2

Przeczytaj uważnie tekst, a następnie wyko-

naj umieszczone po nim zadania. Odpowiadaj

tylko na podstawie tekstu i tylko własnymi sło-

wami, chyba że w zadaniu polecono inaczej.

Udzielaj tylu odpowiedzi, o ile poproszono.

SŁOWA NA CHWAŁĘ MOWY

1.

Apologeta języka francuskiego, wielki pi-

sarz Antoine de Rivarol, głosił: „Języki psują

się i przemijają, bo idą za schyłkiem państwa”.

Wybieramy przykład Francji dla wyrazistszej

tezy, bo we Francji obrona, czy lepiej ochrona,

języka ojczystego to z pewnością nie tyle dzie-

dzina kultury, co misja polityczna, a nawet re-

ligia państwa. Już Franciszek I – w głośnym

edykcie z 1539 r. – zobowiązał sądy i urzędy do

posługiwania się francuskim zamiast łaciną

– wszak kto ma język, ten ma władzę. Królo-

wie i prezydenci trzymali się przez wieki tej sa-

mej zasady: „Poprzez politykę podatkową, ar-

chiwa, swego rodzaju »pamięć« państwa,

a szczególnie poprzez język – państwo buduje

swój autorytet, swe panowanie nad obywatelem

francuskim”.

2.

Okopami trwałej obrony języka we Francji

są najpierw instytucje. To jeden z nielicznych

krajów na świecie, który stworzył areopag, gro-

no otoczone powszechnym szacunkiem – Aka-

demię Francuską, a pierwszym oficjalnym za-

daniem tego ciała jest opracowywanie słowni-

ka języka francuskiego. Akademicy, wśród nich

najwybitniejsi pisarze, dotarli w swym trudzie

dopiero do litery M. Dlaczego tak wolno? – To
równocześnie oswajanie i zawłaszczanie języ-
ka. Tak jak Ludwik XIV wychowywał szlachtę
francuską, osadzając ją na swoim dworze
w Wersalu, tak Akademia kultywuje język,
oczyszczając go z regionalizmów, dialektów
i składników niepożądanych –

mówi Marc

Nouschi, historyk i dyrektor Instytutu Francu-

skiego w Warszawie.

[…]

3.

To akurat w Polsce byłoby nie do pomyśle-

nia – zwłaszcza dzisiaj. Odradzają się u nas kul-

tury regionalne, a z nimi poczucie dumy z przy-

należności do nich i z lokalnej mowy. Rodzi to

jednak zaskakujące niespodzianki, czego świe-

żym przykładem było spięcie między władzą

kościelną a autorami i entuzjastami przekładów

świętych tekstów chrześcijaństwa na mowę ślą-

ską czy góralską (a także, o zgrozo!, na narze-

cze hip-hopu). W tle czaić się może poważniej-

szy problem – właśnie polityczny – kiedy, znów

na Śląsku, od sprawy dialektu można przejść do

postulatu legalnego uznania narodowości ślą-

skiej. Jednak generalnie – inaczej niż Francuzi

– widzimy w gwarach i regionalizmach nie

zubożenie i zagrożenie dla jedności republiki,

lecz bogactwo kulturowe.

4.

We Francji elementem kluczowym jest du-

chowe porozumienie wszystkich sił politycznych,

że sam język francuski stanowi nie tylko tworzy-

wo kultury, ale też narzędzie polityczne: jest ję-

zykiem Republiki – w patosie francuskim – jed-

nej i niepodzielnej, jest językiem oświecenia, pra-

wa i postępu. We Francji panuje swego rodzaju

zdrowy snobizm na najlepszy możliwy język. To

wprost niewiarygodne, lecz wszyscy politycy fran-

cuscy jakiegoś kalibru poddawali się dobrowol-

nie surowym próbom literackim. Generał de Ga-

ulle napisał pamiętniki; transkrypcje zwykłych

konferencji prasowych składają się z modelowych

zdań ze zdumiewającą zgodnością czasów i try-

bów (kto zna francuski, wie, że naliczymy tam

chyba z 18 form czasownikowych); François Mit-

terrand był także naprawdę wielkim pisarzem. Od

skrajnej lewicy po skrajną prawicę wszyscy się

temu z radością poddają. Tak pomiatany (i słusz-

nie) politycznie Jean-Marie Le Pen jest równo-

cześnie podziwiany za mistrzostwo języka, wręcz

finezję w dopieszczaniu końcówek deklinacyj-

nych i koniugacyjnych. Tego ludzie oczekują od

polityków, to się ceni i podoba. Dzisiejszy pre-

mier Dominique de Villepin jest nie tylko auto-

rem książek, ale również prawie tysiącstronico-

wego traktatu o poezji. Takimi atutami nasi po-

litycy jak dotąd, niestety, pochwalić się nie mo-

gą (są oczywiście wyjątki, ale nieliczne). […]

5.

Jeszcze w 1975 r. Francuzi opublikowali usta-

wę o stosowaniu języka francuskiego, która przed-

stawiona jako ochrona konsumenta przewidywa-

ła grzywny za stosowanie obcych słów w całym

sektorze publicznym, w tym także w ogłosze-

niach o spektaklach i programach radiowych czy

telewizyjnych. Francuzi mają swego rodzaju po-

licję językową, potężne stowarzyszenie DLF, do

obrony języka; komisja zajmuje się zwłaszcza

wynajdywaniem, wymyślaniem słów zastępczych

(bardziej rodzimych w brzmieniu) na wypieranie

obcych naleciałości. Walka ta obfituje w niema-

łe zwycięstwa: Francuzi, chyba jedyni na świe-

cie, nie mówią komputer, lecz mają własne okre-

ślenie: ordinateur. Podobnie nie mówią softwa-
re,

lecz logiciel, nie mówią też e-mail, ale cou-

riel,

coś na kształt terminu, który i my w „Poli-

tyce” chcieliśmy wprowadzić w polskim: „listel”,

czyli list elektroniczny, ale się nie przyjęło. Cóż,

nie stosowaliśmy kary grzywny.

6.

Francuzi śmiali się z tych wysiłków wspiera-

nych paragrafem prawa, ale jednocześnie poddali

się tendencji zalecanej przez kolejne rządy i dzien-

nikarze, zwłaszcza w telewizji, dbają o przestrze-

ganie prymatu francuszczyzny. Za to u nas media

coraz szerzej otwierają się na języki subkultur i pol-

szczyznę zwykłych Polaków – demokratyzujemy

się szybko i na potęgę. Jeszcze kilka lat temu zna-

na aktorka chciała wyjść ze studia telewizyjnego,

kiedy w jej obecności idol muzyki młodzieżowej

odezwał się niecenzuralnie. Dziś w mediach język

całkowicie potoczny miesza się z inteligenckim.

7.

Profesor Walery Pisarek, honorowy prze-

wodniczący Rady Języka Polskiego przy Prezy-

dium Polskiej Akademii Nauk – gremium to stoi

na straży poprawności i czystości polszczyzny

– nie jest zachwycony obrotem spraw. – Brak
autorytetów pociąga za sobą uwiąd hierarchii
społecznej i wyczucia, co wypada, a czego nie
wypada robić. Amerykanizujemy się i ameryka-
nizujemy nasz językowy obyczaj, a zwłaszcza
słownictwo, do czego walnie przyczyniają się
nasze media.

8.

Rada Języka Polskiego językiem nie rzą-

dzi, nie ma prawa wydawać jakichś językowych

zezwoleń czy nakazów. Może za to wydawać

opinie na wniosek organów władzy państwowej

i służyć radą zwykłym obywatelom. Co pora-

dziłaby szczecinianom, gdyby poprosili ją o kon-

sultację w sprawie dziewczynki, którą rodzice

chcieli uszczęśliwić imionami: Unia Europa?

Powiedziałaby „nie” – i wyjaśniła po ojcowsku

[…]: „Rodzice powinni zdawać sobie sprawę z te-

go, że nietypowe imię, a szczególnie takie imię,

które wywołuje skojarzenia z jakąś inną nazwą,

może przysparzać dziecku kłopotów i przykro-

ści”. Nasilenie naszych kontaktów z masową

kulturą globalnej wioski prowokuje do coraz

śmielszych pomysłów. A Ozzy (imię brytyjskie-

go idola muzyczno-telewizyjnego)? Przykro

nam, ale znów „nie” – mówi Rada: „Jakąż ma-

my gwarancję, że za 10 lat ktokolwiek będzie

pamiętał o tym muzyku, a dziecko pozostanie

z imieniem pamiątkowym jak stosunkowo licz-

ne kilkunastoletnie dziś Izaury. Czy chcecie,

Szanowni Rodzice, by na widok Waszej pocie-

chy dzieci w szkole wołały »Ozzy do kozy«?”.

