Uniwersytet Szczeciński
Wydział Nauk o Ziemi
Studenci pierwszego roku II
0
Kierunek: Turystyka i Rekreacja
OPRACOWANIE WYBRANYCH METOD STOSOWANYCH
W TURYSTYCE I REKREACJI DO OCENY ŚRODOWISKA
Praca zaliczeniowa z przedmiotu:
Ocena środowiska dla turystyki i rekreacji
Prowadzący: dr Tomasz Łabuz
Zakład Geomorfologii Morskiej
Szczecin, 11.01.2014 rok
2
Spis Treści
Wstęp
7
Małgorzata Kochanowska, Paulina Kucharz, Karolina Lewandowska
1. Inwentaryzacja krajoznawcza - obiekty przyrodnicze
1.1. Definicja
8
1.2. Przedmiot inwentaryzacji
8
1.3. Zakres inwentaryzacji
8
1.4. Wnikliwość inwentaryzacji
8
1.5. Podstawowe cele inwentaryzacji krajoznawczej i działalności inwentaryzacyjnej
8
1.6. Procedury inwentaryzacji krajoznawczej i założenia organizacyjne
9
1.7. Prace wstępne
10
1.8. Badania terenowe
10
1.9. Karta inwentaryzacyjna
11
1.10.
Opis obiektu i dokumentacja bibliograficzna
12
1.11.
Klasyfikacja rzeczowa i topograficzna
13
1.12.
Dokumentacja ikonograficzna i kartograficzna
16
1.13.
Inwentaryzacja krajoznawcza obiektów przyrodniczych
17
1.14.
Literatura
19
Hubert Dziak, Karolina Janiszewska, Małgorzata Kempa
2. Inwentaryzacja krajoznawcza – obiekty antropogeniczne
2.1. Cele inwentaryzacji
20
2.2. Etapy prac inwentaryzacyjnych
20
2.3. Karta Inwentaryzacyjna
20
2.4. Klasyfikacja rzeczowa
21
2.5. Inwentaryzacja krajoznawcza obiektów antropogenicznych
22
2.6. Udostępnianie i rozpowszechnianie wyników inwentaryzacji
26
2.7. Literatura
27
Marta Górczewska, Tomasz Myszak, Magdalena Pożarycka, Magdalena Seweryn
3. Waloryzacja turystyczna (cele, kierunki, postępowanie)
3.1. Wprowadzenie do waloryzacji turystycznej
28
3.2. Kategorie walorów
29
3.3. Podział środowiska naturalnego i szczegółowych elementów środowiska
antropogenicznego
29
3.4. Motywy turystów
30
3.5. Podział walorów turystycznych w literaturze przedmiotu
31
3.6. Podstawowe metody badań
35
3
3.7. Cel waloryzacji
36
3.8. Zasady waloryzacji
37
3.9. Literatura
38
Nordin Arbane, Artur Chmara, Aleksandra Karska
4. Analiza SWOT
4.1. Historia analizy i jej idea
39
4.2. Znaczenie analizy SWOT
39
4.3. Procedura postępowania i zasady analizy
40
4.4. Rodzaje analizy SWOT
42
4.5. Zastosowanie w praktyce
43
4.6. Margines błędu
44
4.7. Literatura
49
Agnieszka Dadacz, Martyna Grzeczkowicz, Karolina Hawryluk, Kinga Jagodzińska
5. Badania ankietowe
5.1. Wprowadzenie
50
5.2. Wyjaśnienie słowa ankieta
51
5.3. Typy ankiet
52
5.4. Procedura postępowania
53
5.5. Zakres badań ankietowych
54
5.6. Wymagania stawiane badaniom ankietowym
57
5.7. Opracowanie wyników ankiety
59
5.8. Dane uzyskane z metody i jej zastosowanie do oceny środowiska na potrzeby turystyki i
rekreacji
59
5.9. Literatura
63
Magdalena Panek, Małgorzata Pietrzak, Ewelina Setnik
6. Bonitacja punktowa – obiekty na mapie
6.1. Definicja i opis metody bonitacji punktowej
64
6.2. Zalety i wady bonitacji punktowej
65
6.3. Etapy bonitacji punktowej
65
6.4. Przykłady
66
6.5. Literatura
76
Katarzyna Kubacka, Aleksandra Łach, Joanna Szczepańska, Monika Żołnowska
7. Bonitacja punktowa – spis obiektów na mapie
7.1. Przedstawienie metody dla oceny środowiska
77
7.2. Charakterystyka metody
77
7.3. Cel metody
78
4
7.4. Procedura postępowania
78
7.5. Dane do wykorzystania
82
7.6. Dane uzyskane z metody
82
7.7. Zastosowanie metody do oceny środowiska na potrzeby turystyki i rekreacji
82
7.8. Literatura
83
Tomasz Cybulski, Sylwester Dziechciarz, Bartłomiej Dolata, Krzysztof Gołębiowski, Adrian
Sartanowicz
8. Obserwacja terenowa
8.1. Omówienie metody
84
8.2. Pojęcie obserwacji i spostrzeżenia
84
8.3. Cel metody
84
8.4. Przeprowadzenie postępowania
85
8.5. Przygotowanie i prowadzenie obserwacji
86
8.6. Sporządzanie notatek z obserwacji
91
8.7. Kontrola wyników obserwacji
91
8.8. Okoliczności obniżające wartość danej obserwacji
91
8.9. Cechy dobrego obserwatora
92
8.10.
Zastosowanie technik obserwacyjnych
93
8.11.
Zebrane dane a wpływ na ocenę środowiska dla turystyki i rekreacji
94
8.12.
Podsumowanie
94
8.13.
Literatura
94
Karina Grabowska, Marcin Kaczyński, Denis Mucha, Eugeniusz Talik
9. Pomiary kartometryczne – dotyczące map
9.1. Podstawy kartometrii
95
9.2. Pomiar długości
95
9.3. Pomiar powierzchni
99
9.4. Pomiar kątów poziomych
103
9.5. Literatura
104
Joanna Dudziak, Natalia Kolankowska, Rafał Świerblewski, Joanna Zawiła
10. Pomiary kartometryczne – dotyczące terenu
10.1.
Kartometria i jej cel
105
10.2.
Określanie odległości
106
10.3.
Niwelacja
106
10.4.
Triangulacja
112
10.5.
Fotogrametria
112
5
10.6.
Tachymetria
112
10.7.
Pomiar rzeźby terenu metodą stolikową przy użyciu zestawu topograficznego
113
10.8.
Zastosowanie w turystyce i rekreacji
113
10.9.
Literatura
113
Weronika Barcikowska, Magdalena Pietrzakowska, Magdalena Romańczyk Evoitre
11. Analiza dokumentów
11.1.
Istota analizy dokumentów
114
11.2.
Metody analizy dokumentów
115
11.3.
Techniki analizy dokumentów
116
11.4.
Analiza dokumentów w zakresie oceny środowiska dla turystyki i rekreacji
117
11.5.
Literatura
118
Paulina Mandziuk, Agata Płauszewska, Ola Ptaszyńska, Dominika Tryka
12. Dane statystyczne (GUS, Instytut Turystyki)
12.1.
Badania statystyczne
119
12.2.
Badania ruchu turystycznego w Polsce
119
12.3.
Pozyskiwanie danych
123
12.4.
Badania w zakresie turystyki
123
12.5.
Badania wydatków turystów zagranicznych
127
12.6.
Zastosowanie danych statystycznych w turystyce i rekreacji
128
12.7.
Literatura
129
Tomasz Kępiński, Michał Kołacz
13. Mierniki ekonomiczne
13.1.
Zadanie metody
130
13.2.
Przeprowadzenie metody
130
13.3.
Dane do zagospodarowania
132
13.4.
Dane pozyskane z metody
136
13.5.
Zastosowanie metody dla rozwoju turystyki i rekreacji
139
13.6.
Literatura
140
Dodatkowe, awaryjne
14. Opracowania ekofizjograficzne
140
Anna Piskorska, Natallia Shyshkina, Mateusz Śliwczyński, Wojciech Zakrzewski
15. Oddziaływanie inwestycji na środowisko OIŚ
15.1.
Przedstawienie metody
141
15.2.
Raport
143
15.3.
Inwestycje turystyczne - przykłady
146
6
15.4.
Wnioski
147
15.5.
Literatura
148
Zakończenie
149
7
Wstęp
Praca zaliczeniowa składa się z 15 rozdziałów. Każdy rozdział został przygotowany i opracowany
przez grupę kilku studentów Uniwersytetu Szczecińskiego pierwszego roku II
0
Wydziału Nauk o
Ziemi kierunku turystyka i rekreacja podczas zajęć z przedmiotu „Ocena środowiska dla turystyki i
rekreacji” w postaci wykładów prowadzone przez dr Tomasza Łabuza z Zakładu Geomorfologii
Morskiej w roku akademickim 2013/2014.
Celem było powstanie zbioru najważniejszych informacji o najważniejszych metodach
stosowanych w turystyce i rekreacji na potrzeby oceny środowiska.
Autor zebrał wszystkie opracowania od studentów i umieścił w tym dokumencie dołączając spis
treści.
8
1. Inwentaryzacja krajoznawcza - obiekty przyrodnicze
Małgorzata Kochanowska, Paulina Kucharz, Karolina Lewandowska
1.1. Definicja
Inwentaryzacją turystyczną nazywamy tworzenie spisu obiektów i walorów krajoznawczych z
natury. Jej charakterystycznymi cechami są przedmiot, zakres i wnikliwość.
1.2. Przedmiot inwentaryzacji
Przedmiotem inwentaryzacji krajoznawczej są obiekty i walory krajoznawcze. Obiekty
krajoznawcze to przedmioty, które są interesujące przez swoje wartości naukowe, historyczne,
artystyczne i kulturalne czy techniczne i gospodarcze.
1.3. Zakres inwentaryzacji
Zakres to umieszczenie inwentaryzacji w przestrzeni (obszar całego kraju w podziale
administracyjnym określonym w Polsce w dniu 1.01.1991r. - 16 województw podzielonych na
powiaty i gminy.) i czasie (okres między najstarszymi faktami związanymi z danym obiektem a dniem
penetracji terenowej).
1.4. Wnikliwość inwentaryzacji
Przez wnikliwość rozumiany jest sposób, w jaki obiekt zostaje zinwentaryzowany, tak, aby jak
najdokładniej opisać jego cechy charakterystyczne, które są istotne dla krajoznawstwa.
1.5. Podstawowe cele inwentaryzacji krajoznawczej i działalności inwentaryzacyjnej
Do podstawowych celów inwentaryzacji krajoznawczej i działalności inwentaryzacyjnej należą:
- uzyskanie pełnych, aktualnych i sprawdzonych przez penetrację terenową informacji dotyczących
stanu obiektów i walorów na określonym terenie
- inwentaryzacja krajoznawcza jest podstawą do waloryzacji krajoznawczej i przyrodniczej
- utworzenie dokumentów wyjściowych do dalszych prac nad syntezą wiedzy o różnorodności
kulturowej i biologicznej danego obszaru
- prace inwentaryzacyjne mogą być punktem wyjścia do planowania różnego rodzaju form ochrony
zarówno obiektów przyrodniczych (parki krajobrazowe, rezerwaty, etc.) jak i antropogenicznych
(ochrona zabytków)
- wyniki inwentaryzacji są źródłem faktów dla autorów publikacji turystyczno-krajoznawczych oraz
dla przewodników i organizatorów turystyki
9
- oddziaływanie społeczne i wychowawcze działalności inwentaryzacyjnej
- stworzenie podstawy do odpowiedniego zagospodarowanie turystycznego danego obszaru oraz
właściwego kierowania ruchem turystycznym
- stworzenie podstawy do odpowiedniego rozwoju znanych oraz nowych obszarów, rejonów i
miejscowości turystycznych przez inwentaryzacje nowo powstałych oraz wcześniej nie
inwentaryzowanych obiektów
- aktywizacja społeczna kręgów krajoznawczych
- inwentaryzacja krajoznawcza może być podstawą do opracowania strategii zrównoważonego
rozwoju badanego obszaru
1.6. Procedury inwentaryzacji krajoznawczej i założenia organizacyjne
Program inwentaryzacji krajoznawczej obejmuje następujące czynności:
- prace przygotowawcze
- penetrację terenu
- opracowanie zebranych materiałów
- udostępnianie i rozpowszechnianie wyników inwentaryzacji
Koordynatorem inwentaryzacji krajoznawczej w Polsce jest Komisja Krajoznawcza Zarządu
Głównego PTTK, która powołała Zespół do Spraw Inwentaryzacji Krajoznawczej Polski. Zespół ten
jest odpowiedzialny za poczynania organizacyjne i programowe. Ma między innymi za zadanie
koordynować i konsultować prace inwentaryzacyjne na terenie poszczególnych regionów,
redagowanie wojewódzkich inwentarzy krajoznawczych czy prowadzenie szkoleń dla przedstawicieli
oddziałowych zespołów zajmujących się inwentaryzacją krajoznawczą.
Do prowadzenia zasadniczych prac inwentaryzacyjnych na szczeblu inwentaryzacyjnym powołane
są zespoły 3-7 osobowe, w których skład wchodzą członkowie oddziałowych komisji krajoznawczych
PTTK, przewodnicy i instruktorzy krajoznawstwa. Wszyscy członkowie grup powinni przejść
odpowiednie przeszkolenie, a dla kierowników grup jest to obowiązkowe. Zajmują się oni organizacją
realizacji krajoznawczej na terenie powiatu, sprawdzaniem krat inwentaryzacyjnych, powoływaniem
grup inwentaryzacyjnych, właściwym przechowywaniem inwentarza, zbieraniem materiałów
źródłowych oraz przygotowaniem do druku wyników inwentaryzacji poszczególnych gmin oraz
całego powiatu.
10
1.7. Prace wstępne
Do prac wstępnych inwentaryzacji krajoznawczej zaliczamy:
- ustalenia granic badanego terenu (np. dzielnica, miejscowość)
- zgromadzenie map topograficznych danego terenu, najlepiej w skali 1:10 000 – 1:25 000
- zgromadzenie i analiza dostępnych publikacji oraz danych niepublikowanych (np. operaty urzędowe,
projekty obszarów ochronnych) dotyczących badanego obszaru
- zapoznanie się ze szczegółami dotyczącymi danego obszaru takimi jak: rzeźba terenu, warunki
hydrologiczne, budowa geologiczna, ekosystemy
- przygotowanie podkładów
Podkład powinien być aktualną mapą topograficzną obszaru, pozbawionym nieistotnych
szczegółów. Na mapę, w celu ułatwienia późniejszej inwentaryzacji (i często również
przeprowadzanej w oparciu o jej wyniki waloryzacji) można nanieść niektóre informacje z map
specjalnych i gospodarczych, jak wydzielenia drzewostanów czy nieużytki. Podkłady powinny być
różne, dostosowane do rodzaju inwentaryzacji. Na podkład należy nanieść kartogram o regularnej
sieci pól, pola te zwane są kwadratami i są jednostkami kartogramu.
1.8. Badania terenowe
Penetrację terenową przeprowadza się po to, aby zweryfikować dane na temat danego obiektu
uzyskane z zebranych informacji źródłowych, poprzez konfrontację ze stanem faktycznym. Jej celem
jest również odkrywanie nowych obiektów i walorów – tych nowo powstałych oraz tych, które
wcześniej nie były inwentaryzowane. W przypadku stwierdzenia rozbieżności między danymi
źródłowymi a stanem faktycznym na kartę inwentaryzacyjną nanosi się dane aktualne lub sporządza
notatkę.
