjonalnej sądu apelacyjnego należy:
1)
rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń i zarządzeń wydanych w I instancji w
sądzie okręgowym (art. 26);
2)
rozstrzyganie sporów między sądami okręgowymi w I instancji (art. 38), , a także przekazy-
wanie sprawy sądowi okręgowemu, innemu niż miejscowo właściwy, z uwagi na ekonomikę
procesu (art. 36);
3)
przekazywanie innemu sądowi równorzędnemu sprawy, na wniosek sądu właściwego (rejo-
nowego lub okręgowego), jeżeli jej rozpoznanie w sądzie miejscowo właściwym nie jest moż-
liwe w terminie zabezpieczającym uniknięcie przedawnienia (art. 11a przep. wprow. k.p.k.)
oraz — przy tzw. właściwości ruchomej — przekazywanie sprawy na wniosek sądu rejono-
wego do sądu okręgowego ze względu na jej zawiłość lub szczególną wagę (art. 25 § 2 k.p.k. i
art. 25 ustawy z 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czy-
ny zabronione pod groźbą kary, Dz..U. Nr 197, poz. 1661 z późn. zm.);
4)
przedłużanie stosowania tymczasowego aresztowania w postępowaniu przygotowawczym
na okres ponad 12 miesięcy i w postępowaniu przed sądem na ponad 2 lata (art. 263 § 4);
5)
wypowiadanie się w przedmiocie ułaskawienia, w sprawach, w których orzekał jako sąd od-
woławczy (art. 564 § 2 i 3).
Właściwość funkcjonalna Sądu Najwyższego obejmuje:
1)
rozpoznawanie kasacji (art. 27 i 525);
2)
orzekanie o wznowieniu prawomocnie zakończonego postępowania sądowego, gdy zakoń-
czyło się ono wyrokiem sądu apelacyjnego lub Sądu Najwyższego (art. 544 § 2),
3)
przekazywanie sprawy innemu sądowi równorzędnemu, gdy wymaga tego dobro wymiaru
sprawiedliwości (art. 37);
4)
rozstrzyganie, na wniosek sądu odwoławczego, o zagadnieniach prawnych wymagających
zasadniczej wykładni ustawy z możliwością przejęcia wówczas danej sprawy do swego roz-
poznania (art. 441);
5)
unieważnianie, na wniosek Prokuratora Generalnego, prawomocnych orze-ii wydanych w
sprawie, która ze względu na osobę lub przedmiot nie podlegała orzecznictwu sądów w chwi-
li orzekania, jeżeli w trybie postępowania sądowego orzeczenie to nie może być wzruszone
(art. 64 ustawy o SN).
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
35 |
S t r o n a
Właściwość funkcjonalna Trybunału Stanu
obejmuje rozpoznawanie w I i II instancji spraw należących do jego właściwości rzeczowej,
a przekazanej mu w wyniku uchwały Zgromadzenia Narodowego lub Sejmu; chodzi to odpowie-
dzialność Prezydenta i członków Rady Ministrów za przestępstwa (art. 145 ust. 1 i 156 ust. 1
Konstytucji) oraz o odpowiedzialność za naruszenia Konstytucji lub ustaw (art. 1 ustawy o Try-
bunale Stanu).
WŁAŚCIWOŚĆ RZECZOWA
Właściwość rzeczowa sądów to uprawnienie danego sądu do orzekania w sprawach
o określone czyny zabronione. W systemie sądów powszechnych jedynym kryterium jest tu
rodzaj przestępstwa, w sądach wojskowych dochodzi dodatkowo kryterium podmiotowe
(personalne), tzn. osoba, której dany czyn zarzucono. Właściwość rzeczową kodeks określa
dla sądów I instancji, co rzutuje na kompetencje sądów wyższych. Podstawowym sądem
orzekającym w I instancji jest sąd rejonowy.
Sąd rejonowy rozpoznaje wszystkie sprawy, z wyjątkiem przekazanych do rozstrzygania w
I instancji sądowi okręgowemu (art. 24 § 1).
Sąd okręgowy orzeka w I instancji w sprawach o:
1)
zbrodnie określone w kodeksie karnym lub w innych ustawach (art. 25 § 1 pki I),
2)
występki określone w rozdziałach XVI i XVII k.k., tzn. przestępstwa przeciwko pokojowi,
ludzkości oraz wojenne i przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej,
3)
występki enumeratywnie wyliczone w art. 25 § 1 pkt 2 k.p.k.,
4)
występki, które z mocy przepisu szczególnego poddano właściwości sądu okręgowego
(art. 25 § 1 pkt 3).
WŁAŚCIWOŚĆ RZECZOWA TRYBUNAŁU STANU
obejmuje w sprawach karnych orzekanie o odpowiedzialności karnej:
1)
Prezydenta RP za przestępstwa, w tym popełnione przed objęciem urzędu, gdy zostanie on
postawiony w stan oskarżenia uchwałą Zgromadzenia Narodowego, podjętą większością
2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia, na wniosek co najmniej 140 jego
członków; stanowi jednocześnie akt oskarżenia (art. 145 ust. 2 Konstytucji oraz art. 2 § 1 i
art. 10 ustawy o TS),
2)
Marszałka Sejmu (Senatu) zastępującego Prezydenta, na takich samych zasadach (art. 2 ust.
3 ustawy w zw. z art. 131 Konstytucji),
3)
członków Rady Ministrów, ale tylko za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym
stanowiskiem, gdy uchwałę o pociągnięciu do takiej odpowiedzialności podejmie Sejm, na
wniosek Prezydenta lub co najmniej 115 posłów większością 3/5 ustawowej liczby posłów
(art. 156 ust. 2 Konstytucji); po przekazaniu takiej uchwały do Trybunału nie wolno
wszcząć postępowania karnego o ten sam czyn, a wcześniej wszczęte ulega zawieszeniu
(art. 11 ust. 4 ustawy o TS).
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
36 |
S t r o n a
WŁAŚCIWOŚĆ MIEJSCOWA
Właściwość miejscowa sądów to prawo, sądu do rozpoznania danej sprawy z uwagi na miejsce
zdarzenia, które jest podstawą podejmowania danych czynności. Właściwość miejscowa określa
więc, który z sadów danego rzędu, rzeczowo i funkcjonalnie właściwy, jest uprawniony do orze-
kania w danej sprawie (kwestii).
Właściwość miejscowa – decyduje o tym, który z sądów właściwych w I instancji jest
upoważniony do rozpoznania sprawy lub podjęcia określonej czynności procesowej ze
względu na miejsce popełnienia przestępstwa -
1.
ten w którego okręgu popełniono przestępstwo (gdzie sprawca działał, za-
niechał działania, lub nastąpił skutek ),
2.
jeśli przestępstwo popełniono je na polskim statku powietrznym lub morskim
– właściwy jest sąd miejsca rejestracji statku,
3.
jeśli właściwych jest więcej niż jeden sąd decyduje to gdzie sprawa zawisła ja-
ko pierwsza (postępowanie przygotowawcze)
4.
jeśli nie można określić miejsca w którym popełniono przestępstwo to sprawa
toczy się w sadzie gdzie :
a)
ujawniono przestępstwo
b)
ujęto oskarżonego
c)
oskarżony przed popełnieniem przestępstwa stale mieszkał lub czasowo
przebywał
d)
jeśli nadal nie można ustalić miejsca sadu to właściwym jest sąd właściwy
dla Warszawy śródmieście
WYJĄTKI OD OGÓLNYCH REGUŁ USTALANIA WŁAŚCIWOŚCI SĄDU
o
Właściwość z delegacji – jeżeli większość osób, które należy wezwać mieszka w okolicy
sadu delegowanego a daleko od sądu właściwego. Decyzję w tej materii należy do sądu
wyższego rzędu nad sądem właściwym miejscowo.
o
Właściwość z łączności spraw – w tym przypadku sąd wyższej instancji przejmuje spra-
wę należącą do sądu niższej instancji
Łączność przedmiotowa – gdy kilka osób odpowiada w jednym postępowaniu za
własne pozostające w związku z czynami innych osób
Łączność podmiotowa – gdzie spoiwem łączącym właściwości różnych sądów
jest osoba sprawcy, jeśli są to przestępstwa należące do właściwości tego samego
rzędu sądów to ma zastosowanie reguła wyprzedzenia jeśli są to sądy różnych
szczebli właściwy jest sąd wyższego szczebla.
Łączność mieszana – przedmiotowo- podmiotowa
o
Właściwość nadzwyczajna – jeśli szczególne i wyjątkowe sytuacje uzasadniają potrzebę
podyktowaną dobrem wymiaru sprawiedliwości. Właściwy do określenia sądu właściwe-
go jest SN
SKŁADY SĄDÓW
1.
ogólną regułą jest, że sąd rozpatruje sprawę w I instancji w składzie: 1 sędzia. Wyjątki:
o
w sprawach o zbrodnie 1 sędzia i 2 ławników
o
kiedy sąd 1 instancji uzna, że sprawa jest szczególnie zawiła rozpoznaje sprawę
w składzie 3 sędziów
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
37 |
S t r o n a
o
w sprawach zagrożonych karą dożywotniego pozbawienia wolności 2 sędziów
i 3 ławników
2.
rozprawa apelacyjna i kasacyjna sąd orzeka w składzie 3 sędziów wyjątki
o
kasacja i apelacja w przypadku wyroków w których w 1 instancji orzeczono karę
dożywocia – 5 sędziów
3.
w przypadku posiedzeń sądów:
o
sąd rejonowy i okręgowy orzeka 1 osobowo
o
apelacyjny i najwyższy w składzie 3 sędziów chyba że ustawa stanowi inaczej
wyjątek 7 sędziów sąd najwyższy w przypadku:
1.
rozpatrywaniu spraw przekazanych przez skład zwykły składowi
powiększonemu
2.
przy rozpatrywaniu spraw przekazanych przez prokuratora gene-
ralnego
3.
rozpoznaniu kasacji dotyczącej wyroku sadu SN, chyba że orzecze-
nie zostało wydane 1 osobowo
SN pełen skład
1.
rozpatrywanie zagadnień prawnych
2.
w przypadku odstąpienia od zasady prawnej
o
odwoławczy orzekają w składzie 3 osobom chyba że ustawa stanowi inaczej
STRONY PROCESOWE
Pojęcie, rodzaje i cechy stron procesowych
stroną procesową – nazywamy uczestnika procesu posiadającego interes prawny w korzystnym
dla siebie rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu i wyposażonego w – prawa procesowego służące
jego realizacji.
Klasycznym podziałem stron procesowych jest ich podział na:
Strona czynna – to taka, która w ramach swoich uprawnień podejmuje lub jest uprawniona o
podjęcia w procesie karnym działań mających na celu przesądzenie o odpowiedzialności oskarżo-
nego
Strona bierna – to taka, przeciwko której są te działania, bądź działania organów procesowych
Do stron czynnych należą:
o
oskarżycieli: publicznego, posiłkowego, prywatnego
o
powoda cywilnego
o
pokrzywdzonego
strona bierną w procesie jest oskarżony
pokrzywdzony nie może być strona bierna w procesie, wyjątkiem jest tzw. Instytucja
oskarżeń wzajemnych w sprawach z oskarżenia prywatnego
Strona procesowa musi mieć zdolność procesową – czyli zagwarantowaną prawem zdolność
stania się podmiotem stosunku procesowego, zdolność ta ma charakter ogólny i abstrakcyjny i nie
odnosi się do konkretnego postępowania.
Zdolność do działań procesowych – możliwość osobistego działania w procesie
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
38 |
S t r o n a
Zdolność procesowa może być:
o
Czynna – czynną zdolność procesową posiadają wszystkie osoby fizyczne i osoby prawne,
instytucje państwowe i społeczne jednak prawa osób innych niż osoby fizyczne SA reali-
zowane przez organy uprawnione.
o
Zdolność bierna – czyli możność bycia oskarżonym, czyli osoby które ukończyły 13 lat.
OSKARŻYCIEL PUBLICZNY
Oskarżyciel publiczny jest organem państwa powołanym do wnoszenia i popierania oskarżenia
w sprawach o przestępstwa ścigane skargą publiczną oraz przestępstwa prywatno-skargowe,
gdzie interes społeczny wymaga objęcia.
art. 45 kpk. Oskarżycielem publicznym przed wszystkimi sądami jest prokurator
o wyłączeniu prokuratora decyduje prokurator nadzorujący postępowanie, lub prokurator bezpo-
średnio nadrzędny nad prokuratorem prowadzącym sprawę
ORGANY UPRAWNIONE DO PEŁNIENIA FUNKCJI OSKARŻYCIELA PUBLICZNEGO
Organami uprawnionymi do pełnienia funkcji oskarżyciela publicznego są
o
Prokurator
Jest upoważniony do występowania jako oskarżyciel publiczny we wszystkich
sprawach bez względu na tryb postępowania.
Występowanie oskarżyciela publicznego jest regułą a występowanie innych pod-
miotów jest tylko wyjątkiem
o
Inne osoby uprawnione na podstawie szczególnych ustaw
Do czynności do, których jest zobowiązany i uprawniony oskarżyciel należy:
1.
przygotowanie się do rozprawy
2.
wniesienie i popieranie oskarżenia
3.
uczestniczenie w posiedzeniach sądu
4.
składanie wniosków we wszelkich kwestiach rozpatrywanych przez sąd
5.
udział w rozprawie głównej i składanie na niej wszelkich wniosków oraz oświadczeń
6.
wygłoszenie przemówienia końcowego
7.
wnoszenie środka odwoławczego
Oprócz prokuratora oskarżycielem publicznym przed sadem jest organ, który wnosi i popiera akt
oskarżenia przed sądem(obok lub zamiast prokuratora)
Wyłączenie zamiast prokuratora mogą działać organy działające w trybie uproszczonym
ORGANIZACJA I ZASADY DZIAŁALNOŚCI PROKURATURY
STRUKTURA PROKURATURY
I. Prokuratura krajowa
Prokuratura krajowa jest jednostką organizacyjną prokuratur powszechnej najwyższego szcze-
bla – centralnego =, wchodzącą w skład ministerstwa sprawiedliwości, skupiającą prokuratorów
zajmujących najwyższe stanowiska służbowe – prokuratorów prokuratury krajowej.
Kompetencje:
1.
koordynuje nadzór nad pracą terenowych jednostek prokuratury oraz działalność w za-
kresie ścigania przestępstw prowadzoną przez inne organy władzy państwowej
2.
dokonuje wykładni przepisów w związku z pytaniami prokuratorów apelacyjnych i woje-
wódzkich
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
39 |
S t r o n a
Prokuraturą krajową kieruje prokurator krajowy powołany na to stanowisko przez prezesa rady
ministrów na wniosek ministra sprawiedliwości.
II. Prokuratura apelacyjna
Terytorialny zakres działalności prokuratury krajowej pokrywa się z obszarami właściwości są-
dów apelacyjnych.
Prokuraturą apelacyjną kieruje prokurator apelacyjny, który jest przełożonym prokuratorów
prokuratury apelacyjnej, prokuratorów prokuratur wojewódzkich, prokuratorów prokuratury
rejonowych. Prokurator apelacyjny kieruje również kolegium prokuratury apelacyjnej
III. Prokuratura okręgowa
Prokuraturą okręgową kieruje prokurator okręgowy
2. Zasady na jakich zbudowana jest prokuratura
I zasada niezależności
Przy wykonywaniu swoich czynności prokurator jest niezależny z zastrzeżeniem ust 2-5 art. 8
ustawy o prokuraturze. (chodzi tu o niezależność zewnętrzną-gdyż istnieją pewne ograniczenia o
charakterze wewnętrznym)
Przejawami niezależności są:
1.
nieusuwalność ze stanowiska
a.
usuwalność kiedy:
i.
PG może odwołać prokuratora pomimo jego 2 ukarania przez komisję dys-
cyplinarną karą inną niż upomnienie lub wydalenie ze służby prokurator-
skiej – popełnił przestępstwo służbowe, a w tym dopuścił ewidentnej ob-
razy przepisów prawa lub uchylił godności urzędu prokuratorskiego
2.
immunitety prokuratorskie – formalny i materialny
3.
ustawowe prawo do własnego zdania – polecenie służbowe prokurator nadrzędny wydaje
na piśmie a na wniosek prokuratora z uzasadnieniem, jeśli prokurator nie zgadza się z po-
leceniem może żądać jego zmiany lub wyłączenia go z udziału w sprawie.
II. W stosunkach wewnętrznych w prokuraturze funkcjonuje zasada hierarchicznego podpo-
rządkowania
Z podporządkowania wynika obowiązek wykonania zarządzeń, wytycznych i poleceń przełożone-
go prokuratora.
III. Zasada jednolitości
Każdy prokurator może występować przed każdym sądem, a jeśli podejmie jakąś decyzję to jest
ona skuteczna dla całej prokuratury.
ZASADY DZIAŁANIA PROKURATURY
I. Zasada substytucji
Jest to dyrektywa według, której prokurator wyższego rzędu może zlecić wykonanie pewnych
czynności prokuratorowi podrzędnemu. Wyjątkiem są czynności zastrzeżone dla prokuratorów
określonego rzędu.
II. Zasada dewolucji
Prokurator wyższego rzędu może przejąć czynności do wykonania prokuratora podwładnego,
może także uchylić decyzję prok. Niższego rzędu jeśli prawo się temu nie sprzeciwia.
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
40 |
S t r o n a
POKRZYWDZONY
Pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna osoba nie posiadająca osobowości prawnej a
także zakład ubezpieczeń której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone
przez przestępstwo
Zakres podmiotowy: osoba fizyczna, osoba prawna, instytucja samorządowa bądź społeczna nie
posiadająca osobowości prawnej
Przedmiot naruszenia: dobro prawne
Sposób naruszenia: bezpośrednie naruszenie lub groźba naruszenia
OSKARŻYCIEL POSIŁKOWY
Oskarżycieli posiłkowych dzielimy na:
o
oskarżyciel posiłkowy uboczny – który może występować w procesie karnym jedynie
obok oskarżyciela publicznego. W tym przypadku uzyskanie przez pokrzywdzonego statu-
su strony jest uzależnione od uprzedniego złożenia aktu oskarżenia przez oskarżyciela
publicznego.
o
Oskarżyciel posiłkowy samoistny – wnosi akt oskarżenia sam w przypadku bezczynno-
ści oskarżenia publicznego. Warunkiem wniesienia aktu oskarżenia przez pokrzywdzone-
go jest wyczerpanie specjalnej procedury.
o
w przypadku wydania postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania lub
umorzeniu postępowania przygotowawczego pokrzywdzony może wnieść na tą
decyzję zaskarżenie do prokuratora nadrzędnego
o
jeśli sąd uzna zażalenie pokrzywdzonego za zasadne uchyla postanowienie o umo-
rzeniu lub odmowie wszczęcia postępowania, wraz z uzasadnieniem własnej de-
cyzji i zaleceniami, które są dla prokuratora wiążące
o
w razie kolejnej odmowy lub umorzenia przez prokuratora i utrzymaniu tej decy-
zji przez prokuratora nadrzędnego, pokrzywdzony nabiera prawo do wniesienia
własnego aktu oskarżenia
termin na wniesienie subsydiarnego aktu oskarżenia wynosi 1 miesiąc od
dnia kiedy prokurator wydał ostateczną decyzję odmowną. W przypadku
samoistnego aktu oskarżenia sąd może zobligować policje do dokonania
określonych, jednakże sąd nie ma możliwości zwrócenia aktu oskarżenia
oskarżycielowi posiłkowemu do uzupełnienia braków dowodowych, może
jedynie umorzyć akt oskarżenia.
Decyzja sądu dopuszczająca oskarżyciela posiłkowego ma jedynie charak-
ter deklaratoryjny.
Sądowi przysługuje możliwość ograniczenia liczby oskarżycieli posiłko-
wych, jeżeli jest to konieczne dla zabezpieczenia właściwego trybu postę-
powania. Zaskarżenie takiej decyzji przysługuje jedynie oskarżycielowi po-
siłkowemu który wniósł akt oskarżenia.
Wszystkim, którym w tym trybie odmówiono udziału w procesie w charak-
terze OP przysługuje prawo do przedstawienia w ciągu 7 dni swojego sta-
nowiska.
Oskarżyciel posiłkowy, który odstąpił od oskarżenia nie może ponownie
do niego przystąpić, a na ego miejsce w ciągu 14 dni może wstąpić kolejny
oskarżyciel posiłkowy
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
41 |
S t r o n a
Sąd może obciążyć oskarżyciela kosztami procesu w przypadku umorzenia
lub uniewinnienia.
Oskarżyciel po dopuszczeniu go do postępowania ma wszelkie uprawnie-
nia strony procesowej
Nie może zaskarżyć procesu na korzyść oskarżonego
Oskarżyciel posiłkowy może korzystać z pełnomocnika, którym może być
adwokat a w przypadku instytucji państwowych także radca prawny
W razie śmierci oskarżyciela procesowego jego najbliżsi mogą wstąpić w
na jego miejsce i kontynuować przewód sądowy
OSKARŻYCIEL PRYWATNY
W sprawach z oskarżenia prywatnego pokrzywdzony może wnieść i popierać oskarżenie jako
oskarżyciel prywatny. Możliwe jest tu także współuczestnictwo procesowe, jeśli przystępujący
jest pokrzywdzony tym samym czynem, może jednak przystąpić do postępowania tylko do mo-
mentu wszczęcia przewodu procesowego.
Jeśli pokrzywdzonym jest małoletni lub ubezwłasnowolniony w jego imieniu może wnieść i po-
pierać przedstawiciel ustawowy albo osoba, która się nim opiekuje, lub osoby najbliższe i osta-
tecznie prokurator.
Prokurator może też wszcząć postępowanie z własnej inicjatywy jeśli uzna, że przemawia za tym
interes publiczny. (w tym przypadku postępowanie toczy się z urzędu), w takim też przypadku
pokrzywdzony może występować tylko w formie oskarżyciela posiłkowego. W przypadku odstą-
pienia oskarżyciela publicznego oskarżyciel posiłkowy, ma 14 dni na wniesienie aktu oskarżenia.
Oskarżyciel prywatny może odstąpić od oskarżenia, jeśli jednak rozpoczął się już przewód sądo-
wy potrzebuje na to zgody oskarżonego.
Może korzystać z pomocy pełnomocnika, a w razie śmierci oskarżyciela prywatnego jego najbliżsi
mogą wstąpić na jego miejsce w ciągu 3 miesięcy od śmierci.
W razie wniesienia, utrzymania, bądź przystąpienia do aktu oskarżenia jest on zobowiązany do
wniesienia zryczałtowanej równowartości kosztów postępowania jest ona zaliczana na poczet
kosztów procesu i zwracana oskarżycielowi w przypadku skazania oskarżonego i w innych przy-
padkach określonych stosownymi przepisami.
POWÓD CYWILNY/PROCES ADHEZYJNY
Powód cywilny to pokrzywdzony, który ma prawo aż do rozpoczęcia rozprawy głównej wytyczyć
powództwo cywilne w celu dochodzenia w postępowaniu karnym roszczeń majątkowych wynika-
jących bezpośrednio z przestępstwa.
Powództwo cywilne może również wnieść osoba najbliższa( w razie śmierci uprawnionego) a
także prokurator
W postępowaniu adhezyjnym, można dochodzić zarówno odszkodowania za rzeczywistą szkodę
jak i utracone korzyści.