9.

Ale Rada wcale nie zawsze mówi „nie”. Na

imionach nasze wątpliwości, oczywiście, się nie

kończą. Odkąd przyszła do nas moda na grę

scrabble, jej fani bombardują Radę pytaniami

o rozciągliwość leksykalno-gramatyczną pol-

szczyzny. Tu głos zabrał sam urzędujący prze-

wodniczący prof. Andrzej Markowski, a Rada

podzieliła jego pogląd po plenarnej (!) dysku-

sji. „Z językoznawczego punktu widzenia pyta-

nie o to, czy jakaś forma w języku występuje,

czy też nie, jest często nierozstrzygalne”.

[…]

Arkusz I

Część I – rozumienie czytanego tekstu

3

10.

To nie koniec problemów. Są też takie, któ-

re rodzą się z łamania obowiązującej u nas usta-

wy o ochronie języka ojczystego. Rada i jej pier-

wszy szef profesor Walery Pisarek mieli w jej

uchwaleniu (1999 r.) walny udział. Polska wy-

brała drogę francuską: postanowiła chronić ję-

zyk ojczysty przepisami prawa. Problem nie jest

wyssany z palca językowych biurokratów. Wy-

starczy poczytać instrukcje dołączane do wielu

towarów albo dokumenty wytwarzane w naszych

urzędach wszystkich szczebli. A prof. Pisarek

zaznacza, że gdy ktoś pyta, czy ktokolwiek res-

pektuje naszą ustawę o ochronie języka, można

mu odpowiedzieć: – Mało kto przestrzega też
ograniczeń z kodeksu drogowego, ale nikt przy-
tomny nie powiedziałby, że można z niego zre-
zygnować.

T

EKST OPRACOWANY NA PODSTAWIE

:

M

AREK

O

STROWSKI

, A

DAM

S

ZOSTKIEWICZ

,

S

ŁOWA NA CHWAŁĘ MOWY

, „P

OLITYKA

” 8/2006

© POLITYKA S

P

.

PRACY

, 2006

Zadanie 1. (1 pkt)

Co świadczy o tym, że już w epoce renesan-

su troska o język narodowy była we Francji

częścią polityki państwa? (akapit 1.)

………………………………………………………………..……

……………………………………………………..………………

………………………………………………..……………………

…………………………………………..…………………….......

Zadanie 2. (3 pkt)

Sformułuj trzy zadania wymienionych

w akapitach 2. i 5. instytucji, które zajmują

się we Francji ochroną języka.

………………………………………………………………..……

……………………………………………………..………………

………………………………………………..……………………

Zadanie 3. (1 pkt)

Wyjaśnij związek treści akapitu 2. z treścią

akapitu 3.

………………………………………………………………..……

……………………………………………………..………………

………………………………………………..……………………

…………………………………………..…………………….......

Zadanie 4. (2 pkt)

Akapit 3. rozpoczyna się od zdania: „To akurat

w Polsce byłoby nie do pomyślenia”. Wyjaśnij,

co byłoby nie do pomyślenia i dlaczego.

………………………………………………………………..……

………………………………………………..……………………

…………………………………………..…………………….......

Zadanie 5. (1 pkt)

Podaj przykład działania potwierdzającego

zainteresowanie Polaków odmianami języka

o ograniczonym zasięgu. (akapit 3.)

………………………………………………………………..……

………………………………………………..……………………

…………………………………………..…………………….......

Zadanie 6. (1 pkt)

Co potwierdza, że „we Francji panuje [...]

zdrowy snobizm na najlepszy możliwy język”.

Odpowiedz na podstawie akapitu 4.

………………………………………………………………..……

………………………………………………..……………………

…………………………………………..…………………….......

Zadanie 7. (1 pkt)

Z akapitu 4. wypisz dwa sformułowania

świadczące o tym, że autorzy nie tylko infor-

mują, ale także wyrażają własne opinie i od-

czucia.

………………………………………………………………..……

……………………………………………………..………………

…………………………………………..…………………….......

Zadanie 8. (1 pkt)

Na czym polega demokratyzacja polszczyz-

ny, o której mowa w akapicie 6.? Sformułuj

co najmniej jedno spostrzeżenie.

………………………………………………………………..……

…………………………………………………………..…………

………………………………………………..……………………

…………………………………………..…………………….......

Zadanie 9. (1 pkt)

Wyjaśnij, na czym polega związek wypo-

wiedzi profesora Walerego Pisarka przyto-

czonej w akapicie 7. z treścią akapitu 6.

………………………………………………………………..……

……………………………………………………..………………

………………………………………………..……………………

…………………………………………..…………………….......

…………………………………………..…………………….......

Zadanie 10. (2 pkt)

Wskaż trzy zdania, które trafnie oddają

myśl profesora Walerego Pisarka wyrażoną

w akapicie 7.

1. Polszczyzna jest podatna na obce wpły-

wy.

2. Media odgrywają pozytywną rolę w

ochronie języka polskiego.

3. W Polsce nie przestrzega się etykiety ję-

zykowej.

4. W Polsce brak wzorca językowego, któ-

ry wszyscy by naśladowali.

5. Amerykanizacja jest korzystna dla kul-

tury.

………………………………………………………………..……

Zadanie 11. (1 pkt)

Na podstawie akapitów 5. i 8. odpowiedz,

na czym polega zasadnicza różnica między

uprawnieniami francuskiej „policji języ-

kowej” a uprawnieniami Rady Języka Pol-

skiego.

………………………………………………………………..……

……………………………………………………..………………

………………………………………………..……………………

Zadanie 12. (1 pkt)

Wyjaśnij, w jakim celu w zakończeniu aka-

pitu 5. autorzy przywołują słowa angielskie

i francuskie.

………………………………………………………………..……

……………………………………………………..………………

………………………………………………..……………………

…………………………………………..…………………….......

Zadanie 13. (1 pkt)

Wyjaśnij, czego dotyczą opinie Rady Języ-

ka Polskiego cytowane w akapicie 8.

………………………………………………………………..……

……………………………………………………..………………

………………………………………………..……………………

Zadanie 14. (1 pkt)

Wskaż zdanie najlepiej oddające sens wy-

powiedzi profesora Walerego Pisarka, która

kończy tekst.

1. W Polsce nie przestrzega się żadnych

przepisów.

2. Ustawa o ochronie języka polskiego jest

potrzebna.

3. Nikt nie będzie przestrzegał ustawy o

ochronie języka polskiego.

4. Nieprzestrzeganie ustawy o ochronie ję-

zyka polskiego powinno być karane.

…………………………………………..…………………….......

Zadanie 15. (2 pkt)

Z całego artykułu wypisz trzy terminy ję-

zykoznawcze, a następnie objaśnij jeden

z nich.

………………………………………………………………..……

…………………………………………..…………………….......

…………………………………………..…………………….......

4

Wybierz temat i napisz wypracowanie (co najmniej dwie strony,

tj. około 250 słów)

Temat 1.:

Porównaj wizerunek Boga oraz relacje między Bogiem a człowie-

kiem w Pieśni XXV i w Trenie XVIII Jana Kochanowskiego.

Jan Kochanowski

Pieśń XXV (Księgi wtóre)

Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary?

Czego za dobrodziejstwa, którym nie masz miary?

Kościół Cię nie ogarnie, wszędy pełno Ciebie:

I w otchłaniach, i w morzu, na ziemi, na niebie.

Złota też, wiem, nie pragniesz, bo to wszytko Twoje,

Cokolwiek na tym świecie człowiek mieni swoje

1

.

Wdzięcznym Cię tedy sercem, Panie, wyznawamy,

Bo nad to przystojniejszej ofiary nie mamy.

Tyś pan wszytkiego świata, Tyś niebo zbudował

I złotymi gwiazdami ślicznieś uhaftował.

Tyś fundament założył nieobeszłej ziemi

I przykryłeś jej nagość zioły rozlicznemi.

Za Twoim rozkazaniem w brzegach morze stoi,

A zamierzonych granic przekroczyć się boi.

Rzeki wód nieprzebranych wielką hojność mają,

Biały dzień a noc ciemna swoje czasy znają.

Tobie k woli rozliczne kwiatki Wiosna rodzi,

Tobie k woli w kłosianym wieńcu Lato chodzi.

Wino Jesień i jabłka rozmaite dawa,

Potym do gotowego gnuśna Zima wstawa.

Z Twej łaski nocna rosa na mdłe

2

zioła padnie,

A zagorzałe

3

zboża deszcz ożywia snadnie.

Z Twoich rąk wszelkie źwierzę patrza swej żywności,

A Ty każdego żywisz z Twej szczodrobliwości.

Bądź na wieki pochwalon, nieśmiertelny Panie!

Twoja łaska, Twa dobroć nigdy nie ustanie.