Inwentaryzatorzy wyruszający w teren powinni być zaopatrzeni w zaświadczenia wystawione
przez właściwy Zarząd Oddziału PTTK, upoważniające do prowadzenia czynności
inwentaryzatorskich na określonym terenie i w określonym czasie.
11
Załącznik Nr 7
PRZYKŁAD ZAŚWIADCZENIA INWENTARYZACYJNEGO
Pilica, dnia .......... 2000 r.
Miejsce na pieczęć Urzędu
ZAŚWIADCZENIE
Zaświadcza się, że Ob. ...................................................... leg. się dowodem osobistym nr
.... ........................... wyd. przez ..................................... reprezentujący Oddział PTTK
.......................... przeprowadza inwentaryzację krajoznawczą Gminy (nazwa).
Rys.1 Przykład zaświadczenia inwentaryzacyjnego
Inwentaryzatorzy po przybyciu do danej miejscowości powinni porozumieć się z osobami mogącymi
udzielić potrzebnych informacji, a zwłaszcza z sołtysem, duchowieństwem, nauczycielami i służbą
leśną. Mogą oni posiadać wiedzę na temat historii miejscowości, zabytków, kultury ludowej i innych
ciekawostek związanych z inwentaryzowanym terenem.
Podczas penetracji należy również dokonać dokumentacji fotograficznej inwentaryzowanych
obiektów (jeśli nie jest to zabronione, w przypadku terenu prywatnego należy posiadać zgodę
właściciela lub zarządcy obiektu).
1.9. Karta Inwentaryzacyjna
Karta inwentaryzacyjna to arkusz gładkiego papieru formatu A5 (w układzie poziomym
210x148mm) na której umieszcza się klasyfikację i opis obiektu lub waloru krajoznawczego. Zaleca
się stosowanie papieru o powiększonej grubości (np. 140 mg/dm2). Każdy obiekt, walor krajoznawczy
lub zespół krajoznawczy jest zinwentaryzowany na oddzielnej karcie inwentaryzacyjnej. Czasami do
opisu obiektu (zespołu) koniecznym będzie zastosowanie kilku kart (spiętych, połączonych ze sobą).
Na przedniej stronie karty, w odległości ok. 30 mm od górnego brzegu, nanosi się poziomą
czerwoną linię dzielącą kartę na dwa pola: górne i dolne. W górnej części umieszczamy klasyfikację
topograficzną i rzeczową oraz pierwszą literę imienia i nazwisko osoby sporządzającej kartę oraz datę
penetracji terenowej. W dolnej zaś opis obiektu lub waloru i biografię. Jeżeli opis nie mieści się na
jednej karcie, należy przenieść ciąg dalszy opisu na przednie strony dodatkowych kart. Dodatkowa
karta jest opatrywana tym samym symbolem (adresem), co karta zasadnicza, zaś w adresie po prawej
stronie otrzymuje cyfrę 2, a w miarę potrzeby kolejne dalsze cyfry.
12
Symbol klasyfikacji topograficznej
Symbol klasyfikacji rzeczowej (obiekty w zespole)
Sporządzający kartę
Data penetracji terenowej
(daty aktualizacji)
Opis obiektu lub waloru krajoznawczego
Bibliografia
Rys. 2 Jak uzupełnić kartę inwentaryzacyjną
1.10.
Opis obiektu i dokumentacja bibliograficzna
Opis obiektu lub waloru krajoznawczego, zamieszczony na karcie inwentaryzacyjnej, powinien być
podany w sposób zwięzły, jasny i jednoznaczny. Wiadomości zawarte w opisie powinny być ścisłe i
pewne, potwierdzone przez źródła i autopsję.
Należy unikać zbędnych ogólnikowych określeń, które wyrażają subiektywną opinię np. piękny,
monumentalny, stary. Opis nie powinien zawierać zbył wielu szczegółów. Przy opisie historycznym
podać datę powstania obiektu i daty tylko najważniejszych wydarzeń (np. gruntownej przebudowy,
zmiany przeznaczenia). W opisie wyposażeniu wnętrza kościołów podać ogólną informację, np.
barokowe, gł. XVIII, lub wymienić tylko najcenniejsze elementy o dużej wartości historycznej lub
artystycznej. Nie podawać wymiarów opisywanych obiektów, chyba że jest to niezbędne do ich
scharakteryzowania, np. pierśnicy lub obwodu drzew pomnikowych. Jeżeli występuje obok siebie
kilka podobnych obiektów, np. kamienice z jednego okresu dziejowego, należy je opisywać razem
jako zespół obiektów. Opis można uzupełnić odnośnikiem literaturowym.
Kolejność opisywania elementów obiektu:
Rodzaj, typ, nazwa
Położenie
Charakterystyka
Wnętrze
Stan zachowania
13
Związane z obiektem wydarzenia dziejowe, ludzie, legendy, zwyczaje, imprezy,
folklor, odbicie w sztuce lub literaturze
Udostępnienie i zagospodarowanie turystycznie
Dokumentacja bibliograficzna potwierdza wszelkie istotne elementy opisu obiektu lub waloru
naniesione na kartę inwentaryzacyjną oraz rozszerza informacje o obiekcie lub walorze. Przy kilku
pozycjach literatury należy podawać najnowszą z nich, ewentualnie z dawniejszych najbardziej
szczegółową.
Dokumentację bibliograficzną zaś umieszcza się zwykle po opisie na dole karty lub na ostatniej
karcie, jeżeli opis obejmuje więcej kart.
1.11.
Klasyfikacja rzeczowa i topograficzna
Symbol klasyfikacji topograficznej składa się z dwóch (miasta na prawach powiatu grodzkiego bez
dzielnic administracyjnych) lub trzech członów cyfrowych oraz członu tekstowego. Poszczególne
człony oddzielamy kropkami.
12.66. GLIWICE, ul. Krzywoustego 2
-------------------------------------------------
8.2(4.6,6.2)
Pierwszy człon symbolu klasyfikacji topograficznej jest dwucyfrowym oznaczeniem województwa
wg kolejności alfabetycznej:
01 - dolnośląskie
02 - kujawsko-pomorskie
03 - lubelskie
04 - lubuskie
05 - łódzkie
06 - małopolskie
07 - mazowieckie
08 – opolskie
09 – podkarpackie
10 – podlaskie
11 – pomorskie
12 – śląskie
13 – świętokrzyskie
14 – warmińsko-mazurskie
15 – wielkopolskie
16 – zachodniopomorski
14
Drugi człon symbolu klasyfikacji topograficznej jest dwucyfrowym oznaczeniem powiatu w
danym województwie. W pierwszej kolejności uwzględniamy powiaty ziemskie w kolejności
alfabetycznej. Numerację miast na prawach powiatów grodzkich rozpoczynamy od nr 61 stosując
kolejność alfabetyczną. Jako przykład podajemy wykaz powiatów w województwie śląskim.
Powiaty ziemskie
01 - będziński
02 - bielski
03 - cieszyński
04 - częstochowski
05 - gliwicki
06 - kłobucki
07 - lubliniecki
08 - mikołowski
09 - myszkowski
10 - pszczyński
11 - raciborski
12 - rybnicki
13 - tarnogórski
14 - tyski
15 - wodzisławski
16 - zawierciański
17 - żywiecki
Miasta - powiaty grodzkie
61 - Bielsko-Biała
62 - Bytom
63 - Chorzów
64 - Częstochowa
65 - Dąbrowa Górnicza
66 - Gliwice
67 - Jastrzębie-Zdrój
68 - Jaworzno
69 - Katowice
70 - Mysłowice
71 - Piekary Śląskie
72 - Ruda Śląska
73 - Rybnik
74 - Siemianowice Śląskie
75 - Sosnowiec
76 - Świętochłowice
77 - Tychy
78 - Zabrze
79 - Żory
Trzeci cyfrowy człon symbolu klasyfikacji topograficznej jest dwucyfrowym oznaczeniem gminy
w danym powiecie. Stosujemy kolejność alfabetyczną uwzględniając w pierwszej kolejności gminy
miejskie, a później pozostałe gminy (miejsko-wiejskie i wiejskie).
Tekstowy człon symbolu klasyfikacji topograficznej stanowi nazwę miejscowości (miasta, wsi,
przysiółka, kolonii itp.) lub nazwę ulicy lub placu i numeru posesji (jeśli występuje).W przypadku
większych miast dopuszcza się podawanie nazwy osiedla lub dzielnicy (w nawiasie za nazwą miasta).
Klasyfikacja rzeczowa
Symbol klasyfikacji rzeczowej składa się z dwóch członów jednocyfrowych, przedzielonych
kropkami. Pierwszy człon symbolu klasyfikacji rzeczowej jest jednocyfrowym oznaczeniem grup
obiektów lub walorów inwentaryzacyjnych wg następującej kolejności:
1.
środowisko przyrodnicze
2.
obiekty archeologiczne
3.
zabytki architektury i urbanistyki
4.
upamiętnione miejsca historyczne
5.
zabytki techniki
6.
muzea, archiwa, zbiory
7.
obiekty i ośrodki kultury ludowej
8.
obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy
Drugi człon symbolu klasyfikacji rzeczowej jest oznaczeniem podgrupy. W przypadku zespołu
krajoznawczego podaje się symbol właściwy dla obiektu dominującego oraz dodatkowo w nawiasie
symbole pozostałych elementów zespołu. Klasyfikacja rzeczowa podgrupy nr 1 omówiona jest w
rozdziale dotyczącym inwentaryzacji krajoznawczej obiektów przyrodniczych.
16
12.11.04. Orzeszkowo
4.4. (4.5., l.7)
W. Łęcki
1986-08-27
D. cmentarz kalwiński, przy szosie nr 24 Pniewy-Skwierzyna, w zach. cz. wsi. Od
XVII chowa
no polską szlachtę kalwińską z Wielkopolski. Opuszczony i zdewastowany
po 1945, uporządkowany 1983-85. Pow. ok. 0,5 ha. Nagrobki XIX, kamienne,
betonowe, żeliwne, cz. zrekonstruowane.
Nagrobek Jana Wilhelma Kassyusza (1787 -
1848), pastora, pedagoga, działacza
patriotycznego; żeliwny obelisk, pół. XIX, wys. ok. 4 m.
Grobowiec Kurnatowskich,
pół. XIX, mur., neogotycki.
Nagrobek Adama Kurnatowskiego (zm. 1818), mur.
Drzewostan
liściasty, ok. 100-letni, m.in. lipy, klony.
K.Z.S. w P.: t. V, zesz. 13, 1968, str. 14.
Słowiński L.: ... Nie damy pogrześć mowy. Wyd. Pozn. Poznań 1982, str. 42-57.
Rys. 3 Przykładowa gotowa karta inwentaryzacyjna
1.12.
Dokumentacja ikonograficzna i kartograficzna
Dokumentacja ikonograficzna
Podstawą tej dokumentacji są dokumentalne zdjęcia fotograficzne sporządzone podczas penetracji
terenu. Mogą to być również zdjęcia dokumentalne wykonane w innych okolicznościach (nie podczas
penetracji inwentaryzacyjnej) pod warunkiem, że można z nich wykonać reprodukcje lub odbitki z
negatywów udostępnionych przez autora lub właściciela, oraz że zdjęcia te obrazują stan obiektu lub
waloru zgodny ze stanem stwierdzonym podczas penetracji. Dokumentację ikonograficzną dołącza się
do karty inwentaryzacyjnej obiektu stosując koperty formatu 12 x 21 cm. Nie należy stosować
spinaczy lub zszywek. Ewentualne posiadane negatywy należy przechowywać oddzielnie,
odpowiednio posegregowane i zaopatrzone w symbol karty inwentaryzacyjnej.
Każda odbitka fotograficzna powinna być opatrzona podpisem, nazwiskiem autora oraz symbolem
identyfikującym zdjęcie (klasyfikacja topograficzna, rzeczowa, nr zdjęcia w karcie), np.
32.50. Orzeszkowo /4.4 (4.5, 1.7)/ fot. l - oznacza pierwsze zdjęcie fotograficzne dawnego
cmentarza kalwińskiego w Orzeszkowie w województwie wielkopolskim, gmina Kwilcz
W przypadku niemożliwości uzyskania zdjęć dopuszcza się rysunek odręczny. Dobrą
dokumentację ikonograficzną stanowi rysunek techniczny.
Dokumentacja kartograficzna
Obejmuje wszelkie szkice map i planów. Zaleca się wykonywanie szkiców (mogą być
uproszczone) dla wszystkich zinwentaryzowanych gmin oraz planów miast, większych wsi, a także
17
cmentarzy, parków, zespołów kościelnych i klasztornych z naniesieniem obiektów lub walorów
objętych kartoteką inwentaryzacyjną.
Każdy plan lub szkic opatruje się podpisem, nazwiskiem autora oraz numerem złożonym z
symbolu klasyfikacji topograficznej oraz kolejnej liczby (podobnie jak w przypadku dokumentacji
ikonograficznej). Dla map i planów wziętych z odpowiednich publikacji należy podać źródło wg zasad
dokumentacji bibliograficznej.
Drugi człon symbolu klasyfikacji rzeczowej jest oznaczeniem podgrupy. W przypadku zespołu
krajoznawczego podaje się symbol właściwy dla obiektu dominującego oraz dodatkowo w nawiasie
symbole pozostałych elementów zespołu.
1.13.
Inwentaryzacja krajoznawcza obiektów przyrodniczych
1.1.
obiekty związane z budową geologiczną (np. odkrywki, jaskinie),
charakterystyczne formy rzeźby terenu (np. ostańce, grzędy skalne)
1.2.
krajobraz, punkty i ciągi widokowe
1.3. wody powierzchniowe (rz
eki, jeziora, bagna, źródła itp.)
1.4. parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe
1.5.
pomniki przyrody ożywionej i nieożywionej
1.6. parki, ogrody (botaniczne, zoologiczne, dendrologiczne, palmiarnie)
1.7. grupy starodrzewu, aleje, okazy d
rzew egzotycznych, głazy narzutowe oraz inne
obiekty godne uznania za pomniki przyrody
Rys.4 Drugi człon klasyfikacji rzeczowej obiektów przyrodniczych
Obiekty związane z ukształtowaniem terenu, takie jak: wzgórza, doliny, wąwozy, strumienie itp.
klasyfikuje się pod symbolem topograficznym miejscowości, na której obszarze te obiekty się
znajdują lub pod symbolem topograficznym miejscowości najbliżej w stosunku do obiektu
położonej. W przypadku obiektu o dużym rozmiarze, który zlokalizowany jest na terenie kilku
miejscowości pod uwagę należy wziąć fragment najciekawszy danego obiektu i wówczas przypisać
go miejscowości na której ów fragment się znajduje. Można również przypisać obiekt do
miejscowości, w której leży większa część obiektu. W pozostałych miejscowościach uwzględnia się
wówczas tylko tamtejsze walory lub obiekty i umieszcza się ‘’odsyłacz’’ do pełnego właściwego
opisu. Nie powinno się inwentaryzować każdego obiektu fizjogeograficznego, np. każdego wzgórza
lub strumienia. Powinno się tak postępować tylko wówczas, gdy dany obiekt jest rzeczywiście
atrakcyjny lub gdy związany jest z nim konkretny walor.
18
Przykład:
1.5. (2.5.) Święty Kamień - głaz narzutowy pomnik przyrody, granit o zaawansowanym wietrzeniu
na pow., obw. 13,8 m, wys. nad pow. ziemi 2,2 m, z tego ok. 0,7 m zanurzony w wodach Zalewu
Wiślanego. D. miejsce kultowe, legendy miejscowe.