W przypadku zaistnienia pewnych przesłanek sąd może odrzucić powództwo cywilne.
Nie można wszczęć postępowania cywilnego w przypadku, odmowa wszczęcia:
o
Postępowania przeciwko nieletnim
o
Brak bezpośredniego związku z aktem oskarżenia
o
Wniesienie powództwa cywilnego przez osobę nieuprawnioną
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
42 |
S t r o n a
o
Roszczenie jest przedmiotem innego postępowania lub i roszczeniu tym prawo-
mocnie orzeczono
o
Występowanie współuczestnictwa koniecznego z instytucją państwową, samorzą-
dową lub społeczną albo z osobą, która nie występuje w roli oskarżonego
o
Złożono wniosek o naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem(może złożyć
aż do zakończenia 1 przesłuchania pokrzywdzonego na rozprawie głównej)
Pozostawienie bez rozpoznania:
o
W przypadku ujawnienia się okoliczności, które powinny skutkować odmową wszczęcia
procesu, po jego rozpoczęciu
o
Gdy powód cywilny zmarł, a żadna osoba uprawniona do wstąpienia w jego prawa nie
wstąpiła
o
Jeśli powód cywilny nie stawił się na rozprawie główną, do chwili rozpoczęcia przewodu
sądowego, chyba że powód złożył wniosek o rozpoznanie, pomimo jego nieobecności.
o
Gdy materiał dowodowy ujawniony w toku rozprawy nie wystarcza do rozstrzygnięcia
powództwa cywilnego, a jego uzupełnienie powodowałoby znaczne przedłużenie postę-
powania
o
W przypadku uniewinnienia oskarżonego w postępowaniu karnym.
Na odmowę wszczęcia lub pozostawienia bez rozpoznania przysługuje zażalenie.
Pokrzywdzony ma 30 dni od chwili odmowy albo pozostawienia bez rozpoznania na przekazanie
sprawy do sądu cywilnego
Powód cywilny jest w postępowaniu samoistną stroną procesową i może korzystać z pomocy peł-
nomocnika.
Zadośćuczynienie może być zasądzone urzędu.(nie w sytuacjach wymienionych przy odmowie
wszczęcia).
OSKARŻONY
Oskarżony to osoba, przeciw której wniesiono oskarżenie do sądu, a także co do której prokura-
tor wniósł o warunkowe umorzenie postępowania.
Jeśli oskarżony sprzeciwia się warunkowemu umorzeniu postępowania, albo gdy sąd wyrazi po-
gląd, że takie zakończenie procesu byłoby nieuzasadnione, wówczas kieruje sprawę na rozprawę
a wniosek prokuratora zastępuje aktem oskarżenia.
Podejrzanym jest osoba wobec, której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów, albo
osoba, której przedstawiono zarzut w związku z przesłuchaniem w charakterze podejrzanego.
Postawienie zarzutów w związku z przestępstwem do przesłuchania w charakterze podejrzanego,
bez wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów występuje natomiast w dwóch przypad-
kach:
1.
w ramach dochodzenia w tzw. Niezbędnym zakresie, kiedy trzeba się spieszyć nie czekając
na formalne wszczęcie postępowania. W ciągu 5 dni od przesłuchaniu w charakterze
świadka powinno się przedstawić zarzuty.
2.
W dochodzeniu nie jest w ogóle konieczne przedstawienie postanowienia o przedstawie-
niu zarzutów, gdy podejrzany jest na wolności. Osobie przesłuchiwanej przedstawia się
tylko zarzut wpisany do protokołu przesłuchania.
Oskarżonym w procesie karnym może być tylko osoba fizyczna.
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
43 |
S t r o n a
Od podejrzanego należy odróżnić osobę podejrzaną
Osobą podejrzaną jest osoba, która nie jest jeszcze podejrzanym sensu stricte, ale wobec której
organa ścigania dysponują już pewnymi informacjami uzasadniającymi podejrzenie popełnienia
przez niego przestępstwa i kogo ustawa wyraźnie tym mianem określa.
Faktycznie podejrzanym jest osoba przeciw, której organa procesowej kierują ściganie karne
przez zatrzymanie, przesłuchanie, zajęcie mienia formalnie nie stawiając jej w pozycji podejrza-
nego, choć istnieją wszelkie podstawy do przedstawienia zarzutów.
Prawa oskarżonego
o
Prawo od obrony materialnej :
Prawo do znajomości zarzutów oskarżenia – oskarżony już w pierwszej fazie procesu
ma prawo do znania zarzutów. Ma do tego zastosowanie instytucja przedstawienia zarzu-
tów, a oskarżony ma prawo żądać ustnego lub pisemnego uzasadnienia zarzutów. W przy-
padku ujawnienia się w drodze śledztwa nowego czynu modyfikującego w znacznym
stopniu oskarżenie, należy przedstawić nowy akt oskarżenia. Prawie do znania zarzutów
służy również prawo do wglądu akt(może być czasowo ograniczone przez prokuratura
najpóźniej do końca postępowania przygotowawczego)
Prawo do swobodnego składania wyjaśnień – oskarżony ma prawo składania wyja-
śnień, lecz bez podania powodów może odmówić składnia wyjaśnień. Na żądanie podej-
rzanego w toku postępowania przygotowawczego złożyć w drodze przesłuchania pisemne
wyjaśnienie(przesłuchujący może odmówić „z ważnych powodów”). Zakazuje się przymu-
su w celu uzyskania zeznań
Prawo do uczestnictwa w czynnościach procesowych –
podejrzany, ma prawo uczestniczyć, w tzw. czynnościach niepowtarzalnych(np. sekcja
zwłok) z czego można go wyłączyć gdy istnieje groźba że dany dowód zostanie znie-
kształcony lub utracony.
Uczestnictwo w pozostałych czynnościach procesowych uzależnione jest od woli pro-
kuratora, który może uniemożliwić mu uczestnictwo w uzasadnionym przypadku ze
względu na ważny interes śledztwa
Podczas rozprawy ma prawo uczestniczyć we wszystkich czynnościach procesowych i
jedynie wyjątkowo ze względu na podejrzenia, że obecność oskarżonego mogłaby
wpływać krępująco, przewodniczący może nakazać oskarżonemu opuścić salę, jednak
tylko na czas przesłuchania(tego świadka, biegłego, współoskarżonego). Podobnie
sprawa świadka In cognito
o
Rodzaje obrony formalnej
Z wyboru – obrońcę ustanawia oskarżony, obrońcę może ustanowić też inna osoba na
czas kiedy jest on pozbawiony wolności.
Obrona niezbędna – W przypadkach określonych przez ustawę obrona jest obligatoryjna
Obrona niezbędna kiedy:
Małoletni
Głuchy, niemy lub niewidomy
Zachodzi uzasadnione podejrzenie, że jest niepoczytalny
Gdy sąd uzna to za uzasadnione ze względu na skomplikowanie sprawy
Przed sądem okręgowym jako sądem I instancji kiedy pozbawiony wolności lub
jest podejrzany o zbrodnie
Brak obrońcy efekt – brak obrońcy obligatoryjnego jest ujemną przesłanką procesową
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
44 |
S t r o n a
należy odróżnić od obrony obligatoryjnej – przymus adwokacki lub radcowski – który
jest obligatoryjny do dokonania konkretnych czynności procesowych. (np. do dokona-
nia konkretnych pism procesowych)
obrona z urzędu – czyli wyznaczona przez sąd występuje w dwóch przypadkach:
gdy sąd ustanawia obrońcę z urzędu w przypadkach obrony niezbędnej
kiedy oskarżony wykaże, że nie ma środków na utrzymanie adwokata, bez uszczerbku
na utrzymanie siebie o rodziny.
Prawo oskarżonego do spotykania się z adwokatem –
Oskarżony tymczasowo aresztowany może porozumiewać się ze swoim obrońcom
podczas nieobecności innych osób lub korespondencyjnie.
W szczególnie uzasadnionym przypadku prokurator może zastrzec, ze będzie przy
rozmowie obecny sam lub jego przedstawiciel.
A także zastrzec kontrolę korespondencji nie dłużej niż 14 dni od aresztowania
OBOWIĄZKI OSKARŻONEGO
o
nie ma obowiązku dowodzenia swojej niewinności - nemo se ipsum accusare tenetur
o
oględziny zewnętrzne
o
inne badania nie naruszające integralności ciała
o
badanie psychologiczne i psychiatryczne
o
inne badania połączone z dokonywaniem drobnych zabiegów z wyjątkiem chirurgicz-
nych
o
oskarżony pozostający na wolności ma obowiązek stawienia się na każde wezwanie sądu
o
oskarżony ma obowiązek uczestniczenia w rozprawie
o
Przewodniczący ma prawo wydać zarządzenie uniemożliwiające oskarżonemu opusz-
czenie Sali sądowej przed zakończeniem rozprawy.
o
Tylko w przypadku orzekania w
o
I instancji w trybie uproszczonym oraz prywatnoskargowym jest możliwe przeprowa-
dzenie rozprawy bez udziału oskarżonego w innym przypadku jego nieobecność jest
ujemną przesłanką procesową.
o
kiedy oskarżony uporczywie mimo upominania przez sad zakłuca porządek rozprawy
o
jeżeli oskarżony, który złożył już wyjaśnienia opuścił salę rozpraw bez zezwolenia sądu
jednak jeśli sąd uzna obecność oskarżonego za niezbędną zarządza jego doprowadzenie
o
jeśli uzasadni swoją nieobecność
o
377.3 jeśli oskarżony mimo zawiadomienia go w odpowiednim trybie nie stawił się na
rozprawę sąd może albo wydać postanowienie o doprowadzeniu go siłą albo poprowa-
dzić rozprawę bez niego
OBROŃCY I PEŁNOMOCNICY
Obrońca
Dwa różne poglądy dotyczące pozycji obrońcy w procesie karnym:
1.
obrońca jest pomocnikiem procesowym oskarżonego, gdyż pomaga oskarżonemu w wy-
konaniu jego prawa do obrony. Działać może tylko na jego korzyść, a niekorzystne dla
oskarżonego są bezskuteczne(to właśnie odróżnia obrońcę od przedstawiciela)
2.
obrońca jest sui generis przedstawicielem procesowym interesów oskarżonego, nie działa
w procesie we własnym imieniu, ale w imieniu oskarżonego i nie przysługuje mu więcej
praw, niż samemu oskarżonemu(może działać tylko na korzyść) do bycia obrońcom
uprawniony jest tylko adwokat.
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
45 |
S t r o n a
W przypadku stwierdzenia przez sąd sprzeczności interesów oskarżonego z jego adwokatem,
zakreślając oskarżonemu czas na ustanowienie nowego obrońcy, w wyniku obrony z urzędu sąd
ustanawia obrońcę z urzędu
Sąd może też zarządzić sprzeczność interesów pomiędzy oskarżonymi reprezentowanymi po-
przez tego samego obrońcę.
Pełnomocnik
Pełnomocnik w przeciwieństwie do obrońcy działa w pełni na rachunek klienta. Z pełnomocnika
może korzystać każda strona procesowa nie będąca oskarżonym.
Pełnomocnikiem osoby fizycznej występującej w charakterze oskarżyciela prywatnego, powoda
cywilnego czy oskarżyciela posiłkowego może być wyłącznie adwokat. W przypadku osoby praw-
nej czy instytucji państwowej może być radca prawny.
Osoba trzecia może ustanowić swojego pełnomocnika jeśli wymagają tego jej interesy, sąd i w
postępowaniu przygotowawczym może nie dopuścić takiego pełnomocnika do sprawy
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
46 |
S t r o n a
TERMINY
Słowo „termin” ma trzy znaczenia: pierwsze, jest to oznaczony upływ czasu, czyli okres,
w ciągu którego należy wykonać czynność
(np. termin do wniesienia apelacji wynosi 14 dni, licząc od
daty doręczenia wyroku z uzasadnieniem - art. 445 § 1 k.p.k.).
Drugie, jest to ściśle określony punkt
czasowy (dzień, godzina), w którym ma być dokonana czynność procesowa (np. termin przesłu-
chania albo wyznaczenia rozprawy); trzecie, przepisy kodeksu postępowania karnego przewidują
terminy dotyczące stosowania środków przymusu, (rozpiętości czasowe dopuszczalności ich
stosowania), np. terminy określone w art. 263 k.p.k. Do nich nie mają zastosowania przepisy doty-
czące obliczania terminów procesowych.
Terminy, jako oznaczone okresy w ustawie, mogą być określone przez podanie czasu, w
którym czynność ma być dokonana, albo przez określenie terminu końcowego, do którego
czynność ma być dokonana. Jest to termin maksymalny (ad quem). W pewnych wypadkach
ustawodawca określa termin minimalny (ad quo), czyli okres, który musi upłynąć, aby czynność
mogła być dokonana. Przykładem takiego terminu jest czas pomiędzy doręczeniem zawiado-
mienia a terminem rozprawy głównej (art. 353 § 1 k.p.k.). Termin maksymalny ma na uwadze
zasadę szybkości procesu. Termin zaś minimalny jest gwarancją lepszego przygotowania się do
czynności.
Terminy ze względu na następstwa ich niezachowania można podzielić z reguły na trzy
kategorie: 1) termin prekluzyjny, 2) termin zawity, 3) termin porządkowy.
Termin prekluzyjny ma charakter materialnoprocesowy. Jest to okres, w którym czyn-
ność procesowa musi być wykonana pod rygorem bezskuteczności. Termin ten jest ogólnie obo-
wiązujący i charakteryzuje się nieprzywracalnością i nieprzekraczalnością.
Prekluzyjnymi są np. terminy: przedawnienia karalności przestępstw ściganych z oskar-
żenia publicznego. Terminy prekluzyjne bywają również określone relatywnie, a więc przez okre-
ślenie momentu procesowego, np. do rozpoczęcia przewodu sądowego (art. 41, 54, 59, 62, 90, 186
k.p.k.).
Termin zawity jest to okres, w którym czynność procesowa musi być wykonana pod rygo-
rem bezskuteczności. Termin ten może być jednak przywrócony. Terminy zawite są jedynym
rodzajem terminów, które definiuje kodeks postępowania karnego.
Art. 122 § 2 stanowi, że
terminy do wnoszenia środków zaskarżenia są zawite, zawite są również terminy, które ustawa za takie uzna-
je, np. art. 60 § 4 lub art. 126 k.p.k.
Czynność dokonana po upływie terminu zawitego jest bezskutecz-
na (art. 122 § 1 k.p.k.). Terminy zawite obowiązują strony, a ich przywrócenie przysługuje orga-
nom.
Terminy zawite ustawa określa wskazując konkretny okres wymierny w dniach.
Terminy zawite 7-dniowe przewidziane są do: usunięcia braków formalnych (art. 120); złożenia
wniosku o przywrócenie terminu (art. 126); złożenia wniosku o uzasadnienie wyroku (art. 422 §
1); złożenia zażalenia na postanowienie (art. 460); wniesienia sprzeciwu od nakazu karnego (art.
506 § 1). Terminy zawite 14-dniowe kodeks postępowania karnego przewiduje jako terminy do
wniesienia apelacji (art. 445). Termin zawity 30-dniowy dotyczy wniesienia do sądu cywilnego
powództwa nieprzyjętego lub pozostawionego bez rozpoznania (art. 67 § 2) oraz żądania przeka-
zania powództwa cywilnego do sądu cywilnego w razie umorzenia lub zawieszenia postępowania
karnego (art. 69 § 4), a także wniesienia kasacji (art. 524 § 1). Terminy zawite są określone rów-
nież w art. 60 § 4, art. 58 § 2, art. 61.
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
47 |
S t r o n a
Termin porządkowy (instrukcyjny) - to okres, w którym czynność procesowa powinna
być wykonana. Jego przekroczenie nie wywołuje ujemnych konsekwencji prawnych. Termin po-
rządkowy jest z reguły terminem wiążącym organy. Po upływie terminu porządkowego wykonana
czynność jest skuteczna. Przekroczenie takiego terminu może być jednak przyczyną postępowa-
nia dyscyplinarnego.
Zakreślając termin porządkowy ustawodawca posługuje się niejednokrotnie określeniem
„niezwłocznie”, np. w wypadku: przekazania pisma zawierającego okoliczności objęte tajemnicą
(art. 225 § 1 k.p.k.); zbierania niezbędnych danych (art. 244 § 4 k.p.k.); rozpoznania przez sąd
zażalenia na zatrzymanie (art. 246 k.p.k.); uchylenia środka zapobiegawczego, gdy ustaną przy-
czyny do jego stosowania (art. 253 k.p.k.); ogłoszenia postanowienia o przedstawieniu zarzutów
(art. 313 § 1 k.p.k.); poinformowania oskarżonego czasowo wydalonego z sali rozpraw o przebie-
gu rozprawy w czasie jego nieobecności (art. 375 § 2 k.p.k.); przystąpienia do narady nad wyro-
kiem (art. 408 k.p.k.); sporządzenia wyroku na piśmie (art. 412 k.p.k.); przekazania akt sprawy z
apelacją sądowi odwoławczemu (art. 448 § 1 k.p.k.); przekazania zażalenia wraz z aktami sprawy
(art. 463 k.p.k.); wniesienia wniosku o ekstradycję (art. 595 k.p.k.)
Termin porządkowy określony jest również w ustawie zwrotem „natychmiast”, np. w ra-
zie przymusowego sprowadzenia oskarżonego, który nie stawił się bez usprawiedliwienia (art.
382 k.p.k.). Określenie tego terminu słowami „każdego czasu” lub „w każdym czasie” występu-
je w kwestii: sprostowania omyłek pisarskich lub rachunkowych (art. 105 k.p.k.); sprostowania
protokołu (art. 154 k.p.k.) i możliwości podjęcia umorzonego postępowania (art. 327 § 1 k.p.k.).
Termin porządkowy 14-dniowy - to termin do wniesienia aktu oskarżenia do sądu przez
prokuratora, licząc od daty śledztwa lub dochodzenia (art. 331 § 1 k.p.k.); sporządzenia uzasad-
nienia wyroku przez sąd odwoławczy (art. 457 § 1 k.p.k.). Okres 7-dniowy jako termin porząd-
kowy przewidziany jest w razie: odebrania pisma (art. 133 k.p.k.); zatwierdzenia przez sąd lub
prokuratora przeszukania przeprowadzonego np. przez policję (art. 230 § 1 k.p.k.); wniesienia
aktu oskarżenia do sądu przez prokuratora, gdy podejrzany jest tymczasowo aresztowany (art.
331 § 2 k.p.k.); uzupełnienia braków w akcie oskarżenia (art. 337 k.p.k.); składania wniosków
dowodowych (art. 338 k.p.k.) pomiędzy doręczeniem zawiadomienia a terminem rozprawy głów-
nej (art. 353 k.p.k.); sporządzenia uzasadnienia wyroku sądu I instancji (art. 423 § 1 k.p.k.).
Termin porządkowy jako okres 5-dniowy występuje np. w związku z wydaniem posta-
nowienia o przedstawieniu zarzutów w dochodzeniu w niezbędnym zakresie (art. 308 § 3 k.p.k.),
a 3-dniowy występuje np. w związku ze złożeniem wniosku o uzupełnienie postępowania (art.
321 § 5 k.p.k.).
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
48 |
S t r o n a
POSTĘPOWANIE DOWODOWE
1.
POJĘCIE I RODZAJE DOWODÓW
Dowód w postępowaniu karnym to każdy dopuszczalny przez prawo karne procesowe
środek służący dokonaniu takich ustaleń, czyli służący ustaleniu okoliczności mających
znaczenie dla rozstrzygnięcia
a)
każdy dopuszczalny przez prawo środek,
b)
dowód dotyczy faktów:
o
głównego – X zabił Y,
o
pośredniego – X był widziany na miejscu zabójstwa
PRAWO DOWODOWE
to zespół przepisów regulujących wykorzystanie, gromadzenie, utrwalenie dowodów.
ZNACZENIE POJĘCIA DOWÓD
1)
jako źródło dowodowe, czyli obiekt z którego organ procesowy czerpie wiedzę o za-
istnieniu danego faktu lub nie; wymieniamy:
o
osobowe (świadek, pokrzywdzony, biegły itp.)
o
rzeczowe – przedmioty, ślady z których organ czerpie informacje:
•
od osoby – informacje,
•
od rzeczy – wiadomości,
[ciało człowieka: żywe – osobowe, martwe – rzeczowe]
2)
jako środek dowodowy, czyli informacje płynące od źródła dowodowego w sposób
określony przez prawo procesowe; w tym znaczeniu dowodem są wyjaśnienia oskar-
żonego, zeznania świadka, opinia biegłego, cechy i właściwości rzeczy, miejsca i ciała
czyli treść dokumentu,
3)
jako fakt dowodowy, czyli pewna okoliczność udowodnienia za pomocą określonych
źródeł i środków dowodowych, dowodem w tym znaczeniu jest np. alibi oskarżone-
go,
4)
jako czynność procesowa, która ma ujawnić okoliczności pozwalające na wysnucie
określonych wniosków; w tym znaczeniu dowodem jest np. okazanie, konfrontacja
lub sekcja zwłok;
5)
jako sposób przeprowadzenia danego dowodu; w tym znaczeniu mówi np.
o oględzinach jako dowodzie, choć jest to tylko sposób prowadzenia dowodu
z właściwości i cech miejsca, rzeczy czy ciała (art. 207 § 1), czy też o przesłuchaniu
osoby, tj. przeprowadza dowodu z zeznań lub wyjaśnień (art. 171 lub 370), albo o od-
czytaniu dokumentu (w tym protokołu), czyli sposobie przeprowadzenia dowodu z
dokumentu (np. art. 389, 391-394);
6)
jako ostateczny wynik procesu myślowego ukształtowany na podstawie dowodów
we wcześniejszych znaczeniach tego słowa; chodzi tu o uzyskanie przez organ proce-
sowy przekonania co do zaistnienia określonej okoliczności, stąd też np. można od-
mówić uwzględnienia wniosku dowodowego odnośnie do okoliczności, która zda-
niem organu jest udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy (art. 170 § 1
pkt 2 in fine)
7)
jako odmiana rozumowania w matematyce i logice,
8)
materiał dowodowy,
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
49 |
S t r o n a
•
PRZEDMIOTEM DOWODU SĄ PRZEDE WSZYSTKIM FAKTY, których istnieniu ma być usta-
lone.
Mają to być przy tym fakty mające znaczenie dla rozstrzygnie danej kwestii. Gdy chodzi o roz-
strzyganie w przedmiocie procesu, wyodrębnia się, tzw.
o
fakt główny, czyli zestaw wszystkich znamion przestępstwa którego dotyczy dany proces
(np. zabicie człowieka), oraz
o
fakty uboczne, czyli okoliczności niestanowiące znamion czynu zabronionego, ale pozwa-
lające — poprzez logiczne rozumowanie — wysnuć wniosek o istnieniu faktu głównego
(np. znalezienie odcisków palców oskarżonego na przedmiocie, którym zadano cios dena-
towi).
DOWODY odnosząc się wprost do faktu głównego określa się nazwą
o
bezpośrednie, bezpośrednio bowiem potwierdzają bądź zaprzeczają istnieniu przestęp-
stwa.
o
Dowody odnoszące się do faktów ubocznych to tzw. dowody pośrednie służą one jedynie
udowadnianiu przesłanek do dalszego rozumowania odnośnie faktu głównego.