Chowaj nas, póki raczysz, na tej niskiej ziemi,

Jedno zawżdy niech będziem pod skrzydłami Twemi.

J

AN

K

OCHANOWSKI

, P

IEŚNI

,

Z

AKŁAD

N

ARODOWY IM

. O

SSOLIŃSKICH

– W

YDAWNICTWO

, W

ROCŁAW

1970

______________________________

1

mieni swoje – nazywa swoim

2

mdłe – omdlałe wskutek suszy

3

zagorzałe – spalone przez słońce

Jan Kochanowski

Tren XVIII

My, nieposłuszne, Panie, dzieci Twoje,

W szczęśliwe czasy swoje

Rzadko Cię wspominamy,

Tylko rozkoszy zwykłych

1

używamy.

Nie baczym, że to z Twej łaski nam płynie,

A także prędko minie,

Kiedy po nas wdzięczności

Nie uznasz, Panie, za Twe życzliwości.

Miej nas na wodzy

2

, niech nas nie rozpycha

3

Doczesna rozkosz licha

4

!

Niechaj na Cię pomniemy

5

Przynamniej w kaźni

6

, gdy w łasce nie chcemy!

Ale ojcowskim nas karz obyczajem,

Boć przed Twym gniewem stajem

7

Tak, jako śnieg niszczeje,

Kiedy mu słońce niebieskie dogrzeje.

Zgubisz nas prędko, wiekuisty Panie,

Jeśli nad nami stanie

8

Twa ciężka Boska ręka;

Sama niełaska jest nam sroga męka.

Ale od wieku Twoja lutość

9

słynie,

A pierwej świat zaginie,

Niż Ty wzgardzisz pokornym,

Chocia był długo przeciw Tobie spornym

10

.

Wielkie przed Tobą są występy

11

moje,

Lecz miłosierdzie Twoje

Przewyższa wszytki złości.

Użyj dziś, Panie, nade mną litości!

J

AN

K

OCHANOWSKI

, T

RENY

,

Z

AKŁAD

N

ARODOWY IM

. O

SSOLIŃSKICH

– W

YDAWNICTWO

, W

ROCŁAW

1999

_________________________________

1

zwykłych – do których przywykliśmy

2

miej nas na wodzy – trzymaj nas krótko

3

rozpycha – tu: czyni zbyt pewnymi siebie, pysznymi

4

licha – marna, przemijająca

5

na Cię pomniemy – pamiętamy o Tobie

6

w kaźni – wtedy, gdy nas karzesz

7

stajem – stopniejemy

8

nad nami stanie – tu: zawiśnie nad nami

9

lutość – litość

10

spornym – nieposłusznym

11

występy – występki, przewinienia

Część II

– pisanie własnego tekstu w związku

z tekstem literackim zamieszczonym w arkuszu

5

Temat 2.:

Rola lektur w życiu bohatera literackiego.

W pracy na ten temat zawrzyj wnioski z ana-

lizy fragmentów Lalki Bolesława Prusa i In-

nego świata Gustawa Herlinga-Grudzińskie-

go. Jako kontekst, wykorzystaj wiedzę o Wo-

kulskim i Kostylewie.

Bolesław Prus Lalka (fragment)

Wzrok jego machinalnie padł na stół, gdzie le-

żał niedawno kupiony Mickiewicz.

„Ile ja to razy czytałem!...” – westchnął, bio-

rąc książkę do ręki.

Książka otworzyła się sama i Wokulski prze-

czytał:

„Zrywam się, biegnę, składam na pamięć wy-

razy, którymi mam złorzeczyć okrucieństwu

twemu, składane, zapomniane już po milion

razy... Ale gdy ciebie ujrzę, nie pojmuję, cze-

mu znowu jestem spokojny, zimniejszy nad

głazy, aby goreć na nowo, milczeć po dawne-

mu...”.

– Teraz już wiem, przez kogo jestem tak za-

czarowany...

Uczuł łzę pod powieką, lecz pohamował się

i nie splamiła mu twarzy.

– Zmarnowaliście życie moje... Zatruliście dwa

pokolenia!... – szepnął. – Oto skutki waszych

sentymentalnych poglądów na miłość.

Złożył książkę i cisnął nią w kąt pokoju, aż

rozleciały się kartki.

Książka odbiła się od ściany, spadła na umy-

walnię i ze smutnym szelestem stoczyła się na

podłogę.

„Dobrze ci tak! tam twoje miejsce... – myślał

Wokulski. – Bo któż to miłość przedstawiał mi

jako świętą tajemnicę? Kto nauczył mnie gar-

dzić codziennymi kobietami, a szukać nie-

pochwytnego ideału?… Miłość jest radością

świata, słońcem życia, wesołą melodią w pusty-

ni, a ty co z niej zrobiłeś?… Żałobny ołtarz, przed

którym śpiewają się egzekwie nad zdeptanym

sercem ludzkim!”.

Wtem nasunęło mu się pytanie:

„Jeżeli poezja zatruła twoje życie, to któż za-

truł ją samą? I dlaczego Mickiewicz, zamiast

śmiać się i swawolić jak francuscy pieśniarze,

umiał tylko tęsknić i rozpaczać?

Bo on, tak jak ja, kochał pannę wysokiego uro-

dzenia, która mogła stać się nagrodą nie rozu-

mu, nie pracy, nie poświęceń, nawet nie geniu-

szu, ale... pieniędzy i tytułu...”.

– Biedny męczenniku! – szepnął Wokulski.

– Tyś oddał narodowi, coś miał najlepszego; lecz

cóżeś winien, że przelewając w niego własną

duszę, razem z nią przelałeś cierpienia, jakimi

nasycali ciebie? To oni są winni twoim, moim

i naszym nieszczęściom...”.

Podniósł się z fotelu i ze czcią zebrał po-

rozdzierane kartki.

„Nie dość, że byłeś umęczony przez nich, ale

jeszcze miałbyś odpowiadać za ich występki?...

To oni winni, oni, że twoje serce, zamiast śpie-

wać, jęczało jak dzwon rozbity”.

B

OLESŁAW

P

RUS

, L

ALKA

,

Z

AKŁAD

N

ARODOWY IM

. O

SSOLIŃSKICH

– W

YDAWNICTWO

, W

ROCŁAW

1991

Gustaw Herling-Grudziński Inny świat

(fragmenty)

Kostylew miał 24 lata, gdy z polecenia partii

opuścił politechnikę w Moskwie i wstąpił do Aka-

demii Morskiej we Władywostoku. […] Ojciec,

umierając, nakazał mu wierność matce i „wiel-

kiemu dziełu Rewolucji Październikowej”. Ko-

stylew zbyt głęboko wrósł był od dzieciństwa

w atmosferę komunizmu, by przypuszczać, że

może jeszcze istnieć na świecie coś trzeciego. […]

Z „politgramoty” dowiedział się, że prawdzi-

we cierpienie istnieje tylko na Zachodzie, zapa-

lił się więc do myśli o rewolucji światowej. […]

Na marginesie swoich studiów politechnicz-

nych i zajęć partyjnych potrafił w ciągu czterech

lat nauczyć się na kursach wieczorowych fran-

cuskiego na tyle, aby móc swobodnie czytać. […]

Na drugim roku studiów w Akademii Mor-

skiej Kostylew znalazł we Władywostoku małą

wypożyczalnię prywatną, a w niej parę znisz-

czonych książek francuskich: Balzaca, Stendha-

la, Wychowanie sentymentalne Flauberta, Spo-
wiedź dziecięcia wieku

Musseta i Adolfa Con-

stanta. Nie spodziewał się po nich niczego nad-

zwyczajnego – chciał się tylko „poćwiczyć w ję-

zyku”. Świat, jaki mu otworzyły, przeszedł jed-

nak wszystkie jego oczekiwania – był podobny

do bajki. Kostylew żył odtąd w stanie ciągłego

podniecenia. Czytał po nocach, zaniedbał się

w nauce, opuścił parę zebrań partyjnych, zam-

knął się w sobie i odwrócił się od najbliższych

przyjaciół. Wiele razy próbował mi potem wy-

tłumaczyć, jakie uczucie wywołało w nim to od-

krycie literatury francuskiej.