Termin inwentaryzacja przyrodnicza został sformułowany pod koniec lat 70-tych przez profesora
Stefana Kozłowskiego. W ciągu 20 lat opracowano wytyczne dla prowadzenia inwentaryzacji. Jeszcze
do niedawna bardzo widoczne były różnice przy przeprowadzaniu inwentaryzacji w różnych
regionach Polski. W polskim prawie nie ma podstaw do wykonywania inwentaryzacji przyrodniczej,
niegdyś tez duże znaczenie miał brak wypracowania systemu finansowania inwentaryzacji Dziś, w
dobie łatwego dostępu d informacji oraz po ujednoliceniu metodyki inwentaryzacji krajoznawczej,
takie działania może podjąć praktycznie każdy chętny.
Celem inwentaryzacji przyrodniczej jest przede wszystkim poszerzenie wiedzy o środowisku w
skali lokalnej, które ma służyć lepszej ochronie przyrody oraz szerzeniu wiedzy o walorach danego
regionu na tle Polski. W ciągu ostatnich lat znaczenie inwentaryzacji znacznie wzrosło. Dziś do jej
celów można zaliczyć również aktualizacje istniejących już informacji o zasobach i walorach,
dostarczanie informacji przyrodniczej dla opracowań planistycznych o charakterze przestrzennym,
zgromadzenie danych stanowiących podstawę do wnioskowania o objęcie ochroną cennych
obszarów. Inwentaryzacja przyczynia się również do dostarczania danych do najniższych szczebli
administracji samorządowej w celu ekologizacji polityki przestrzennej oraz promocji obszaru.
Inwentaryzacja przyrodnicza powinna być punktem wyjścia do planowania różnorodnych form
ochrony przyrody, a także powinna stanowić podstawę konstruowania planu zagospodarowania
przestrzennego.
Przedmiotem inwentaryzacji przyrodniczej jest przyroda nieożywiona, a także żywa podlegająca
nieustannym zmianom w czasie i przestrzeni. Inwentaryzacja taka obejmuje aktualną, występującą na
badanym obszarze: florę, czyli ogół gatunków roślin i faunę, czyli ogół gatunków zwierząt, z
podziałem na poszczególne grupy zwierząt (ornitofauna, herpetofauna, ichtiofauna itp.), oraz elementy
przyrody nieożywionej takie jak, skały, naturalne odkrywki, osuwiska, stare kamieniołomy, źródła,
koryta rzeczne (przełomy), wodospady, jaskinie, punkty widokowe itp.
W celu poznania stanu faktycznego roślinności badanego obszaru należy przeprowadzić spis
florystyczny wszystkich gatunków roślin oraz analizę fitosocjologiczną (spis i rozmieszczenie
zbiorowisk roślinnych). Powinno się wykonywać go 3 razy w ciągu roku. Ważniejsze zbiorowiska,
jakie powinny znaleźć się w opracowaniu roślinności zbiorowiska leśne to np. grądy, buczyny, bory a
spośród nieleśnych np. torfowiska, łąki.
19
Spis faunistyczny jest trudniejszy od spisu florystycznego ze względu na większą liczbę gatunków.
W badaniach należy uwzględnić wszelkie gatunki kręgowców. W przypadku bezkręgowców można
ograniczyć się do gatunków łatwych do zidentyfikowania. Ważne jest aby poszczególne areały
odwiedzić kilka razy w ciągu roku aby informacje były pewne i najbardziej wiarygodne.
Inwentaryzację przyrody nieożywionej najlepiej przeprowadzać w okresie wiosny przed
rozlistnieniem drzew. Zima również jest właściwym czasem - najłatwiej wtedy dostrzec jaskinie. W
większości przypadków występowanie takich obiektów można wyczytać bezpośrednio z mapy dlatego
część inwentaryzowanego terenu można pominąć skupiając się na obszarach, w których
prawdopodobieństwo napotkania godnych uwagi form geomorfologicznych jest wyższe.
1.14.
Literatura
1. Oficjalny portal Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego, podstrona o
inwentaryzacji krajoznawczej; http://www.pttk.pl/kznw/ikp
2. Strona internetowa Towarzystwa na rzecz Ziemi
http://tnz.most.org.pl/dokumenty/publ/ochrona/inwentaryzacja_eko.htm
3. M. Kistowski, W.Mieńko; Materiały Seminarium Geoekologicznego „Metody inwentaryzacji
przyrodniczej”, Łódź 1998 http://www.kgfiks.oig.ug.edu.pl/mk/kistowski_a_1_24.pdf
20
2. Inwentaryzacja krajoznawcza – obiekty antropogeniczne
Hubert Dziak, Karolina Janiszewska, Małgorzata Kempa
2.1. Cele Inwentaryzacji
Jej głównym celem jest zebranie najbardziej aktualnych, sprawdzonych i pełnych danych o
obecnym stanie obiektów i walorów krajoznawczych oraz ich zasobie na danym terenie.
Posiadanie takich informacji pozwala na właściwie zagospodarowanie terenu, stworzenie produktu
turystycznego, tworzenie szlaków turystycznych czy rozwój danego regionu pod kątem turystycznym.
Wyniki inwentaryzacji są też dobrym źródłem dla wszelkich przewodników turystycznych lub
innych publikacji turystyczno-krajoznawczych.
Aby ułatwić inwentaryzację, stworzona została klasyfikacja rzeczowa obiektów i walorów
krajoznawczych. Dzieli ona je na osiem grup, pierwsza dotyczy walorów środowiska przyrodniczego,
pozostałych siedem obejmuje walory antropogeniczne.
2.2. Etapy prac inwentaryzacyjnych
1.
Przygotowanie wszelkich informacji dotyczących obiektów i walorów krajoznawczych na danym
terenie, przy wykorzystaniu wszystkich dostępnych źródeł oraz materiałów pomocniczych (m.in.
map).
2. Penetracja terenu, której celem jest konfrontacja zebranych wcześniej danych źródłowych z
rzeczywistym stanem oraz „odkrycie” nowych, dotąd nieopisanych walorów czy obiektów
krajoznawczych. W czasie penetracji wykonuje się też zdjęcia inwentaryzowanych obiektów i
walorów krajoznawczych, które potem są załączane do kart inwentaryzacyjnych.
3. Opracowanie zebranych materiałów i tworzenie kart inwentaryzacyjnych.
4. Udostępnienie i rozpowszechnienie wyników inwentaryzacji.
2.3. Karta Inwentaryzacyjna
Jest to karta gładkiego papieru o formacie A5. Umieszcza się na niej informacje zebrane podczas
pierwszych etapów inwentaryzacji (dane źródłowe i penetracja terenu). Wykonać można ją na
komputerze lub maszyny do pisania.
Kartę dzieli się najpierw na dwie części za pomocą czerwonej linii umieszczonej 30 cm od górnego
brzegu. Następnie górne pole dzieli się również na dwie części za pomocą czerwonej linii- 140 mm od
lewej brzegu (70mm od prawego).
21
W lewym górnym polu umieszcza się symbol karty, tzw. adres. W prawym górnym polu wpisuje
się pierwszą literę oraz nazwisko osoby, która zajmowała się penetracją terenu oraz wypełnia daną
kartę inwentaryzacyjną oraz datę penetracji.
Dolne pole to miejsca, w którym umieszcza się opis obiektu lub waloru krajoznawczego. Powinien
on być zwięzły, jednoznaczny i jasny.
Na karcie powinna się także znaleźć dokumentacja inwetaryzacyjna, obejmująca dokumentację
bibliograficzną, ikonograficzną i kartograficzną.
Ryc.1 Wzór karty inwentaryzacyjnej
2.4. Klasyfikacja rzeczowa
Oznacza się ją symbolem składającym się z dwóch członów. Pierwszy to jednocyfrowe oznaczenie
grup obiektów i walorów inwentaryzacyjnych, a drugi to oznaczenie podgrup.
Ryc. 2 Pierwszy człon symbolu klasyfikacji rzeczowej
22
Ryc.3 Drugi człon symbolu klasyfikacji rzeczowej
2.5.
Inwentaryzacja krajoznawcza obiektów antropogenicznych
Jej celem jest zebranie pełnych i najbardziej aktualnych oraz sprawdzonych informacji o obiektach
antropogenicznych występujących na danym obszarze.
Klasyfikacja rzeczowa dzieli takie obiekty na siedem grup:
Pierwsza grupa to obiekty archeologiczne. Dzieli się ona na pięć podgrup:
23
Przy inwentaryzowaniu obiektów archeologicznych należy brać pod uwagę tylko te, które są
widoczne w terenie. Nie spisuje się natomiast miejsc po zniwelowanych grodziskach, cmentarzy
nasypanych po przeprowadzeniu badań archeologicznych oraz miejsc występowania domniemanych
osad, grodzisk, itp.
Przykład opisu:
2.1. Góra Bony, grodzisko czworoboczne; pod niewielką warstwą ziemi gruzowisko ceglane z d.
zamku Oborskich lub Czemiochowskich. XVI.
Druga grupa to zabytki urbanistyki i architektury. Dzieli się na osiem podgrup:
Pierwsza podgrupa, czyli „założenia miejskie” dotyczy nie tylko miast, ale również wsi, które
utraciły prawa miejskie, ale zachowały dawny miejski układ przestrzenny.
Do podgrupy drugiej („budynki mieszkalne”) zaliczamy wszystkie budynki w miastach i wsiach,
poza budynkami o charakterze ludowym.
Do obiektów sakralnych należą zarówno świątynie i klasztory różnych wyznań, jak również
wszelkie posągi i figury ukazujące świętych, a także inne obiekty związane z obiektami sakralnymi
(np. dzwonnice, plebanie).
Obiekty użyteczności publicznej to szkoły, ratusze, poczty, sukiennice, hotele, itp.
W przypadku budynków o zmienionej funkcji (np. kościół przebudowany na szkołę) należy
najpierw podać funkcję pierwotną i podać datę zmiany funkcji.
24
Przykład opisu:
3.3. (l.6., 4.6.) Pałac Zygmunta Opackiego, podkomorzego warszawskiego i wojewody, ob. Instytut
Melioracji i Użytków Zielonych, mur., renesansowy. ok. 1620, letnia rezydencja Zygmunta III,
przebud. po 1784, arch. Szymon Bogumił Zug, po zniszczeniach 1809 odrestaurowany i rozbud. 1852-
57, arch. Franciszek Maria Lanci, przebud. 2 poł. XIX, uszkodzony 1944, odbud. arch. Feliks
Kanclerz, neorenesansowy.
Tablica upamiętniająca bitwę pod Raszynem, 19.IV.1809.
Oficyna pd., połączona z pałacem galerią arkadową, mur., neorenesansowa, 1852-57, arch. F. M.
Lanci
Oficyna pn. mur., 1951.
Oranżeria mur., 1852-57, arch. F. M. Lanci.
Brama z kordegardą mur., neogotycka 1852-57.
Park krajobrazowy, ok. poł. XVIII, przekształcony po 1874. arch. Sz. B. Zug i ok. 1951, arch. Barbara
Chrzanowska; staw, pozostałości posągów kamiennych z XIX.
Trzecia grupa to upamiętnione miejsca historyczne. Dzieli się na osiem grup:
Do pomników zalicza się obeliski, kolumny, wolno stojące płyty i głazy, a także miejsca z
okolicznościowymi napisami.
Miejsca innych wydarzeń historycznych odnoszą się do wydarzeń związanych np. z działalnością
organizacji politycznych lub patriotycznych.
Przykład opisu:
4.1. Pole bitwy maciejowickiej, stoczonej 10 X 1794 przez korpus polski pod wodzą gen. Tadeusza
Kościuszki z wojskami carskimi gen. I. Fersena.
4.5. Pomnik Władysława Broniewskiego, brąz, proj. Gustaw Zemła, odsłonięty 25. VI.1972 w 75
rocznicę urodzin i 10 rocznicę śmierci poety.
25
Czwarta grupa to zabytki techniki. Dzieli się na pięć podgrup:
Jako, że osoba inwentaryzująca prawdopodobnie nie uzyska zgody na inwentaryzację zbiorów,
powinno się ograniczyć do katalogu, informatora lub informacji kustosza. Należy wymienić działy
(grupy eksponatów) oraz scharakteryzować je. Powinno się również podać terminy i warunki
zwiedzania.
Przykład opisu:
6.1. Muzeum zapoczątkowane 1892 przez dr Jarosława Opatrznego i Władysława Mazura,
początkowo w Bibliotece Miejskiej, 1902 w Towarzystwie Szkoły Ludowej, 1936 w zamku; 1945
zamek wraz z większą częścią zbiorów spłonął. Reaktywowane 1948 (archeologia, historia, sztuka
polska XIX i XX).
Piąta grupa to obiekty i ośrodki kultury ludowej. Dzieli się na sześć podgrup:
Twórców ludowych nie należy inwentaryzować jako obiekty krajoznawcze, ale trzeba umieścić ich
działalność pod hasłem: ośrodki sztuki ludowej.
Do twórczości ludowej zalicza się młyny wodne, wiatraki, folusze i inne obiekty przemysłowe i
rzemieślnicze, karczmy, zajazdy, kapliczki i figury przydrożne.
Przykład opisu:
7.1. Założenia starszych zagród. Stodoły ustawione kalenicą wzdłuż drogi w przedniej części
siedliska, chałupy i inne zabudowania równoległe w głębi działki siedliskowej.
26
Szósta grupa to obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy. Dzieli się na siedem podgrup:
Inwentaryzacji podlegają tylko obiekty charakterystyczne dla danego regionu oraz te, które
wyróżniają się swą formą i treścią, np. budowle o nowoczesnych rozwiązaniach konstrukcyjnych.
Zakłady produkcyjne (związane z przetwórstwem lub hodowlą) należy zaliczać do obiektów
rolniczych.
Obiektów wojskowych (oraz innych obiektów objętych tajemnicą państwową) nie wolno opisywać,
fotografować i szkicować.
Przykład opisu:
8.1. (8.3.) Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa (MDM), 1949-52. proj. Stanisław Jankowski,
Jan Knothe, Józef Sigalin i Zygmunt Stępiński, między ul. Wilczą, Lwowską, Polną, Armii Ludowej,
Koszykową i Kruczą; pow. 30 ha, 22 tys. mieszk.
8.2. Hotel "Metropol", 1965, arch. Zygmunt Stępiński, budynek 10-piętrowy. żelbetowy z
ogrzewanym sufitem, pow. użytkowa ok. 11 000 m
2
. 254 miejsca noclegowe, restauracja, kawiarnia,
bar bistro.
2.6. Udostępnianie i rozpowszechnianie wyników inwentaryzacji
Wyniki inwentaryzacji są udostępniane i rozpowszechniane w postaci zbioru kart
inwentaryzacyjnych oraz wykazu (wraz z krótkim opisem) zinwentaryzowanych obiektów
krajoznawczych.
Zbiór kart inwentaryzacyjnych powinien być udostępniony bezpłatnie wszystkim zainteresowanym
osobom prawnym i fizycznym.
Materiały zebrane w dokumentacji ikonograficznej powinny zostać wykorzystane w
poszczególnych województwach do popularyzacji wyników inwentaryzacji w różnych formach, np.
wystawy fotograficznych lub elementów wystroju krajoznawczego obiektów i pomieszczeń PTTK.
27
Nieznane dotychczas obiekty, które ujawniono podczas inwentaryzacji należy przeanalizować pod
kątem możliwości objęcia takiego obiektu ochroną. Dotyczy to głównie obiektów przyrodniczych,
architektonicznych i techniki.