Pojawia się w tym miejscu problem tzw. poszlaki i procesu poszlakowego. Jak zauważa M. Cie-
ślak, w języku potocznym poszlaka to dowód słabszy, proces poszlakowy to postępowanie, w
którym oskarżony zaprzecza odpowiedzialności, a brak jest pewnych dowodów świadczących o
jego winie (Cieślak, Zagadnienia, s. 416).
W piśmiennictwie procesowym i orzecznictwie pojęcie to ma jednak bardziej precyzyjne znacze-
nie. Przez poszlakę rozumie się fakt dowodowy uboczny, co teoretycznie mogłoby oznaczać
zarówno fakt obciążający, jak i odciążający oskarżonego, ale praktycznie chodzi o okoliczności
niekorzystne dla oskarżonego.
Poszlaką jest więc fakt uboczny obciążający oskarżonego, a dowód poszlakowy to dowód
z poszlak, czyli faktów ubocznych, pośrednich niekorzystnych dla tego podmiotu.
Stąd też samo alibi wykazujące pobyt oskarżonego w momencie czynu w innym miejscu niż miej-
sce przestępstwa, będąc faktem ubocznym nie jest w istocie poszlaką, może nią natomiast być fakt
braku alibi, jako okoliczność obciążająca,
W ZASADZIE PRZEDMIOTEM DOWODU NIE MOŻE BYĆ PRAWO, gdyż to powinno być sądowi
znane (iura norii curia). Przyjmuje się jednak, iż reguła ta nie dotyczy prawa obcego
i międzynarodowego, którego normy mogą stać się przedmiotem dowodu np. opinii biegłego.
•
SUROGATY DOWODWE
o
notoryjność
•
powszechna ma miejsce wówczas, gdy dany fakt znany jest tak szerokiemu
kręgowi osób i łatwo sprawdzalny, że dowodzenie go byłoby stratą czasu, np.
że Gdańsk, Gdynia i Sopot to miejscowości leżące blisko (co może mieć zna-
czenie np. dla rozważania szybkości poruszania się m nimi). Dlatego też fakty
powszechnie znane nie wymagają dowodu. Notoryjność powszechna obejmu-
je też fakty historyczne, utrwalone w piśmiennictwie naukowym, w tym także
relacje o zdarzeniach natury politycznej które w sposób zgodny z zasadami
metodologii naukowej, czyli z wykorzystaniem różnorodnych źródeł, zostały
ujawnione przez historyków.
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
50 |
S t r o n a
•
sądowa to znajomość danego faktu sądowi z urzędu, z racji jego działalności.
O notoryjności można tu mówić jedynie, gdy całemu składowi orzekającemu
dany fakt jest znany. Notoryjność sądowa może wynikać z wiedzy uzyskanej
przy prowadzeniu innej sprawy.
o
oczywistość
Wyższym stopniem notoryjności powszechnej jest tzw. oczywistość czyli, powszech-
na i bezsporna znajomość danego faktu, wykluczająca możliwość znajomości go przez
przeciętnie wykształconego i rozumnego człowieka.
o
domniemanie
•
faktyczne to sądy o faktach wynikające z doświadczenia życiowego
i obserwacji określonych prawidłowości życiowych. Pozwalają one przyjąć
prawdziwość danego faktu w oparciu o to, że jest on niejako naturalny. Nie są
one w ogóle przedmiotem regulacji ustawowej. Domniemania takie można
obalić przeciwdowodem.
•
prawne
wzruszalne
niewzruszalne
•
RODZAJE DOWODÓW
•
pierwotny (bezpośredni) – pochodzi od naocznego świadka
•
pochodny (pośredni) – X słyszał jak Y opowiada
•
osobowe
•
rzeczowe
[ do końca XVIII w. dominował dowód osobowy ]
[w Rosji XIX w. – teoria sędziego naukowego ]
•
przypadkowe
•
z przeznaczenia
•
obciążające
•
odciążające
•
naukowy
•
ustne
•
pisemne
•
RODZAJE DOWODÓW W KPK
1.
wyjaśnienia oskarżonego
2.
zeznania świadków
3.
opinie biegłych
4.
oględziny osoby, rzeczy, miejsca
5.
otwarcie zwłok
6.
eksperyment procesowy
7.
wywiad środowiskowy
8.
badanie osoby oskarżonego
9.
przeszukanie
10.
okazanie
11.
kontrola i utrwalanie rozmów
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
51 |
S t r o n a
ZAKAZY DOWODOWE
Zakazy dowodowe mogą dotyczyć bądź to udowadniania określonych faktów, bądź jedynie ko-
rzystania z określonych dowodów. Zakaz zabraniający przeprowadzania jakiegokolwiek
dowodu na daną okoliczność określa się mianem zakazu zupełnego. Natomiast zakaz,
który zabrania jedynie przeprowadzaniu dowodu w pewnych warunkach, korzystania z
określonego źródła lub środka dowodowego albo uzyskiwania środka dowodowego w
określony sposób, czyli zakaz dowodzenia za pomocą pewnych dowodów lub z zastoso-
waniem określonych metod, to tzw. zakaz niezupełny
Do zupełnych zakazów dowodowych należą aktualnie:
1)
zakaz dowodzenia prawa lub stosunku prawnego wbrew ustaleniom
konstytutywnego (kształtującego) rozstrzygnięcia innego sądu, który wiąże sąd
karny (art. 8 § 2);
2)
zakaz dowodzenia przebiegu narady i głosowania nad orzeczeniem, kin re, objęte
tajemnicą, nie podlegają uchyleniu (art. 108 § 1); zob. jednak rozdział VII § 4 pkt I;
3)
zakaz dowodzenia zasadności lub bezzasadności uprzedniego prawo mocnego
skazania jako okoliczności decydującej o powrocie do przestęp stwa; recydywę usta-
la się bowiem w oparciu o wiążące sąd poprzedni, prawomocne skazania;
4)
zakaz wykorzystywania i odtwarzania uprzednio złożonych zeznań by, która na-
stępnie skorzystała z prawa do odmowy zeznań lub zostali zwolniona od zezna-
wania (art. 186 § 1);
ZAKAZY NIEZUPEŁNE BEZWZGLĘDNE DAJĄ SIĘ POGRUPOWAĆ W KILKA KATEGORII.
I) Do pierwszej grupy zaliczyć należałoby zakaz przesłuchiwania w charakterze świadka:
a)
obrońcy co do faktów, o których dowiedział się, udzielając porady prawnej lub
prowadząc sprawę oraz adwokata w zakresie jego kontaktu z zatrzymanym w wa-
runkach art. 245 § 1 (art. 178 pkt 1).
Zakaz ten jest konsekwencją konstytucyjnego prawa do korzystania z pomocy obrońcy (art. 42
ust. 2 Konstytucji RP). Odnosi się on do obrońcy, a do adwokata tylko w warunkach art. 245 § 1,
zatem obejmuje także obrońcę niebędącego adwokatem, co jest dopuszczalne na przykład w po-
stępowaniach dyscyplinarnych czy w postępowaniu o wykroczenia (art. 24 § 1 k.p.w.). Dotyczy
przy tym wyłącznie okoliczności, o których obrońca dowiedział się, udzielając porady prawnej
(nawet gdyby ostatecznie nie podjął się obrony w danej sprawie) lub prowadząc daną sprawę,
niezależnie przy tym, z jakiego źródła uzyskał informacje (od oskarżonego, osób mu bliskich czy
innych osób). Dopełnieniem tego zakazu jest zakaz zajmowania pism i innych dokumentów zwią-
zanych z wykonywaniem obrony (art. 225 § 3);
b)
duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi (art. 178 pkt 2).
Zakaz ten jest konsekwencją konstytucyjnie zagwarantowanego prawa do wolności reli-
gii (art. 53 Konstytucji RP), co oznacza konieczność respektowania także tajemnicy spo-
wiedzi w wyznaniach, w których ona funkcjonuje (np. rzymskokatolickim)
c)
osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy w zakresie ochron zdrowia psy-
chicznego na okoliczność przyznania się (wobec nich) osoby z zaburzeniami psy-
chicznymi do popełnienia czynu zabronionego.
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
52 |
S t r o n a
II) Do zakazów niezupełnych bezwzględnych należą także zakazy korzystania z niektórych
innych niż świadek źródeł i środków dowodowych, w tym:
a)
zakaz powoływania w charakterze biegłego: 1°) obrońców i duchowny, 2°) osób bę-
dących najbliższymi dla oskarżonego lub pozostających z nim w szczególnie bliskim sto-
sunku osobistym, 3°) osób powołanych w charakterze świadków, 4°) osób będących
świadkami czynu, choćby nie byli powołani na świadka oraz 5°) osób, do których odno-
szą się odpowiedni" przyczyny wyłączenia sędziego z art. 40 § 1 pkt 1-3 i 5, tzn. takich,
których sprawa dotyczy bezpośrednio lub są krewnymi albo konkubentami bądź powi-
nowatymi strony lub jej przedstawiciela procesowego albo występowali już w sprawie
jako prokurator, osoba prowadząca postępowań! przygotowawcze lub przedstawiciel
procesowy strony (art. 196 § 1);
b)
zakaz wykorzystywania opinii złożonej przez biegłego, wobec którego po powołaniu
ujawniły się powody uzasadniające niepowoływanie go w tym charakterze; opinia taka w
ogóle nie stanowi dowodu (art. 196 § 2);
c)
zakaz przesłuchiwania w charakterze biegłego lekarza z zakresu ochro* ny zdro-
wia psychicznego na okoliczność przyznania się osoby z zaburzeniami psychicz-
nymi do popełnienia czynu zabronionego (art. 52 u i ustawy o ochronie zdrowia psy-
chicznego z 1994 r.); jest to zakaz powia/am z zakazem przesłuchiwania danej osoby
także jako świadka
d)
zakaz korzystania z oświadczeń oskarżonego dotyczących zarzucanego mu czynu,
złożonych wobec jakiegokolwiek biegłego lub wobec lekarza udzielającego mu ja-
kiejkolwiek pomocy medycznej
III) Zakaz z korzystania z niektórych innych źródeł i środków dowodowych – art. 40, 41 kpk
a)
iudex inhabilis
b)
iudex suspectus
c)
art. 40 § 1 kpk – zakazy dotyczą biegłych
d)
art. 199 kpk – złożone wobec biegłych albo wobec lekarza udzielania pomocy
IV) Zakazy związane z uzyskaniem oświadczeń w związku z zastosowaniem niedozwolo-
nych środków i metod
zakaz użycia przymusu i groźby bezprawnej (tortur, grożenia)
art. 175 § 5 kpk § 5. Niedopuszczalne jest:
1) wpływanie na wypowiedzi osoby przesłuchiwanej za pomocą przymusu lub groźby bezprawnej,
2) stosowanie hipnozy albo środków chemicznych lub technicznych wpływających na procesy psy-
chiczne osoby przesłuchiwanej albo mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji jej organizmu
w związku z przesłuchaniem.
•
narkonaliza - najprościej mówiąc, jest to wprowadzenie człowieka w tzw. stan subnar-
kozy za pomocą środków farmakologicznych. Stosuje się do tego skopolaminę, roztwór
wodny soli sodowej, amythal sodu, evipan, pentothal sodium i wiele innych. Nowsze metody
polegają na podaniu osobie przepytywanej dużej dawki środków uspakajających a następ-
nie na gwałtownym wyrwaniu takiej osoby ze snu za pomocą zastrzyku z amfetaminy. W
stanie tym traci on kontrolę nad swymi wypowiedziami. Pierwszy narkoanalizę zastoso-
wał w celach śledczych amerykański lekarz Robert House w ostatnich latach XIX w. Jedna
z jego pierwszych prac nad zastosowaniem "Serum prawdy" w sądownictwie ukazała się
w czasopiśmie lekarskim stanu Teksas w 1922 r.
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
53 |
S t r o n a
•
TECHNICZNE – WARIOGRAF !!!!
Wariograf, poligraf (zwany potocznie „wykrywaczem kłamstw”) - urządzenie służące do anali-
zowania fizjologicznych reakcji organizmu człowieka, które są wykładnią emocji i jego reakcją na
otoczenie zewnętrzne. Wariograf znalazł największe zastosowanie w pracy organów ścigania (ja-
ko narzędzie kryminalistyczne), chociaż dochodzi też do jego stosowania przez podmioty prywat-
ne (np. w firmach chcących sprawdzić lojalność swoich pracowników).
o
na zachodzie nazywa się poligraf
o
Po raz pierwszy badanie wykrywaczem kłamstw przeprowadził 2 lutego 1935
roku w Portage w Wisconsin jego wynalazca, detektyw Leonard Keeler.
o
prof. Choroszawski zaproponował nazwę wariograf, żeby urządzenie tego nie ko-
jarzyć z poligrafią (ten profesor jako pierwszy przywiózł te urządzenie ze sta-
nów)
o
STANDARD FREYA – reguła powszechnej akceptowalności
o
łączono czynniki ciśnienia krwi z czynnikiem oddechowym oraz napięcia
o
ktoś w marynarce wojennej USA wpadł na pomysł, żeby poddawać jeńców wo-
jennych badaniom. Po wojnie FBI zainteresowało się tą metodą (CIA również)
o
wariograf był poddawany totalnej krytyce w ówczesnym Związku Radzieckim
o
prof. Choroszawski (katedra kryminalistyki na UW)
2 zabójstwa
o
w sprawie Olsztyńskiej – wariograf wykazał, że ten człowiek mówi
prawdę, nie jest sprawcą zabójstwa
o
w sprawie lubelskiej – prof. przeprowadził badania z wynikiem nega-
tywnym (obrona domagała się przeprowadzenia tego badania) [wy-
szło, że kłamie]
o
wariografem zainteresowała się wojskowa służba wewnętrzna
o
urządzenie treningowe dla osób, które chciano przekazać na zachód
o
w sprawach karnych przy przestępstwach wojskowych
o
kpk 1969 r. – żadnej wzmianki o badaniach wariograficznych - dopuszczalne i
szeroko stosowane
o
kpk z 1997 r. – art. 171 § 5 ptk 2 kpk
Niemożna badać:
o
kobiet w ciąży (bo jest pobudzona emocjonalnie, różne reakcje); w czasie mie-
siączki (napięcia przedmiesiączkowe)
o
w stanie rozchwiania nerwowego, innych przeszkód (np. grypa)
Badanie jest dobrowolne
Skuteczność badań:
o
jeśli nie ma przeciwwskazań, a osoba nie miała wcześniej do czynienia – wyniki są
miarodajne
o
nie ma sensu przeprowadzać badań na dużej grupie, więcej niż 10 osób
o
przeprowadza się na początku analizę sprawy, by zacieśnić krąg podejrzanych
Badanie:
o
zakłada się mankiet sfigmografu (ciśnienia)
o
na palcu zakłada się elektrody galwanografu (oporność skóry)
o
na klatkę piersiową 3 rurki mierzące ruchy oddechowe (pneumograf)
o
siada się wygodnie
o
sala z przynajmniej jedną pustą ścianą (na nią patrzy osoba)
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
54 |
S t r o n a
o
ciepło, cicho
o
przeprowadza biegły
o
rozmowa wstępna, omawia co i jak działa
o
testy
METODY BADAŃ WARIOGRAFICZNYCH:
Technika Kellera:
▸ Rellevant – Irrelevant Technique (RIT ) – technika pytań związanych i niezwiązanych
▸ General Question Technique (GQT) – technika pytań ogólnych
Pytania:
▸ Pytania obojętne
▸ Pytania krytyczne (relewantne)
Technika Reida (RCQT) (Control Question Test) – test pytań kontrolnych:
▸ Test Reida (RCQT)
1. Czy dziś jest środa? (p.obojętne)
2. Czy ma pan na imię Józef ? (p.obojętne)
3. Czy wie pan, kto zabrał pieniądze z szuflady? (p.krytyczne, relewantne)
4. Czy dziś jest środa ? (p.obojętne)
5. Czy to pan zabrał te pieniądze ? (p.krytyczne, relewantne)
6. Czy przed ukończeniem 18. roku życia zabrał pan coś komuś ? (p. kontrolne)
7. Czy dziś jest środa ? (p. obojętne)
8. Czy wczoraj miała pan te pieniądze w ręku ? (p. krytyczne)
9. Czy świadomie ukrywa pan jakieś fakty związane z tą kradzieżą ? (p. krytyczne)
10. Czy przed ukończeniem 18. roku życia zabrał pan coś komuś ? (p. kontrolne).
Odmiany:
▸ Silence Answer Test (SAT) – test milczących odpowiedzi
▸ Guilt Complex Test (GCT) – test na kompleks winy
▸ Yes test (RCQT-YES) – test TAK
Technika Backstera (Backster Zone of Comparison Technique – technika stref porównania):
◦
osoba nieszczera (winna) będzie reagowała silniej na pytania relewantne (krytyczne) testu
◦
osoba niewinna zareaguje najintensywniej na pytania kontrolne
◦
osoba obawiająca się ujawnienia jej związku z jakimś innym zdarzeniem niż aktualnie rozpra-
cowane najsilniej zareaguje na pytanie dotyczące kwestii zewnętrznej (symptomatyczne)
Technika prof. Mariusza Kulickiego (krytykowana)
o
w trakcie badania badanemu pokazuje się fotografie miejsc, przedmiotów, które mógł
znac tylko sprawca
o
badany nic nie mówi, mierzy się tylko reakcje emocjonalne
o
biegły powinien tylko sucho opisac reakcje, nie wnioskowac
o
nie zawsze ma możliwość zastosowania
o
sędzia sam nie zinterpretuje takich badań
Diagnozowanie w testach opartych na pytaniach kontrolnych:
o
Jeżeli natężenie reakcji na pytanie relewantne jest takie samo, jak natężenie reakcji
na pytanie kontrolne = 0,
o
natężenie reakcji na pytanie relewantne > natężenie reakcji na porównywane z nim
pytanie kontrolne = -1, -2, -3 w zależności od różnicy natężeń,
o
natężenie reakcji na pytanie relewantne < natężenie reakcji na porównywane z nim
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
55 |
S t r o n a
pytanie kontrolne = +1, +2, +3 w zależności od różnicy natężeń
Nowoczesny wariograf może być sprzężony z kamerą termowizyjną – obraz termiczny głowy
(przypływ odpływ krwi do mózgu)
art. 192a § 2 kpk.
W celu ograniczenia kręgu osób podejrzanych lub ustalenia wartości dowodowej ujawnionych
śladów można powołać biegłego, który w trakcie badania zastosuje wobec osoby badanej środki
techniczne (wariograf, poligraf) mające na celu kontrolę nieświadomych reakcji organizmu tej
osoby. Czynność ta może się odbyć tylko za zgodą osoby badanej. Wynik badania służy wyłącznie
celom eliminacyjnym wskazanym w § 1 i nie może być dowodem przeciwko osobie badanej, gdy-
by uzyskała ona status podejrzanego (oskarżonego).
DOPUSZCZALNOŚĆ BADAŃ POLIGRAFICZNYCH W ŚWIETLE KPK:
DOZWOLONE JEST:
Przeprowadzanie ekspertyzy poligraficznej w celach:
o
ograniczenia kręgu osób podejrzanych (art.192a § 2kpk),
o
ustalenia wartości dowodowej ujawnionych śladów (art.192a § 2 kpk),
o
wykazania związku emocjonalnego między osobą badaną, a czynem przestępnym, będą-
cym przedmiotem procesu (art. 199a kpk)
ZABRONIONE JEST:
o
przesłuchanie osobowych źródeł dowodowych z wykorzystaniem wyżej wymienionego
urządzenia, jako wyłączającego swobodę wypowiedzi
WPROWADZANIE DOWODÓW DO PROCESU. WNIOSEK DOWODOWY
Dowody w postępowaniu karnym przeprowadza się na wniosek stron, podmiotu mają-
cego być zobowiązanym do zwrotu korzyści albo z urzędu (art. 167) oraz podmiotu zbio-
rowego, gdy wstąpi on do procesu sprawcy jako quasi-strona (art. 21a ust. 1 ustawy o odpo-
wiedzialności podmiotów zbiorowych w zw. z art. 167 k.p.k.). Przeprowadzanie dowodów na
wniosek stron i quasi -stron jest przejawem kontradyktoryjności postępowania. Natomiast
możliwo-przeprowadzania ich z urzędu świadczy o elementach oficjalności postępowania i
związana jest z oparciem procesu na zasadzie prawdy materialnej.
We wniosku dowodowym należy podać:
1) oznaczenie dowodu, jaki ma być przeprowadzony, a więc wskazać, o jakie źródło lub śro-
dek chodzi (w przypadku dowodów osobowych ze wskazaniem danych identyfikujących źró-
dło dowodowe),
2) okoliczności, które maja być udowodnione, czyli tezę dowodową, jaka za pomocą tego do-
wodu wnioskodawca udowadnia (ari. 169 § 1 zd. 1).
Wniosek może określać także sposób przeprowadzenia dowodu. Wniosek dowodowy nie
zawsze musi być wnioskiem o przeprowadzenie dowodu, może on także zmierzać do wykry-
cia lub do oceny właściwego dowodu (art. 169). Wniosek może być złożony na piśmie albo do
protokołu. W razie przybrania formy pisemnej spełniać on musi i wymogi pisma procesowego
W związku z takimi założeniami w doktrynie wyróżnia się kilka rodzajów wniosków dowo-
dowych, m.in.:
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
56 |
S t r o n a
1)
tzw. wniosek w ścisłym znaczeniu (sensu strido), czyli żądanie przeprowadzenia określo-
nego dowodu skierowane do organu procesowego.
2)
wniosek o wyszukanie (uzyskanie) dowodu, aktualny zwłaszcza w stępowaniu przygo-
towawczym, np. o dokonanie przeszukania czy o szukanie określonego świadka,
3)
wniosek pomocniczy, tj. żądanie przeprowadzenia określonego dowodu w celu ustalenia,
gdzie znajduje się inny dowód,
4)
wniosek z zakresu kontroli lub oceny dowodów, np. o odczytanie protokołu zeznań
świadka z postępowania przygotowawczego w celu wyk rozbieżności i podważenia wiary-
godności dowodu
5)
wniosek co do sposobu przeprowadzenia dowodu, np. o konfrontację o przesłuchanie
świadka pod nieobecność oskarżonego.
Oddalenie wniosku dowodowego (art. 170 k.p.k.)
Art. 170. § 1. Oddala się wniosek dowodowy, jeżeli:
1) przeprowadzenie dowodu jest niedopuszczalne,
2) okoliczność, która ma być udowodniona, nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy albo jest
już udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy,
3) dowód jest nieprzydatny do stwierdzenia danej okoliczności,
4) dowodu nie da się przeprowadzić,
5) wniosek dowodowy w sposób oczywisty zmierza do przedłużenia postępowania.
§ 2. Nie można oddalić wniosku dowodowego na tej podstawie, że dotychczasowe dowody wykazały prze-
ciwieństwo tego, co wnioskodawca zamierza udowodnić.
§ 3. Oddalenie wniosku dowodowego następuje w formie postanowienia.