– Byłem chory na tęsknotę za czymś nieokre-

ślonym – opowiadał […] – odetchnąłem innym

powietrzem, jak człowiek, który nie wiedząc

o tym, dusił się przez całe życie. Zrozum, nie

chodzi o fakty; ostatecznie wszędzie na świecie

ludzie kochają się, umierają, bawią, intrygują

i cierpią. Chodzi o atmosferę. Wszystko, co czy-

tałem, działo się jak gdyby w klimacie podzwrot-

nikowym, gdy ja żyłem od urodzenia w lodo-

watej pustce… […]

Jeżeli kiedykolwiek poczułem tylko na krót-

ko, czym jest wolność, to właśnie wtedy, kiedy

czytałem książki francuskie od starego Berge-

ra. Byłem jak okręt uwięziony wśród lodów i nie

dziw się, że próbowałem się z nich wyłamać na

ciepłe wody. […]

Miał do Zachodu stosunek nawróconego neo-

fity, który błądzenie w dawnej wierze przypisu-

je sprzysiężeniu kłamstwa i perfidii zazdrosnych

kapłanów. Odsunął się od partii, nie zawahał się

nawet złożyć części winy za służenie fałszywym

bogom na barki matki. Któregoś dnia zapom-

niał się w dyskusji z kolegami i wybuchnął:

„Wyzwolić Zachód! Od czego? Od takiego ży-

cia, jakiego myśmy nigdy nie oglądali na oczy!”.

Zapanowała martwa cisza, ale ten drobny incy-

dent poszedł chwilowo w niepamięć.

W roku 1937 właściciel prywatnej wypoży-

czalni książek – stary Niemiec nadwołżański,

Berger – został aresztowany, a w parę tygodni

potem pociągnął za sobą Kostylewa. […]

W styczniu 1939 roku Kostylewa odesłano

z wyrokiem dziesięcioletnim do obozu kargo-

polskiego. […]

Praca fizyczna złamała go i poniżyła do tego

stopnia, że nie było rzeczy, której by nie zrobił

dla zdobycia dodatkowego kawałka chleba. Znie-

nawidził współwięźniów i uważał ich odtąd za

swoich naturalnych wrogów. Byłby może sto-

czył się jeszcze niżej, na samą krawędź najwię-

kszej zbrodni, jakiej dokonać może człowiek

wart tego imienia w obozie – zbrodni donosu

– gdyby przypadek nie podsunął mu jednej

z książek, którą czytał niegdyś na wolności we

Władywostoku. Kostylew odczytał ją na nowo,

płacząc jak dziecko, które odnalazło w ciemno-

ści rękę matki. Tak oto po raz drugi zrozumiał,

że go oszukano.

G

USTAW

H

ERLING

-G

RUDZIŃSKI

, I

NNY ŚWIAT

:

ZAPISKI SOWIECKIE

,

C

ZYTELNIK

, W

ARSZAWA

1989

Arkusz II

Wybierz temat i napisz wypracowanie (co

najmniej dwie strony, tj. około 250 słów)

Temat 1.:

Dwa sposoby przedstawienia antycznego mi-

tu. Dokonaj analizy i interpretacji porównaw-

czej fragmentu książki Tadeusza Zielińskie-

go Starożytność bajeczna i wiersza Wisławy

Szymborskiej Wywiad z Atropos.

6

Tadeusz Zieliński Starożytność bajeczna

(fragment)

W niedostępnej dla wzroku ludzkiego siedzi-

bie Matki-Ziemi zasiadają jej córki, trzy od-

wieczne prządki, trzy Mojry, potężne boginie

losu. Kiedy rodzi się człowiek, pierwsza, Klo-

to, wyciąga ze swej przędzy nić jego żywota.

Druga, Lachesis, prowadzi dalej jej pracę, łą-

cząc z tą nicią inne, to złote, to czarne. War-

czy wrzeciono, życie człowieka ciągnie się

przez bóle, przez radości, dopóki trzecia, Atro-

pos, nie rozetnie nici swymi nożycami. Wów-

czas następuje jego śmierć. Praca ta jest tajem-

nicza; wie o niej tylko Matka-Ziemia oraz

Apollo od czasu, gdy założył swą wyrocznię

w Delfach. Przez niego też ludzie dowiadują

się o czekającym ich losie, o ile uważa on za

potrzebne go odsłonić.

Zdarza się jednak, że same Mojry zjawiają się

ludziom z ostrzeżeniem; o takim właśnie wy-

padku chcę tu opowiedzieć.

Idąc od Parnasu na zachód, przechodzimy

przez górzysty kraj zwany Etolią. Zachodnią jej

granicę stanowi największa rzeka Grecji środ-

kowej, Acheloos. W pobliżu zaś Acheloosu le-

żą oba najznaczniejsze miasta Etolii, Pleuron

i Kalidon.

W tym właśnie Kalidonie mieszkał król Oj-

neus z królową Alteą. Żyli w miłości i zgodzie

i doczekali wreszcie wielkiej radości, narodzin

syna. Zaprosili krewnych i przyjaciół, wypra-

wili wesołe »amfidromie« chłopca (jak gdy-

by nasze chrzciny) i dali mu na imię Melea-

ger.

Siedzi Altea w komnacie przed ogniskiem;

obok niej, na miękkiej poduszce w tarczy oj-

cowskiej drzemie mały Meleager; matka siedzi

i wpatruje się w ukochanego synka. Dzień był

chłodny i ogień wesoło płonął na kominku. Słoń-

ce zdążyło już zajść; ogień, to wybuchając, to

jakby się chowając, rzucał nierówne światło na

ściany komnaty. Cienie zjawiają się i nikną; do-

koła nie ma nikogo; byłoby strasznie, gdyby nie

owo szczęście w mocnej tarczy dzielnego ojca.

Nagle Altea widzi przed sobą trzy niewiasty nad-

ludzkiego wzrostu i nadludzkiej, choć surowej

piękności. Czyż to są również cienie? Nie, nie

znikają, widzi je wyraźnie.

– Ciesz się, królowo – mówi pierwsza – twój

Meleager będzie najpiękniejszym młodzieńcem

w całej Helladzie. – Ciesz się, królowo – mówi

druga – będzie on najpotężniejszym rycerzem

w całej Helladzie. – Tak – dodała trzecia gro-

bowym głosem – jeżeli dożyje; lecz los prze-

znaczył mu śmierć, gdy tylko dopali się to po-

lano na twym ognisku.

Powiedziały i znikły.

Tadeusz Zieliński, Starożytność bajeczna,

W

YDAWNICTWO

„Ś

LĄSK

”, K

ATOWICE

1988

Wisława Szymborska Wywiad z Atropos

Pani Atropos?

Zgadza się, to ja.

Z trzech córek Konieczności

ma Pani w świecie opinię najgorszą.

Gruba przesada, moja ty poetko.
Kloto przędzie nić życia,
ale ta nić jest wątła,
nietrudno ją przeciąć.
Lachezis prętem wyznacza jej długość.
To nie są niewiniątka.

A jednak w rękach Pani są nożyce.

Skoro są, to robię z nich użytek.

Widzę, że nawet teraz, kiedy rozmawiamy…

Jestem pracoholiczką, taką mam naturę.

Czy nie czuje się Pani zmęczona, znudzona,

senna przynajmniej nocą? Nie, naprawdę nie?

Bez urlopów, weekendów, świętowania świąt,

czy choćby małych przerw na papierosa?

Byłyby zaległości, a tego nie lubię.

Niepojęta gorliwość.

I znikąd dowodów uznania,

nagród, wyróżnień, pucharów, orderów?

Bodaj dyplomów oprawionych w ramki?

Jak u fryzjera? Dziękuję uprzejmie.

Czy ktoś Pani pomaga, jeśli tak to kto?

Niezły paradoks

– właśnie wy, śmiertelni.

Dyktatorzy przeróżni, fanatycy liczni.
Choć nie ja ich popędzam.
Sami się garną do dzieła.

Pewnie i wojny muszą Panią cieszyć,

bo duża z nich wyręka.

Cieszyć? Nie znam takiego uczucia.
I nie ja do nich wzywam,
nie ja kieruję ich biegiem.
Ale przyznaję: głównie dzięki nim
mogę być na bieżąco.

Nie szkoda Pani nitek przeciętych zbyt

krótko?

Bardziej krótko, mniej krótko –
to tylko dla was różnica.

A gdyby ktoś silniejszy chciał pozbyć się Pani

i spróbował odesłać na emeryturę?

Nie zrozumiałam. Wyrażaj się jaśniej.

Spytam inaczej: ma Pani Zwierzchnika?

...Proszę o jakieś następne pytanie.

Nie mam już innych.

W takim razie żegnam.
A ściślej rzecz ujmując…

Wiem, wiem. Do widzenia.

W

ISŁAWA

S

ZYMBORSKA

, D

WUKROPEK

,

W

YDAWNICTWO A

5, K

RAKÓW

2005

Temat 2.:

Dokonaj analizy i interpretacji wiersza Ta-

deusza Różewicza bez.