2.7. Literatura
1. Oficjalna strona Polskiego Towarzystwa Turystyczno – Krajoznawczego
http://pttk.pl/kznw/ikp/index.php?co=ikp&klasa=b
28
3. Waloryzacja turystyczna (cele, kierunki, postępowanie)
Marta Górczewska, Tomasz Myszak, Magdalena Pożarycka, Magdalena
Seweryn
3.1. Wprowadzenie do waloryzacji turystycznej
Waloryzacja turystyczna:
Wyodrębnienie, za pomocą różnych metod, obszarów najcenniejszych i najatrakcyjniejszych dla
turystyki nazywane jest waloryzacją turystyczną. Inaczej może ona być definiowana jako
wartościowanie struktury składników środowiska człowieka dla potrzeb naukowych i praktycznych.
Określana jest również oceną zasobów czy przydatności terenu dla potrzeb turystyki. Jedną z
pierwszych waloryzacji, przeprowadzoną przed II wojną światową, była ocena walorów rekreacyjnych
Podhala na potrzeby planu regionalnego, wykonana przez S. Leszczyckiego (1938). W latach 60. XX
wieku oceny przydatności dla turystyki na różnych poziomach szczegółowości, lecz z wykorzystaniem
tych samych kryteriów (rzeźby, wód powierzchniowych i lasów) dokonali T. Bartkowski (1965) oraz
M.I. Mileska (1963). Pierwszy z badaczy dokonał oceny atrakcyjności Niziny Wielkopolskiej dla
potrzeb wypoczynku, natomiast M.I. Mileska (1963) podzieliła Polskę na sześć typów krajobrazu i w
każdym z nich wskazała obszary przydatne dla turystyki.
Walor - cenna wyróżniająca się cecha w pewnym nagromadzeniu stanowiąca podstawę
działalności i rozwoju. Zasób przyrodniczy np. las może być jednocześnie zasobem turystycznym.
Jeżeli coś na obszarze jest cenne, przyciąga ciekawość turystów i staje się walorem. Zasoby
turystyczne stają się walorami kiedy zostają ocenione przez turystów. Oceny dokonują także
naukowcy.
Walory turystyczne – zespół elementów środowiska naturalnego oraz przyrodniczego które są
przedmiotem zainteresowania turystów i decydują o atrakcyjności turystycznej (Kowalczyk,Kurek).
Walory turystyczne wg Golembskiego – lesistość, powierzchnia łąk, pastwisk, innych gruntów,
rzeki, jeziora wg klas czystości, długości powierzchni, zabytki, muzea, pow. chronionego obszaru,
liczba imprez turystycznych, gęstość tras turystycznych.
Przy waloryzacji bierzemy pod uwagę:
Obecność
Przystosowanie
Identyfikacja i ocena
29
Przystosowanie
Zainteresowanie
3.2. Kategorie walorów
Kategorie walorów (ze względu na korzyści):
o
Korzyści z położenia geograficznego, klimat, rzeźba, pokrycie terenu, nasłonecznienie,
dostępność komunikacyjna
o Skarby przyrody; będące w coraz mniejszej ilości, czyste wody, powietrze, lasy
o
Siły przyrody: energia kosmiczna, wiatru, rzek, pływów
o
Zasoby środowiska: użytki leśne, złoża itp.
Dla każdego turysty przyroda jest subiektywnym światem wartości i interakcji. Inaczej postrzega
się obiekty czy krajobrazy w zależności gdzie stoimy i jak na to patrzymy. Różnice w postrzeganiu
wynikają z uwarunkowań biologicznych i psychicznych jednostki (zainteresowania, pochodzenia) lub
punktu postrzegania (lokalizacja jednostki w środowisku).
3.3. Podział środowiska naturalnego i szczegółowych elementów środowiska
antropogenicznego
Podział środowiska naturalnego:
Podłoże, geologiczne, gleby
Ukształtowanie terenu
Minerały, złoża wykorzystywane w celach zdrowotnych
Rzeki, jeziora, morza
Torfowiska, jakkinie, głazy
Rośliny wodne, leśne, lęgowe, górskie itp.
Zespoły rolne, zboża, uprawy
Ostoje i gatunki zwierząt
30
Podział szczegółowych elementów środowiska antropogenicznego na potrzeby waloryzacji w
turystyce:
Architektura dawna: grodzisk, pałace, osady, cmentarzyska
Miejsca pamięci narodowej: miejsca walk, wydarzeń tablice i płyty pamiątkowe
Zabytki urbanistyki: układy przestrzenne miast, architektura sakralna i obronna
Zabytki techniki – zakłady produkcyjne i wydobywcze, urządzenia i narzędzia, środki
komunikacji
Elementy i oznaki kultury, muzea, biblioteki, achiwa i zbiory
Środowiska społeczne – cechy etniczne, zróżnicowanie rasowe, etniczne, kulturowe i religijne,
cechy społeczne
Architektura współczesna, gospodarka, technika i kultura: budownictwo, transport,
komunikacja, rolnictwo itp.
3.4. Motywy turystów
Motywy jakimi kieruje się turysta przy wyborze miejsca wypoczynku:
Krajoznawcze (przedmioty zainteresowań poznawczych)
Wypoczynkowe (regeneracji sił fizycznych)
Specjalistyczne (umożliwiające uprawianie różnych form turystyki)
Wypoczynkowe – pozostające w ścisłej zależności od warunków środowiska naturalnego –
trudniej je określić, więcej czynników je określa
Specjalistyczne, które stanowią zespół cech środowiska naturalnego umożliwiające uprawianie
różnych form turystyki kwalifikowanej, a przypadku obecności wód mineralnych i
korzystnych warunków klimatycznych
Krajoznawcze – które obok osobliwości przyrodniczych obejmują elementy kultury
materialnej i duchowej obiekty kultu narodowego oraz dziedzinę współczesnych osiągnięć –
najłatwiejsze do znalezienia
31
3.5. Podział walorów turystycznych w literaturze przedmiotu
Podział walorów turystycznych w literaturze przedmiotu
U Lijewkiego, Kruczka
Specjalistyczne
Krajoznawcze
Wypoczynkowe
U Kowalczyka
Przyrodnicze
Antropogeniczne
Waloryzacja turystyczna to postępowanie naukowe mające na celu określenie rodzaju, ilości i
jakości walorów turystycznych w danym miejscu, rejonie. Postępowanie to inaczej badania oparte o
ustaloną i powtarzalną procedurę naukową. Mogącą być powtórzone w innym miejscu przez innego
badacza. Procedura, która da obiektywne i wiarygodne wyniki, mogące posłużyć do porównań
walorów różnych regionów i miast np. dla celów planowania rozwoju danych formy turystyki.
Przykładowe cechy atrakcyjności danego regionu:
Wypoczynkowe:
Lasy wody, plaże, tereny górskie, cisza
Krajoznawcze:
Zespoły krajobrazowe, osobliwości przyrodnicze, historyczne
Specjalistyczne:
Stoki górskie, akweny, tereny
Walory specjalistyczne nie dają się łatwo zidentyfikować jeśli nie bierzemy pod uwagę potrzeb
turystów uprawiających dane formy turystyki, walory specjalistyczne oparte są o zasoby przyrodnicze.
Wyróżnia się walory:
Jeździeckie
Żeglarskie i kajakowe
32
Wędkarskie
Taternickie
Myśliwskie
Speleologiczne
Ponadto podaje się walory do nurkowania, jazdy rowerowej, paralotniarstwa, surfingu,
kitesurfingu. Kryteria oceny oparte są o ocenę walorów naturalnych decydujących o tych walorach.
Ponadto o jakości środowiska otaczającego jego dostępność
Przykłady cech kryteriów:
Żeglarstwo – powierzchnia jezior, rozmieszczenie jezior, dostępność jezior, głębokość
Kajakarstwo – powierzchnia jezior, rozmieszczenie jezior, dostępność jezior, długość,
przepływ/nurt rzek, dostępność rzek, głębokość i szerokość
Speleologia – ilość dostępność jaskiń. Długość korytarzy
Wędkarstwo – wartość środowiska, liczebność i dostępność ryb
Wypoczynkowe - zestaw cech kwalifikujących obszar do spełnienia funkcji
wypoczynkowych
Kryteria oceny:
Urozmaicenie rzeźby terenu
Wody
Urbanizacja
Obszary zielone
W kryteriach wyróżnia się cechy niezbędne i korzystne w ocenie walorów wypoczynkowych.
Obszary nie spełniające cech obszarów wypoczynkowych:
Zanieczyszczenie powietrza przekracza normy
Ukształtowanie terenu przekształcone przez działalność człowieka
Obszary bagienne
33
Walory krajoznawcze - zespół dóbr naturalnych i antropogenicznych, które dzięki swemu
znaczeniu poznawczemu, estetycznemu, dydaktycznemu i patriotycznemu, stanowią lub mogą
stanowić w przyszłości przedmiot zainteresowania turystycznego. Duża różnorodność walorów
sprawia trudność w waloryzacji. Kryteria oceny powinny być zróżnicowane w zależności od
poszczególnych walorów ale i oceniane pod kątem potrzeb możliwych poznawczych potencjalnego
turysty (nie posiadającego specjalistycznego wykształcenia).
Funkcje walorów krajoznawczych:
Dydaktyczne
Wychowawcze
Ochronne
Naukowe
Estetyczne
Rekreacyjne
Wyróżnić można walory krajoznawcze:
Środowiska przyrodniczego
Kulturowego
Historii najnowszej
Walory krajoznawcze środowiska przyrodniczego – stanowią element edukacyjny o regionie, kraju
ale uczą o procesach i zjawiskach na ziemi. Najcenniejsze zasoby przyrody ożywionej i nieożywionej
z punktu widzenia dziedzictwa i naukowego poznania znajdują się pod ochroną
Formy ochrony:
Parki narodowe
Rezerwaty przyrody
Pomniki przyrody
Parki chronionego krajobrazu
34
Walory krajoznawcze środowiska przyrodniczego:
Osobliwości flory i fauny
Ukształtowanie terenu
Skały, ściany skalne
Jaskinie (groty – przekształcone przez człowieka, pochodzenie antropogeniczne)
Głazy
Wąwozy, doliny, przełomy rzeczne
Jeziora
Wodospady, źródliska i wywierzyska
Inne obiekty geologiczne
Parki narodowe, krajobrazowe, rezerwaty
Gatunki chronione
Punkty widokowe
Parki zabytkowe, arboreta – ogród różnych roślin, ogrody dendrologiczne (antropogeniczne)
Zapory, stawy
Walory krajoznawcze środowiska kulturowego: na największą uwagę zasługują zabytki
architektury i archeologiczne. Ponadto np. miejsca bitew, muzea, imprezy kulturowe
Trudne do waloryzacji i porównania są np. Walory kulturowe dwóch gmin, różne elementy w
różnych kulturach.
Walory krajoznawcze antropogeniczne i kulturowe:
Muzea i rezerwaty archeologiczne
Muzea etnograficzne, skanseny, ośrodki twórczości ludowej
Zabytki architektury i budownictwa
Muzea sztuki, zbiory artystyczne
35
Muzea specjalistyczne
Obiekty historyczno-wojskowe
Miejsca i muzea martyrologii
Zabytki działalności gospodarczej i techniki
Imprezy kulturalne
Miejsca pielgrzymek i kultu religijnego
Inne walory ze względu na specyficzne cechy i wyróżnienie:
Pomniki historii – ale przecież już były
Światowe dziedzictwo przyrodnicze i kulturalne
Międzynarodowe rezerwaty biosfer
Natura 2000
Festiwale
Wydarzenia sportowe (olimpiady itp.
3.6. Podstawowe metody badań
Metody badań wykorzystywane w waloryzacji:
nauki humanistyczne
o monografia
o studia indywidualnych przypadków
o wywiady
o kwestionariusze ankiet
o obserwacja
o eksperyment
o
sondaż
o analiza SWOT
36
nauki przyrodnicze
o
analizy ilościowe
o
analizy jakościowe
o
pomiary wielkości zjawiska, obiektu
o kartowanie terenowe
o kartowanie na mapach
o obserwacja
o eksperyment
o metoda oceny (bonitacja)
o metoda klasyfikowania i bonitacji
o inwentaryzacja
Zasoby środowiska przyrodniczego tj. zbiorniki i cieki wodne czy może należy rozpatrywać
łącznie z dostępnością do ich brzegów:
˗ rodzajem plaży
˗ zejścia do wody
˗ możliwością kajakowania czy łowienia ryb, pomosty, przystanie itp.
Urządzenia to już elementy bazy turystycznej , wyposażenia ale ich budowa zależy od naturalnych
walorów danego komponentu krajobrazu rozpatrywanych właśnie pod kątem ewentualnych
inwestycji. Podobne oceny trzeba przeprowadzić w odniesieniu do oferowanych podstawowych usług
turystycznych (nocleg, wyżywienie, transport) czy ewentualnie atrakcji tur. składanych w całość dla
stworzenia gotowych imprez – scenerii miejsca, jego odległości od zabudowań.
Waloryzacja nie jest procesem łatwym. W celu poprawnego jej wykonania potrzebna jest głęboka
wiedza to tym jakie walory stanowią atrakcję tur. co podnosi atrakcyjność obszaru, obiektu, jak
definiować je, opisać, ocenić i porównać.
3.7. Cel waloryzacji
˗ Możliwe obiektywne zdefiniowanie walorów i atrakcji tur. danego regionu, obiektu, szlaku,
miejscowości
37
˗ Chęć uzyskania wiarygodnych rzetelnych inf. na temat istniejącego stanu i możliwości
rozwoju tur.
˗ Może posłużyć do wyboru właściwej drogi rozwoju, ograniczenia niepożądanych procesów,
wyboru konkretnych form turystyki, które powinny być rozwijane w danym regionie
3.8. Zasady waloryzacji
˗ określenie przestrzeni, przebiegu granic obszaru podlegającego badaniom
˗ analiza materiałów źródłowych, danych wtórnych
˗ ustalenie jednolitego kwestionariusze waloryzacji i skal stosowanych bez późniejszych ich
zmian
˗ badania terenowe
˗ obiektywność prowadzących badań nie ulega wartościowaniu subiektywnemu związanemu z
własnymi preferencjami (lubię góry to daje więcej ptk.)
˗ analiza całościowa bez wykluczania i wartościowania cech
˗ nieszeregowanie są wynikami innych ocen analizowanego obszaru
Waloryzacja walorów naturalnych metodycznie jest zadaniem trudnym. Składają się na nie
elementy o cechach jakościowych - niemierzalnych i ilościowych – mierzalnych. Niektóre z nich są
efektem wzajemnego oddziaływania.
Waloryzacja obiektów antropogenicznych. Są pewne kryteria przy zabytkach wiek, zdobienia,
rozwiązania architektoniczne. Zwaloryzowanie również jest trudne – nie porównywalne są zamki i
pałace. Ich stan jest różny co wymusza głębszą analizę ich obecnego stanu.
Podstawowe kryteria waloryzacji czy oceny atrakcyjności środowiska naturalnego jest:
˗ urzeźbienie
˗ warunki klimatyczne
˗ sieć wód powierzchniowych
˗ szara roślinna
Podstawowe kryteria waloryzacji czy oceny atrakcyjności środowiska antropogenicznego jest:
˗ określenie liczby i rodzaju zabytków
38
˗ liczby i rodzaju muzeów, skansenów, miejsc hist, archeologicznych
W kryteriach waloryzacji środowiska bierze się pod uwagę:
˗ liczbę i rodzaj miejsc noclegowych
˗ liczbę i rodzaj obiektów bazy gastronomicznej
˗ infrastrukturę około turystyczną
˗ stan środowiska
˗ długość i rodzaj szlaków tur.