§ 4. Oddalenie wniosku dowodowego nie stoi na przeszkodzie późniejszemu dopuszczeniu dowodu, cho-
ciażby nie ujawniły się nowe okoliczności
PRZESŁUCHANIE
PSYCHOLOGIA SĄDOWA
o
postrzeganie
a)
czynniki obiektywne – warunki spostrzeżeń
b)
czynniki fizjologiczne – stan zdrowia świadka
c)
czynniki psychologiczne
o
przechowanie w pamięci
9 faz procesu zapamiętywania TULWINGA
1.
postrzeganie
2.
kodowanie
3.
przechowanie zakodowanego śladu
4.
dekodyfikowanie
5.
przechowanie śladu dekodowanego
6.
wydobycie informacji z pamięci
7.
wybór informacji w śladzie dekodowanym
8.
pamięć świadoma
9.
odtwarzanie
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
57 |
S t r o n a
Przesłuchanie to czynność procesowa o charakterze osobowym, forma czynnego określenia ze-
znań świadków, wyjaśnień podejrzanych, oskarżonych oraz ustnych opinii biegłych. Można prze-
słuchać: 1) świadka – zeznaje, 2) oskarżony – wyjaśnia, 3) biegły – składa opinie.
a)
przygotowywanie do przesłuchania przez organ procesowy
o
zapoznanie się z zebranym materiałem
o
przesłuchanie rozpoczynamy od naocznych świadków
o
sporządzenie planu przesłuchania
b)
przesłuchanie świadków
o
faza wstępna
o
faza wypowiedzi spontanicznych
o
faza zadawania pytań
o
faza czynności końcowych
NALEŻY SPORZĄDZIC PROTOKÓŁ
o
FAZA WSTĘPNA
o
sprawdzamy tożsamość świadka
o
rozmowa wstępna - uspokoić
o
FAZA WYPOWIEDZI SPONATNICZNICH
o
pytanie: co świadkowi w tej sprawie wiadomo
o
takt, grzeczność, kultura przesłuchującego
o
FAZA ZADAWANIA PYTAŃ
o
należy uszczegółowić to co świadek powiedział do tej pory
o
FAZA CZYNNOŚCI KOŃCOWYCH
o
ŚWIADEK
o
z treści art. 177 § 1 kpk
W znaczeniu procesowym świadkiem jest osoba wezwana do stawiennictwa w takim charakterze.
Może to być osoba będąca świadkiem czynu, o który toczy się postępowanie, bądź inna osoba we-
zwana do złożenia zeznań (np. specjalista - art. 206 § 2, osoba przeprowadzająca wywiad - art.
216). W roli świadka może wystąpić także współoskarżony, gdy jest przesłuchiwany w sprawie
wyłączonej przeciwko innemu ze współsprawców. Nie można natomiast łączyć roli świadka z rolą
oskarżonego (podejrzanego). Jeżeli istnieją podstawy do przedstawiania danej osobie zarzutów,
niedopuszczalne jest przesłuchiwanie jej w charakterze świadka.
o
specjalistów przesłuchuje się w charakterze świadka
o
osoba wezwana (art. 190 kpk) ma obowiązek stawienia się i składania zeznań
o
celem jest uzyskanie informacji o osobach, miejscach, zdarzeniach, faktach, stosunkach,
które są przydatne do urzeczywistnienia prawdy materialnej
o
można uzyskać informacje
o
o samych świadkach
o
rozszerzająco
o
o innych źródłach dowodowych
o
przed przesłuchaniem
o
obowiązek mówienia i nie zatajania prawdy
o
prawo odmowy składania zeznań – wobec osoby najbliższej
o
odmówić odpowiedzi na pytanie
o
żeby przesłuchano go na rozprawie z wyłączeniem jawności
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
58 |
S t r o n a
o
można go zwolnic ze składania zeznań, jeżeli pozostaje z podejrzanym/oskarżonym w bli-
skich stosunkach
o
świadek incognito
PODEJRZANY
o
postępowanie z fazy in rem przechodzi w fazę a personam
o
osoba której postawiono zarzut staje się podejrzanym
o
prawo do obrony
o
postanowienie o postawieniu zarzutów
o
wskazanie organu
o
czas i miejsce wydanie
o
określenie osoby w stosunku do której jest wydane
o
zarzut w jednym zdaniu rozwiniętym
o
czyn wyczerpuje znamiona ustawowe przestępstwa, artykuł – kwalifikacja prawna
o
zapytać się podejrzanego czy zrozumiał, czy żąda uzasadnienia
o
czy się przyznaje
o
czy chce składać wyjaśnienia
Prawa podejrzanego:
o
wiedza o swojej sytuacji procesowej
o
nie można przesłuchiwać nie informując w jakim charakterze
o
prawo do składania wyjaśnień
o
obrony
o
poinformowanie osoby najbliższej wskazanej przez podejrzanego
o
udział w czynnościach niepowtarzalnych
o
wizja lokalna
o
eksperyment
BIEGŁY
Opinii biegłego zasięga się, gdy stwierdzenie okoliczności mającej istotne znaczenie
dla rozstrzygnięcia sprawy wymaga wiadomości specjalnych (art. 191 § 1). Opinia jest
zatem zawsze potrzebna, jeżeli ustalenie danej okoliczności wymaga wiedzy specjalnej
i nie ma znaczenia, czy organ procesowy mam posiada też taką wiedzę, czy też jej nic
ma. Ustaleń faktycznych dokonuje się bowiem w oparciu o dowody, a wiedza organu nie ma
tego charakteru.
DOWÓD NAUKOWY
DOWÓD Z EKSPERTYZY (OPINII) BIEGŁEGO
o
STANDARD FRYEA
W 1921 r. osoba oskarżona o kradzież z włamaniem przyznała się również do zabójstwa
lekarza w 1920 r. Przed sądem odwołała zeznanie dotyczące zabójstwa. W toku procesu
poddał się badaniu ciśnienia krwi na zadawane pytania, biegły uznał niewinność.
1923 r. sąd odrzucił dowód z badania krwi ponieważ badania nie są akceptowane przez
większość.
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
59 |
S t r o n a
ABY DOWÓD MÓGŁBY ZOSTAĆ UZNANY, MUSI GO UZNAWAĆ WIĘKSZOŚĆ ŚRODOWISKA
NAUKOWEGO, JEST POWSZECHNIE AKCEPTOWANY
o
STANDARD DAUBERTA
w 1993 r. uzupełnił standard Fryea. Bendectin – lek uspokajający podawany kobietom
w ciąży (sprawa Daubert v. Merrell Dow Pharmaceuticals). Sędzia w procesie nie jest by-
najmniej ubezwłasnowolniony, przeciwnie, to on musi czuwać, aby dowody, na których
zostanie oparty wyrok, były nie tylko relewantne, ale również wiarygodne, przy czym w
wypadku dowodu naukowego dowodowa wiarygodność musi się opierać na naukowej
prawidłowości
SN USA ustalił 6 zasad:
1.
czy proponowana przez naukowca technika, metoda jest sprawdzalna?
2.
czy była sprawdzona?
3.
czy była publikowana w literaturze?
4.
czy znany jest choć potencjalny procent błędu metody?
5.
czy istnieją standardy stosowanej metody?
6.
czy jest powszechnie akceptowana?
Kumho Tire Company Ltd. V Carmichel (1999)
- standard Dauberta odnosi się nie tylko do opinii biegłych opartych na wiedzy nauko-
wej, ale także z innej specjalnej wiedzy
o
FEDERALNE REGUŁY DOWODOWE
W 1975 r. Kongres uchwalił federalne reguły dowodowe. Wprowadzają zasadę, że dowód
naukowy powinien być RELATYWNY, czyli stosowny w danej sytuacji.
Biegły musi być wiarygodny; stosowność przeprowadzonego dowodu.
o
prof. Wójcikiewicz proponuje 4 zasady weryfikacji dowodu naukowego
1.
czy dana metoda była recenzowana?
2.
czy dana metoda była publikowana?
3.
jaka jest wartość diagnostyczna danej metody (iloraz błędu)
4.
czy istnieją standardy stosowania?
Intrasubiektywna – te same wyniki badania
intersubiektywna - te same wyniki przez różnych badaczy
DYNAMIKA PROCESU:
1)
faza aprioryczna – organ procesowy dokonuje 3 następujących czynności:
a.
okoliczności mające znaczenie dla sprawy
b.
decyzje o powołaniu biegłego
c.
otrzymanie opinii przez organ procesowy
2)
faza aposterioryczna
sprowadza się do oceny danej opinii
ZASADY OGÓLNE – organ zgodnie z art. 7 kpk ocenia dowód uwzględniając zasady logiki
i doświadczenia życiowego
ZASADY SZCZEGÓLNE – sprawdza czy opinia jest jasna, zrozumiała i niesprzeczna; dalej
organ uznaje fakt za uznawany; uwzględnia dowody w drodze instancji.
BIEGŁY wg k.p.k. – instytucja biegłego i specjalisty
Osoba posiadająca określoną wiedzę specjalną, która jest konieczna dla rozstrzygnięcia sprawy.
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
60 |
S t r o n a
Powołani biegli z zakresu różnych specjalności mogą przeprowadzić badania wspólne i wydać
jedną wspólną opinię (tzw. opinię kompleksową) albo opinie odrębne; decyduje o tym organ
procesowy powołujący biegłych. Za dopuszczeniem dowodu z opinii kompleksowej może prze-
mawiać charakter sprawy. Kompleksowa opinia niekoniecznie musi wyrażać jednolitą i zgodną
ocenę jej autorów. Brak opinii kompleksowej, nawet przy sprzecznych opiniach wydanych przez
różne zespoły biegłych, nie jest sam w sobie naruszeniem przepisów procesowych.
Możliwe jest przy tym powołanie kilku biegłych z zakresu różnych specjalności, np. biegli
psychiatrzy, psycholog i seksuolog w sprawie o przestępstwo na tle seksualnym. W takim wypad-
ku o tym, czy mają oni przeprowadzić badania wspólnie i wydać jedną wspólną opinię (tzw. opinia
kompleksowa lub kombinowana), czy opinie odrębne, rozstrzyga organ procesowy powołujący
biegłych (art. 193 § 3).
Kto może być biegłym?
1.
biegli z listy – prowadzą prezesi sądów okręgowych
2.
biegły ad hoc
3.
biegły – określona instytucja, która prowadzi określone badania
Opinia składana przez biegłego powinna zawierać (art. 200 § 2):
1) imię, nazwisko, stopień i tytuł naukowy, specjalność i stanowisko zawodowe biegłego
(biegłych),
2)
imiona i nazwiska oraz pozostałe dane osób, które uczestniczyły w przeprowadzeniu eks-
pertyzy, ze wskazaniem czynności dokonanych przez każdą z nich
3)
w wypadku opinii instytucji — także jej nazwę i siedzibę,
4)
czas przeprowadzonych badań oraz datę wydania opinii,
5)
sprawozdanie z przeprowadzonych czynności i spostrzeżeń oraz opartych na nich wnio-
ski,
6)
podpisy wszystkich biegłych, którzy uczestniczyli w wydaniu opinii.
Osoby biorące udział w wydaniu opinii mogą być następnie przesłuchane jako biegli, osoby zaś,
które jedynie uczestniczyły w badaniach — w charakterze świadków (art. 200 § 3).
W charakterze biegłego nie mogą być jednak powołane osoby, które:
a)
są obrońcą lub duchownym,
b)
są osobą najbliższą dla oskarżonego lub pozostają z oskarżonym w szi golnie bliskim sto-
sunku osobistym,
c)
były świadkiem czynu lub są powołane w charakterze świadka,
d)
są zainteresowane bezpośrednio sprawą lub są małżonkiem, krewnym lub powinowatym
strony lub jej procesowego przedstawiciela albo pozostań z. nimi w stosunku przysposobie-
nia, opieki lub kurateli bądź we wspólnym pożyciu,
e)
brały udział w postępowaniu jako prokurator lub jako prowadzący postępowanie przygo-
towawcze bądź jako obrońca, pełnomocnik lub przedstawiciel ustawowy strony (art. 190 §
1).
Opinia biegłego podlega ocenie nie tylko od strony jej logiczności i poprawności wniosko-
wania, ale także co do jej merytorycznej trafności. Dowód ten powinien być więc oceniany pod
katem tego, czy:
1)
biegły dysponuje wiadomościami specjalnymi niezbędnymi do stwierdzenia danej oko-
liczności,
2)
opinia jego jest logiczna (nie zawiera sama w sobie sprzeczności) i zgodna
z doświadczeniem życiowym oraz wskazaniami wiedzy,
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
61 |
S t r o n a
3)
jest ona pełna i jasna.
4)
nic zachodzi sprzeczność między nią a inną ujawnioną w postępowaniu opinią.
Jeżeli opinia biegłego jest niepełna lub niejasna albo gdy zachodzi sprzeczność w samej
opinii lub między różnymi opiniami w tej samej sprawie, możni wezwać ponownie tych sa-
mych biegłych lub powołać innych (art. 201). Pod rządem zbliżonego przepisu w k.p.k. z 1969 r.
(art. 182) w orzecznictwie trafnie wskazano, że:
a)
opinia jest niepełna, jeżeli nie udziela odpowiedzi na wszystkie postawione biegłemu
pytania, na które zgodnie z zasobem swej wiedzy i udostępnionym mu materiałem dowo-
dowym sprawy mógł on i powinien udzielił odpowiedzi, a także gdy nie uwzględnia ona
wszystkich istotnych dla rozstrzygnięcia danej kwestii okoliczności (np. pomija niektóre
mające zna czenie dla jej opracowania dowody albo możliwe inne warianty np. przy czyn
wypadku) lub nie uzasadniono w niej należycie (lub w ogóle) wyra nych tam ocen i poglą-
dów,
b)
opinia jest niejasna, jeżeli jej sformułowanie nie pozwala na zrozumienia wyrażonych
w niej ocen i poglądów lub sposobu dochodzenia do nich all'" posługuje się nielogicznymi
argumentami
c)
opinia jest wewnętrznie sprzeczna, jeżeli zawarte w niej wnioski są nielogiczne albo
nie znajdują oparcia w przeprowadzonych przez biegłego badaniach lub też budzą istotne
zastrzeżenia co do ich trafności w porównaniu z podanym w opinii materiałem badaw-
czym, a także gdy w opinii zawarto kilka różnych, wykluczających się wzajemnie ocen i
wniosków.
OGLĘDZINY
Oględziny to zmysłowe zapoznanie się przez organ procesowy z miejscem, rzeczą lub ciałem
osoby w celu poznania ich cech i właściwości, z uwagi na ich znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy
lub ujawnienia (wykrycia) innego źródła bądź środka dowodowego.
Oględziny są czynnością dowodową polegającą na zmysłowym (wzrokowym, słuchowym, do-
tykowym i węchowym) zapoznaniu się przez organ procesowy z miejscem, ciałem osoby lub rze-
czą, mającą na celu ujawnienie i zabezpieczenie ich cech i właściwości (środków dowodowych).
Jest to czynność zarówno procesowa, gdyż dostarcza bezpośrednich wiadomości o przestęp-
stwie i jego sprawcy, jak i kryminalistyczna, ponieważ jest przeprowadzana według taktyki
sformułowanej przez kryminalistykę i z wykorzystaniem opracowanych przez nią środków i me-
tod technicznych
Oględziny mogą być czynnością prostą, przeprowadzoną bezpośrednio przez organ procesowy,
ewentualnie przy pomocy specjalisty, albo czynnością złożoną, dokonywaną z udziałem
biegłych (w grę wchodzi wówczas także wydanie opinii przez jednego lub więcej biegłych.
Oględziny miejsca mogą obejmować zarówno wycinek otwartej przestrzeni (konkretny obszar),
jak i pomieszczenia. Mają one etap statyczny, w którym wykonuje się fotogramy, pomiary, szkice,
nagrania filmowe lub wideo, a następnie etap dynamiczny, podczas którego dociera się do śladów
niedostępnych w fazie wcześniejszej. Do czynności na miejscu zdarzenia należy wyodrębniona w
kryminalistyce (lecz nieprzewidziana wprost w Kodeksie postępowania karnego) wizja lokalna.
Jest to czynność kryminalistyczna polegająca na bezpośrednim poznaniu zmysłowym miejsca
zdarzenia lub jego fragmentu w celu sprawdzenia, czy uprzednio uzyskane informacje o tym miej-
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
62 |
S t r o n a
scu są zgodne z rzeczywistością, albo w celu sprecyzowania lub uzupełnienia tych informacji. Wi-
zja lokalna przypomina oględziny miejsca, lecz różni się od nich istotnie, gdyż spełnia funkcje we-
ryfikacyjne, sprawdzające, a nie wykrywcze i zabezpieczające.
Oględziny rzeczy obejmują przedmioty pochodzące lub służące do popełnienia przestępstwa, jak
również przedmioty, na których utrwalone zostało działanie sprawcy oraz inne rzeczy mające
znaczenie dowodowe dla identyfikacji sprawcy. Rzecz może być przedmiotem dalszych badań w
ramach przeprowadzania dowodu z opinii biegłych. Jeżeli przedmiot może ulec przy badaniu
zniszczeniu lub zniekształceniu, należy pamiętać o dyrektywie wyrażonej w art. 207 § 2.
Oględziny należą do czynności niepowtarzalnych w rozumieniu art. 316, w postępowaniu przygo-
towawczym zaś są często czynnością niecierpiącą zwłoki, przeprowadzaną w ramach niezbęd-
nych czynności procesowych (art. 308 § 1). Dokumentowanie oględzin następuje w formie proto-
kołu (art. 143 § 1 pkt 3).
EKSPERYMENT PROCESOWY
Eksperyment procesowy jest samoistną czynnością dowodową, mającą na celu sprawdzenie
zebranych już dowodów lub istniejących wersji zdarzenia oraz zebranie nowych dowodów. Czyn-
ność ta może być przeprowadzona w formie doświadczenia lub odtworzenia przebiegu zdarzeń
lub jego fragmentów.
Doświadczenie polega na sprawdzeniu możliwości wystąpienia określonych faktów lub zjawisk
oraz spostrzegania ich w określonych warunkach. Czynność ta nie musi być przeprowadzona na
miejscu zdarzenia. Odtworzenie (rekonstrukcja) polega natomiast na sprawdzeniu, czy zdarzenie
mogło mieć określony przebieg, a zatem musi być dokonane na miejscu zdarzenia. W dokonaniu
eksperymentu mogą uczestniczyć specjaliści (art. 205 § 1), nie jest też wykluczone dopuszczenie
do udziału w tej czynności biegłych
Eksperyment może mieć charakter czynności powtarzalnej lub niepowtarzalnej w rozumieniu
art. 316 § 1. Jeżeli jest on przeprowadzony w postępowaniu sądowym, może być wówczas powtó-
rzeniem czynności dokonanej w postępowaniu przygotowawczym albo też może stanowić zupeł-
nie nową czynność dowodową.
Od eksperymentu procesowego należy odróżnić eksperyment rzeczoznawczy, który jest ele-
mentem ekspertyzy dokonywanej przez biegłych (zob. wyrok SN z 29 czerwca 1988 r. - I KR
174/88, OSNKW 1988, nr 11-12, poz. 84).
WYWIAD ŚRODOWISKOWY
Wywiad środowiskowy jest samoistnym dowodem, dostarczającym przede wszystkim informa-
cji potrzebnych do oceny osoby oskarżonego i jego zachowania w środowisku, w którym przeby-
wa oraz do wyboru kary (por. art. 53 § 2 k.k.) i środków karnych
Wywiad środowiskowy zarządza się w razie potrzeby, mogącej wystąpić np. przy zarzucie
popełnienia przestępstwa, w którym cechy osobowości sprawcy odgrywają istotną rolę. Taka po-
trzeba pojawi się zwłaszcza wtedy, gdy nie są wystarczające dane osobopoznawcze o oskarżonym,
zebrane na podstawie art. 213 § 1.
W pewnych kategoriach spraw przeprowadzenie wywiadu środowiskowego jest obowiązkowe (§
2); jest to zakres węższy niż przed zmianą Kodeksu postępowania karnego. Porównanie § 1 art.
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
63 |
S t r o n a
214 z § 2 tego przepisu pozwala przyjąć, że Kodeks postępowania karnego przewiduje jeden
rodzaj wywiadu środowiskowego jako instytucję procesową, będącą samoistnym dowo-
dem. Przeprowadzenie tego dowodu jest względnie obligatoryjne (§ 1) lub obligatoryjne (§ 2).
Jednakże podstawę prawną decyzji organu procesowego o zarządzeniu przeprowadzenia - w sto-
sunku do oskarżonego - wywiadu środowiskowego przez kuratora sądowego stanowi w każdym
wypadku art. 214 § 1 k.p.k., uzupełniony ewentualnie o § 2, w razie wystąpienia okoliczności
wskazanych w tym ostatnim przepisie. W każdym zatem wypadku przeprowadzenia przez kura-
tora sądowego wywiadu środowiskowego na podstawie przepisów Kodeksu postępowania kar-
nego powstaje obowiązek przyznania zryczałtowanego wynagrodzenia zgodnie z art. 91 ust. 1 pkt
1 lub art. 91 ust. 3 ustawy z 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych (Dz. U. Nr 98, poz. 1071), któ-
ra to należność, według art. 618 § 1 pkt 12, wchodzi w skład wydatków Skarbu Państwa (uchwała
SN z 16 grudnia 2003 r. - I KZP 34/2003, OSNKW 2004, nr 1, poz. 4).
Według nowego brzmienia art. 214 § 1 organem uprawnionym do zarządzenia wywiadu śro-
dowiskowego w postępowaniu przygotowawczym jest prokurator (wyeliminowano Policję), co
pozostaje w związku z węższym zakresem przedmiotowym wywiadu (pominięto uzasadnioną
wątpliwość co do poczytalności oskarżonego). Do przeprowadzenia wywiadu uprawniony jest
kurator sądowy (zawodowy i społeczny) lub inny upoważniony podmiot, a w szczególności w
uzasadnionych wypadkach Policja. O oskarżonym żołnierzu wywiad sporządza wojskowy kurator
społeczny .
§ 1. W razie potrzeby, a w szczególności gdy niezbędne jest ustalenie danych co do właściwości i warunków osobistych oraz
dotychczasowego sposobu życia oskarżonego, sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, zarządza w stosunku
do oskarżonego przeprowadzenie wywiadu środowiskowego przez kuratora sądowego lub inny podmiot uprawniony na
podstawie odrębnych przepisów, a w szczególnie uzasadnionych wypadkach przez Policję.
§ 2. Przeprowadzenie wywiadu środowiskowego jest obowiązkowe:
1) w sprawach o zbrodnie,
2) w stosunku do oskarżonego, który w chwili czynu nie ukończył 21 roku życia, jeżeli zarzucono mu popełnienie umyślnego
występku przeciwko życiu.
Art. 215. W razie potrzeby sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może zarządzić badanie oskarżonego
przez biegłych psychologów lub lekarzy z zachowaniem zasad określonych w art. 74.
W razie potrzeby sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może zarządzić (posta-
nowieniem) badanie oskarżonego przez biegłych psychologów lub lekarzy. Sięgnięcie po bie-
głych psychologów może być podyktowane potrzebą zrozumienia podłoża psychicznego czy-
nu oskarżonego, odbiegającego od obrazu jego osobowości i dotychczasowej linii życia (wy-
rok SN z 13 kwietnia 1976 r. - II KR 57/76, OSNPG 1976, nr 10, poz. 91); zasadne może być także
przy ustalaniu stanu silnego wzburzenia, gdy niezbędne jest dokładne poznanie i zrozumienie
osobowości oskarżonego w związku z jego nietypową reakcją (wyrok SN z 19 lutego 1974 r. - III
KR 376/73, OSNKW 1974, nr 6, poz. 116).
Badania lekarskie mogą być niezbędne zarówno do celów dowodowych, jak i wynikać z potrzeby
ustalenia okoliczności mających wpływ na tok postępowania, np. odroczenie rozprawy, zawiesze-
nie postępowania.