Tadeusz Różewicz bez

największym wydarzeniem

w życiu człowieka

są narodziny i śmierć

Boga

ojcze Ojcze nasz

czemu

jak zły ojciec

nocą

bez znaku bez śladu

bez słowa

czemuś mnie opuścił

czemu ja opuściłem

Ciebie

życie bez boga jest możliwe

życie bez boga jest niemożliwe

przecież jako dziecko karmiłem się

Tobą

jadłem ciało

piłem krew

może opuściłeś mnie

kiedy próbowałem otworzyć

ramiona

objąć życie

lekkomyślny

rozwarłem ramiona

i wypuściłem Ciebie

a może uciekłeś

nie mogąc słuchać

mojego śmiechu

Ty się nie śmiejesz

a może pokarałeś mnie

małego ciemnego za upór

za pychę

za to

że próbowałem stworzyć

nowego człowieka

nowy język

opuściłeś mnie bez szumu

skrzydeł bez błyskawic

jak polna myszka

jak woda co wsiąkła w piach

zajęty roztargniony

nie zauważyłem twojej ucieczki

twojej nieobecności

w moim życiu

życie bez boga jest możliwe

życie bez boga jest niemożliwe

T

ADEUSZ

R

ÓŻEWICZ

, P

ŁASKORZEŹBA

,

W

YDAWNICTWO

D

OLNOŚLĄSKIE

,

W

ROCŁAW

1991

7

Nr

zadania

Odpowiedzi

Maksymalna

liczba

punktów

Punkty

cząstkowe

1.

Co świadczy o tym, że już w epoce renesansu troska o
język narodowy była we Francji częścią polityki
państwa? Odpowiedz na podstawie akapitu 1.
Wydanie w 1539 r. przez Franciszka I edyktu,
nakazującego posługiwanie się językiem francuskim
zamiast łaciną w sądach i urzędach.

1

0

2.

Sformułuj 3 zadania wymienionych w akapitach 2. i 5.
instytucji, które zajmują się we Francji ochroną języka.
Na przykład:
– opracowywanie słownika języka francuskiego;
– oczyszczanie języka z regionalizmów, dialektyzmów,
elementów niepożądanych;
– walka z używaniem obcych słów w instytucjach
publicznych;
– tworzenie neologizmów zastępujących zapożyczenia.

3

(1

za wymienienie

jednego

zadania)

2, 1

3.

Wyjaśnij związek treści akapitu 2. z treścią akapitu 3.

Treść akapitu 3. jest przeciwstawiona treści akapitu 2.

1

0

arkusz I – część I

Model odpowiedzi

i schemat oceniania

arkusz I – część I

Zadanie sprawdzające rozumienie czytanego tekstu Słowa na chwałę mowy.

Model zawiera przewidywane odpowiedzi. Odpowiedzi ucznia mogą przybierać różną formę językową, ale ich sens musi być synonimiczny wo-

bec modelu. Oceniając pracę ucznia, należy stosować punktację z modelu.

Uwaga: Za pełną odpowiedź przyznaje się maksymalną liczbę punktów, za niepełną – wskazaną w rubryce „punkty cząstkowe”. Nie przyznaje się

połówek punktów. Za brak odpowiedzi lub odpowiedź błędną nie przyznaje się punktów.

8

6.

Co potwierdza, że „we Francji panuje

[…] zdrowy

snobizm na najlepszy możliwy język”.

Na przykład:
– politycy piszą książki (są także ludźmi pióra);
– język polityków jest wzorem poprawności
gramatycznej i starannej wymowy.

1

0

7.

Z akapitu 4. wypisz dwa sformułowania świadczące
o tym, że autorzy nie tylko informują, ale także
wyrażają własne opinie i odczucia.
Na przykład:
– „to wprost niewiarygodne”;
– „i słusznie”;
– „niestety, pochwalić się nie mogą”;
– „są oczywiście wyjątki”.

1

0

8.

Na czym polega demokratyzacja polszczyzny, o której
mowa w akapicie 6.? Sformułuj co najmniej jeden
wniosek.
Na przykład:
– na wprowadzaniu do mediów języka subkultur;
– na wprowadzaniu do mediów języka potocznego; – na
wprowadzaniu do mediów wyrazów niecenzuralnych.

1

0

4.

Akapit 3. rozpoczyna się od zdania: „To akurat w
Polsce byłoby nie do pomyślenia”. Wyjaśnij, co byłoby
nie do pomyślenia i dlaczego.
Nie do pomyślenia byłoby w Polsce usuwanie z języka
regionalizmów lub dialektyzmów, ponieważ ludzie
są dumni z lokalnych odrębności.

2

(1 za

odpowiedź na

pytanie o to, co

byłoby nie do

pomyślenia,

1 za odpowiedź

na pytanie o to,

dlaczego

byłoby to nie

do pomyślenia)

1

5.

Na podstawie akapitu 3. podaj przykład działania, które
świadczy o tym, że w Polsce istnieje zainteresowanie
odmianami języka o ograniczonym zasięgu.
Na przykład:
– przekłady świętych tekstów chrześcijaństwa na gwarę,
np. góralską, śląską;
– przekłady świętych tekstów na język hip-hopu.

1

0

9

9.

Wyjaśnij, na czym polega związek wypowiedzi profesora
Walerego Pisarka przywołanej w akapicie 7. z treścią
akapitu 6.

Profesor Pisarek wyraża się krytycznie o zjawiskach
opisanych w akapicie 6. (w związku z tzw.
demokratyzacją polszczyzny).

1

0

10.

Wskaż trzy zdania, które trafnie oddają myśl profesora
Walerego Pisarka zacytowaną w akapicie 7.
1. Polszczyzna jest podatna na obce wpływy.
2. Media odgrywają pozytywną rolę w ochronie

języka polskiego.

3. W Polsce nie przestrzega się etykiety językowej.
4. W Polsce brak wzorca językowego, który wszyscy

2

(1 za dwa

poprawne

wskazania, 2 za

trzy poprawne

wskazania)

1

4. W Polsce brak wzorca językowego, który wszyscy

by naśladowali.

5. Amerykanizacja jest korzystna dla kultury.

1., 3., 4.

11.

Na podstawie akapitów 5. i 8. odpowiedz, na czym
polega zasadnicza różnica między uprawnieniami
francuskiej „policji językowej” a uprawnieniami
Rady Języka Polskiego.
We Francji można ukarać grzywną za złamanie ustawy
o języku. Rada Języka Polskiego nie ma takich
uprawnień, nie może karać ani nakazywać, może
jedynie doradzać.

1

0

12.

Wyjaśnij, w jakim celu w zakończeniu akapitu 5.
autorzy przywołują słowa angielskie i francuskie.
Na przykład:

1

0

Na przykład:
– aby pokazać, że Francuzi skutecznie walczą
z zapożyczeniami;
– aby pokazać, że Francuzi jako jedyni zastąpili
anglojęzyczne internacjonalizmy francuskimi
odpowiednikami.

13.

Wyjaśnij, czego dotyczą opinie Rady Języka Polskiego
cytowane w akapicie 8.
Cytowane opinie Rady Języka Polskiego dotyczą
kwestii nadawania dzieciom nietypowych
(dziwacznych) imion.

1

0

14.

Wskaż zdanie najlepiej oddające sens wypowiedzi

1

0

10

Temat 1.:

Porównaj wizerunek Boga oraz relacje między Bogiem a człowie-

kiem w Pieśni XXV i w Trenie XVIII Jana Kochanowskiego.

I. ROZWINIĘCIE TEMATU (maksymalnie 25 punktów)

1. Wstępne określenie istoty podobieństwa między utworami 0–1

Na przykład:

a) każdy z tych utworów jest zwrotem do Boga (ten sam adresat),

b) każdy z tych utworów przypomina modlitwę.

2. Rozpoznanie nadawcy w każdym z tekstów

0–2

Na przykład:

a) w obu tekstach dominuje „my” liryczne (podmiot zbiorowy, pier-

wsza osoba liczby mnogiej),

b) w Pieśni XXV człowiek wychwalający Boga za dzieło stworzenia

(wypowiadający się w imieniu wszystkich ludzi),

c) w Trenie XVIII człowiek korzący się przed Bogiem (wypowiadający

się w imieniu grzeszników).

3. Wizerunek Boga w Pieśni XXV

0–5

Na przykład:

a) dobroczyńca człowieka,

b) artysta, twórca pięknego i harmonijnego świata,

c) władca świata,

d) wszechobecny i wszechmocny,

e) nieśmiertelny,

f) łaskawy, dobry,

g) opiekun świata i człowieka.

4. Wizerunek Boga w Trenie XVIII

0–5

Na przykład:

a) Bóg – ojciec,

b) okazujący gniew i niełaskę, by upomnieć grzeszników,

Model odpowiedzi i schemat oceniania

arkusz I – część II

arkusz I – część II

Na przykład:
– dialektyzmy,
– regionalizmy,
– dialekt,
– gwara,
– tryby,
– końcówki deklinacyjne,
– końcówki koniugacyjne.

wypisanie

trzech

terminów

językozna-

wczych,

1 za

sformułowanie

definicji

jednego

z nich)

razem

20

14.