Oceny dokonuje się ze względu na potrzeby danej formy turystyki
Można je podzielić na takie klasy stosując klasyfikację i bonitację punktową
˗ obiekty o b. dużej atrakcyjności
˗ obiekty o dużej atrakcyjności
˗ obiekty o średniej atrakcyjności
˗ obiekty o niewielkiej atrakcyjności
Przedmiotem waloryzacji są zasoby środowiska naturalnego i kulturowego istotne dla rozwoju
ruchu turystycznego. Najbardziej rozpowszechnioną metodą waloryzacji jest metoda bonitacji
punktowej. Na tej podstawie bonitacji punktowej i kwalifikacji cech oceniamy środowisko
3.9. Literatura
1. Potocka I. „Atrakcyjność turystyczna i metody jej identyfikacji” W: „Uwarunkowania i plany
rozwoju turystyki, Tom III: Walory i atrakcje turystyczne. Potencjał turystyczny. Plany rozwoju
turystyki” , redakcja Z. Młynarczyk, A. Zajadacz, WYDAWNICTWO NAUKOWE
UNIWERSYTETU IM. ADAMA MICKIEWICZA W POZNANIU, Poznań 2009, ISBN 978-83-232-
2072-5 : http://turystyka.amu.edu.pl/tomy/tir3.pdf
2. Kruczek Z. „Polska. Geografia atrakcji turystycznych”, Proksenia, Kraków 2005 s. 7-30
3. http://turystykakulturowa.eu/?id=zw
39
4. Analiza SWOT
Nordin Arbane, Artur Chmara, Aleksandra Karska
4.1. Historia analizy i jej idea
Założenia do analizy SWOT opracowano na podstawie analizy sił pola K. Lewina w latach 50-tych
XX wieku. Metoda sił pola służy do badania uwarunkowań zmian w organizacji. Czynniki
kształtujące zmiany dzieli się na grupę sprzyjających czynników i niesprzyjających zmianom, z
podziałem
na
wewnętrzne
i
zewnętrzne
w
każdej
z
tych
grup.
W ten sposób powstaje znana wszystkim czteropolowa macierz
Jednakże stosowanie analizy sił pola wymaga dość skomplikowanej metodyki postępowania.
Analiza SWOT natomiast wykorzystuje podobny schemat analizy, ale pozwala na elastyczny dobór
procedur. Dzięki temu uzyskujemy solidne i proste narzędzie analizy strategicznej.
4.2. Znaczenie analizy SWOT
Analiza w ogólnym pojęciu jest procedurą analityczną pozwalającą na gromadzenie i
porządkowanie danych oraz przejrzystą ich prezentację. Najczęściej jednak analiza SWOT traktowana
jest jako narzędzie analizy strategicznej służące do określenia najlepszych kierunków rozwoju
badanego obiektu (np: przedsiębiorstwa, projektu, kraju lub dowolnego obszaru, podmiotu) ze
względu na cel działania, w wyniku przeprowadzenia badania otoczenia obiektu oraz jego wnętrza
poprzez identyfikację wewnętrznych i zewnętrznych czynników wobec obiektu oraz zależności
między nimi.
Istotą analizy jest:
1. Identyfikacja czynników które mogą wpływać na funkcjonowanie obiektu oraz posegregowanie ich
na cztery grupy:
Mocne strony – S (Strenghts): mocna strona to czynnik wewnętrzny (cecha obiektu), czyli to co
stanowi atut, przewagę, zaletę analizowanego obiektu.
Słabe strony – W (Weaknesses): słaba strona to czynnik wewnętrzny (cecha obiektu), czyli to co
stanowi słabość, barierę, wadę obiektu.
Szanse – O (Opportunities): szansa to czynnik zewnętrzny (cecha otoczenia), czyli to co stwarza dla
analizowanego obiektu szansę korzystnej zmiany.
40
Zagrożenia – T(Threats): zagrożenie to czynnik zewnętrzny (cecha otoczenia), czyli to co stwarza dla
obiektu niebezpieczeństwo zmiany niekorzystnej.
2. Wskazanie najlepszego rozwiązania, kierunku działań do osiągnięcia celów obiektu przy
minimalizacji zagrożeń, ograniczaniu słabych stron oraz wykorzystaniu szans i mocnych stron.
Wielu autorów opisuje wspomnianą analizę SWOT w niejednakowy sposób lecz z tą samą,
zachowaną analogią. Na przykład Hilmar J. Vollmuth opisuję w swojej książce analizę SWOT jako
analizę mocnych i słabych stron, która jest ważnym instrumentem planowania strategicznego. Za
pomocą tej analizy możemy szybko i łatwo stwierdzić, jakie zdanie mają poszczególni pracownicy na
stanowiskach kierowniczych o własnym przedsiębiorstwie.
4.3. Procedura postępowania i zasady analizy
Analiza SWOT może być realizowana na wiele sposobów. Najprostszym i najczęściej stosowanym
sposobem wykonania analizy SWOT jest identyfikacja czynników zewnętrznych (szanse i zagrożenia)
i wewnętrznych (mocne i słabe strony) dla określonego podmiotu (np. firmy) w kontekście ustalonego
celu (najczęściej rozwoju np. Firmy).
Czynniki, które identyfikujemy powinny być rozłączne względem siebie. Jeśli określamy jako
silną stronę firmy np.: „nowoczesne maszyny i urządzenia”, to powinniśmy unikać silnych stron
wynikających z tego faktu, np.: „wysoka efektywność produkcji”, „wysoka wydajność”, itd. Naszą
silną stroną są po prostu „nowoczesne maszyny i urządzenia”, a skutki tego faktu powinniśmy
zawrzeć w opisie czynnika. Osiągnięcie kompletnej rozłączności czynników jest bardzo trudne,
ponieważ procesy i wzajemne oddziaływanie różnych czynników w przedsiębiorstwach lub innych
podmiotach jest faktem. Powinniśmy jednak starać się tak określać czynniki aby uzyskać rozłączność
czynników.
Rozłączność czynników wiąże się także z kolejnym elementem analizy SWOT – nadawaniem
ważności czynnikom. Różne czynniki mogą mieć w określonej sytuacji rynkowej w jakiej znajduje się
podmiot różne znaczenie. Ważność czynników określa się w taki sposób, aby suma wag dla
poszczególnych
grup
czynników
była
równa
1,0
(100%).
Należy również zwrócić uwagę, aby ogólna ilość czynników w każdej grupie nie była ani zbyt
duża, ani zbyt mała. Częstym błędem, zwłaszcza w analizie większych organizacji jest identyfikacja
dziesiątek czynników, które najczęściej nie są rozłączne, prowadzi to do zmarginalizowania istotnych
czynników i zaburza obraz analizy, na tyle, iż jej wynik jest często zupełnie bezużyteczny. Z
doświadczenia wynika, że optymalna liczba czynników w każdej grupie powinna wynosić od ok. 4 do
10.
41
Kolejnym krokiem w analizie jest przeprowadzenie analizy powiązań pomiędzy czynnikami.
Analizę można prowadzić od wewnątrz do zewnątrz (analiza SWOT) lub od zewnątrz do wewnątrz
(analiza TOWS):
Analiza SWOT (od wewnątrz do zewnątrz) polega na identyfikacji powiązań pomiędzy
czynnikami poprzez odpowiedź na pytania:
-Czy określona mocna strona pozwala wykorzystać daną szansę?
-Czy określona mocna strona pozwala ograniczyć dane zagrożenie?
-Czy określona słaba strona ogranicza możliwość wykorzystania danej szansy?
-Czy określona słaba strona potęguje dane zagrożenie?
Analiza TOWS (od zewnątrz do wewnątrz) polega na identyfikacji powiązań pomiędzy
czynnikami poprzez odpowiedź na pytania:
-Czy określona szansa potęguje daną silną stronę?
-Czy określona szansa pozwala osłabić daną słabą stronę?
-Czy określone zagrożenie ogranicza daną silną stronę?
-Czy określone zagrożenie wzmacnia daną słabą stronę?
Dwa zaprezentowane sposoby analizy powiązań uzupełniają się i doradza się zastosowanie
obydwu, ponieważ czasami prowadzić mogą do różnych wniosków końcowych. Zastosowanie
obydwu metod analizy określa się analizą SWOT/TOWS.
Analiza powiązań SWOT/TOWS stanowi punkt wyjścia do określania strategii organizacji,
pozwala
bowiem
zidentyfikować
silne
powiązania
pomiędzy
czynnikami.
42
4.4. Rodzaje analizy SWOT
Istnieją
co
najmniej
trzy
zasadnicze
ujęcia
analizy
SWOT.
W pierwszym przypadku szanse i zagrożenia, czyli czynniki zewnętrzne, są traktowane jako
te, na które obiekt ma znacznie ograniczony wpływ lub w ogóle nie ma wpływu. Mocne i słabe strony
- czynniki wewnętrzne, są traktowane jako te, na które obiekt ma znaczny wpływ lub wyłączny
wpływ.
W drugim przypadku szanse i zagrożenia są czynnikami przyszłości (czynnikami, które mogą
dopiero nastąpić), a mocne i słabe strony czynnikami teraźniejszości, czyli tymi które istnieją
aktualnie.
W trzecim przypadku szanse i zagrożenia są to po prostu czynniki zewnętrzne wobec
badanego podmiotu lub zjawiska, a mocne i słabe strony są to czynniki wewnętrzne.
Właściwe wykorzystanie metody analizy SWOT wymaga określenia ujęcia, jakim się
posługujemy. W przeciwnym wypadku, co jest często spotykane, dochodzi do problemów w
określaniu czynników i błędów w analizie.
Może być tak, że na szanse lub zagrożenia podmiot może mieć duży wpływ (jeśli jest to
duży podmiot lub monopolista), szanse lub zagrożenia mogą być obecne już dziś, ale też mogą
dopiero się pojawić (przyszłość). Mocne i słabe strony mogą być czynnikami teraźniejszości, na które
podmiot ma wpływ lub też nie.
Najczęściej jednak jest tak, że większość szans i zagrożeń są jednocześnie czynnikami
zewnętrznymi, na które podmiot badany wpływu nie ma i dotyczą one przyszłości, w tym sensie, że
będą miały istotny wpływ na badany podmiot w przyszłości, ale już dzisiaj dostrzegamy oznaki tych
zmian lub możemy je przewidywać.
Natomiast w przypadku mocnych i słabych stron, najczęściej jest tak, że są to czynniki
aktualnie
istniejące,
wewnętrzne
wobec
podmiotu
i
zależne
od
niego.
43
4.5. Zastosowanie w praktyce
Analiza SWOT jest narzędziem na tyle uniwersalnym, że wykorzystywana jest do
gromadzenia i segregowania danych oraz wnioskowania strategicznego dla różnych obiektów badań:
- budowania planów strategicznych
- przeorientowania dotychczasowego kierunku działalności firmy
- wypracowania priorytetowego kierunku działania dostosowanego do zmieniających się warunków
rynkowych
- rozpoznania sytuacji wewnętrznej i zewnętrznej organizacji, aby w przypadku wykrytych
niedoskonałości wprowadzić programy naprawcze
- określenie kluczowych czynników, produktów, które mają decydujący wpływ na rozwój firmy, a
potem umacnianie ich jako źródła przewagi konkurencyjnej
- punktu wyjściowego do tworzenia biznesplanów
- zapewnienia funkcjonowania jakości (szerokie zastosowanie w ramach norm ISO)
- przedsiębiorstw jako całości, niezależnie od ich wielkości i branży,
- wybranych części działania organizacji (np. SWOT marketingu w firmie X, SWOT działań
promocyjnych, dystrybucji, produkcji, zaopatrzenia, itd…)
-samorządów różnych szczebli: gmin, powiatów, województwa,
- wybranych elementów działań samorządów (np. SWOT usług edukacyjnych w gminie X),
- krajów i dowolnych obszarów terytorialnych pod względem dowolnych cech,
- innych organizacji i ich części (stowarzyszenia, fundacje, spółdzielnie, związki, itp.),
- ludzi, jako narzędzie do odkrywania własnych słabości i potencjałów,
- skuteczności realizacji różnych projektów i programów, w tym oceny pomysłów biznesowych i
społecznych.
Oprócz tego do przeprowadzenia analizy SWOT potrzebne są pewne informacje, najlepiej
jeżeli pochodziłby one z różnych środowisk. Najlepszymi źródłami takowych informacji mogą być:
44
1. Wyszukiwarki i katalogi;
2. Serwisy, blogi i fora, będące kopalniami informacji na temat nowych inicjatyw w sieci oraz dające
pogląd na to co się dzieje zarówno na świecie, jak i w Polsce. Dają również szansę dotarcia do
serwisów opartych na koncepcji podobnej do naszego pomysłu i możliwość ich monitorowania pod
względem liczby użytkowników, zachodzących zmian czy popularności. W przypadku naszego
rodzimego rynku do takich serwisów zaliczylibyśmy: Ak74, Antyweb, Mam Startup, Spidersweb,
Startups.pl. Wśród zagranicznych na uwagę zasługują: Fast Company, Killer Startups, LaunchFeed,
Mashable, Silicon Valley Insider, VentureBeat, Techcrunch;
3. Znajomi – często również niedoceniane źródło najlepszych pomysłów. Warto porozmawiać z nimi
na temat koncepcji, wysłuchać ich rad i przemyśleń. Jednak, co bardzo ważne, należy pamiętać, że to
TY jesteś TWÓRCĄ swojego pomysłu i to do CIEBIE należy ostateczna DECYZJA;
4. Instytucje zrzeszające startupy;
5. Spotkania/imprezy dla startupów;
6. Inwestorzy, którzy interesują się startupami;
7. Instytucje wspierające przedsiębiorczość;
8. Parki Naukowo-Technologiczne;
9. Roczniki statystyczne (identyfikacja potencjału rynku docelowego, sytuacji gospodarczej i
społecznej);
10. Literatura branżowa;
11. Czasopisma branżowe (np. Proseed);
12. Analizy rynku przeprowadzane przez różne instytucje i konkurentów.
4.6. Margines błędu
Nawet najlepsza i najbardziej szczegółowo wykonana analiza SWOT może kryć w swojej
strukturze błędy. Choć byśmy bardzo chcieli ich uniknąć często jednak zwłaszcza w przypadku tej
analizy są one popełniane. Czego takie błędy zazwyczaj dotyczą? Otóż czasami okazuje się że
pomimo próby racjonalności założeń, kierowaliśmy się zbytnim ''optymizmem'' co mogło
przeszacować określenie naszych możliwości czy potencjału.
45
ANALIZA SWOT NA POSZCZEGÓLNYCH PRZYKŁADACH
1.
tabela 1.1 http://www.sukcespisanyszminka.pl/wsparcie-biznesu/zaloz-firme/narzedzia/item/2347-analiza-
swot.html
Analiza SWOT może być przestawiana za pomocą przeróżnych wzorów graficznych,
trafiających wizualnie do odbiorców bądź za pomocą tabel, które w przejrzysty sposób gwarantują
opis wszelkich zależności występujących w takiej analizie.
Powyżej przedstawiona została prosta analiza restauracji "X", za pomocą czterokomórkowej tabeli,
podane zostało kilka przykładów – słabe i mocne strony, zagrożenia i możliwości. (tabela 1.1)
2.
Poniżej została przedstawiona analiza SWOT, czyli mocnych i słabych stron Gminy Stęszew oraz
szans i zagrożeń związanych z jej rozwojem, Analiza ta odbywa się bardziej szczegółowo niż
wcześniej pokazane, bo aż na 4 płaszczyznach : gospodarczej, społecznej, ekologicznej i technicznej,
(tabela 1.2.)
46
DZIEDZINA GOSPODARCZA
Mocne strony
Słabe strony
Atrakcyjne położenie gospodarcze – blisko
Poznania, dużego rynku zbytu.
Brak zakładów przetwórstwa rolno –
– spożywczego zaspokajającego potrzeby
gminy.