Przy dokonywaniu badań oskarżonego należy zachować zasady określone w art. 74. Oskarżony
obowiązany jest poddać się tym badaniom.
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
64 |
S t r o n a
ZATRZYMANIE RZECZY
Art. 217 określa instytucję zatrzymania rzeczy (odrębną od czynności procesowej przeszukania),
której istota polega na przejęciu rzeczy przez organ procesowy od osoby władającej rzeczą. Prze-
jęcie rzeczy może nastąpić w wyniku dobrowolnego jej wydania albo przymusowego odebrania.
Rezultatem tych czynności może być zatrzymanie rzeczy.
Zatrzymanie obejmuje rzeczy:
1) mogące stanowić dowód w sprawie, a więc które: a) służyły lub były przeznaczone do po-
pełnienia przestępstwa, b) zachowały na sobie ślady przestępstwa, c) pochodzą bezpośred-
nio lub pośrednio z przestępstwa, d) mogą służyć jako środek dowodowy do wykrycia
sprawcy czynu lub ustalenia przyczyn i okoliczności przestępstwa albo których posiadanie
bez zezwolenia jest zabronione (§ 122 regul. prok.);
2) podlegające zajęciu w celu zabezpieczenia kar majątkowych, środków karnych o charakte-
rze majątkowym albo roszczeń o naprawienie szkody; w tym wypadku z okoliczności spra-
wy powinno wynikać, że zostanie wydane postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym w
odniesieniu do rzeczy, które ulegają zatrzymaniu (por. art. 291 i n.).
Osoby władające rzeczami, o których mowa, są obowiązane wydać je na żądanie uprawnionego
organu. Obowiązek ten dotyczy wszystkich osób, niezależnie od ich sytuacji procesowej (a więc
oskarżonego, innego uczestnika postępowania, osoby nieuczestniczącej w postępowaniu) oraz
tytułu (legalnego lub nielegalnego) władania. Wykonanie tego obowiązku, w stosunku do osób,
które odmawiają wydania rzeczy, może być w ograniczonym zakresie egzekwowane przez stoso-
wanie kar porządkowych (por. art. 285 § 1 w zw. z art. 287 § 1 i 2). Nie dotyczy to jednak oskar-
żonego i innych stron procesowych oraz ich procesowych przedstawicieli, jak również osób, które
mogą uchylić się od złożenia zeznań (art. 287 § 4). Z żądaniem wydania rzeczy można wystąpić
tylko wtedy, gdy wiadomo, że ma je osoba, do której skierowano żądanie.
Decyzja o zatrzymaniu rzeczy należy do kompetencji sądu lub prokuratora i wymaga wy-
dania postanowienia. W sytuacjach szczególnych z żądaniem wydania rzeczy może wystąpić
Policja lub inny uprawniony organ, także wówczas, gdy nie dysponuje postanowieniem sądu lub
prokuratora, decyzja ta bowiem - ze względu na wypadek niecierpiący zwłoki - nie mogła być
uprzednio wydana. Gwarancją legalności zatrzymania rzeczy, dokonanego przez Policję lub inny
uprawniony organ na podstawie nadzwyczajnego uprawnienia przewidzianego w tym przepisie,
jest określony w nim tryb zatwierdzania tej czynności przez sąd lub prokuratora (art. 217 § 4). Z
art. 217 § 4 i art. 230 § 1
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
65 |
S t r o n a
ŚRODKI PRZYMUSU
Środki przymusu procesowego to przewidziane ustawą ograniczenia praw obywatelskich, słu-
żące realizacji obowiązków procesowych przez uczestników postępowania i zapewnienia prawi-
dłowego biegu procesu karnego. Prawidłowy przebieg i skuteczność postępowania karnego za-
bezpieczają prawnie określone środki przymusu. Celem środków przymusu jest stworzenie od-
powiednich warunków wykonywania czynności procesowych, ich rodzaj zaś forma uzależnione
są od konkretnych zadań, których realizację mają zapewnić.
1.
środki przymusu procesowego sensu strico –
a)
ujecie obywatelskie
b)
zatrzymanie
c)
środki zapobiegawcze
d)
poszukiwanie oskarżonego i list gończy
e)
list żelazny
f)
kary porządkowe
g)
zabezpieczenie majątkowe
2.
środki przymusu procesowego sensu largo – obejmują oprócz wymienionych wyżej
środków przymusu, także wszelki inne ograniczenia swobód obywateli.:
a)
naruszenie nietykalności osobistej
b)
przeszukanie pomieszczeń itd.
c)
Naruszenie tajemnicy korespondencji
d)
Przymusowe przeprowadzenie badań lekarskich
ZATRZYMANIE
Zatrzymanie to krótkotrwałe pozbawienie wolności celem zastosowania środka zapo-
biegawczego sensu stricte lub przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej albo
oskarżonego do organu procesowego
1.
zatrzymanie porządkowe – na podstawie art. 15 ust. 1 ptk 3 ustawy o Policji, w stosunku
do osób stwarzających w sposób oczywisty zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a
także dla mienia.
2.
zatrzymanie administracyjne – (do wytrzeźwienia) na okres do 24 godzin osób, które
zachowaniem swoim dają powód do zgorszenia w miejscu publicznym lub zakładzie pra-
cy, znajdują się w okolicznościach zagrażających ich życiu lub zdrowiu albo zagrażają ży-
ciu lub zdrowiu innych osób.
3.
zatrzymanie penitencjarne – przewidziane w art. 15 ust. 1 ptk 2a ustawy o Policji.
Zgodnie z tym przepisem Policja ma prawo zatrzymywania osób pozbawionych wolności,
które na podstawie zezwolenia opuściły areszt śledczy albo zakład karny i w wyznaczo-
nym terminie nie wróciły do niego.
UJECIE OBYWATELSKIE
Ujecie obywatelskie to uprawnienie przysługujące każdemu obywatelowi do zatrzymania osoby
w momencie popełnienia przestępstwa, bądź w bezpośrednim pościgu po jego dokonaniu.
Art. 243. § 1. Każdy ma prawo ująć osobę na gorącym uczynku przestępstwa lub w pościgu podjętym bezpo-
średnio po popełnieniu przestępstwa, jeżeli zachodzi obawa ukrycia się tej osoby lub nie można ustalić jej toż-
samości.
§ 2. Osobę ujętą należy niezwłocznie oddać w ręce Policji.
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
66 |
S t r o n a
ZATRZYMANIE WŁAŚCIWE
Jest ono odrębnym oraz samodzielnym środkiem przymusu i nie może być uznane za środek za-
pobiegawczy, chociaż w pewnym sensie jest zbliżone do tych środków, gdyż zmierza do zabezpie-
czenia osoby domniemanego sprawcy przestępstwa na potrzeby procesu karnego oraz uniemoż-
liwienia mu podjęcia skutecznej ucieczki lub ukrycia się. Zatrzymanie jest czynnością realną. Sta-
nowi faktyczne pozbawienie wolności i nie wymaga uprzedniej decyzji procesowej; nie dotyczy to
zatrzymania na zarządzenie organu procesowego przewidzianego w art. 247.
Podstawowym warunkiem zatrzymania, który musi wystąpić w każdym wypadku, jest uzasadnio-
ne przypuszczenie, że osoba podejrzana popełniła przestępstwo. Warunkiem zatrzymania jest
ponadto wystąpienie jednej spośród następujących przesłanek: obawy ucieczki lub ukrycia się
osoby podejrzanej albo zatarcia śladów przestępstwa lub braku możliwości ustalenia jej tożsamo-
ści.
Art. 244. § 1. Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona
przestępstwo, a zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się tej osoby albo zatarcia śladów przestępstwa bądź też nie można
ustalić jej tożsamości albo istnieją przesłanki do przeprowadzenia przeciwko tej osobie postępowania w trybie przyspie-
szonym.
Terminy zatrzymania określa art. 41 ust. 3 Konstytucji RP. Procesowy wyraz terminy te znalazły
w art. 248. Kodeks nakazuje natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego, jeżeli ustanie przyczyna
zatrzymania, np. gdy okaże się, że nie jest on sprawcą przestępstwa, o którego popełnienie był
podejrzewany lub podejrzany, a także zwolnienie go:
o
jeżeli w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania przez uprawniony organ niesądowy nie zo-
stanie przekazany do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego
aresztowania,
o
jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania go do dyspozycji sądu nie doręczono mu posta-
nowienia o zastosowaniu wobec niego tymczasowego aresztowania,
o
na polecenie prokuratora, który z mocy art. 256 sprawuje nadzór nad prawidłowością za-
trzymania w postępowaniu przygotowawczym,
o
na polecenie sądu, także w postępowaniu przygotowawczym w związku z rozpoznawa-
niem zażalenia na zatrzymanie lub rozstrzyganiem wniosku prokuratora o zastosowanie
tymczasowego aresztowania.
Maksymalny łączny termin zatrzymania nie może przekroczyć 72 godzin. Rozdzielenie okresów
zatrzymania niesądowego i sądowego oznacza niedopuszczalność przekroczenia 48 godzin przez
organ zatrzymujący i 24 godzin przez sąd, chociażby zatrzymanie niesądowe trwało krócej niż
48 godzin.
ZATRZYMANIE NA ŻĄDANIE PROKURATORA
Może je zarządzić prokurator, w toku prowadzonego przez niego postępowania może być połą-
czone z przeszukaniem i przymusowym doprowadzeniem (przysługuje zażalenie do sądu)
ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE
Środki zapobiegawcze – to takie środki przymusu, które mają na celu zapewnienie i zabezpie-
czenie prawidłowego toku postępowania a wyjątkowo są stosowane w celu zapobiegnięcia popeł-
nienia przez oskarżonego nowego ciężkiego przestępstwa
Podstawą ogólną do zastosowania środków zapobiegawczych jest wykazanie przez dowody ze-
brane w sprawie dużego prawdopodobieństwa iż oskarżony popełnił przestępstwo.
Środki zapobiegawcze możemy podzielić na:
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
67 |
S t r o n a
o
środki izolacyjne – do których zaliczamy tylko tymczasowe aresztowanie
o
środki nieizolacyjne – wszystkie pozostałe
Organem uprawnionym do stosowania tymczasowego aresztowania jest tylko sąd, w stosunku do
pozostałych w toku postępowania przygotowawczego uprawniony do nich jest prokurator a po
wniesieniu aktu oskarżenia sąd.
TYMCZASOWE ARESZTOWANIE
Tymczasowe aresztowanie polega na pozbawieniu wolności oskarżonego, przed prawomocny
rozstrzygnięciem przedmiotu procesu karnego.
Podstawą ogólną jest:
o
wykazanie przez dowody zebrane w sprawie dużego prawdopodobieństwa iż oskarżony
popełnił przestępstwo.
Podstawami szczególnymi:
1.
zachodzi uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się oskarżonego
2.
zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do fałszywych zeznań
3.
potrzeba zastosowania tymczasowego aresztowania w celu zabezpieczenia prawidłowe-
go toku postępowania , może być uzasadniona grożącą mu karą;
a.
oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą
pozbawienia wolności, której górna granica wynosi lat 8
b.
sąd I instancji skazał oskarżonego na karę nie niższą niż 3 lata
4.
istnienie obawy popełnienia przez oskarżonego przestępstwa przeciwko życiu lub zdro-
wiu, albo bezpieczeństwu powszechnemu.
Zastosowanie tymczasowego aresztowania wymaga zaistnienie łączne wystąpienie podstawy
ogólnej i szczególnej. Pomimo wystąpienia tej koniunkcji nie można zastosować tymczasowego
aresztowania gdy występuje przesłanka negatywna bezwzględne :
o
przewiduje się orzeczenie kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem wy-
konania lub łagodniejszej
o
przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nie dłuższą niż rok
negatywnych przesłanek nie stosuje się gdy środek ten stosuje się z powodu ukrywania się, upo-
rczywego niestawiennictwa lub w inny sposób utrudniania postępowania
Przesłanki negatywne względne – w przypadku ich wystąpienia ocena czy należy zastosować
tymczasowe aresztowanie należy do sądu.
o
Wystarczy inny środek zapobiegawczy
o
Jeśli Szczególne względy nie stoją temu na przeszkodzie, należy odstąpić od tym-
czasowego aresztowania zwłaszcza gdy:
Spowodowałoby to poważne niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia
oskarżonego
Pociągałoby to wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego rodziny
Podmiot uprawniony do stosowania tymczasowego aresztowania
Organem upoważnionym do stosowania tymczasowego aresztowania jest wyłącznie sąd, co do
zasady sąd rejonowy w miejscu gdzie prowadzi się postępowanie(zarówno w postępowaniu ju-
rysdykcyjnym[z urzędu, na wniosek stron, oskarżyciela posiłkowego] jak i przygotowawczym[w
tym na wniosek prokuratora]) w szczególnych przypadkach także inny sąd
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
68 |
S t r o n a
Postępowanie w przedmiocie tymczasowego aresztowania
1.
przed zastosowaniem tymczasowego aresztowania sąd jest zobowiązany do przesłuchania
oskarżonego, chyba że jest to niemożliwe z powodu jego ukrywania się lub nieobecności w
kraju.
2.
O terminie przesłuchania sad zawiadamia prokuratora
3.
należy dopuścić obrońcę do udziału w posiedzeniu, jeśli się stawi(zawiadomienie obrońcy
jest konieczne tylko jeśli wymaga tego oskarżony i nie utrudnia to przeprowadzenia czyn-
ności )
4.
decyzja ma formę postanowienia
5.
o zastosowaniu tymczasowego aresztowania sąd jest zobowiązany niezwłocznie poinfor-
mować pracodawcę
6.
ponadto
a.
ma obowiązek zawiadomić sąd opiekuńczy jeśli zachodzi potrzeba opieki nad
dziećmi poszkodowanego
b.
zawiadomienia organu opieki społecznej jeśli zachodzi potrzeba opieki nad osobą
niedołężną lub chorą
c.
przedsięwzięcia czynności niezbędnych dla ochrony mienia i mieszkania tymcza-
sowo aresztowanego
Okres tymczasowego aresztowania
okres tymczasowego aresztowania liczy się od dnia zatrzymania
w postępowaniu przygotowawczym przewiduje się:
o
okres nie dłuższy niż 3 miesiące
o
sąd właściwy rozpoznania sprawy w I instancji może przedłużyć TA, Jeśli ze względu na
okoliczności sprawy nie można było ukończyć postępowania przygotowawczego w po-
wyższym terminie na okres który łącznie nie może przekroczyć 12 miesięcy
o
przedłużenia tymczasowego aresztowania na okres dłuższy niż 12 miesięcy może dokonać
sąd apelacyjny w którego okręgu sprawa się toczy z przyczyn zawartych w art. 263
w postępowaniu sądowym
o
jest to okres 2 letni od zastosowania tymczasowego aresztowania(łączy się z okresem z
postępowania przygotowawczego)do wydania 1 wyroku w sprawie
o
okres ten może być przedłużony przez sąd apelacyjny na określony czas na wniosek sądu
przed którym sprawa się toczy
Kontrola tymczasowego aresztowania
kontrola jest przeprowadzana:
1.
na skutek zażalenia – na zasadach ogólnych – można je składać tylko raz
2.
Na wniosek oskarżonego o uchylenie lub zmianę tymczasowego aresztowania (w postę-
powaniu przygotowawczym decyduje o jego losie prokurator a w sądowym sąd). Zaskar-
żenie na odmowę wniosku przysługuje jedynie po upływie okresu 3 miesięcznego od dnia
wydania postanowienia w przedmiocie TA, rozpatruje je prokurator nadrzędny lub sąd w
składzie 3 sędziów(w zależności od etapu procesu)
3.
z urzędu gdy organ procesowy dojdzie do wniosku, że dalsze stosowanie tymczasowego
aresztu jest nieuzasadnione.
Zaliczenie tymczasowego aresztowania na poczet kary
na poczet orzeczonej kary zalicza się okres rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie, za-
okrąglając czas do pełnego dnia przy czym 1 dzień rzeczywistego pozbawienia wolności równa
się :
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
69 |
S t r o n a
o
1 kary pozbawienia wolności
o
2 dniom kary ograniczenia wolności
o
2 stawko dziennym grzywny
PORĘCZENIE
Poręczenie jest środkiem zapobiegawczym nieizolacyjnym ma ono zapewnić zarówno stawiennic-
two jak i powstrzymać go od utrudniania postępowania w inny sposób.
KPK przewiduje trzy rodzaje poręczenia:
o
Majątkowe (przyg- prokurator; rozpoznaw.- sąd) – ma zawsze postać postanowienia,
wysokość i warunki poręczenia są uzależniane od sytuacji majątkowej oskarżonego i oso-
by składającej poręczenie, charakteru przestępstwa i wysokości wyrządzonej szkody. W
przypadku niedotrzymywania warunków poręczenia orzeka sąd rozpoznający sprawę lub
w przypadku postępowania przygotowawczego na wniosek prok. Sąd właściwy do rozpo-
znania sprawy, na posiedzeniu. Orzeczenie przepadku może być:
Obligatoryjne decyduje się o przepadku lub ściganiu w razie ucieczki lub ukrycia
się oskarżonego
Fakultatywnie w wypadku utrudniania postępowania karnego w inny sposób
Poręczenie zwraca się po wydaniu wyroku, a jeśli był skazujący po rozpoczęciu odbywania kary
o
Społeczne – polega na zapewnieniu przez grupę społeczną, że oskarżony stawi się na
każde wezwanie oraz nie będzie utrudniał postępowania. Może być przyjęte od
Pracodawcy, kierownika szkoły, uczelni w której jest pracownikiem studentem
uczniem
Organizacji społecznej, której oskarżony jest członkiem
Zespołu w którym oskarżony pracuje lub uczy się
Zespołu żołnierskiego jeśli oskarżony jest żołnierzem
o
osoby godnej zaufania
DOZÓR POLICJI
Może on polegać na
1.
zakazie wydalania się z określonego miejsca pobytu i obowiązku zawiadomienia o zamie-
rzonym wyjeździe oraz terminie powrotu
2.
zgłasza się do organu dozorującego w określonych odstępach czasu
3.
innych ograniczeniach swobody oskarżonego
ZAKAZ OPUSZCZANIA PRZEZ OSKARŻONEGO KRAJU
W razie uzasadnionego podejrzenia ucieczki. Może być połączony z odebraniem paszportu lub
innego dokumentu upoważniającego do przekroczenia granicy
ZAWIESZENIE W CZYNNOŚCIACH SŁUŻBOWYCH LUB W WYKONYWANIU ZAWODU AL-
BO NAKAZ POWSTRZYMANIA SIĘ OD OKREŚLONEJ DZIAŁALNOŚCI LUB PROWADZENIA
OKREŚLONEGO RODZAJU POJAZDÓW
POSZUKIWANIE OSKARŻONEGO LIST GOŃCZY
Art. 279. § 1. Jeżeli oskarżony, w stosunku do którego wydano postanowienie o tymczasowym aresztowaniu, ukrywa się, sąd
lub prokurator może wydać postanowienie o poszukiwaniu go listem gończym.
§ 2. Jeżeli postanowienie o tymczasowym aresztowaniu nie było wydane, można postanowienie takie wydać bez względu na
to, czy nastąpiło przesłuchanie podejrzanego.
Art. 280. § 1. W liście gończym podaje się:
1) sąd lub prokuratora, który wydał postanowienie o poszukiwaniu listem gończym,
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
70 |
S t r o n a
2) dane o osobie, które mogą ułatwić jej poszukiwanie, a przede wszystkim personalia, rysopis, znaki szczególne, miejsce
zamieszkania i pracy, z dołączeniem w miarę możliwości fotografii poszukiwanego,
3) informację o treści zarzutu postawionego oskarżonemu oraz o postanowieniu o jego tymczasowym aresztowaniu albo o
zapadłym wyroku,
4) wezwanie każdego, kto zna miejsce pobytu poszukiwanego, do zawiadomienia o tym najbliższej jednostki Policji, proku-
ratora lub sądu,
5) ostrzeżenie o odpowiedzialności karnej za ukrywanie poszukiwanego lub dopomaganie mu w ucieczce.
§ 2. W liście gończym można wyznaczyć nagrodę za ujęcie lub przyczynienie się do ujęcia poszukiwanego, a także udzielić
zapewnienia o utrzymaniu tajemnicy co do osoby informującej.
§ 3. List gończy rozpowszechnia się, zależnie od potrzeby, przez rozesłanie, rozplakatowanie lub opublikowanie, w szcze-
gólności za pomocą prasy, radia i telewizji.
LIST ŻELAZNY
List żelazny jest środkiem przymusu spełniającym podobne cele jak środki zapobiegawcze. Dla
jego zaistnienia, zgodnie z art. 281, niezbędne jest oświadczenie (pisemne) oskarżonego (podej-
rzanego), że stawi się do sądu lub do prokuratora w oznaczonym terminie pod warunkiem odpo-
wiadania z wolnej stopy, a następnie decyzja właściwego miejscowo sądu okręgowego, który jest
uprawniony do wydania listu żelaznego także w postępowaniu przygotowawczym.
List żelazny może być wystawiony jedynie oskarżonemu przebywającemu za granicą, bez względu
na to, czy przebywa tam na stałe, czy przejściowo. Nie może on jednak dotyczyć oskarżonego, co
do którego został złożony wniosek o jego ekstradycję, gdyż w takim wypadku do wniosku dołącza
się odpis postanowienia o tymczasowym aresztowaniu
Obowiązki:
1.
stawić się w oznaczonym terminie na wezwanie sadu i prok.
2.
obrać sobie miejsce pobytu w kraju
3.
nie nakłaniać do fałszywych zeznań lub w inny sposób utrudniać postępowanie
Wydanie listu żelaznego może być uzależnione od złożenia poręczenia majątkowego
KARY PORZĄDKOWE
Kary porządkowe nie są karami w penalnym znaczeniu (nie są sankcją za czyn zabroniony), mają
zaś na celu wymuszenie spełnienia obowiązku procesowego. Nie mają one zastosowania wobec
stron procesowych.
Karę pieniężną można nałożyć na osoby wymienione w art. 285 § 1 za uchylanie się od spełnienia
obowiązków procesowych określonych w tym przepisie. Kara za niestawiennictwo może być na-
łożona tylko w stosunku do osoby, która ma świadomość, w jakim charakterze jest wzywana, i gdy
wyraźnie wynika to z wezwania
1.
Kary porządkowe sensu stricte – możliwość nałożenia kary pieniężnej (do 10 000 zł) na
świadka, biegłego, tłumacza lub specjalistę który bez uzasadnienia nie stawi się na we-
zwanie organu
2.
Sankcje wymuszające – mają służyć skłonieniu oznaczonej osoby do spełnienie obowiązku
procesowego.
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
71 |
S t r o n a
POSTĘPOWANIE PRZYGOTOWAWCZE
ZAGADNIENIA WPROWADZAJĄCE
Postępowanie przygotowawcze, to wstępne stadium procesu karnego, służące przygotowaniu
postępowania sądowego.