Wskaż zdanie najlepiej oddające sens wypowiedzi
profesora Walerego Pisarka, która kończy tekst.

1. W Polsce nie przestrzega się żadnych przepisów.
2. Ustawa o ochronie języka polskiego jest potrzebna.
3. Nikt nie będzie przestrzegał ustawy o ochronie języka
polskiego.
4. Nieprzestrzeganie ustawy o ochronie języka polskiego
powinno być karane.

2.

1

0

15.

Z całego artykułu wypisz trzy terminy językoznawcze,
a następnie objaśnij jeden z nich.
Na przykład:

2

(1 za

wypisanie

1

11

c) karzący, ale łagodnie,

d) dawca szczęścia ludzkiego,

e) życzliwy ludziom,

f) miłosierny dla grzeszników.

5. Człowiek wobec Boga w Pieśni XXV

0–4

Na przykład:

a) wdzięczny Bogu za otrzymane dary,

b) oddaje się pod opiekę Boga (prosi Boga o opiekę),

c) okazuje szacunek,

d) pokorny – „niska ziemia”,

e) pełen podziwu dla stworzonego przez Boga świata.

6. Człowiek wobec Boga w Trenie XVIII

0–4

Na przykład:

a) „nieposłuszne” dziecko Boże – grzesznik,

b) zapomina o Bogu, zwłaszcza w chwilach pomyślności,

c) niewdzięczny,

d) cierpi z powodu niełaski,

e) wraca do Boga w chwilach niepowodzeń,

f) pokorny,

g) prosi o litość (łaskę, łagodną karę),

h) źródłem nadziei jest dla niego Boże miłosierdzie.

7. Podsumowanie

4

Pełne

Na przykład: wskazanie podobieństw i różnic dotyczących wizerunku

Boga oraz relacji między Bogiem a człowiekiem w obu utworach. Inter-

pretacja podobieństw i różnic w kontekście, np. biograficznym, histo-

rycznoliterackim.

Częściowe

2

Na przykład: wskazanie podobieństw i różnic dotyczących wizerunku

Boga i relacji między Bogiem a człowiekiem w obu utworach.

Próba podsumowania

1

Na przykład: lakoniczne stwierdzenie różnic dotyczących wizerunku

Boga i relacji między Bogiem a człowiekiem w obu utworach.

II. KOMPOZYCJA (maksymalnie 5 punktów)
Kompozycję wypracowania ocenia się wtedy, gdy przyznane zostały

punkty za rozwinięcie tematu

– podporządkowana zamysłowi funkcjonalnemu wobec tematu,

spójna wewnętrznie, przejrzysta i logiczna; pełna konsekwencja

w układzie graficznym,

5

– uporządkowana wobec przyjętego kryterium, spójna; graficzne

wyodrębnienie głównych części,

3

– wskazująca na podjęcie próby porządkowania myśli,

na ogół spójna.

1

Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się

punktów.

III. STYL (maksymalnie 5 punktów)

– jasny, żywy, swobodny, zgodny z zastosowaną formą

wypowiedzi; urozmaicona leksyka,

5

– zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi, na ogół jasny;

wystarczająca leksyka,

3

– na ogół komunikatywny, dopuszczalne schematy językowe.

1

Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się

punktów.

IV. JĘZYK (maksymalnie 12 punktów)

– język w całej pracy komunikatywny, poprawna, urozmaicona

składnia, poprawne: słownictwo, frazeologia i fleksja,

12

– język w całej pracy komunikatywny, poprawne: składnia,

słownictwo, frazeologia i fleksja,

9

– język w całej pracy komunikatywny, poprawna fleksja,

w większości poprawne składnia, słownictwo i frazeologia,

6

– język w pracy komunikatywny mimo błędów składniowych,

słownikowych, frazeologicznych i fleksyjnych,

3

– język w pracy komunikatywny mimo błędów fleksyjnych,

licznych błędów składniowych, słownikowych i frazeologicznych. 1

Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się

punktów.

V. ZAPIS (maksymalnie 3 punkty)

– bezbłędna ortografia; poprawna interpunkcja (nieliczne błędy);

3

– poprawna ortografia (nieliczne błędy II stopnia);

na ogół poprawna interpunkcja;

2

– poprawna ortografia (nieliczne błędy różnego stopnia);

interpunkcja niezakłócająca komunikacji

(mimo różnych błędów).

1

Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się

punktów.

VI. SZCZEGÓLNE WALORY PRACY

0–4

Temat 2.:

Rola lektur w życiu bohatera literackiego. W pracy na ten temat

zawrzyj wnioski z analizy fragmentów Lalki Bolesława Prusa i Inne-

go świata Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. Jako kontekst, wyko-

rzystaj wiedzę o Wokulskim i Kostylewie.

I. ROZWINIĘCIE TEMATU (maksymalnie 25 punktów)

Fragment powieści Lalka

1. Rozpoznanie wstępne

0–1

Na przykład:

a) fragment dotyczy wpływu poezji Mickiewicza na Wokulskiego,

b) mówi bohater,

c) sytuacja – Paryż, po nieporozumieniu z panną Izabelą.

2. Rola poezji Mickiewicza w życiu Wokulskiego

0–7

Na przykład:

a) poezje Mickiewicza wielokrotnie czytane,

b) budzą wzruszenie,

c) Wokulski oskarża poezję romantyczną o to, że przez nią zmarnował

swoje życie,

d) interpretacja gestu odrzucenia książki,

e) Wokulski utożsamia się z cierpiącym z miłości Mickiewiczem,

f) obaj, Mickiewicz i Wokulski, cierpią z powodu stosunków społecz-

nych (liczą się pieniądze i tytuł, a nie uczucia),

g) utwory Mickiewicza ukształtowały poglądy bohatera na miłość i ko-

biety:

h) miłość – tajemnica,

i) odrzucenie zwykłych kobiet,

j) poszukiwanie ideału (idealizacja kobiety),

k) utożsamienie miłości z cierpieniem.

3. Funkcjonalne wykorzystanie kontekstu

0–2

Na przykład:

a) postępowanie Wokulskiego potwierdza, że kocha jak romantyk (przy-

kłady poświęcenia dla ukochanej: z narażeniem życia zdobywa majątek,

pojedynkuje się, podporządkowuje ukochanej własne życie),

b) długo nie dostrzega prawdziwego oblicza Izabeli – bolesne rozcza-

rowanie, próba samobójcza,

c) zachowuje godność – odrzuca fałszywą kobietę.

Fragment Innego świata

4. Rozpoznanie wstępne

0–1

Na przykład:

a) mówi głównie narrator (relacjonuje opowieść Kostylewa),

b) relacja zasłyszana w łagrze.

12

5. Kim był bohater

0–2

Na przykład:

a) młody komunista,

b) człowiek ideowy,

c) przekonany o cierpieniu na Zachodzie,

d) myślał o potrzebie światowej rewolucji.

6. Jak zmieniło się jego życie pod wpływem lektur

0–6

Na przykład:

a) zmiana pod wpływem lektury francuskich powieści w oryginale,

b) zmiana trybu życia (zaniedbanie nauki, pracy partyjnej, przyjaciół),

c) fascynacja powieściowym światem,

d) poczucie wolności,

e) dostrzeżenie kontrastu między światem Zachodu a własnym,

f) fascynacja Zachodem,

g) poczucie oszukania,

h) zniechęcenie do komunizmu,

i) nieostrożne i buntownicze słowa bohatera (efekt lektur) jedną z przy-

czyn aresztowania,

j) duchowe, moralne odrodzenie bohatera w obozie dzięki lekturze.

7. Funkcjonalne wykorzystanie kontekstu

0–2

Na przykład:

a) bohater po aresztowaniu zostaje poddany nieludzkiemu śledztwu,

b) w obozie świadomie unika pracy dla komunistów dzięki temu, że do-

konuje samookaleczenia,

c) nawet w obozie żyje w świecie książek.

8. Podsumowanie

4

Pełne

Na przykład: spostrzeżenie, że lektury w istotny sposób wpłynęły na

życie obu bohaterów. Osobowość Wokulskiego ukształtowały, osobowość

Kostylewa zmieniły. Wokulski przez literaturę romantyczną ponosi ży-

ciową klęskę, ponieważ hołduje fałszywym wyobrażeniom o miłości. Ko-

stylew dzięki książkom wyzwala się z fałszywych wyobrażeń o rzeczy-

wistości, w której żyje, buntuje się przeciw systemowi. Fizycznie prze-

grywa, ale odnosi moralne zwycięstwo.