Dobre położenie komunikacyjne – lokalizacja
przy drodze krajowej nr 5 Poznań – Wrocław.
Bardzo ograniczone możliwości zbytu płodów
rolnych.
Rozwijający się przemysł drobny
(plandeki, tworzywa sztuczne).
Na terenie Wielkopolskiego Parku Narodowego
ograniczone możliwości działalności
gospodarczej.
Prawidłowo rozwinięte usługi i handel
(często rodzinny).
Brak usług elektrotechnicznych.
Dobrze funkcjonujące motele, hotele,
restauracje.
Słabo rozwinięta baza turystyczno –
– wypoczynkowa wokół jezior.
Obsługa finansowo – bankowa
firm i ludności.
Utrudnione możliwości uzyskania
niskoprocentowych kredytów inwestycyjnych.
DZIEDZINA SPOŁECZNA
Mocne strony
Słabe strony
Niski poziom bezrobocia.
Niskie dochody własne gminy
na 1 mieszkańca.
Dobrze rozwinięte szkolnictwo podstawowe.
Słabo rozwinięte specjalistyczne usługi
medyczne.
Sprawny dowóz dzieci do szkół.
Niewystarczające środki finansowe budżetu
gminy na oświatę.
Dobrze działająca opieka społeczna.
Ograniczone środki finansowe przeznaczone dla
opieki społecznej.
Zadowalający stan bezpieczeństwa – dobra
praca Policji i firm ochroniarskich.
Brak na terenie gminy szkolnictwa
ponadpodstawowego.
Dobrze wyszkolona i wyposażona OSP.
Utrudniony dostęp dzieci wiejskich
do przedszkoli (wiek 3 – 5 lat).
Prawidłowa opieka medyczna lekarza
rodzinnego.
Mało atrakcyjna oferta spędzania wolnego czasu
dla młodzieży.
47
ŚRODOWISKO
Mocne strony
Słabe strony
Wspaniałe warunki przyrodnicze:
o
lokalizacja gminy w obrębie
WPN,
o
liczne jeziora.
Bardzo wysokie zanieczyszczenie wód
powierzchniowych (jeziora, rzeka).
Bardzo dobrze rozbudowana sieć gazowa.
Dzikie, niekontrolowane inwestycje budowlane
wokół jezior.
Sprawna kanalizacja w części miasta Stęszew.
Brak kanalizacji sanitarnej na wsiach
i części miasta.
Sprawny system odbioru i wywozu odpadów
stałych (bez segregacji).
Bardzo intensywny ruch po drodze krajowej nr
5 (zanieczyszczenie, hałas)
i innych drogach gminy.
Istniejące międzygminne wysypisko śmieci.
Brak systemu segregacji śmieci.
Rolniczy charakter gminy – sprzyjający
środowisku.
Brak oczyszczalni ścieków.
DZIEDZINA TECHNICZNA
Mocne strony
Słabe strony
Pełna gazyfikacja gminy.
Brak kanalizacji w części miasta.
Rozbudowana telefonizacja
(komórkowa i przewodowa).
Brak kanalizacji w prawie wszystkich wsiach
gminy.
Dobrze rozbudowana sieć wodociągowa.
Bardzo zły stan nawierzchni dróg
przebiegających przez gminę.
Wystarczająca (na dzień dzisiejszy)
elektryfikacja gminy.
Niewystarczająca ilość chodników
we wsiach.
Istniejące wysypisko śmieci.
Duże braki w oświetleniu głównych ciągów
komunikacyjnych we wsiach.
Rozbudowana sieć dróg gminnych
i ponadgminnych.
Droga krajowa nr 5 niedostosowana do
natężenia ruchu zwłaszcza pojazdów
ciężarowych.
tabela 1.2 www.wszim-sochaczew.edu.pl/, http://www.studreg.uw.edu.pl/pdf/2007_3_szlaska.pdf
48
Poniżej została przedstawiona analiza SWOT, czyli mocnych i słabych stron Gminy Stęszew oraz
szans i zagrożeń związanych z jej rozwojem, Analiza ta odbywa się bardziej szczegółowo niż
wcześniej pokazane, bo aż na 4 płaszczyznach : gospodarczej, społecznej, ekologicznej i technicznej.
(tabela 1.2.)
3.
Ostatni przykład to analiza SWOT przedstawiająca analize działania najtańszych w Europie,
irlandzkich linii lotniczych. Anliza ta została wykonana przez jedną z naszych koleżanek, podczas
udziału w programie Erasmus. (tabela 1.3.)
STRENGHTS
WEAKENESES
First to launch low cost flights in Europe and
has vigorously maintained the “low fare”
policy
Has the first mover advantage in the
following aspects:
Brand image and recall
Strong bargaining power in airport deals
Reduce barriers to its entry into new market
s and airports
Increases barriers to new entrants
Aggressive and Innovative leadership
(Michael O’Leary)
Has its main operational base in the busiest
aviation traffic zones (London – Stansted
airport)
Lowes fares leading to greater seat
occupancy
Highest seat density leading to high
efficiency in operations.
Increased capacity in new fleets leading to
lower fares but higher total plane income
New fleets result in enhanced safety and
high fuel efficiency
Single model of aircraft reducing training,
maintenance and supervisory coasts
High turnarounds resulting in maximum
aircraft utilization
Continued sustenance of cost-based business
operations in a dynamic market
Earns publicity through negative press
reporting which affects brand image in the
long term; Ryanair is perceived as arrogant
and the slightest incident gets a lot of press
coverage
Very poor customer relations which is
detrimental to success in any services
industry
Long distance of its airport from city centers
can became less attractive as market mature
Increased seat capacity can be a problem
when flying to less popular tourist or
business destinations
Currently has limited access to landing slots
in major airports becoming less attractive to
business travelers
Decrease in availability of airports/landing
slots in popular or frequently traveled
destinations
High sensitivity to any new taxes that may
be imposed
Increasing demand for skill aircraft
personnel where supply is less than demand
Low level of empathy for employees
OPPORTUNITIES
THREATS
49
Mergers/acquisitions could be away to
stretch its operations to popular business
routes and leisure destinations
Complete deregulation of aviation industry
in all EU markets
Recent additions to the EU is an immense
opportunity for Ryanair as its low fares
policy will increase movement of job seekers
across borders and also aid tourism industry,
promoting economic growth
The US-European “open skies” agreement
could be source for increased routes and
passengers traffic inwards
Consolidation could help Ryanair to offset
pressure on its costs and fares
Upward mobility in mode of travel is
expected as the middle-class population and
income grows and in time become a scarce
commodity
Increasing entrepreneurial activities will be a
source for economy air travel
Plan for expending operations into non-
European markets in the near future
Immigration into Europe could increase due
to instability in the Middle-East
Vertical and horizontal integration would
became necessary to grow further in
maturing markets
Direct competition with other LCC players
in the near future is inevitable
Traditional airlines are also cutting fares and
costs which could affect the market share of
Ryanair
The upper middle-class economy traveler
may seek greater value proposition than just
low fares
Limited or no slot availability at major
airports could be a hurdle to expansion plans
Mergers/acquisitions could threaten the
existing low cost structures and make the
decisions process more complex
The increase in the market share at the cost
of network airlines could also increase
airport service charges which is currently
low
Impending legislation for environment
protection and customers compensations will
increase service costs
War tensions and strife causes companies to
cut down on business trips, they being
apprehensive about security
Threat of war in the Middle-East could affect
all prices and reduce air-travel in genera
Excess capacity and retaliation by
competitors through cost cutting can affects
growth in some popular routes
tabela 1.3 Opracowanie studentki turystyki i rekreacji Aleksandry Karskiej.
4.7. Literatura
1. http://analiza-swot.pl/dowiedz-sie-o-swot/historia
2. http://analiza-swot.pl/dowiedz-sie-o-swot/definicje Hilmar J. Vollmuth, Controlling. instrumenty
od A do Z, Placet, Warszawa 1995, ISBN: 8385428100
3. http://analiza-swot.pl/dowiedz-sie-o-swot/zasady-analizy
4. http://analiza-swot.pl/dowiedz-sie-o-swot/rodzaje-swot
5. http://analiza-swot.pl/dowiedz-sie-o-swot/zastosowania
6. http://mamstartup.pl/commons/1290/analiza-swot-pierwszy-etap-w-projektowaniu
50
5. Badania ankietowe
Agnieszka Dadacz, Martyna Grzeczkowicz, Karolina Hawryluk, Kinga Jagodzińska
5.1. Wprowadzenie
Badania ankietowe – badania, które stosuje sie w celu możliwie szybkiego przebadania bardzo
licznych zbiorowości. Polegają na swoistym typie wywiadu np. wywiadzie pisemnym, w którym
istotna role odgrywa kwestionariusz ankiety.
Ankieta – na ogół przez ankieta kojarzy się arkusz papieru z wydrukowanymi na nim pytaniami
i wolnymi miejscami na wpisywanie odpowiedzi lub też z gotowymi odpowiedziami, spośród których
osoby badane wybierają te, które uważają za prawdziwe.
Ankieta jest do tego stopnia niesamodzielną techniką gromadzenia dokumentów, że wielu
socjologów i pedagogów nie wymienia jej w opisie technik badawczych. Jest to bowiem szczególny
przypadek wywiadu.
Od wywiadu właściwego odróżniają ankietę 3 cechy:
Stopień standaryzacji pytań,
Zakres i „głębokość” problematyki,
Zasady jej przeprowadzania i związane z tym różnice dystansu społecznego między badanym
a badającym.
Ankieta zatem, jest techniką gromadzenia informacji polegająca na wypełnieniu najczęściej
samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu standaryzacji w
obecności lub częściej bez obecności ankietera.
Ankieta składa się na ogół z pytań otwartych, na który badany odpowiada (Skorny 1974). Ze
względu na pisemny charakter wypowiedzi osób badanych, ankieta umożliwia zebranie w krótkim
czasie wielu informacji od dużej grupy osób. W stosunku do wywiadu informacje te są jednak bardziej
powierzchowne, nie zawsze ściśle związane z tematem. Swobodna forma odpowiedzi badanych także
i tutaj nastręcza wiele trudności w ich jednolitym opracowaniu.
Z uwagi na praktyczne ich zastosowanie przyjmuje się, że ankiety umożliwiają gromadzenie
materiału badawczego w sposób pośredni, np. za pośrednictwem przygodnych ankieterów czy też
prasy.
51
Przez ankiety rozumie się szereg pytań zadawanych ustnie osobom badanym i wymagających
ustnych odpowiedzi z ich strony (notowanych odpowiednio przez badacza),a także zestaw pytań
pozostawiających osobom badanym całkowitą swobodę odpowiedzi.
5.2. Wyjaśnienie słowa ankieta
Ankieta jest zestawieniem pytań dotyczących spraw, w których respondenci powinni być
wystarczająco zorientowani, aby móc udzielić pisemnie odpowiedzi w swobodnej formie albo
dokonać wyboru spośród podanych możliwości.
Ankieta – technika gromadzenia informacji polegająca na wypełnianiu najczęściej samodzielnie
przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu standaryzacji;
Ważną zaletą ankiety jest jej standaryzacja. Wszyscy respondenci otrzymują jednakowe pytania,
dzięki czemu uzyskuje się porównywalne odpowiedzi, które daje się stosunkowo łatwo
poklasyfikować. Stwarza to możliwość szybkiego i sprawnego opracowania syntetycznych wyników
zbiorowych. Pytania do ankiety należy tak skonstruować, aby uzyskiwane wyniki surowo nadawały
się do opracowania komputerowego.
Pytania ankiety są zawsze konkretne, ścisłe i jednoproblemowe. Najczęściej też pytania są
zamknięte i zaopatrzone w tak zwaną kafeterię, czyli zestaw wszelkich możliwych odpowiedzi.
Ankieta dotyczy najczęściej wąskiego zagadnienia bądź problemu szerszego rozbitego na kilka
zagadnień szczegółowych. Może być wypełniana przez samego respondenta bądź przez badającego.
Ankietę wypełniamy poprzez podkreślenie właściwej odpowiedzi czy też stawianiu określonych
znaków przy odpowiednich zadaniach kafeterii.
52
Przykładowa ankieta
http://www.google.com/imgres?imgurl=&imgrefurl=http%3A%2F%2Fleczyca.info.pl%2Fnews.php%
3Fid%3D1018%26title%3Dankieta&h=0&w=0&sz=1&tbnid=Jx9DlrJA0sIFCM&tbnh=267&tbnw=1
89&zoom=1&docid=ahacWHUfP0G9EM&ei=lZFmUv6PLIGxtAaFm4H4Bg&ved=0CAIQsCU&biw
=1600&bih=775
5.3. Typy ankiet
Typy ankiet:
1) ankiety jawne i anonimowe;
2) ze względu na sposób rozprowadzenia:
środowiskowe – bezpośrednio rozprowadzane w danym środowisku, np. wśród uczniów klasy,
wśród pracowników danego zakładu;
audytoryjne – wypełniane jednocześnie przez dana grupę respondentów, audytorium w
obecności badacza, np. po konferencji, szkoleniu;
prasowe – zamieszczane na łamach gazety czy czasopisma; stosuje sie gdy badani
są rozproszeni na rozległym terenie;
pocztowe – rozsyłane przez pocztę na adres poszczególnych osób wybranych do badań.
Charakteryzują się niskim wskaźnikiem zwrotów. Powinna do nich być dołączona koperta
53
zwrotna ze znaczkiem;
przy tradycyjnej ankiecie pocztowej występuje e-mailowa – dostarczana za pośrednictwem
poczty elektronicznej;
telefoniczne – polega na dzwonieniu do wybranych respondentów i zaznaczaniu uzyskanych
odpowiedzi na kwestionariuszu pisemnym lub komputerowym;
rozdawane – wręczana osobiście respondentom, a potem zbierana lub składana w danym
miejscu;
ogólnie dostępne – wyłożona w miejscach publicznych np. w muzeum;
dołączone do kupowanych towarów.
5.4. Procedura postępowania
Realizacja, planowanie i konstruowanie ankiety.
Najczęściej stosuje się ankietę pisemną, którą rozdaje się grupie osób badanych do wypełnienia lub
rozsyłania pocztą do wybranych respondentów.
Ankieta może też być przeprowadzona osobiście przez badacza bądź współpracujących z nim
ankieterów w formie ustnego użycia kwestionariusza.
Podstawą okolicznościową, która skłania nas do stosowania ankiety, jest konieczność zebrania
dużej liczby danych w krótkim czasie. Przeprowadzenie ankiety umożliwia zbadanie dużej liczby osób
nawet bez kontaktu osobistego z respondentami. Decydujemy się na przeprowadzenie badań
ankietowych także wtedy, gdy stoimy przed koniecznością szybkiego opracowania wyników.
Podstawowym elementem planowania badań ankietowych jest maksymalnie jasne i precyzyjne
sformułowanie zbioru pytań. Zazwyczaj równocześnie z pytaniami planuje się możliwe warianty
odpowiedzi do wyboru. Podając alternatywne możliwości odpowiedzi, należy je tak projektować, by
tworzyły zupełny i rozłączny zbiór alternatyw. Ułatwi to późniejsze opracowanie wyników ankiety.
Poza sformułowaniem pytań powinno się starannie zaplanować wprowadzenie do ankiety lub
instrukcje dla ankieterów, w której będzie podane, w jaki sposób ankieter ma się przedstawić
respondentom, a do wiadomości respondentów poda się następujące dane:
Ogólnie określoną tematykę badań;
Nazwę instytucji, która prowadzi badania;
Ogólną informację o naukowym celu badań;
54
Informację, że odpowiedzi poszczególnych osób będą poddane statystycznemu opracowaniu
zbiorowemu i poza badaczem nie zostaną nikomu ujawnione;
Prośbę, by kandydat na respondenta zgodził się wziąć udział w badaniach i szczerze
odpowiadał na wszystkie mu stawiane pytania.