Cele postępowania przygotowawczego:
o
ustalenie czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo
o
wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy
o
zebranie danych dotyczących osoby oskarżonego
o
wyjaśnienie okoliczności sprawy
o
zebranie, zabezpieczenie i utrwalenie dowodów
FORMY POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO
Śledztwo
śledztwo prowadzi policja, jeżeli nie prowadzi go prokurator
o
prokuratorskie(może zastrzec dla siebie jakąkolwiek czynność śledztwa):
własne – prowadzone przez prokuratorów osobiście
powierzone – przez prokuratora policji
w całości
w określonym zakresie
w celu dokonania poszczególnych czynności śledczych
nie może powierzyć policji:
w spawach o występki - gdy osobą podejrzaną jest sędzia, prokurator, funk-
cjonariusz policji lub ABW lub agencji wywiadu
o występki kiedy podejrzanym jest funkcjonariusz straży granicznej , żw, fi-
nansowych organów dochodzenia o występki w związku z wykonywanymi
przez tych funkcjonariuszy zadaniami
o
zakres spraw w których prowadzi się śledztwo
w sprawach w których rozpoznanie należy w I instancji do sądu okręgowego
występki osób wymienionych powyżej
występki w których nie prowadzi się dochodzenia
na mocy ustawy w I instancji rozpatruje je okręgowy
zagrożone karą wyższą niż 5 lat pozbawienia wolności
inne, które prokurator uzna za istotne(ze względu na wagę i zawiłość) – fa-
kultatywne
występki kiedy prok tak postanowi
o
czas trwania 3 miesiące prokurator może jednak przedłużać śledztwo(o 3 miesiące) w
uzasadnionych przypadkach, aż do 1 roku przedłużenie ponad okres roczny może nastą-
pić tylko w drodze decyzji prok. Nadżędnego w szczególnie uzasadnionych przypadkach
Dochodzenie – jest prowadzone w sprawach enumeratywnie wymienionych w art. 325b
Przesłanki pozytywne
o
W sprawach właściwych dla sądu rejonowego:
Zagrożonych karą do 5 lat pozbawienia wolności, a w przypadku przestępstw
przeciwko mieniu do 100 000 zl
Przewidziane w art. 159 i 262 kk
Przewidzianych w art. 279,286, 289 kk jeśli wartość przedmiotu przestępstwa
nie przekracza 100 000 zł
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
72 |
S t r o n a
Przesłanki negatywne
Nie stosuje się do przestępstw wymienionych w 325b. 2
W przypadku 325c kpk
Oskarżonego pozbawionego wolności w tej lub innej sprawie, chyba że za-
stosowano zatrzymanie lub TA wobec sprawcy ujętego na gorącym
uczynku lub bezpośrednio po nim
Jeśli zachodzą przesłanki obrony obligatoryjnej
Czas – powinno trwać 2 miesiące może być przedłużone przez prokuratora do 3 miesiące
po tym okresie prokurator może przedłużyć dochodzenie o dalszy oznaczony czas
podział
o
Zwykłe
o
W niezbędnym zakresie - Wszczęcie dochodzenie lub śledztwa nie wymaga wydania
uprzedniego postanowienia o jego wszczęciu w przypadkach nie cierpiących zwłok,
czyli tzw. dochodzeń w niezbędnym zakresie 5 dni na jego zakończenie od dnia doko-
nania 1 czynności
o
Rejestrowe – w przypadku kiedy dane uzyskane w toku trwającego 5 dni dochodzenia
nie stwarzają podstaw do wykrycia sprawcy, można wydać postanowienie o umorzeniu
dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw(policja nadal dokonuje czyn-
ności w celu wykrycia sprawcy), kiedy policja odnajdzie podejrzanego wtedy docho-
dzenie wszczyna się na nowo
Art. 325f. § 1. Jeżeli dane uzyskane w toku czynności, o których mowa w art. 308 § 1, lub prowadzonego przez
okres co najmniej 5 dni dochodzenia nie stwarzają dostatecznych podstaw do wykrycia sprawcy w drodze
dalszych czynności procesowych, można wydać postanowienie o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy
do rejestru przestępstw.
§ 2. Po wydaniu postanowienia, o którym mowa w § 1, Policja, na podstawie odrębnych przepisów, prowadzi
czynności w celu wykrycia sprawcy i uzyskania dowodów.
§ 3. Jeżeli zostaną ujawnione dane pozwalające na wykrycie sprawcy, Policja wydaje postanowienie o podjęciu
na nowo dochodzenia. Przepis art. 305 § 4 stosuje się odpowiednio; przepisów art. 305 § 3 zdanie pierwsze
oraz art. 327 § 1 nie stosuje się.
§ 4. Na postanowienie, o którym mowa w § 1, przysługuje zażalenie na zasadach ogólnych.
FAZY POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO
Podstawą faktyczną wszczęcia dochodzenia lub śledztwa jest uzasadnione podejrzenie popeł-
nienia przestępstwa, co może wynikać z:
1.
własnego działania
2.
społeczny obowiązek zawiadomienia o przestępstwie – obywatel który wie o przestęp-
stwie ściganym z urzędu ma obowiązek o nim poinformować
3.
obowiązek prawny – ciąży na:
a.
instytucjach państwowych, samorządowych i społecznych, które w związku ze
swoją działalnością dowiedziały się o przestępstwie ściganym z urzędu
b.
każdy obywatel mający wiarygodną informację o przestępstwie zabójstwa, bądź
innym przestępstwie przeciwko podstawowym interesom politycznym i gospo-
darczy RP
postępowanie sprawdzające – postępowanie mające na celu sprawdzenie uzyskanych informa-
cji(także własnych – w tym przypadku nie jest związany terminem). W przypadku zawiadomienia
musi przesłuchać osobę zawiadamiającą i jest ograniczony terminem 30 dniowym.
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
73 |
S t r o n a
o
wszczęcie postępowania przygotowawczego –
jeśli informacje uzyskane uzasadniają podejrzenie o popełnieniu przestępstwa wszczyna
się dochodzenie lub śledztwo(postanowienie), a w przypadku braku wydaje się decyzję
odmowną
decyzje podejmuje prokurator lub policja(w tym przypadku musi przesłać prokuratorowi
odpis, a w przypadku odmowy wszczęcia wymaga to zatwierdzenia przez prokuratora)
o podjęciu lub odmowie odjęcia informuje się osobę lub instytucję, która zawiadomiła o
przestępstwie, której przysługuje zażalenie
zawiadamiający może też w ciągu 6 tygodni złożyć zażalenie na bezczynność organów
śledztwa/dochodzenia jeśli nie dostał informacji o odmowie lub wszczęciu
o
przedstawienie zarzutów – momentem przejścia postępowania przygotowawczego z fazy In
rem do fazy In personam jest przedstawienie zarzutów
postacie przedstawienia zarzutów
przedstawienie zarzutów zwykłe – jeśli jest dostateczne uzasadnienie iż określona
osoba popełniła przestępstwo. W takiej sytuacji na podstawie uzyskanych dowodów
wydaje się postanowienie o przedstawieniu zarzutów, ogłasza się je oskarżonemu i się
go przesłuchuje, chyba że nie jest to możliwe z powodu ukrywania się podejrzanego.
Powinno zawierać
♦
Określenie osoby
♦
Zarzucanych mu czynów
♦
Podanie kwalifikacji prawne
Podejrzany ma prawo żądać
♦
Ustnego przedstawienia zarzutów
♦
Sporządzenia pisemnego uzasadnienia postanowienia
Można wydać nowe postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo postanowienie
o uzupełnieniu poprzedniego, w przypadku dowiedzenia się o nowym czynie, lub o
jego granicach
uproszczone przedstawienie zarzutów – może mieć miejsce w sprawach nie cier-
piących zwłoki – można przesłuchać osobę podejrzaną przed wydanie postanowienia
o przedstawieniu zarzutów jeśli zachodzą przesłanki do jego sporządzenia. Przesłu-
chanie rozpoczyna się od informacji o treści zarzutów.
Najpóźniej w ciągu 5 dni wydaje się postanowienie o przedstawieniu zarzutów, a
gdy brak podstaw umarza się
GWARANCJA PRAW JEDNOSTKI
Przed pierwszym przesłuchaniem podejrzany powinien być pisemnie powiadomiony o swych
uprawnieniach i obowiązkach procesowych.
Stronie lub jej pełnomocnikowi strony, która złożyła wniosek dowodowy nie można odmówić w
ogóle uczestniczenia w dowodzie.
Jeśli czynności dowodowych nie będzie można powtórzyć na rozprawie strony oraz ich pełno-
mocników należy dopuścić do dowodu, chyba że zachodzi obawa zniekształcenia lub zniszczenia
dowodu. Strony mogą składać na zasadach ogólnych zażalenia
SPOSOBY ZAKOŃCZENIA POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO
zamknięcie śledztwa może nastąpić, gdy organ procesowy uzna,, iż zostały zrealizowane możliwe
do osiągnięcia cele.
1.
na wniosek oskarżonego lub jego obrońcy organ procesowy powiadamia oskarżonego lub
jego obrońcy o terminie końcowego zapoznania się z materiałami z pouczeniem o prawie
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
74 |
S t r o n a
do wglądu do akt sprawy w ustalonym przez prok. terminie. Musi to być czas odpowiedni
na zaznajomienie się z sprawą i obrona mus być zawiadomiona na 7 dni wcześniej
2.
nieuzasadnione niestawiennictwo obrońcy nie tamuje postępowania.
3.
W terminie 3 dni od zaznajomienia się z aktami strony mogą wnosić o uzupełnienie akt
sprawy(służ im prawo do uczestniczenia w czynnościach uzupełniających).
4.
Po tych czynnościach lub gdy ich nie było zamyka się śledztwo/dochodzenie()nie jest
obowiązkowe o czym informuje się oskarżonego
Umorzenie dokonywane przez organ prowadzący śledztwo jeżeli podejrzany jest poczytalny i
nie ma podstaw do wydania aktu oskarżenia. Powinno zawierać oprócz ogólnych wymogów co do
postanowień: określenie czynu i jego kwalifikacji prawnej, wskazanie przyczyn umorzenia
Umorzenie absorpcyjne może być fakultatywnie zastosowane w sprawach o występki, zagrożo-
ne karą pozbawienia wolności do lat 5 jeżeli orzeczenie wobec oskarżonego kary byłoby oczywi-
ście niecelowe ze względu na rodzaj i wysokość kary orzeczonej za inne przestępstwo(przesłana
negatywna – naruszenie takim umorzeniem interesu pokrzywdzonego)
Umorzenie ze względu na niepoczytalność podejrzanego – w przypadku ustalenia, że podej-
rzany popełnił czyn w stanie niepoczytalności i jednocześnie istnieją podstawy do zastosowania
zabezpieczających, prokurator kierować będzie sprawę do sądu wnioskiem o umorzenie postę-
powania i zastosowanie środków zabezpieczających. Sąd rozpatruje tą kwestię na posiedzeniu
przed rozprawą z udziałem stron procesowych jeżeli wniosek uzna za bezzasadny odda sprawę
prok. do dalszego rozpoznania.
Zawieszenie śledztwa bądź dochodzenie może nastąpić, jeśli zachodzi długotrwała przeszkoda
uniemożliwiająca prowadzenie postępowania. Postanowienie o zawieszeniu śledztwa jeśli nie
zostało wydane przez prok. powinno być przez niego zatwierdzone (przysługuje zażalenie)
UPROSZCZENIE WE WSZCZĘCIU I PRZEBIEGU DOCHODZENIA
Wszcząć dochodzenie może nie tylko prokurator
Postanowienia o wszczęciu, odmowie wszczęcia, umorzenia, wpisaniu sprawy do rejestru umo-
rzeniu oraz zawieszeniu wydaje prowadzący postępowanie
Powyższe postanowienia nie muszą być uzasadniane i mogą zostać zamieszczone w protokole
Wymagają zatwierdzenia przez prokuratora
Organ wszczynający dochodzenie nie musi informować o tym prokuratora
Nie musi być wydane postanowienie o przedstawieniu zarzutów.
NADZÓR PROKURATORA NAD POSTĘPOWANIEM PRZYGOTOWAWCZYM
Jeśli chodzi o dochodzenie w większości przypadków prokurator prowadzi jedynie nadzór na-
stępczy po zakończeniu dochodzenia, bądź w momencie jego przedłużania.
Prokurator może objąć nadzorem dochodzenie. Co przejawia się w:
1.
prawie do informacji i uczestnictwa
2.
władcza ingerencja - przez wskazywanie kierunków postępowania, wydawanie posta-
nowień zarządzeń i poleceń oraz zmienianie i uchylanie zarządzeń wydanych przez pro-
wadzącego postępowanie
3.
prawo substytucji – możliwość przejęcia całej sprawy, bądź określonych czynności proce-
sowych
ma też prawo wzruszenia prawomocnych postanowień o umorzeniu postępowania przygoto-
wawczego:
o
podjęcie na nowo – może nastąpić w każdym terminie, na mocy postanowienia proku-
ratora, który uprzednio umorzył postępowanie lub zatwierdził postanowienie o umo-
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
75 |
S t r o n a
rzeniu jeśli nie będzie się toczyć przeciwko osobie, która w poprzednim posterowaniu
wstępowała jako podejrzany
o
wznowienie następuje tylko przeciwko osobie, która występowała w tym postępowaniu
w charakterze podejrzanego, na mocy decyzji prokuratora nadrzędnego nad prok wyda-
jącym postanowienie. Jest to możliwe tylko po ujawnieniu się nowych istotnych faktów i
dowodów, lub umorzenie wyroku lub jego istotna zmiana wobec, którego zastosowano
umorzenie absorpcyjne
o
nadzwyczajne wznowienie następuje na mocy decyzji prokuratora generalnego, jeżeli
uzna umorzenie za bezzasadne. (nie jest możliwe gdy sąd utrzyma umorzenie w mocy )
SĄDOWA KONTROLA POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO
Do decyzji podejmowanych przez sąd w postępowaniu przygotowawczym należy zaliczyć:
o
umorzenie postępowania w razie stwierdzenia niepoczytalności podejrzanego i stosowa-
nie środków zabezpieczających
o
decydowanie o skierowaniu podejrzanego na obserwacje psychiatryczną w zakładzie
lecznictwa zamkniętego
o
warunkowe umorzenie postępowania karnego na wniosek prokuratora po zakończeniu
postępowania przygotowawczego
o
zarządzenie kontroli i utrwalenia treści rozmów telefonicznych oraz zatwierdzenie posta-
nowień prok. w przypadkach nie cierpiących zwłoki
o
stosowanie tymczasowego aresztowania w toku dochodzenia i śledztwa
o
stosowanie aresztu jako kary porządkowej w toku postępowania przygotowawczego, na
wniosek prokuratora
o
wydawanie listu żelaznego
o
orzeczenie o przepadku poręczenia majątkowego
o
orzeczenie o przepadku rzeczy tytułem środka zapobiegawczego po umorzeniu postępo-
wania przygotowawczego
przejawem kontroli następczej jest rozpatrywanie zażaleń na:
odmowę wszczęcia postępowania oraz jego umorzenia jeśli nie zostało ono
uwzględnione przez prok. nadrzędnego
postanowienia prok. o utrwaleniu i kontroli rozmów telefonicznych
postanowienie prok. o stosowaniu nieizolacyjnych środków zapobiegawczych
postanowienie prok. o zastosowaniu zabezpieczenia majątkowego
postanowienie o zatrzymaniu osoby
MEDIACJA
mediacja jest to ogół wysiłków podejmowanych przez neutralną stronę trzecią w celu rozwiąza-
nia konfliktu między oskarżonym a pokrzywdzonym powstałego wskutek popełnienia przestęp-
stwa.
Sąd a w postępowania przygotowawczym prok. na wniosek pokrzywdzonego lub oskarżonego,
może skierować sprawę do instytucji lub osoby godnej zaufania w celu przeprowadzenia postę-
powania mediacyjnego między pokrzywdzonym a oskarżonym.
Mediacja powinna trwać niedużej niż 1 miesiąc.
Pozytywne wyniki mediacji brane są pod uwagę przez sąd przy orzekaniu i wymierzaniu kary.
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
76 |
S t r o n a
AKT OSKARŻENIA
ZAGADNIENIA OGÓLNE
Akt oskarżenia, to żądanie uprawomocnionego oskarżyciela wszczęcia postępowania sądowego i
ukarania określonego oskarżonego za zarzucane przestępstwo.
Organami uprawnionymi:
1.
prokurator
2.
policja po zatwierdzeniu przez prok.
3.
inny organ
akt oskarżenia wnoszą:
o
w śledztwie i dochodzeniu policyjnym – prokurator w terminie 14 dni od daty za-
mknięcia śledztwa albo od otrzymania aktu oskarżenia dostarczonego przez poli-
cję
o
w przypadku innych organów – to one wnoszą akt oskarżenia, chyba że prokurator
postanowi inaczej 14 dni od zamknięcia dochodzenia
jeśli podejrzany jest TA termin ten wynosi 7 dni, niepóźnej niż 14 dni przed upływem określone-
go terminu stosowania tego środka
powinien zawierać:
o
oznaczenie osoby oskarżonego
o
oznaczenie czynu i kwalifikacji prawnej
o
dane osobowo-poznawcze oskarżonego
o
informacje o stosowaniu środka zapobiegawczego
o
okoliczności popełnienia czynu
o
wysokość szkody
o
wskazanie czy został popełniony w warunkach powrotu do przestepswa
o
wskazanie właściwego sądu i trybu postępowania uzasadnienie(dowody, fakty,
wyjaśnienie podstaw oskarżenia, okoliczności na które powołuje Se oskarżony w
swojej obroni )
o
lista osób których wezwania domaga się oskarżyciel oraz wykaz innych dowodów
o
listę ujawnionych pokrzywdzonych
o
może tu też wnieść o zaniechanie przesłuchania świadka i odczytanie zeznań
świadków przebywających za granicą
SZCZEGÓLNE RODZAJE AKTU OSKARŻENIA
o
uproszczone akty oskarżenia
•
akt oskarżenia sporządzony prze policję – nie musi zawierać uzasadnienia
•
akt oskarżenia w sprawach z oskarżenia prywatnego- może ograniczyc się do
oznaczenia osoby oskarżonego, zarzucanego mu czynu oraz wskazania dowoów
•
ustny akt oskarżenia
o
pokrzywdzony wnosi na ręce policji w sprawach z oskarżenia prywatnego
o
przez oskarżyciela publicznego jako rozszerzenie oskarżenia na nowy czyn
o
namiastki aktów oskarżenia
•
pisma procesowe zastępujące AK oskarżenia
•
wniosek o warunkowe umorzenie postępowania
•
wniosek prok. o umorzenie postępowania u zastosowanie środków zabezpieczają-
cych
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
77 |
S t r o n a
TRYB WNOSZENIA AKTU OSKARŻENIA
Razem z aktem oskarżenia przesyła się sądów akta postępowania przygotowawczego wraz z za-
łącznikami
Każdemu z oskarżonych przesyła się po jednym akcie oskarżenia
O wniesieniu aktu oskarżenia oskarżyciel publiczny zawiadamia oskarżonego, pokrzywdzonego
instytucje, która wniosła zawiadomienie
Obowiązek pouczenia pokrzywdzonego o możliwości dochodzenia roszczeń majątkowych i moż-
liwości występowania w roli oskarżyciela posiłkowego
Obowiązek poinformowania pokrzywdzonego o warunkach skazania oskarżonego w warunkach
skazania bez rozprawy bądź dobrowolnemu poddaniu się przez niego karze.
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
78 |
S t r o n a
POSTĘPOWANIE PRZED SĄDEM I INSTANCJI
KONTROLA OSKARŻENIA
A. Formalna kontrola oskarżenia (aktu oskarżenia i wniosku o warunkowe umorzenie po-
stępowania)
Badaniem czy akt oskarżenia odpowiada ustawowym wymogom zajmuje się prezes sądu.
1.
O wniesieniu aktu oskarżenia oskarżyciel publiczny zawiadamia oskarżonego, pokrzyw-
dzonego instytucje, która wniosła zawiadomienie
2.
Obowiązek pouczenia pokrzywdzonego o możliwości dochodzenia roszczeń majątkowych
i możliwości występowania w roli oskarżyciela posiłkowego
o
W razie stwierdzenia braków prezes sądu zarządzeniem zwraca oskarżycielowi w celu usu-
nięcia braków w ciągu 7 dni, powinien wskazać w szczególności na czym polegają niedocią-
gnięcia, a także w jakim kierunku powinno nastąpić ich usunięcie
o
Oskarżyciel publiczny, który nie wniósł zażalenia jest zobowiązany w terminie 7 dni do wnie-
sienia uzupełnionego lub poprawionego aktu oskarżenia
niedotrzymanie terminu powoduje uznanie aktu oskarżenia za skargę wniesioną po raz
pierwszy;
dotrzymanie terminu skutkuje tym ze akt uważa się za wniesiony z dniem 1 wniesienia
jeśli oskarżyciel ponownie wniesie ten sam nie-poprawiony akt oskarżenia sąd kieruje
sprawę na posiedzenie na, którym stwierdza czy uchybienia uniemożliwiają dalszy bieg,
czy były one tylko niewłaściwą interpretacją przepisów przez organ wydajcy zarządzenie
o zwrocie akt
o
jeśli oskarżyciel złoży zażalenie do sądu właściwego do rozpoznania sprawy – wydanie posta-
nowienia przez ten sąd jest ostateczne, w przypadku negatywnego postanowienia 7 dni na
uzupełnienie aktu
B. Merytoryczna kontrola aktu oskarżenia
Pozytywny wynik kontroli formalnej aktu oskarżenia pozwala przejść do następnego etapu po-
stępowania, na którym następuje wstępne badanie sprawy. Jest ono prowadzone dwuetapowo
przez prezesa sadu i sąd.
W tym przypadku sąd bada czy zachodzą wszystkie warunki ustawowe będące przesłanką
oskarżenia(czy zarzucany czyn jest przestępstwem, czy przyjęta kwalifikacja prawna jest wła-
ściwa). Sąd zobowiązany jest cenić czyn przestępny w oparciu o materiał mu przedstawiony
BEZWZGLĘDNIE NALEŻY SKIEROWAĆ SPRAWĘ NA POSIEDZENIE, jeżeli
1) prokurator złożył wniosek o orzeczenie wobec podejrzanego środków zabezpieczają-
cych.
Udział prokuratora i obrońcy jest obowiązkowy, natomiast strony i pełnomocnicy mogą wziąć
udział w postępowaniu
2) zachodzi konieczność rozważenia kwestii warunkowego umorzenia postępowania
przesłanki zastosowania:
1)
zagrożenie czynu karą nieprzekraczającą 3 lat pozbawienia wolności, bądź 5 lat pozba-
wienia wolności o ile pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, sprawca naprawił szkodę
lub został ustalony sposób jej naprawienia
2)
wina i społeczna szkodliwość nie są znaczne
3)
okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości
4)
dotychczasowa niekaralność sprawcy za przestępstwo umyślne
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
79 |
S t r o n a
5)
pozytywna prognoza
6)
brak sprzeciwu oskarżonego
Co do zasady udział oskarżonego w posiedzeniu jest konieczny
Umarzając sąd orzeka
1. Umarzając warunkowo postępowanie sąd zarządza okres próby, który wynosi od roku do 2 lat i
biegnie od uprawomocnienia się wyroku.
2. Umarzając warunkowo postępowanie sąd zobowiązuje do naprawienia szkody w całości lub w
części
umarzając sąd może orzec o
a)
informowaniu sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby
b)
przeproszeniu pokrzywdzonego
c)
wykonaniu ciążącego na nim obowiązku łożenia utrzymanie innej osoby
d)
powstrzymaniu się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających
e)
orzec o świadczeniu pieniężnym 341 kpk
f)
zakazać na czas oznaczony prowadzenie określonych środków komunikacji
Sąd powinien orzec tez sposób i termin wykonywania obowiązków oraz o nadzorze kuratora lub
osoby godnej zaufania, instytucji lub grupy społecznej.