Częściowe

2

Na przykład: spostrzeżenie, że lektury w istotny sposób wpłynęły na

życie obu bohaterów. Osobowość Wokulskiego ukształtowały, osobowość

Kostylewa zmieniły.

Próba podsumowania

1

Na przykład: lakoniczne stwierdzenie, że lektury w istotny sposób wpły-

nęły na życie obu bohaterów.

II. KOMPOZYCJA (maksymalnie 5 punktów)
Kompozycję wypracowania ocenia się wtedy, gdy przyznane zostały

punkty za rozwinięcie tematu

.

– podporządkowana zamysłowi funkcjonalnemu wobec tematu,

spójna wewnętrznie, przejrzysta i logiczna; pełna konsekwencja

w układzie graficznym,

5

– uporządkowana wobec przyjętego kryterium, spójna; graficzne

wyodrębnienie głównych części,

3

– wskazująca na podjęcie próby porządkowania myśli,

na ogół spójna.

1

Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się

punktów.

III. STYL (maksymalnie 5 punktów)

– jasny, żywy, swobodny, zgodny z zastosowaną formą

wypowiedzi; urozmaicona leksyka,

5

– zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi, na ogół jasny;

wystarczająca leksyka,

3

– na ogół komunikatywny, dopuszczalne schematy językowe.

1

Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się

punktów.

IV. JĘZYK (maksymalnie 12 punktów)

– język w całej pracy komunikatywny, poprawna, urozmaicona

składnia, poprawne: słownictwo, frazeologia i fleksja,

12

– język w całej pracy komunikatywny, poprawne: składnia,

słownictwo, frazeologia i fleksja,

9

– język w całej pracy komunikatywny, poprawna fleksja,

w większości poprawne składnia, słownictwo i frazeologia,

6

– język w pracy komunikatywny mimo błędów składniowych,

słownikowych, frazeologicznych i fleksyjnych,

3

– język w pracy komunikatywny mimo błędów fleksyjnych,

licznych błędów składniowych, słownikowych i frazeologicznych. 1

Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się

punktów.

V. ZAPIS (maksymalnie 3 punkty)

– bezbłędna ortografia; poprawna interpunkcja (nieliczne błędy);

3

– poprawna ortografia (nieliczne błędy II stopnia); /

na ogół poprawna interpunkcja;

2

– poprawna ortografia (nieliczne błędy różnego stopnia);

interpunkcja niezakłócająca komunikacji (mimo różnych błędów). 1

Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się

punktów.

VI. SZCZEGÓLNE WALORY PRACY

0–4

Temat 1.:

Dwa sposoby przedstawienia antycznego mitu. Dokonaj analizy i in-

terpretacji porównawczej fragmentu książki Tadeusza Zielińskiego Sta-

rożytność bajeczna i wiersza Wisławy Szymborskiej Wywiad z Atropos.

I. ROZWINIĘCIE TEMATU (maksymalnie 26 punktów)

1. Określenie istoty podobieństwa między tekstami:

oba teksty dotyczą mitu o przeznaczeniu (losie) człowieka

0–1

2. Ukształtowanie wypowiedzi we fragmencie książki

Tadeusza Zielińskiego

0–5

Na przykład:

a) opowiadanie,

b) połączenie narracji z dialogiem,

c) narrator ujawnia się jako „opowiadacz”, człowiek z kręgu chrześci-

jaństwa (wzmianka o chrzcinach),

d) baśniowy charakter opowiadania:

e) wprowadzenie w topografię miejsca,

f) opowiadanie o postaciach niezwykłych, tajemniczych oraz bohate-

rach ludzkich z rodu królewskiego,

g) budowanie atmosfery tajemniczości (ciemność, gra światła),

h) narracja: język literacki, kunsztowny (urozmaicona składnia),

nieznacznie archaizowany („odwieczny”, „żywot”, „komnata”).

Model odpowiedzi i schemat oceniania

arkusz II

arkusz II

13

3. Ukształtowanie wypowiedzi w wierszu Szymborskiej

Wywiad z Atropos

0–5

Na przykład:

a) naśladowanie popularnego gatunku publicystycznego,

b) dialog,

c) uczestnicy dialogu: Mojra Atropos oraz poetka w roli osoby przepro-

wadzającej wywiad,

d) język dostosowany do współczesnej formy publicystycznej oraz re-

aliów świata przedstawionego:

e) elementy należące do języka potocznego, np. sformułowania „gruba

przesada”, „być na bieżąco”, zdania urwane,

f) słowa i sformułowania współczesne, np. „pracoholiczka”, „weekendy”,

„odesłać na emeryturę”, „zwierzchnik”, „proszę o […] następne pytanie”

(rodzaj cytatu z wywiadów),

g) rzeczywistość wykreowana, nierealistyczna (rozmowa z postacią mi-

tyczną).

4. Odczytanie sensów przywołanego tekstu

Tadeusza Zielińskiego

0–4

Na przykład:

a) Mojry – boginie losu (przeznaczenia),

b) funkcje i atrybuty: nić, wrzeciono, nożyce,

c) opis wyglądu sióstr wskazuje na ich boskie pochodzenie (potężne,

niezwykły wzrost, niezwykłe piękno, groźne – „grobowy głos” Atropos),

d) Mojry decydują o losie człowieka,

e) interpretacja metafory złotych i czarnych nici łączonych przez Lachezis

z nicią żywota – w życiu ludzkim przeplatają się dobre i złe chwile,

f) Mojry znają przyszłość,

g) wizja losu ludzkiego ukazana w realiach antycznej Grecji.

5. Odczytanie sensów utworu Szymborskiej

0–5

Na przykład:

a) Mojry jako personifikacje ludzkiego losu (przeznaczenia) – Atropos

to jedna z trzech córek Konieczności, siostra Lachezis i Kloto,

b) typowe atrybuty i czynności postaci mitycznych,

c) wprowadzenie postaci mitycznej w realia współczesnego świata,

d) wskazanie współczesnych realiów, np. urlopy, weekendy, przerwy

na papierosa, dyplomy w ramkach, emerytura, zwierzchnik,

e) Atropos (co najmniej trzy cechy) – budzi największy strach, bo

ostatecznie decyduje o ludzkim życiu, jest pracoholiczką, nie jest zdol-

na do żadnych uczuć, ani do radości, ani do żalu, nikt nie ma nad nią

władzy,

f) odczytanie na podstawie portretu Atropos wizji ludzkiego losu: nie-

ubłagane przeznaczenie, każde życie ma swój nieuchronny koniec, dzia-

łania ludzi przyśpieszają śmierć.

6. Funkcjonalne wykorzystanie kontekstu

0–1

Odwołanie się do mitologii i literatury antycznej i pokazanie nie-

uchronności losu na przykładzie dziejów Edypa albo przypomnienie sy-

tuacji, w której Zeus bada przeznaczenie przed pojedynkiem Hektora

z Achillesem.

7. Znajomość i umiejętne stosowanie terminologii

teoretycznoliterackiej

0–1

8. Podsumowanie

4

Pełne

Na przykład: dostrzeżenie, że Zieliński odtwarza grecki mit, a Szym-

borska go przetwarza; dostrzeżenie odmienności gatunków i języka. Spo-

strzeżenie, że w obu tekstach mamy do czynienia z personifikacją losu

i przesłanie każdego z nich jest uniwersalne.

Częściowe

2

Na przykład: dostrzeżenie, że choć Zieliński odtwarza grecki mit,

a Szymborska go przetwarza; przesłanie obu tekstów jest uniwersalne.

Próba podsumowania

1

Na przykład: lakoniczne stwierdzenie, że Zieliński odtwarza grecki

mit, a Szymborska go przetwarza.

II. KOMPOZYCJA

(maksymalnie 2 punkty)
Kompozycję wypracowania ocenia się wtedy, gdy przyznane zostały

punkty za rozwinięcie tematu.

– podporządkowana zamysłowi funkcjonalnemu wobec tematu,

spójna wewnętrznie, przejrzysta i logiczna; pełna konsekwencja

w układzie graficznym,

2

– uporządkowana wobec przyjętego kryterium, spójna; graficzne wyo-

drębnienie głównych części.

1

Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się

punktów.

III. STYL (maksymalnie 2 punkty)

– jasny, żywy, swobodny, zgodny z zastosowaną formą

wypowiedzi; urozmaicona leksyka,

2

– zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi, na ogół jasny;

wystarczająca leksyka.

1

Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się

punktów.

IV. JĘZYK (maksymalnie 8 punktów)

– język w całej pracy komunikatywny, poprawna, urozmaicona

składnia, poprawne: słownictwo, frazeologia i fleksja,

8

– język w całej pracy komunikatywny, poprawne: składnia,

słownictwo, frazeologia i fleksja,

5

– język w całej pracy komunikatywny, poprawna fleksja,

w większości poprawna składnia, słownictwo i frazeologia.