Badania ankietowe, podobnie zresztą jak każda metoda badań naukowych, wymagają starannego
przygotowania. Obejmuje ono następujące etapy:
1) Postawienie problemu,
2) Formułowanie pytań,
3) Ułożenie instrukcji,
4) Badania próbne,
5)
Przygotowanie ostatecznej wersji formularzy ankiet i kwestionariuszy.
5.5. Zakres badań ankietowych
Podstawą badań ankietowych są niewątpliwie pytania. Chodzi o pytania związane tematycznie z
interesującą badacza problematyką. Pytania te mogą być różnego rodzaju. Na ogół wymienia się dwa
rodzaje pytań ankietowych: pytania otwarte (wolne) i pytania zamknięte (skategoryzowane).
Pytania otwarte – jak już zostało wspomniane – pozostawiają osobom badanym całkowitą swobodę
wypowiedzi. Są w stanie niejednokrotnie zwrócić uwagę badającemu na nowe aspekty badanych
zagadnień, z których nie zdawał sobie poprzednio sprawy. Ponadto pytania otwarte pozwalają mu
ustalić hierarchię ważności problemów, w jakiej badane osoby postrzegają główny wątek omawianej
przez nich problematyki. Ma to miejsce zwłaszcza wtedy, gdy ankieta składa się z kilku zaledwie
pytań.
Ankieta, złożona z pytań otwartych, dostarcza na pewno bogatego materiału, który zgromadzony w
ten sposób, nie jest jednak łatwy do wnikliwej analizy. Pod tym względem nastręcza poważne
trudności, szczególnie gdy idzie o ilościowe jego opracowanie.
Pytania zamknięte przewidują gotowe odpowiedzi, przemyślane odpowiednio przez badającego.
Osoby badane dokonują jedynie wyboru spośród sugerowanych im odpowiedzi. Odpowiedzi te są tak
dobrane, że wyczerpują na ogół wszystkie możliwe rozwiązania, jakie nasuwać się mogą w związku z
postawionym pytaniem. Pytania zamknięte ułatwiają i upraszczają znacznie pracę badającego, ale nie
znaczy to wcale, że są łatwe do sformułowania.
Wśród pytań zamkniętych wyróżniamy:
55
Pytania alternatywne przewidują w zasadzie dwie możliwości odpowiedzi, mianowicie pozytywną
lub negatywną („tak” lub „nie”). Pytania te mogą być stosowane tylko i wyłącznie w związku z
problemami, które można rozstrzygać w dowolnej płaszczyźnie: albo zgodzić się z nimi albo je
odrzucić. Często możliwa jest trzecia ewentualność ustosunkowania się wobec danego problemu
(pytania), mianowicie można nie wiedzieć, czy należy się z nimi zgodzić, czy go odrzucić. W tym
przypadku odpowiedź będzie brzmiała: „nie wiem” lub „nie mam zdania”. Ilość pytań alternatywnych
w badaniach ankietowych zależy od rodzaju problemu, którego dotyczą.
Pytania dysjunktywne (wykluczające) – to kolejna odmiana pytań zamkniętych. Wprawdzie
pytania alternatywne mają taki sam charakter, stawiają one również osoby badane wobec konieczności
wyboru tylko jednej spośród podanych ewentualności, pomimo to jednak nazwę pytań
dysjunktywnych można umownie „zarezerwować” dla pytań, wymagających wyboru spośród więcej
niż dwóch możliwych odpowiedzi. Z pytaniami tego rodzaju spotykamy się dość często w badaniach
pedagogicznych.
Spotykanym często typem pytań dysjunktywnych są pytania z wyliczeniem różnych możliwych
odpowiedzi, którym trudno przyporządkować określoną wartość liczbową. Pytania takie dotyczą m.in.
najbardziej ulubionego przedmiotu nauczania, najbliższego zainteresowania określoną dziedziną
działalności, rzeczy, ludzi lub wartości, największych trosk i kłopotów życiowych, itp. W przypadku
każdego takiego pytania wylicza się różne przemyślane uprzednio odpowiedzi, z których osoba
badana wybiera jedną, najbardziej zgodną z jej wewnętrznym przekonaniem o słuszności danej
odpowiedzi.
Pytania koniunktywne – to następna grupa pytań zamkniętych. Wymagają one od osób badanych
dokonania wyboru więcej niż jednej z podanych odpowiedzi. Mianowicie badane osoby wybierają tyle
odpowiedzi, ile poleca im sam badający.. w tym celu specjalnie ich instruuje, sygnalizuje, aby
podkreślili dwie, trzy lub więcej odpowiedzi.
Obok wspomnianych dwóch grup pytań: otwartych i zamkniętych możliwa jest ponadto grupa
pytań półotwartych. Stanowią one pośrednią formę między pytaniami otwartymi i zamkniętymi. Mają
więc charakter zarówno pytań skategoryzowanych (zamkniętych), jak i pytań pozostawiających
swobodę wypowiedzi (otwartych). Wszelkie pytania półotwarte przewiduje ściśle określone
odpowiedzi, z jednoczesnym umożliwieniem osobom badanym swobodnego wypowiedzenia się.
Najczęściej po wyliczeniu możliwych wypowiedzi pozostawia się wolne miejsce na „inne”
odpowiedzi, nie sugerując zupełnie, o jakie chodzi.
Zestawy takich możliwych odpowiedzi przyjęto nazywać w nauce kafeteriami.
Kafeterie mogą być zamknięte i półotwarte a także koniunktywne i dysjunktywne. Kafeteria
zamknięta to ograniczony zestaw możliwych odpowiedzi, poza które odpowiadający wyjść nie może,
56
lecz tylko wybiera wśród możliwości, jaki daje sformułowany zestaw. Kafeteria półotwarta to taki
zestaw możliwy do wyboru odpowiedzi, które zawierają jeden punkt oznaczony zazwyczaj słowem
„inne”, pozwala na zaprezentowaniu swej odpowiedzi, jeżeli nie mieści się w żadnym
zaproponowanym sformułowaniu. Np. w pytaniu: „Jakie motywy skłoniły Pana(ią) do podjęcia
studiów zaocznych”, kafeteria przedstawiać się może następująco: „poprawa sytuacji materialnej,
pragnienie awansu, pragnienie podniesienia kwalifikacji, - inne…”. Kafeteria koniunktywna pozwala
na wybranie kilku możliwych odpowiedzi, dodając potem możność obliczenia częstotliwości wyboru
poszczególnych odpowiedzi, a tym samym utworzenia hierarchii. Przykładem może być np. „Jakim
zajęciom oddajesz się najchętniej w czasie wolnym? – lekturze książek, czasopism, - oglądaniu
telewizji, słuchaniu radia, - majsterkowaniu lub innym zajęciom miłośniczym, - pomaganiu w
gospodarstwie domowym, - zabawom z kolegami, - chodzeniu do kina, - inne…”.
Oprócz możliwości różnej kombinacji łączenia ze sobą wymienionych pytań, np. w pytania
dysjunktywno-zamknięte, koniunktywno-półotwarte można odwołać się w konstruowaniu ankiet do
tzw. dialogów, opowiadań, obrazków, fotografii, rysunków itp. Dialogów tych lub opowiadań używa
się w miejscu tradycyjnego pytania. Osoba badana ustosunkowuje się do nich poprzez wybór
skategoryzowanych uprzednio odpowiedzi (kafeterii) lub za pomocą swobodnych wypowiedzi.
Ponadto warto wspomnieć jeszcze o tzw. pytaniach filtrujących i kontrolnych.
Pytania filtrujące pozwalają wyłączyć te osoby, które nie mają nic do powiedzenia w danej
sprawie. Pytanie takie poprzedza pytanie zasadnicze. Może ono brzmieć np.: :Czy znasz nowy
regulamin szkolny?” Możliwa odpowiedź na nie to: „tak” lub „nie”. Pytanie zaś zasadnicze stosowane
do poprzedniego może być następujące: „Jeżeli tak, to jak oceniasz wprowadzone w nim zmiany”.
Pytania kontrolne – pytania służące do weryfikowania odpowiedzi udzielanych przez
respondentów, w celu ukazania ich prawdziwości. Pytania te pozwalają w jakimś stopniu wykluczyć
osoby odpowiadające kłamliwie. Są to pytania zbieżne z treścią innych pytań, lecz równe pod
względem formy i wyrażania. Sprzeczność w odpowiedzi na nie wskazuje nieszczerość respondenta,
co dyskwalifikuje także jego pozostałe odpowiedzi.
Wyróżniamy także:
Pytania projekcyjne – pytania stosowane w sytuacji, kiedy chcąc sie czegoś dowiedzieć od
respondenta, nie pytamy go wprost lecz pośrednio np. chcąc sie dowiedzieć, co respondenci sadza o
swoich nauczycielach, nie pytamy wprost ucznia, jak on ocenia nauczycieli, lecz jak uczniowie
według niego oceniają nauczycieli (zapytany w ten sposób wyrazi głównie swoja opinie, bo jest mu
najbliższa).
57
Pytania z szeregowaniem (tzw. rangowanie) – pytania, w których prosi sie badanego
o ponumerowanie odpowiedzi według pewnego przedstawionego mu kryterium, wybranych
wariantów odpowiedzi.
Pytania metryczkowe – pytania dotyczące respondenta. Zawierają zestaw pytań o wszystkie ważne
dla badań cechy demograficzno-społeczne badanego, jak: wiek, płeć, klasę, wykształcenie, staż
małżeński, ilość dzieci, pochodzenie, zarobki, zawód. Pytania te umieszcza sie zazwyczaj na końcu
kwestionariusza, nie zaleca się, aby otwierały kwestionariusz.
5.6. Wymagania stawiane badaniom ankietowym
Wymagania te dotyczą przede wszystkim:
1) Celowości badanych zagadnień,
2) Odpowiedniej formy i treści pytań,
3) Prawidłowej kolejności pytań,
4) Właściwego sposobu przeprowadzenia badań,
5) Krytycznej oceny zebranego materiału.
Celowość badanych zagadnień – to jedno z podstawowych wymagań, jakie spełniać powinny
badania ankietowe. Chodzi o to, aby nie nadużywać tego rodzaju badań. Mogą one dotyczyć tylko
tych zagadnień, które w obecnej sytuacji metodologicznej, nie dają się zbadać bardziej rzetelnymi
metodami badań, oraz tych, w sprawie których osoby badane są w stanie wypowiedzieć się w sposób
rzeczowy i odpowiedzialny. Badania te są w pełni celowe, jeśli wszelkie zastosowane w nich pytanie
odznacza się wymaganą celowością, tzn. badający zdaje sobie dokładnie sprawę, dlaczego je postawił,
a w szczególności w jakim stopniu i zakresie może przyczynić się ono do rozwiązania badanego
problemu.
Odpowiednia forma i treść pytań wiążą się bezpośrednio z ich komunikatywnością, czyli
zapewnieniem wzajemnego porozumienia między badającym a badanym. Niepoprawnie
sformułowane pytanie zarówno pod względem formy, jak i treści, przekreśla szansę uzyskania
pożądanego materiału badań. Przeto należy zadbać, aby użyte w ankiecie pytania były:
a) Formułowane w sposób całkowicie zrozumiały dla osób badanych, biorąc pod uwagę ich
własny sposób wyrażania się;
b) Nie były zbyt trudne do odpowiedzi, uwzględniały rzeczywiste możliwości badanych; w
przeciwnym razie mogą zniechęcić do udzielania odpowiedzi;
58
c) Nie były sugestywne, tzn. nie sugerowały oczekiwanych przez badacza ściśle określonych
odpowiedzi;
d) Uwzględniały szczegółowo problemy związane z zasadniczą problematyką, rezygnując z
ogólnikowości na rzecz bliżej skonkretyzowanych ujęć;
e) Wyrażane były w grzecznościowej formie;
Prawidłowa kolejność pytań polega przede wszystkim na tym, aby pytania te stanowiły dla osób
badanych pewną zwartą i logiczną całość. Chodzi o to, aby pozostały one w zgodzie z ich swoistym
poczuciem logiki, i co najważniejsze – ułatwiły składanie odpowiedzi zgodnie z przewidzianą przez
badającego kolejnością. W związku z tym zadajemy najpierw pytania najbardziej ogólne, dotyczące
danego zagadnienia w najszerszym jego zakresie, a następnie pytania coraz to bardziej zawężające
zakres badanego problemu.
Właściwy sposób przeprowadzania badań stanowi wymaganie odnoszące się do czysto technicznej
i organizacyjnej procedury zbierania materiału badawczego z pomocą ankiet. Polega ona na starannym
wydrukowaniu arkuszy ankietowych, rozdaniu ich osobom badanym, podaniu instrukcji łącznie z
zapewnieniem ich dyskrecji, zabezpieczeniu im znośnych warunków wypowiedzenia się na
poszczególne pytania oraz zebraniu rozdanych uprzednio arkuszy (po wypełnieniu). Duże znaczenie
niewątpliwie podczas przeprowadzania badań ma należyte poinstruowanie osób badanych o
prawidłowym wypełnieniu ankiet oraz pozyskanie ich zaufania. Warto także pamiętać o zanotowaniu
uwag własnych o przebiegu badań bezpośrednio po ich zakończeniu.
Krytyczna ocena zebranego materiału jest również istotnym wymaganiem, które dotyczy badań
ankietowych, choćby dlatego, że badania te – nawet w przypadku najlepiej przemyślanych pytań – nie
dają pełnej gwarancji otrzymania rzetelnych odpowiedzi badanych. Zawsze niemal można mieć
wątpliwości co do szczerości i obiektywności tych wypowiedzi. Toteż z tym większą ostrożnością i
krytycyzmem należy interpretować uzyskany w ten sposób materiał. W każdym razie interpretując
materiał ankietowy nie można ograniczyć się do zwykłego mechanicznego obliczania uzyskanych
wypowiedzi i ich statystycznej analizy. Wszelka interpretacja ilościowa wymaga koniecznie
interpretacji jakościowej, ze szczególnym uwzględnieniem psychologicznej analizy zebranego
materiału. Z tego m.in. względu badania ankietowe powinny być sprawdzane także za pomocą innych
metod badań. W przeciwnym razie wnioski z tego rodzaju badań mogą okazać się niewiarygodne i
wręcz błędne.
59
5.7. Opracowanie wyników ankiety
Statystyczne opracowanie wyników badań ankietowych stanowi obowiązującą zasadę. Obejmuje
ono opis i ewentualne wnioskowanie statystyczne. Konieczne uzupełnienie to charakterystyka badanej
zbiorowości (np. płeć, wykształcenie, pochodzenie itp.), podobnie sposobu doboru próby i
udokumentowanie jej reprezentatywności.
Analizę wyników przeprowadza się w zasadzie dla każdego z osobna. Na opis statystyczny może
składać się np.:
Dokonanie zupełnej i rozłącznej klasyfikacji odpowiedzi na dane pytanie;
Wskazanie kategorii modalnej i obliczenie jej częstości w celu scharakteryzowania
dominującego typu odpowiedzi;
Policzenie częstości pozostałych kategorii odpowiedzi – można je przedstawić
w formie procentowej, zilustrować diagramami itp.;
Obliczenie dyspersji klasyfikacji w celu określenia, jak dalece odpowiedzi badanej
próby respondentów są jednorodne bądź zróżnicowane;
Obliczenie różnego typu zależności, np. między właściwościami osób badanych
i typami ich odpowiedzi lub między różnymi typami odpowiedzi;
Łączna
interpretacja
wybranych
wskaźników
opisu
statystycznego,
charakteryzujących rozkład odpowiedzi na dane pytanie.