Wyrok podlega doręczeniu stronom i pokrzywdzonemu
Orzeczenie jest zaskarżalne na zasadach ogólnych, a na orzeczenie o dowodach rzeczowych przy-
sługuje zażalenie
Merytoryczne rozpatrzenie wniosku o warunkowe umorzenie postępowania nie jest możliwe
jeśli:
wydaniu tego orzeczenia sprzeciwia się oskarżony
sąd uznaje, że warunkowe umorzenie postępowania nie byłoby uzasadnione
wówczas sprawę kieruje się na rozprawę a wniosek prokuratora zastępuje akt oskarżenia, który
musi zostać w ciągu 7 dni uzupełniony przez prokuratora
3) Prokurator złożył w akcie oskarżenia wniosek o skazanie oskarżonego bez kierowania
sprawy na rozprawę
Prokurator stosownie do regulacji zawartej w art. 335 może po uprzednio poczynionych z oskar-
żonym ustaleniach, co do kary i środka karnego, jakie mają zostać orzeczone za popełnienie przez
niego występku zagrożonego karą nie-przekraczającą 10 lat pozbawienia wolności – zawrzeć w
akcie oskarżenia wniosek o wydanie wyroku skazującego bez przeprowadzenia rozprawy.
Warunkiem jest tu:
1.
okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości
2.
cele postępowania mimo odstępstwa od przeprowadzenia rozprawy zostaną w pełni osią-
gnięte
zgoda oskarżonego na skazanie bez rozprawy powinna być złożona przez niego osobiście na pi-
śmie.
Sąd może do wniosku prokuratora zastosować korektę, brak zgody na modyfikację skutkuje jego
oddaleniem.
Wyrok podlega doręczeniu stronom
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
80 |
S t r o n a
4) akt oskarżenia wniósł oskarżyciel posiłkowy
5) zachodzi potrzeba wydania postanowienia w kwestii tymczasowego aresztowania
FAKULTATYWNIE KIERUJE SIĘ SPRAWĘ NA POSIEDZENIE:
o
zachodzi potrzeba wydania postanowienia o umorzeniu postępowania z powodu niedopusz-
czalności procesu
o
konieczne jest wydanie orzeczenia o umorzeniu postępowania z uwagi na oczywisty brak fak-
tycznych podstaw oskarżenia
o
zachodzi konieczność wydania postanowienia o niewłaściwości sądu
o
rysuje się potrzeba zwrotu sprawy prokuratorowi celem usunięcia istotnych braków poste-
rowania przygotowawczego(sąd ma obowiązek wskazać o jakie braki chodzi i w jakim kierun-
ku powinno nastąpić ich usunięcie )
o
istnieje potrzeba wydania postanowienia o zawieszeniu postępowania
o
należy orzec w przedmiocie tymczasowego aresztowania lub innego środka przymusu
o
istnieje potrzeba wydania wyroku nakazowego
o
zachodzi konieczność rozważenia możliwości przekazania sprawy do postępowania media-
cyjnego
o
inne
PRZYGOTOWANIE DO ROZPRAWY GŁÓWNEJ
Rozprawę wyznacza się bez nieuzasadnionej zwłoki.
W celu rozplanowania rozprawy przewodniczący może zarządzić posiedzenie sądu.
Prezes sądu określa:
1.
obsadę składu orzekającego
a.
sędziów wyznacza się według wpływu spraw oraz jawnej dla stron listy sę-
dziów(odstępstwo w przypadku choroby lub innej ważnej przyczyny wymaga ad-
notacji)
b.
w drodze losowania w przypadku zagrożenia karą pozbawienia wolności 25 lat lub
dożywocia, na wniosek prokuratora lub obrońcy
i.
terminy
1.
prok. 7 dni od wniesienia oskarżenia
2.
obrońca 7 dni od dnia doręczenia mu odpisu aktu oskarżenia
2.
dzień, godzinę, salę rozprawy
3.
strony i inne osoby, które należy wezwać na rozprawę, lub zawiadomić o jej terminie
4.
inne czynności konieczne do przygotowania rozprawy (np. zapewnienie bezpieczeństwa,
czy w razie sprawy publicznej kart wstępu)
PRZEPISY OGÓLNE O ROZPRAWIE GŁÓWNEJ
Przewodniczący składu w szczególności:
1.
umożliwia stronom wypowiedzenie się co do każdej kwestii podlegającej rozstrzygnię-
ciu(ostatni głos zawsze przysługuje oskarżonemu i jego obrońcy)
2.
podejmuje decyzję o przychylnym załatwieniu wniosku dowodowego strony
3.
wydaje wszelkie zarządzenia niezbędne do utrzymania spokoju i porządku na Sali w
szczególności może
a.
upomnieć, stronę naruszającą powagę, spokój czy porządek sądu
b.
wydalić z Sali po bezskutecznym upomnieniu
c.
możliwość usunięcia publiczności z Sali rozpraw
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
81 |
S t r o n a
d.
nałożenie kary porządkowej grzywny
e.
itd.
4.
stwarza warunki nieskrępowanej wypowiedzi osobom przesłuchiwanym i zapewnia
sprawną realizację zasad jego prowadzenia. Pytania są zadawane w następującym po-
rządku;
a.
strona na której wniosek świadek został dopuszczony
b.
oskarżyciel publiczny
c.
oskarżyciel posiłkowy
d.
pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego
e.
oskarżyciel prywatny
f.
pełnomocnik oskarżyciela prywatnego
g.
powód cywilny
h.
pełnomocnik powoda cywilnego
i.
przedstawiciel społeczny
j.
biegły
k.
podmiot z art. 416
l.
obrońca
m.
oskarżony
n.
członkowie składu orzekającego (mogą zadawać pytania także poza kolejnością )
5.
przewodniczący może uchylić pytania sugerujące odpowiedź i pytania nieistotne
6.
zapobiega porozumiewaniu się osób przesłuchiwanych z osoami, które jeszcze nie zostały
przesłuchane
7.
zwraca uwagę na kolejność przeprowadzanych dowodów (dowody aktu oskarżenia co do
zasady powinny być przed dowodami obrony)
od zarządzeń przewodniczącego przysługuje odwołanie do składu orzekającego, którego decyzja
jest ostateczna
wszyscy obecni powinni wstać kiedy sąd wchodzi na salę i z niej wychodzi, wstaje też każda oso-
ba, do której sąd się zwraca chyba, że przewodniczący zwolni ją z tego obowiązku.
ROZPOCZĘCIE ROZPRAWY
1.
Każdą rozprawę główną rozpoczyna wywołanie sprawy na zarządzenie przewodniczącego
woźny lub protokolant (głośne oznajmienie:
a.
Dotycząca(imię nazwisko oskarżonego)
b.
O czyn
2.
uczestnicy sprawy wchodzą na salę
3.
przewodniczący sprawdza czy wszyscy wezwani stawili się
a.
(z uzasadnionych powodów sprawę można odroczyć)
b.
w razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa oskarżonego, którego obecność
jest obowiązkowa, przewodniczący zarządza jego natychmiastowe zatrzymanie i
doprowadzenie przerywa lub odracza w tym celu rozprawę
c.
niestawiennictwo obrońcy rodzi obowiązek odroczenia sprawy tylko kiedy jest to
obrona konieczna/obowiązkowa, w innym przypadku oskarżony może złożyć
oświadczenie, że domaga się udziału obrońcy bądź będzie się bronił sam
d.
niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego bez usprawiedliwionych powodów
uważa się za odstąpienie od aktu oskarżenia i skutkuje umorzeniem postępowania
e.
w razie niestawiennictwa powoda cywilnego do chwili rozpoczęcia przewodu są-
dowego są pozostawia powództwo cywilne bez rozpoznania, chyba że powód zło-
żył wniosek o jego rozpoznanie bez jego udziału
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
82 |
S t r o n a
f.
niestawiennictwo świadka jest przesłanką do nałożenia na niego akry pieniężnej i
przymusowego doprowadzenia.
g.
Niestawiennictwo biegłego będzie skutkowało odroczeniem rozprawy w sytuacji,
kiedy zaistnieje konieczność złożenia opinii na rozprawie
4.
Na tym etapie możliwe jest też:
1.
żądanie odroczenia rozprawy z uwagi na niezachowanie 7-dniowego terminu
pomiędzy zawiadomieniem oskarżonego a terminem rozprawy
2.
kwestii wyłączenia sędziego podejrzanego o stronniczość
3.
wyłączenia prokuratora i innych oskarżycieli publicznych
4.
złożenia przez pokrzywdzonego, w sprawie, w której akt oskarżenia wniósł
oskarżyciel publiczny, oświadczenia że będzie działał w charakterze oskarżycie-
la posiłkowego
5.
możliwości przyłączenia się do postępowania przez innego pokrzywdzonego
6.
wytoczenia przez pokrzywdzonego powództwa cywilnego
7.
wytoczenia powództwa cywilnego przez prokuratora
8.
możliwość zgłoszenia udziału w sprawie przedstawiciela organizacji społecznej
9.
złożenia oświadczenia o odstąpieniu os oskarżenia
10.
prawa wniesienia przez oskarżonego przeciwko oskarżycielowi wzajemnego
aktu oskarżenia o czyn ścigany z oskarżenia prywatnego
5.
po sprawdzeniu obecności sąd zarządza opuszczenie Sali przez świadków (pokrzywdzony
jeśli bierze udział w sprawie ma prawo zostać na Sali) sąd też może zobligować pokrzyw-
dzonego do udziału w sprawie. Analogicznie biegli i podmiot z 416
PRZEWÓD SĄDOWY
A. Odczytanie oskarżenia
Przewód sądowy zaczyna się od odczytania aktu oskarżenia wraz z uzasadnieniem(kiedy uzasad-
nienie jest szczególnie długie można jego nie czytać, zgoda stron jest tu konieczna tylko wtedy
uzasadnienie aktu oskarżenia jest typowe), którą to czynność dokonuje oskarżyciel(na zarządze-
nie przewodniczącego).
W trybach uproszczonych w wypadku nieobecności oskarżyciela, akt oskarżenia odczytuje proto-
kolant.
Jest tez możliwe złożenie przez oskarżonego pisemnej odpowiedzi na akt oskarżenia(w razie jej
złożenia przewodniczący informuje o jej treści)
B. Wyjaśnienia oskarżonego
Po odczytaniu oskarżenia przewodniczący informuje oskarżonego o prawie złożenia wyjaśnień,
odmowy ich złożenia, lub odpowiedzi na pytania, a następnie pyta czy przyznaje się do zarzuca-
nego mu czynu oraz czy chce złożyć wyjaśnienia i jakie. Poucza też o prawie zadawania pytań oraz
składania wyjaśnień co do każdego dowodu.
W toku składania wyjaśnień oskarżony może potwierdzić dokonanie czynu, negując jednocześnie
zaistnienie przestępstwa z uwagi na istnienie jednego z kontratypów.
Odstępstwem od zasady bezpośredniości jest możliwość odczytania w razie odmowy złożenia
wyjaśnień przez oskarżonego, protokołów z jego zeznań/ przesłuchania w poprzednich fazach
postępowania, jednak tylko w niezbędnym zakresie. Po przeczytaniu protokołu oskarżonemu
przysługuje prawo wypowiedzi(repliki).
Jeśli oskarżonemu zarzucono występek, do końca składania przez niego zeznań może złożyć
wniosek o skazanie go bez przeprowadzenia postępowania dowodowego(w takiej sytuacji jeśli
oskarżony nie ma obrońcy z wyboru sąd może wyznaczyć mu obrońcę z urzędu), sąd oceniając
wiosek sprawdza czy zostały spełnione warunki:
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
83 |
S t r o n a
o
złożenie go musi nastąpić przed zakończeniem pierwszego przesłuchania wszyst-
kich oskarżonych na rozprawie głównej
o
okoliczności popełnienia przestępstwa nie muszą budzić wątpliwości
o
cele postępowania zostaną osiągnięte mimo nieprzeprowadzenia rozprawy w ca-
łości
o
brak sprzeciwu prokuratora i pokrzywdzonego
o
akceptacja stron dla mian zaproponowanych przez sędziego
W takim przypadku nie ma zasady reformationis in peus
Inną możliwością skrócenia postępowania jest przeprowadzenia postępowania dowodowego w
części, jeśli wyjaśnienia oskarżonego przyznającego się do winy nie budzą wątpliwości.
C. Dalsze postępowanie dowodowe
1. Oskarżony ma prawo być obecny przy wszystkich czynnościach postępowania dowodowego .
Ma on w szczególności prawo zadawania pytań osobom przesłuchiwanym.(tylko wyjątkowo jeśli
obecność oskarżonego mogła by wpływać krępująco na zeznania, świadka (współ-oskarżonego,
biegłego itp.) może zarządzić aby na czas przesłuchania opuścił salę, po powrocie należy go nie-
zwłoczni poinformować o przebiegu rozprawy podczas jego nieobecności oraz umożliwić mu zło-
żenie wyjaśnień
Wydalenie oskarżonego z Sali może nastąpić jedynie w wyjątkowych sytuacjach.
2. zeznania świadka
3. Rozszerzenie oskarżenia na inny czyn może nastąpić tylko wtedy kiedy podczas rozprawy wyj-
dą na jaw okoliczności dające podstawę, do zarzucania oskarżonemu innego czynu poza czynem
objętym aktem oskarżenia(tzw. proces wpadkowy).
Sąd może przystąpić do rozpatrywania tego oskarżenia, jeżeli:
o
okoliczności będące podstawą nowego aktu oskarżenia wyszły na jaw podczas
rozprawy
o
oskarżyciel zarzucił inny czyn niż był przedstawiony w akcie oskarżenia
o
oskarżony wyraził zgodę na natychmiastowe rozpatrzenie nowego czynu
o
zdaniem sądu nie zachodzi potrzeba przeprowadzenia postępowania przygoto-
wawczego do nowego czynu.
4. Jeżeli w toku rozprawy w ramach istniejącego aktu oskarżenia istnieje możliwość zmiany kwali-
fikacji prawnej czynu, sąd informuje o tym strony (na wniosek oskarżonego można przerwać roz-
prawę w celu umożliwienia przygotowania obrony)
5. rozprawę główną można przerwać z uwagi na:
o
konieczność sprowadzenia dowodu
o
potrzebę wypoczynku
o
inną ważną przyczynę
przerwę zarządza przewodniczący i może ona trwać nie dłużej niż 35 dni(w razie przekroczenia
uważa się ja za odroczoną), sąd oznacza czas i miejsce rozprawy następnej a strony bez wezwania
mają obowiązek na niej się stawić
Rozprawę po przerwie prowadzi się od początku jeśli:
o
skład sądu uległ zmianie
o
sąd uzna to za konieczne
odroczenia dokonuje się w formie postanowienia na czas dłuższy niż 35 dni jeśli zarządzenie
przerwy nie byłoby wystarczające. Rozprawę odroczoną prowadzi się od początku. Wyjątkowo
można kontynuować chyba, że skład uległ zmianie
6.
Odstępstwem od zasady ciągłości rozprawy jest możliwość usunięcia na tym etapie istot-
nych braków postępowania przygotowawczego, poprzez danie prokuratorowi odpowied-
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
84 |
S t r o n a
niego czasu na usuniecie braków. (na wniosek prok. można termin przedłużyć) . Jeśli pro-
kurator nie dotrzyma terminu sąd orzeka wątpliwości na korzyść oskarżonego.
ZAMKNIĘCIE PRZEWODU SĄDOWEGO
Zamknięcie przewodu sądowego wieńczy zakończenie postępowania dowodowego. Następuje
ono po ustaleniu przez przewodniczącego, że strony nie wnoszą o uzupełnienie materiału dowo-
dowego, Warunkiem zamknięcia przewodu jest też uznanie sprawy za wyjaśnioną(w innej sytu-
acji sąd powinien przeprowadzić dowód z urzędu).
Aż do wydania wyroku sąd może wznowić postępowania, jednak może to nastąpić tylko w dwóch
przypadkach:
1.
możliwość uprzedzenia stron o zmianie kwalifikacji prawnej czynu, jeżeli nie uczyniono
tego w toku przewodu sadowego
2.
konieczność udzielenia dodatkowego głosu stronom(także świadkom)
GŁOSY STRON
Po zamknięciu przewodu sądowego, strony maja prawo wypowiedzieć się co do całości zebranego
materiału dowodowego. Tym etapem kieruje przewodniczący udzielając głosy stronom według
następującej kolejności:
1.
oskarżyciel publiczny
2.
pełnomocnik oskarżyciela publicznego
3.
oskarżyciel posiłkowy
4.
pełnomocnik oskarżyciela prywatnego
5.
oskarżyciel prywatny
6.
pełnomocnik powoda
7.
powód cywilny
8.
podmiot z 416
9.
przedstawiciel społeczny
10.
obrońca oskarżonego
11.
oskarżony
Jeżeli oskarżyciel lub powód cywilny występuje w ramach repliki należy również udzielić głos
obrońcy i oskarżonemu.
Jeśli sąd uzna pod wpływem przemowy jednej strony, że należy uzupełnić materiał dowodowy –
do wydania wyroku ma prawo wznowienia postępowania i udzielenia głosu stronom. Co wymaga
kolejnego zamknięcia.
WYROKOWANIE
A. Narada i głosowanie
Po wysłuchaniu głosów stron sąd niezwłocznie przystępuje do narady. Przebieg narady i głoso-
wania jest tajny, nie sporządza się z tych czynności protokołu.
(przypominam – do momentu ogłoszenia wyroku sąd może wznowić postępowanie)
Podstawę wyroku może stanowić tylko całokształt okoliczności ujawnionych w toku rozprawy.
Ze względu na zawiłość sprawy lub innych ważnych powodów można odroczyć wydanie wyroku
Przekroczenie 7 dniowego terminu odroczenia wyroku skutkuje koniecznością przeprowadzenia
rozprawy od początku
B. Sporządzenie wyroku
Niezwłocznie po ukończeniu głosowania sąd sporządza wyrok na piśmie, czynność tę dokonuje
przewodniczący lub protokolant bod nadzorem przewodniczącego
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
85 |
S t r o n a
Wyrok wydaje się w imieniu RP i jest podpisywany przez wszystkich członków sladu orzekające-
go.
Każdy wyrok winien zwierać:
1.
oznaczenie sądu, który go wydał, oraz sędziów, ławników oskarżycieli i protokolanta
2.
datę oraz miejsce rozpoznania sprawy i wydania wyroku
3.
imię i nazwisko oraz inne dane określające tożsamość oskarżonego
4.
przytoczenie opisu i kwalifikacji prawnej czyny, którego poełnienie oskarżyciel zarzucił
oskarżonemu
5.
rozstrzygnięcie sądu
6.
wskazanie stosownych przepisów ustawy karnej
wyrok skazujący powinien dodatkowo zawierać
7.
dokładny opis przypisanego oskarżonemu czynu oraz jego kwalifikację prawną
8.
rozstrzygnięcie co do kary i środków karnych a w razie potrzeby co do zaliczenia ich na
poczet TA
Wydanie wyroku skazującego nakłada na sąd obowiązek rozstrzygnięcia szeregu dalszych
kwestii:
o
oceny zasadności powództwa cywilnego, bądź pozostawienie go bez rozpoznania(to
także gdy wydano wyrok nny niż skazujący)
o
wypowiedzenie się w kwestii zasądzenia z urzędu odszkodowania na rzecz pokrzyw-
dzonego, chyba że ustawa stanowi inaczej
o
zajęcia stanowiska co do określonego w ustawie obowiązku orzeczenia o nawiązce
lub obowiązku naprawienia szkody
inne w razie skazania
o
ocena zasadności wniosku prokuratora co do kwestii odpowiedzialności podmiotu,
który uzyskał korzyść majątkową w warunkach określonych w art. 52 ,416
o
zaliczenia na poczet kary okresu tymczasowego aresztowania odbytego w innej rów-
nolegle toczącej się sprawie w której zapadł wyrok uniewinniający, umarzający lub
odstąpiono od wymierzenia kary
Orzeczenie kończące postępowanie, zapadające po rozpoczęciu przewodu sądowgo podejmowane
są w formie wyroku.
C. Ogłoszenie wyroku
Po podpisaniu wyroku przewodniczący ogłasza go publicznie przez odczytanie jego treści, w cza-
sie ogłaszania wyroku wszyscy obecni oprócz sądu powinni zachować pozycję stojącą.
Ogłoszenie wyrku zawsze jest jawne.
Fakt złożenia zdania odrębnego podaje się do wiadomości po ogłoszeniu wyroku, a jeżeli członek
składu orzekającego, który złożył zdanie odrębnw, wyrazi na to zgodę także jego nazwisko
Niestawiennictwo stron ich obrońców i pełnomocników nie stoi na przeszkodzie ogłoszeniu wy-
roku
Jeżeli oskarżony pozbawiony wolności nie był obecny przy ogłaszaniu wyroku nie miał obrońcy
orzeczenie to należy dostarczyć oskarżonemu wraz z pouczeniem o przysługującym terminie i
sposobie wniesienia środka zaskarżenia
D. Ustne przytoczenie najważniejszych powodów
Przewodniczący albo delegowany przez niego członek składu orzekającego, podaje ustne najważ-
niejsze powody wyroku(powinna ona być zbliżona do jego pisemnego odpowiednika)
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
86 |
S t r o n a
E. Pouczenie o prawie, terminie i sposobie wniesienia środka zaskarżenia
Pouczenie stron o sposobie odwołania się od wyroku następuje bezpośrednio po przeczytaniu
ustnego uzasadnienia wyroku, czynności tej dokonuje przewodniczący zamieszczając odpowied-
nią wzmiankę w protokole rozprawy (brak pouczenia lub mylne pouczenie nie jest ujemną prze-
słanką procesową )
Podmiot z 416, a w wyroku warunkowo umarzającym postępowanie także pokrzywdzony w ter-
minie 7 dni od ogłoszenia wyroku może złożyć pisemny wniosek o sporządzenie na piśmie i dorę-
czenie uzasadnienia wyroku.
Termin na wniesienie apelacji biegnie dla każdego uprawnionego od doręczenia mu wyroku z
uzasadnieniem przez 14 dni.
Są to terminy zawite a niedotrzymanie ich powoduje odmową wydania wyroku z uzasadnieniem
lub apelacji wydając stosowne zarządzenie, na które stronom przysługuje zażalenie
F. Zamknięcie rozprawy głównej
Decyzję o zamknięciu rozprawy głównej podejmuje przewodniczący składu orzekającego i ma ona
formę zarządzenia
G. Czynności końcowe postępowania przed sądem I instancji
Czynności końcowe obejmują okres pomiędzy zamknięciem rozprawy a wniesieniem apelacji,
bądź zamknięciem rozprawy a uprawomocnieniem się wyroku.
Do najistotniejszych czynności na tym etapie należą:
1.
wniosek o uzasadnienie wyroku
2.
sporządzenie uzasadnienia wyroku – powinno być sporządzone w ciągu 14 dni od daty
złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia, a w szczególnym przypadku z urzędu.
W sprawie zawiłej prezes sądu może przedłużyć ten termin na czas oznaczony
wyrok wraz z uzasadnieniem doręcza się stronie oraz podmiotowi z 416(jeśli złożył wniosek).