3

Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się

punktów.

V. ZAPIS (maksymalnie 2 punkty)

– bezbłędna ortografia; poprawna interpunkcja (nieliczne błędy),

2

– poprawna ortografia (nieliczne błędy różnego stopnia);

na ogół poprawna interpunkcja.

1

Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się

punktów.

VI. SZCZEGÓLNE WALORY PRACY

0–4

Temat 2.:

Dokonaj analizy i interpretacji wiersza Tadeusza Różewicza pt. bez.

I. ROZWINIĘCIE TEMATU (maksymalnie 26 punktów)

1. Wstępne rozpoznanie utworu

0–3

Na przykład:

a) wiersz o wierze i miejscu Boga w życiu człowieka,

b) wiersz o utracie wiary (kryzysie wiary współczesnego człowieka),

c) wyraz poszukiwania przyczyn utraty wiary – „czemuś mnie opuścił”,

d) sytuacja liryczna – rozmowa z Bogiem (modlitwa, zwierzenie, skar-

ga),

e) liryka zwrotu do adresata – apostrofy do Boga,

f) podmiot liryczny to poeta – „próbowałem stworzyć / nowego czło-

wieka / nowy język”.

2. Odczytanie sensów utworu

Obraz człowieka

0–3

Na przykład:

a) dziecko Boga,

b) pełen wiary w dzieciństwie – „przecież jako dziecko karmiłem się /

Tobą”,

c) opuszczony przez Boga – „czemuś mnie opuścił”,

d) opuszczający (odrzucający) Boga – „czemu ja opuściłem / Ciebie”,

e) zajęty życiem doczesnym, roztargniony – nie zauważa rozstania z Bo-

giem,

14

f) pyszny, uzurpujący sobie boskie prawo tworzenia człowieka i języka

– „próbowałem stworzyć / nowego człowieka / nowy język”.

Obraz Boga

0–4

Na przykład:

g) Bóg nieobecny (interpretacja tytułu),

h) Bóg, który umarł – „narodziny i śmierć / Boga”,

i) ojciec, który opuścił człowieka,

j) Bóg, który się nie śmieje, jest surowy, karzący – „Ty się nie śmie-

jesz”,

k) Bóg, który daje swoje ciało i krew jako pokarm (Jezus),

l) opuszcza człowieka, gdy ten wybiera doczesność – „opuściłeś mnie

/ kiedy próbowałem […] objąć życie”,

ł) Bóg, który odchodzi cicho, niepostrzeżenie – „bez znaku, bez śladu

/ bez słowa”.

Refleksje na temat utraty wiary

0–3

Na przykład:

m) może utrata wiary to kara boska za zbytnie przywiązanie do życia

doczesnego,

n) może utrata wiary to kara boska za pychę i upór,

o) może utrata wiary to kara boska za lenistwo (za zaniedbania),

p) może utrata wiary to efekt buntu współczesnego człowieka – tego,

że nie może zaakceptować wizerunku Boga,

r) interpretacja słów „największym wydarzeniem / w życiu człowieka

/ są narodziny i śmierć / Boga” – aluzja do świąt chrześcijańskich, a za-

razem do sytuacji, w której człowiek spotyka Boga i rozmija się z Bo-

giem (wierzy lub traci wiarę),

s) interpretacja powtórzenia, antytezy „życie bez boga jest możliwe /

życie bez boga jest niemożliwe” (rola małej litery – może chodzi o war-

tości, zasady, idee).

3. Ukształtowanie wypowiedzi

0–4

Na przykład:

a) wiersz nieregularny i bezrymowy (wolny, biały), przez co może przy-

pominać wypowiedź spontaniczną,

b) język prosty, mało poetycki (wypowiedź współczesnego człowieka),

c) brak znaków przestankowych, a wielkie litery zarezerwowane wy-

łącznie dla Boga osobowego (kontrast),

d) paradoksy, antytezy jako sposoby na mówienie o Bogu – tajemni-

czym, niepojętym, niepoznawalnym,

e) paralelizmy składniowe, powtórzenia służące podkreśleniu miejsc

znaczących,

f) aluzje do różnych tekstów kultury.

4. Rozpoznanie nawiązań do Biblii

0–2

a) nawiązanie do modlitwy Ojcze nasz,

b) nawiązanie do utrwalonych w Ewangelii Nowego Testamentu słów

Jezusa na krzyżu (do Psalmu 22) – „czemuś mnie opuścił”,

c) nawiązanie do słów Jezusa ustanawiającego Eucharystię – „jadłem

ciało / piłem krew”,

d) nawiązanie do opisanych w Ewangeliach Nowego Testamentu naro-

dzin i śmierci Jezusa (nawiązanie do rytmu roku liturgicznego),

e) nawiązanie do spotkania z Bogiem proroka Eliasza – w Biblii

Bóg przyszedł w ciszy, tu „bez szumu / skrzydeł bez błyskawic” od-

chodzi.

5. Funkcjonalne wykorzystanie kontekstów

0–2

Na przykład:

a) literacka tradycja mówienia o Bogu, rozmowy z nim, np. Pieśń XXV

z Pieśni ksiąg wtórych Jana Kochanowskiego, poezja barokowa, poezja

księdza Jana Twardowskiego,

b) Wielka improwizacja w Dziadach części III Adama Mickiewicza

–

motyw buntu przeciw Bogu,

c) „przeklęte pytania” Fiodora Dostojewskiego (jeśli Boganie ma, to

wszystko wolno?),

d) filozofia Fryderyka Nietzschego i słynne „Bóg umarł”,

f) poezja Tadeusza Różewicza – próba stworzenia nowego języka, no-

wej poezji po Oświęcimiu.

6. Znajomość i umiejętne stosowanie terminologii

teoretycznoliterackiej

0–1

7. Podsumowanie

4

Pełne

Na przykład: wiersz Różewicza to wyraz rozpaczliwego poszukiwania

Boga, wiary przez zagubionego w świecie człowieka. Wskazanie na dra-

mat niewiary, lecz nie ateizmu – Bóg pozostaje najważniejszy zarówno

przez swoją obecność, jak i przez nieobecność. Dostrzeżenie, że tekst

Różewicza to nie tylko wyraz dramatu niewiary, lecz także poszukiwa-

nia nowego języka, który pozwoliłby ten dramat opisać.

Częściowe

2

Na przykład: wiersz Różewicza to wyraz rozpaczliwego poszukiwania

Boga, wiary przez zagubionego w świecie człowieka. Wskazanie na dra-

mat niewiary, lecz nie ateizmu.

Próba podsumowania

1

Na przykład: dostrzeżenie, że to rodzaj rozmowy z Bogiem dotyczącej

nieobecności Stwórcy w życiu człowieka.

II. KOMPOZYCJA

(maksymalnie 2 punkty)
Kompozycję wypracowania ocenia się wtedy, gdy przyznane zostały

punkty za rozwinięcie tematu.

– podporządkowana zamysłowi funkcjonalnemu wobec tematu,

spójna wewnętrznie, przejrzysta i logiczna; pełna konsekwencja

w układzie graficznym,

2

– uporządkowana wobec przyjętego kryterium, spójna;

graficzne wyodrębnienie głównych części.

1

Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się

punktów.

III. STYL (maksymalnie 2 punkty)

– jasny, żywy, swobodny, zgodny z zastosowaną formą

wypowiedzi; urozmaicona leksyka,

2

– zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi, na ogół jasny;

wystarczająca leksyka.

1

Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się

punktów.

IV. JĘZYK (maksymalnie 8 punktów)

– język w całej pracy komunikatywny, poprawna, urozmaicona

składnia, poprawne: słownictwo, frazeologia i fleksja,

8

– język w całej pracy komunikatywny, poprawne: składnia,

słownictwo, frazeologia i fleksja,

5

– język w całej pracy komunikatywny, poprawna fleksja,

w większości poprawna składnia, słownictwo i frazeologia.

3

Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się

punktów.

V. ZAPIS (maksymalnie 2 punkty)

– bezbłędna ortografia; poprawna interpunkcja (nieliczne błędy),

2

– poprawna ortografia (nieliczne błędy różnego stopnia);

na ogół poprawna interpunkcja.

1

Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się

punktów.

VI. SZCZEGÓLNE WALORY PRACY

0–4

Autorki:

M

AŁGORZATA

D

MOCHOWSKA

,

nauczycielka języka polskiego w stołecznym XIX LO,

egzaminatorka maturalna, autorka publikacji „Język polski.

Zestawy maturalne opracowane na wzór arkuszy z informatora.

Zakres podstawowy i rozszerzony”, Nowa Era 2005

I

ZABELA

M

ICHALAK

,

nauczycielka języka polskiego w stołecznym XIX LO,

egzaminatorka maturalna