Jeżeli sprawę przeprowadzono z wyłączeniem jawności ze względu na ważny interes państwa
zamiast uzasadnienia doręcza się zawiadomienie, że uzasadnienie zostało sporządzone.
Uzasadnienie powinno zawierać:
o
jakie fakty są uznał za udowodnione lub nieudowodnione, na jakich oparł się dowodach i
dlaczego nie uznał dowodów przeciwnych
o
wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku
o
przytoczenie okoliczności, które sąd miał na względzie przy wymierzaniu kary, a zwłasz-
cza przy zastosowaniu nadzwyczajnego złagodzenia kary itp.
Uzasadnienie orzeczenia podpisują sędziowie, którzy wyrok wydali(w sprawach 1 sędzia i ławni-
cy – tylko sędzia chyba, chyba że zgłoszono zdanie przeciwne)
H. Uzupełnienie i sprostowanie wyroku
Sąd może uzupełnić bądź sprostować wyrok na posiedzeniu jeżeli orzeczenie:
1.
nie zawiera rozstrzygnięcia co do przepadku, zaliczenia tymczasowego aresztowania, za-
trzymania
lub
środków
zapobiegawczych
albo
dowodów
rzeczowych
zawiera nieprawidłowe zaliczenie okresu kary tymczasowego aresztowania na poczet
orzeczonej kary
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
87 |
S t r o n a
POSTĘPOWANIE ODWOŁAWCZE
UWAGI OGÓLNE
A. Zakres zaskarżenia i krąg uprawnionych
Od orzeczenia wydanego w I instancji przysługuje środek odwoławczy tylko stronom i podmio-
towi z art. 416 mającym gravamen(można skarżyć tylko rozstrzygniecie lub ustalenia naruszające
prawa lub szkodzące interesom – nie dotyczy oskarżyciela publicznego)
Orzeczenie można zaskarżyć w całości lub w części a także można zaskarżyć samo uzasadnienie
orzeczenia.
Odwołujący się powinien wykazać:
1.
rozstrzygnięcie lub ustalenie z którym się nie zgadza
2.
określić czego się domaga
3.
może wskazać nowe fakty i dowody
jeśli wniosek pochodzi od oskarżyciela publicznego, obrońcy lub pełnomocnika ponadto
powinien zawierać
4.
wskazania zarzutów stawianych rozstrzygnięciu oraz uzasadnienie
wniosek składa się na piśmie do sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie(strona może złożyć)
B. odmowa przyjęcia/pozostawienie bez rozpoznania/cofnięcie
Prezes sądu I instancji odmawia przyjęcia środka odwoławczego jeżeli:
o
został wniesiony po terminie
o
został wniesiony przez osobę nieuprawnioną
o
wniosek jest niedopuszczalny z mocy ustawy
na zarządzenie o odmowie przyjęcia przysługuje zażalenie
Sąd odwoławczy pozostawia bez rozpoznania przyjęty środek odwoławczy, jeżeli:
o
został wniesiony po terminie
o
został wniesiony przez osobę nieuprawnioną
o
wniosek jest niedopuszczalny z mocy ustawy
o
wniosek został przyjęty na podstawie niezasadnego przywrócenia terminu
Na postanowienie przysługuje zażalenie do innego równorzędnego sądu odwoławczego, chyba że
zostało wydane przez SN
Środek odwoławczy można cofnąć
1.
oskarżony może cofnąć wniesiony na jego korzyść środek odwoławczy, chyba że wniósł go
oskarżyciel publiczny lub zachodzi obrona obligatoryjna
2.
Środka odwoławczego wniesionego na korzyść oskarżonego nie można cofnąć bez jego
zgody
Cofnięty środek odwoławczy sąd pozostawia bez rozpoznania
C. Granice rozpoznania
Sąd odwoławczy rozpoznaje sprawę w granicach środka odwoławczego, a w zakresie szerszym o
tyle o ile ustawa przewiduje
Sąd odwoławczy musi rozpatrzyć wszystkie wnioski i zarzuty wskazane w środku odwoławczym
chyba, że ustawa stanowi inaczej
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
88 |
S t r o n a
Sąd odwoławczy może orzec na niekorzyść oskarżonego tylko wtedy, gdy wniesiono na jego nie-
korzyść środek odwoławczy i tylko w granicach zaskarżenia.
Wyjątek:
o
W przypadkach określonych w art. 60.2 i 3 kk
o
W art. 36 lub 156 kks
o
W przypadku skazania z zastosowaniem 335 i 387 kpk
o
W przypadku wyroku nakazowego
Gdy nie wniesiono zaskarżenia
o
W przypadku współ-oskarżonego, którego środek odwoławczy dotyczył gdy te same
względy przemawiają za uchyleniem(tylko na korzyść)
Jeżeli środek odwoławczy pochodzi od oskarżyciela publicznego lub pełnomocnika może orzec na
niekorzyść oskarżonego w razie stwierdzenia uchybień w środku odwoławczym
Środek odwoławczy wniesiony na niekorzyść może spowodować także korzyść oskarżonego
Sąd może ograniczyć rozpoznanie tylko do niektórych uchybień jeżeli rozpoznanie w tym zakresie
jest wystarczające
D. Możliwe wyroki
Sąd może po rozpoznaniu środka:
1.
utrzymać orzeczenie sądu niższej instancji w mocy
2.
zmienić lub uchylić zaskarżone orzeczenie w całości lub w części
3.
jeżeli pozwalają na to zebrane dowody sąd zmienia orzeczenie do istoty lub uchyla je i
umarza postępowanie
4.
w innych przypadkach uchyla orzeczenie i przekazuje sprawę sądowi I instancji
Orzeczenie podlega uchyleniu lub zmianie w razie stwierdzenia :
o
obrazu przepisów prawa materialnego
o
obrazy przepisów postępowania, jeśli mogła mieć wpływ na treść orzeczenia
o
błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia
o
rażącej niewspółmierności kary lub niesłusznego zastosowania środka zabezpie-
czającego lub innego środka – rażąca niesprawiedliwość
o
Bezwzględne przesłanki uchylenie wyroku – sąd odwoławczy uchyla zaskarżone orzeczenie
(na korzyść oskarżonego)jeżeli:
1.
w wydaniu orzeczenia brała udział osoba nieuprawniona lub niezdolna do orzekania lub
podlegająca wyłączeniu
2.
sąd był nienależnie obsadzony lub którykolwiek z członków był nieobecny na całej rozpra-
wie
3.
sąd powszechny orzekł w sprawie należącej do sądu właściwości sadu szczególnego i vice
versa
4.
sąd niższego rzędu orzekł o sprawie należącej do właściwości sądu wyższego rzędu
5.
orzeczono karę lub środek zabezpieczający i karny nieznany ustawie
6.
zapadło z naruszeniem zasady większości głosów lub nie zostało podpisane przez którą-
kolwiek z osób
7.
zachodzi sprzeczność w treści orzeczenia uniemożliwiająca jego wykonanie
8.
zostało wydane pomimo że postępowanie karne dotyczącego tego samego czynu i tej samej
osoby było już wydane przez inny sąd
9.
zachodzi jedna z przesłanek wyłączających postępowanie
10.
oskarżony nie miał obrońcy lub obrońca nie brał udziału w czynnościach w wypadkach
obrony obligatoryjnej
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
89 |
S t r o n a
11.
sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego, którego obecność była obowiązko-
wa
E. Ponowne rozpoznanie
Sąd któremu przekazano sprawę do ponownego rozpoznania orzeka w granicach w jakich nastą-
piło przekazanie
Przeprowadzając ponownie postępowanie dowodowe w zakresie dowodów nie mających wpływu
na uchylenie wyroku sąd któremu sprawę przekazano może poprzestać na ich ujawnieniu
Zapatrywania prawne i wskazania sądu odwoławczego są wiążące dla sądu któremu sprawę
przekazano
W razie przekazania sprawy do ponownego rozpoznania można wydać orzeczenie surowsze tylko
wtedy gdy orzeczenie było zaskarżone na niekorzyść oskarżonego
Apelacja
Apelacja jest zwyczajnym środkiem odwoławczym od nieprawomocnego wyroku sądu pierwszej
instancji (wyroku skazującego, uniewinniającego, umarzającego postępowanie, warunkowo uma-
rzającego postępowanie karne, wyroku łącznego). Przysługuje ona stronom, podmiotowi określo-
nemu w art. 416 oraz - po zmianie k.p.k. nowelą z 10 stycznia 2003 r. - pokrzywdzonemu od wy-
roku warunkowo umarzającego postępowanie na posiedzeniu.
Do wniesienia apelacji uprawnieni są również obrońcy i pełnomocnicy stron, a także osoby wska-
zane w art. 58 § 1, art. 61 § 1, art. 63 § 1 i art. 76. Art. 444 przewiduje możliwość „stanowienia ina-
czej” w tym zakresie, co konkretyzuje się w art. 506 § 1, zgodnie z którym oskarżonemu i oskarży-
cielowi przysługuje prawo wniesienia sprzeciwu do sądu, który wydał wyrok nakazowy.
Prokurator w ramach ingerencji w ściganie przestępstw prywatnoskargowych jest uprawniony do
wniesienia apelacji na korzyść oskarżonego, w tym także apelacji zawierającej żądanie jego unie-
winnienia, pod warunkiem, że wymaga tego interes społeczny. Słusznie podnosi się, iż prokurator
dysponuje pełnią uprawnień przyznanych oskarżycielowi publicznemu w postępowaniu sądo-
wym
Termin
Termin na wniesienie apelacji wynosi 14 dni i biegnie od daty doręczenia wyroku z uzasadnie-
niem. Apelacja wniesiona przed terminem złożenia wniosku o uzasadnienie wyroku wywołuje
obowiązek sporządzenia uzasadnienia wyroku
Przymus adwokacji
Apelacja od wyroku sadu okręgowego, która nie pochodzi od prokuratora lub pełnomocnika po-
winna być sporządzona i podpisana przez adwokata.
Zakres apelacji
1.
apelacje co do winy uważa się za zwróconą przeciwko całemu wyrokowi
2.
apelacją co do kary uważa się za zwróconą co do całości rozstrzygnięć co do kary i środ-
ków karnych
Przyjęcie apelacji
O przyjęciu apelacji zawiadamia się strony, pełnomocników, prokuratora oraz obrońców po czym
akta przekazuje się sądowi odwoławczemu
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
90 |
S t r o n a
Rozprawa
Sąd odwoławczy rozpoznaje sprawę na rozprawie a w przypadkach przewidzianych przez ustawę
na posiedzeniu
Udział stron
Udział w sprawie prokuratora jest obowiązkowy
Udział w rozprawie obrońcy jest obowiązkowy w przypadku obrony obligatoryjnej
Udział innych stron jest obowiązkowy tylko jeśli prezes tak postanowi
Niestawiennictwo prawidłowo powiadomionych o sprawie stron nie tamuje biegu sprawy chyba,
że ich obecność była obligatoryjna
Postępowanie dowodowe
Sąd odwoławczy nie przeprowadza postępowania dowodowego co do istoty sprawy
W wyjątkowych sytuacjach sąd odwoławczy może przeprowadzić dowód na rozprawie uznając
potrzebę uzupełnienia przewodu sądowego jeżeli przyspieszy to postępowanie.
Przebieg postępowania:
o
ustne sprawozdanie, w którym sędzia sprawozdawca przedstawia przebieg i wy-
niki dotychczasowego postępowania oraz zarzuty i wnioski apelacyjne jak również
kwestie wymagające rozstrzygnięcia z urzędu
o
(prawo)strony mogą składać oświadczenia ustnie lub na piśmie
o
przewodniczący udziela stronom głosu w kolejności przez siebie ustalonej, przy
czym najpierw udziela głosu skarżącemu(oskarżony i obrońca zawsze mają prawo
wypowiedzieć się po innych)
ZAKAZY(ZASADY NE PEIUS)
o
sąd odwoławczy nie może skazać oskarżonego, którego sąd I instancji uniewinnił
lub co do, którego w I instancji umorzono lub warunkowo umorzono postępowa-
nie
o
sąd odwoławczy może orzec karę surowszą tylko kiedy nie zmienia to ustaleń fak-
tycznych będących podstawą wyroku
o
sąd odwoławczy nie może zaostrzyć kary przez wymierzenie kary dożywocia
poprawienie kwalifikacji prawnej
nie zmieniając ustaleń faktycznych sąd odwoławczy zmienia błędną kwalifikacje prawną nieza-
leżnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów
Wyrok
O utrzymaniu w mocy, uchyleniu, zmianie wyroku sądu I instancji sąd odwoławczy orzeka wyro-
kiem, co do którego musi sporządzić uzasadnienie w ciągu 14 dni
Zażalenie
Zażalenie jest zwyczajnym środkiem odwoławczym przysługującym na decyzje procesowe - po-
stanowienia (art. 459 i 465) i zarządzenia (art. 466). O dopuszczalności zaskarżenia w trybie zaża-
lenia określonej decyzji decyduje rzeczywista treść danej decyzji, określona przez przedmiot, i
prawnoprocesowe konsekwencje zawartego w niej rozstrzygnięcia
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
91 |
S t r o n a
Przedmiot
Zażalenie przysługuje na:
1.
postanowienia sądu zamykające drogę do wydania wyroku
2.
postanowienia co do środka zabezpieczającego
3.
inne przypadki określone w ustawie
Termin
Zażalenie wnosi się w terminie 7 dni od daty ogłoszenia postanowienia, a jeśli ustawa nakazuje
jego doręczenie od dnia doręczenia
Wstrzymanie
Jeśli ustawa nie stanowi inaczej zażalenie nie wstrzymuje wykonania zaskarżonego postanowie-
nia, sąd jednak może postanowić inaczej
Dewolutywność
Sąd na którego postanowienie złożono zażalenie, może je uwzględnić, jeżeli orzeka w tym samym
składzie w którym wydał to postanowienie, w przeciwnym razie prezes sądu przekazuje sądowi,
który ma je rozpatrzyć wraz z aktami i niezbędnymi odpisami
Obecność stron
Strony(obrońcy i pełnomocnicy) maja prawo uczestniczyć w posiedzeniu, jeżeli zażalenie dotyczy-
ło postanowienia zamykającemu drogę do rozpoznania sprawy lub postanowienia dotyczącego
środka zabezpieczającego. W innych przypadkach sąd może zezwolić stronom na udział
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
92 |
S t r o n a
NADZWYCZAJNE ŚRODKI ZASKARŻENIE
Nadzwyczajne środki zaskarżenia to środki prawne służące do wywołania kontroli
i wzruszenia prawomocnego orzeczenia sądowego kończącego postępowanie.
Chodzi tu więc o zrewidowanie rozstrzygnięć zawartych w orzeczeniu które nie podlega już za-
skarżeniu w zwykłym trybie instancji. Środki te spełniają zatem rolę swoistego wentyla bezpie-
czeństwa, stwarzając możliwość eliminowania najpoważniejszych błędów wymiaru sprawiedli-
wości zawartych w prawomocnych orzeczeniach kończących postępowanie. Bezpieczeństwo
prawne wymaga bowiem aby w pewnym momencie orzeczenie kończące postępowanie nabrało
cechy niewzruszalności. Niewzruszalność taką orzeczenie nabywa poprzez prawomocność która
oznacza niemożność zaskarżenia już orzeczenia w drodze środka odwoławczego.
KASACJA
Przedmiot
Od prawomocnego wyroku sądu odwoławczego kończącego postępowanie może być wniesiona
kasacja
Uprawnione strony
1.
strony
2.
strona, która nie zaskarżyła orzeczenia sądu I instancji jeżeli zmieniono wyrok na jej nie-
korzyść, dotyczy art. 439
3.
prokurator generalny
4.
rzecznik praw obywatelskich
kasację można wnieść tylko raz
Podstawy
Kasacja może być wniesiona tylko z powodu(439):
1.
w wydaniu orzeczenia brała udział osoba nieuprawniona lub niezdolna do orzekania lub
podlegająca wyłączeniu
2.
sąd był nienależnie obsadzony lub którykolwiek z członków był nieobecny na całej roz-
prawie
3.
sąd powszechny orzekł w sprawie należącej do sądu właściwości sadu szczególnego i vice
versa
4.
sąd niższego rzędu orzekł o sprawie należącej do właściwości sądu wyższego rzędu
5.
orzeczono karę lub środek zabezpieczający i karny nieznany ustawie
6.
zapadło z naruszeniem zasady większości głosów lub nie zostało podpisane przez którą-
kolwiek z osób
7.
zachodzi sprzeczność w treści orzeczenia uniemożliwiająca jego wykonanie
8.
zostało wydane pomimo że postępowanie karne dotyczącego tego samego czynu i tej sa-
mej osoby było już wydane przez inny sąd
9.
zachodzi jedna z przesłanek wyłączających postępowanie
10.
oskarżony nie miał obrońcy lub obrońca nie brał udziału w czynnościach w wypadkach
obrony obligatoryjnej
11.
sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego, którego obecność była obowiąz-
kowa
12.
inne rżące naruszenie prawa jeśli mogło mieć istotny wpływ na treść orzeczenia
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
93 |
S t r o n a
inne przesłanki(nie dotyczą jednak uchybień powyższych i kasacji wniesionej przez PG i RPO)
o
kasację na korzyść można wnieść tylko w przypadku skazania za przestępstwo lub prze-
stępstwo skarbowe na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia kary
o
kasację na niekorzyść można wnieść jedynie w razie uniewinnienia oskarżonego lub umo-
rzenia postępowania z przyczyn wskazanych w art. 17 1,3 i 4 oraz z powodu niepoczytal-
ności
Termin
Termin na wniesienie kasacji dla stron wynosi 30 dni od daty doręczenia orzeczenia z uzasadnie-
niem. Wniosek o doręczenie orzeczenia należy złożyć w sądzie, który wydal wyrok do 7 dni od
jego ogłoszenia
Terminy powyższe nie dotyczą PG i RPO
Niedopuszczalne jest wniesienie kasacji po upływie 6 miesięcy od uprawomocnienia się orzecze-
nia.
Tryb
Strona wnosi kasację do SN za pośrednictwem sądu odwoławczego(PG i RPO - bezpośrednio)
Jeżeli kasacja nie pochodzi od PG lub RPO, prokuratora, powinna być sporządzona przez pełno-
mocnika będącego adwokatem/radcą prawnym.
Odmowa przyjęcia
Prezes sądu do którego wniesiono kasację odmawia jej przyjęcia jeżeli zachodzą braki formalne,
lub została wniesiona po terminie lub przez nieuprawnioną osobę, albo kasację wniesiono z nie-
właściwych powodów(przysługuje zażalenie do SN)
Pozostawienie bez rozpoznania
SN pozostawia przyjętą, kasację bez rozpoznania jeżeli odpowiada przesłankom odmowy przyję-
cia, lub jej przyjęcie nastąpiło wskutek bezzasadnego przywrócenia terminu
Wstrzymanie wykonania/środek zapobiegawczy
W razie wniesienia kasacji SN może wstrzymać wykonanie wyroku zaskarżonego
W przypadku kasacji na niekorzyść SN morze orzec o zastosowaniu środków zapobiegawczych
Skład/rozpatrywanie
SN orzeka 1 osobowo chyba że prezes SN postanowi inaczej
SN rozpatruje kasację od wyroku na rozprawie, a na kasację od postanowienia może rozpatrywać
na posiedzeniu
SN rozpatruje kasację w granicach zaskarżenia i podniesionych zarzutów(wyjątek: na korzyść
współoskarżonych, 439, poprawienie kwalifikacji prawnej)
Rodzaje orzeczeń
1.
SN oddala kasację albo zaskarżone orzeczenie uchyla w części lub w całości
2.
uchylając zaskarżone orzeczenie SN przekazuje sprawę właściwemu sądowi do po-
nownego rozpoznania albo umarza postępowanie
WZNOWIENIE POSTĘPOWANIA
podstawy wznowienia;
Art. 540. § 1. Postępowanie sądowe zakończone prawomocnym orzeczeniem wznawia się, jeżeli:
POSTĘPOWANIE KARNE – wykłady
94 |
S t r o n a
1) w związku z postępowaniem dopuszczono się przestępstwa, a istnieje uzasadniona podstawa
do przyjęcia, że mogło to mieć wpływ na treść orzeczenia,
2) po wydaniu orzeczenia ujawnią się nowe fakty lub dowody nie znane przedtem sądowi, wska-
zujące na to, że:
a) skazany nie popełnił czynu albo czyn jego nie stanowił przestępstwa lub nie podlegał karze,
b) skazano go za przestępstwo zagrożone karą surowszą albo nie uwzględniono okoliczności
zobowiązujących do nadzwyczajnego złagodzenia kary albo też błędnie przyjęto okoliczności
wpływające na nadzwyczajne obostrzenie kary,
c) sąd umorzył lub warunkowo umorzył postępowanie karne błędnie przyjmując popełnienie
przez oskarżonego zarzucanego mu czynu.
§ 2. Postępowanie wznawia się na korzyść strony, jeżeli Trybunał Konstytucyjny orzekł o nie-
zgodności z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą przepisu prawnego,
na podstawie którego zostało wydane orzeczenie; wznowienie nie może nastąpić na niekorzyść
oskarżonego.
§ 3. Postępowanie wznawia się na korzyść oskarżonego, gdy potrzeba taka wynika z rozstrzygnię-
cia organu międzynarodowego działającego na mocy umowy międzynarodowej ratyfikowanej
przez Rzeczpospolitą Polską.
Wniosek o wznowienie
Wznowienie postępowania może nastąpić na wniosek stronny lub z urzędu(tylko w przypadku
ujawnienia się uchybienia z 439 + pkt 9-11 tylko na korzyść)
W razie śmierci strony może też go wnieść osoba najbliższa, niedopuszczalne jest wznowienie
postępowania z urzędu na niekorzyść oskarżonego po upływie 6 miesięcy od daty uprawomoc-
nienia się orzeczenia.
Wznowienie postępowania ograniczające się tylko do roszczenia majątkowego wynikającego z
przestępstwa może nastąpić tylko przez sąd właściwy do orzekania w sprawach cywilnych.
W kwestii wznowienia orzeka sąd okręgowy, zaś w kwestii wznowienia postępowania zakończo-
nego wyrokiem sądu okręgowego sąd apelacyjny
W kwestii wznowienia postępowania zakończonego orzeczeniem sądu apelacyjnego lub najwyż-
szego orzeka sąd najwyższy w składzie 3 sędziów.
W kwestii wznowienia sąd orzeka na posiedzeniu bez udziału stron, chyba że sąd postanowi ina-
czej
Jeżeli sąd zarządził sprawdzenie okoliczności w trybie art. 97, strony maja prawo uczestniczyć w
czynnościach sprawdzających.
Rodzaje orzeczeń
Na postanowienie oddalające lub pozostawiające wniosek bez rozpoznania przysługuje zażalenie,
chyba że orzekł o tym sąd najwyższy lub apelacyjny
Orzekając o wznowieniu sąd uchyla zaskarżone orzeczenie i przekazuje sprawę właściwemu są-
dowi do ponownego rozpoznania
Uchylając zaskarżone orzeczenie, sąd może wyrokiem uniewinnić oskarżonego, jeżeli nowe fakty
lub dowody wskazują że orzeczenie to jest oczywiście niesłuszne albo też postępowanie umorzyć
- przysługuje od tego środek odwoławczy chyba że wydał je SN