5.8. Dane uzyskane z metody i jej zastosowanie do oceny środowiska na potrzeby
Turystyki i Rekreacji
Dane uzyskane z metody są zależne głównie od tego w jakim celu przeprowadzone było badanie.
Istnieje kilka kryteriów wyodrębniania rodzajów pytań ankietowych. Pytania w kwestionariuszu
ankiety dzieli się:
1. Ze względu na formę i rodzaj odpowiedzi (kryterium techniczne): pytania otwarte;
pytania zamknięte.
2. Ze względu na cel pytania (kryterium celu pytania): wprowadzające; o opinię; o fakty;
o wiedzę; o źródło informacji; o motywy; o sugestie; uzupełniające.
3. Ze względu na funkcję pytania (kryterium funkcji): dotyczące badanej problematyki;
metryczkowe; filtrujące; wykluczające się; sprawdzające; podchwytliwe i puste.
60
Przykładem badania ankietowego jest badanie wśród turystów przeprowadzone na Helu na
przełomie czerwca i lipca 2004 roku. Przeprowadzona ankieta stanowiła podstawę pracy dyplomowej
pt. "Militaria na tle innych atrakcji turystycznych Helu" napisanej przez Piotra Majdaka pod
kierunkiem dr. Krzysztofa Lubańskiego w Instytucie Turystyki i Rekreacji warszawskiej Akademii
Wychowania Fizycznego. Pozwoliła stworzyć ranking miejsc i obiektów, które turyści uznali za
najciekawsze. Informacje były zbierane bezpośrednio od turystów przebywających w tym czasie w
mieście Hel (95 ankiet), a także na terenie innych miast Półwyspu (25 ankiet). Ogółem badaniu
poddano 120 osób w wieku od 10 do 72 lat, w tym 77 kobiet i 43 mężczyzn.
Kwestionariusz składał się z pięciu części, ogółem zawierających 43 pytania. We wstępie pytano m.in.
o wiek, płeć, miejsce stałego zamieszkania, a także o to, ile dni planuje się spędzić w Helu. Zasadnicza
część składała się z pytań zamkniętych i wymagała jedynie zaznaczenia odpowiedzi zgodnej z
preferencjami i wiedzą badanego. Ankieta umożliwiała także podanie własnych odpowiedzi, jeżeli nie
zostały one wcześniej uwzględnione.
I część ankiety zawierała pytania wstępne, takie jak miejsce zamieszkania, wiek, płeć,
a także o to, który raz badany jest na Półwyspie.
II część skierowana była do osób przebywających na Półwyspie, ale poza
miejscowością Hel. Celem tej części ankiety było ustalenie, czy osoby które spędzają urlop na
terenie Półwyspu, mają także zamiar dotrzeć do najdalszej miejscowości - do Helu.
III część badała główne przyczyny jakie powodowały turystami w wyborze Helu jako
miejsca letniego wypoczynku. Ankietowani mieli następujące odpowiedzi do wyboru:
znajomi polecali to miejsce, interesuję się historią, jestem miłośnikiem militariów, interesuję
się przyrodą, lubię tu wracać, lubię nowe miejsca, magia "początku Polski", inne (jakie?).
IV część ankiety miała za zadanie sprecyzowanie, co najbardziej podoba się turystom
przebywającym w miejscowości Hel.
V część badała wśród osób przebywających w Helu znajomość lub przynajmniej
świadomość istnienia obiektów zabytkowych i innych atrakcji turystycznych.
Taki zestaw pytań pozwolił dokładnie zbadać stan wiedzy oraz preferencje i oczekiwania turystów.
61
Poniżej przestawiony sposób graficznego opracowania metody badań ankietowych w formie
czytelnych wykresów.
Motywy spędzania urlopu w Helu http://www.przyjacielehelu.pl/helska_bliza/hb_209/art20.htm#top
Co najbardziej podoba się turystom w Helu? http://www.przyjacielehelu.pl/helska_bliza/hb_209/art20.htm#top
Najczęściej odwiedzane obiekty w Helu. http://www.przyjacielehelu.pl/helska_bliza/hb_209/art20.htm#top
62
Podobne badanie ankietowe zostało przeprowadzone w Łowiczu w marcu i kwietniu 2009 roku.
Ankietę przygotował Wydział Promocji, Kultury, Sportu i Turystyki Urzędu Miejskiego w Łowiczu.
Badania przeprowadzono w celu poznania atrakcyjności turystycznej Łowicza wśród osób, które
odwiedzają to miasto. Wyniki badania również zostały przestawione w formie wykresów i są ogólnie
dostępne w Internecie
Obiekty warte zobaczenia w Łowiczu. http://www.lowicz.eu/docs/analiza_ankiety_dla_turys.pdf
Częstotliwość przyjazdu turystów. http://www.lowicz.eu/docs/analiza_ankiety_dla_turys.pdf
Analiza ankiet odbywa się poprzez podsumowanie wszystkich odpowiedzi zamkniętych i
przedstawienie ich najczęściej w formie wykresu. Trudniej jest zanalizować odpowiedzi otwarte.
Trzeba postarać się pokategoryzować odpowiedzi, które otrzymaliśmy. Oznacza to że należy zapoznać
się ze wszystkimi ankietami i postarać się podzielić na grupy wszystkie odpowiedzi na każde pytanie
otwarte. Do takiej grupy powinny zaliczać się wszystkie pytania "podobne", czyli oznaczające mniej
więcej to samo. Grupy powinny być stworzone tak, żeby każdą odpowiedź dało się przydzielić do
którejś grupy, na przykład odpowiedzi na pytanie "Jak spędzasz wolny czas?" brzmiące "Jeżdżę na
rowerze?”, "Biegam", "Objeżdżam na desce pomnik Witosa" można włożyć do wspólnej kategorii,
63
którą można nazwać po prostu "Sport". Następnie, po podzieleniu na kategorie będziemy traktować
każdą z tych grup jak zwykłą odpowiedź w pytaniu zamkniętym.
5.9. Literatura
1. Łobocki M., 1984, Metody badań pedagogicznych, wyd. PWN, str. 268-280
2. Pilch T., 1995, Zasady badań pedagogicznych, wyd. Żak, str. 86-87
3. Jakubowska U., 1993, Czynności badawcze w psychologii i pedagogice, wyd. uczelniane WSP,
str. 90
4. Góralski A.,1989, Metody badań pedagogicznych, wyd. WSPS, str. 49-51
5. http://pl.wikipedia.org/wiki/Technika_ankiety
„Technika ankiety”
6. http://www.przyjacielehelu.pl/helska_bliza/hb_209/art20.htm#top
„Militaria na tle innych
atrakcji turystycznych Helu”
7.http://www.lowicz.eu/docs/analiza_ankiety_dla_turys.pdf „Analiza ankiety dla turystów”
8.http://www.ceo.org.pl/sites/default/files/news-files/jak_podsumowac_ankiete.pdf
„Analiza
wyników ankiety”
64
6. Bonitacja punktowa – obiekty na mapie
Magdalena Panek, Małgorzata Pietrzak, Ewelina Setnik
6.1. Definicja i opis metody bonitacji punktowej
Istnieje wiele metod waloryzacji terenu lecz jedną z najbardziej efektywnych i najpopularniejszych
jest metoda bonitacji punktowej. Metoda ta, polega na przyjęciu skali bonitacyjnej, która jest funkcją,
określającą związek pomiędzy badaną cechą, a liczbą punktów. Konkretnym zjawiskom
przestrzennym przypisane są konkretne wartości punktowe, które po sumowaniu określają stopień
atrakcyjności turystycznej rozpatrywanego obszaru. Punkty można przy tym przyznawać zarówno za
występowanie w danej jednostce analizowanych elementów potencjału turystycznego (punkty
dodatnie), jak i za ich brak lub niską jakość (punkty ujemne). Przyjmuje się skalę bonitacyjną, która
jest funkcją określającą związek między cechą - zmienną a liczbą punktów. Suma punktów
odpowiadających wszystkim zmiennym tworzy wynikową zmienną, według której można
porządkować elementy badanej zbiorowości. Podział typologiczny stać się może klasyfikacją
bonitacyjną - szeregiem bonitacyjnym, jeśli kolejne klasy (kolejne typy elementów zbioru) odznaczają
się wzrastającą / malejącą oceną wartościującą: każda klasa jest "lepsza" od poprzedniej i "gorsza" od
następnej. Końcowym zabiegiem jest kwalifikacja; biorąc pod uwagę cel waloryzacji,
przyporządkowujemy wydzielonym klasom bonitacyjnym słowną ocenę syntetyczną - sądy o jakości
należących do nich elementów badanego zbioru, np. bardzo przydatne, przydatne z zastrzeżeniami,
nieprzydatne (Kożuchowski 2005). Wyniki bonitacji punktowej przedstawia się zazwyczaj w ujęciu
kartograficznym za pomocą sygnatur, w skali barw lub szrafu.
Bonitacja punktowa stosowana jest w bardzo wielu dyscyplinach. W geografii - jakościowe
wartościowanie składników i cech struktury środowiska, m.in. rzeźby terenu, deniwelacji, lesistości,
jeziorności, obecności obiektów zabytkowych, ochrony przyrody, obecności infrastruktury
turystycznej i dostępności komunikacyjnej. W geografii turyzmu służy do oceny atrakcyjności i
przydatności badanego terenu dla potrzeb turystyki i rekreacji. Decydującymi o atrakcyjności obszaru
komponentami przyrodniczymi są: rzeźba terenu, wody powierzchniowe oraz lesistość
i użytkowanie ziemi, zaś komponentami poza przyrodniczymi: obecność zabytków, dostępność
komunikacyjna oraz zagospodarowanie turystyczne. Przeprowadzenie oceny atrakcyjności krajobrazu
jest zadaniem metodycznie trudnym, gdyż na krajobraz składa się szereg cech ilościowych
i jakościowych.
65
6.2. Zalety i wady bonitacji punktowej
Zalety bonitacji punktowej:
łatwe porównywanie wyników dla różnych momentów czasowych
rankingi są przyjmowane powszechnie – efekt globalizacji i wpływu kultury amerykańskiej,
służą jako element wykorzystywany w promocji miast
prostota metody w sposobie zestawiania danych, ich analizy oraz prezentacji
sprowadza cechy do jednego wymiaru – omija się problem wielowymiarowości badanych
obiektów
łatwa interpretacja wyników.
Wady bonitacji punktowej:
może stać się metodą zróżnicowań miedzy ludźmi, rzeczami i obszarami
nieadekwatność zmiennej ilościowej do opisu badanego zjawiska lub jej zbyt dużego
uproszczenia
duża wartość rynkowa i polityczna znaczenia wyników badań – zastrzeganie wyników badań
co powoduje niemożność dyskusji oraz weryfikacji wyników
występowanie błędów merytorycznych ze względu na subiektywne oceny we wszystkich jej
etapach, prowadzą one do utraty informacji.
6.3. Etapy bonitacji punktowej
ETAP I (klasyfikacja bonitacyjna) – polega na utworzeniu szeregu bonitacyjnego o wartościach
względnych. Kryteria te ściśle się precyzuje, mając na względzie indywidualne cechy obszaru. Stosuje
się założenie, że jedna sytuacja fizycznogeograficzna jest lepsza od drugiej, druga od trzeciej i tak
dalej.
ETAP II - naniesienie na mapę analizowanego obszaru (w skali 1:100 000 lub mniejszej), siatki
kwadratów o jednakowej wielkości można też wykorzystać istniejącą już sieć kwadratów na mapie w
danej skali). Następnie dokonuje się bonitacji punktowej właściwej, przyporządkowując terenom
w obrębie każdego kwadratu odpowiednią wartość punktową (w oparciu o kryteria szeregu
bonitacyjnego). Dopełnieniem badania jest wykonanie kartogramu na podkładzie mapy topograficznej
(nadając danemu przedziałowi punktów określony kolor na mapie) oraz wypisanie wniosków.
66
6.4. Przykłady
1.
W przykładowych badaniach D. Sołowiej (1992) celem waloryzacji była ocena atrakcyjności
rekreacyjnej krajobrazu. Za przedmiot waloryzacji przyjęto pola kwadratowe obszaru X na mapie w
skali 1:100000. Do zastosowanych kryteriów oceny należały takie jak: jeziorność, lesistość,
urzeźbienie - nachylenie stoków. Skalę bonitacyjną przedstawia Tabela 1.
Tabela 1 Skala bonitacyjna cech środowiska przyrodniczego istotnych dla rozwoju turystyki i
rekreacji
Jeziorność
(%)
Liczba
punktów
Lesistość (%) Liczba
punktów
Dominujące
nachylenie
(%)
Liczba
punktów
0
0
0
0
< 2
0
0,1 - 10
2
0,1 - 10
2
2,1 - 9
2
> 10
4
> 10
4
> 9
4
D. Sołowiej, 1992b
.
Jednostki waloryzowanego terenu charakteryzują 3 zmienne (kryteria oceny) i jedna zmienna
integralna - suma punktów bonitacyjnych. Suma ta może wynosić od 0 (min. wartość) do 12 (max.
wartość).
Tabela 2 Klasyfikacja i kwalifikacja terenu dla potrzeb rekreacji
Klasyfikacja. Przedziały (pkt.)
Kwalifikacja. Obszary
0 - 6
Nieatrakcyjne
7 - 8
Atrakcyjne
9 - 12
Bardzo atrakcyjne dla potrzeb rekreacji
D. Sołowiej, 1992b.
2. Waloryzacja atrakcyjności wizualnej krajobrazu metodą bonitacji punktowej
Rzeźba terenu
Metody oceny turystycznych walorów rzeźby powierzchni Ziemi
Ukształtowanie terenu jest jednym z głównych czynników wpływających na walory
turystyczne danego obszaru. Warunkuje ono estetyczną wartość krajobrazu oraz przydatność terenu do
określonych form aktywności turystycznej i planowania infrastruktury turystycznej.
67
Wyróżnia się dwa podejścia w metodyce oceny turystycznych walorów rzeźby terenu:
krajobrazowo-estetyczne i praktyczne. W podejściu krajobrazowo-estetycznym ocenie podlega przede
wszystkim wizualna atrakcyjność krajobrazu, natomiast podejście praktyczne dotyczy tych cech
rzeźby terenu, które mają wpływ na dane formy turystyki i rekreacji i są oceniane jako korzystne lub
niekorzystne dla danej działalności (Słowik, Witt 2008).
Jedną z metod zaliczających się do podejścia krajobrazowo-estetycznego jest bonitacja punktowa.
Przyjmuje się w niej skalę bonitacyjną, która odzwierciedla związek między zmienną przyrodniczą
a liczbą punktów (Kożuchowski 2005). Punkty są przyznawane umownym polom oceny, zazwyczaj
kwadratom. Na potrzeby niniejszej pracy bonitacja punktowa została przeprowadzona
z wykorzystaniem map topograficznych w skali 1:50 000 wykonanych w układzie 1992 (arkusze:
Bolimów N-34-137-C, Żyrardów N-34-137- D, Skierniewice M-34-5-A i Puszcza Mariańska M-34-5-
B). Rutkowski przedstawił bonitację rzeźby terenu z wykorzystaniem kilku cech: deniwelacji, spadku
stoków i „studium widokowego”, czyli różnorodności krajobrazu, gdzie zostały uwzględnione również
cieki wodne i lasy (Rutkowski 1975 za Słowik, Witt 2008).
Waloryzacja rzeźby terenu metodą bonitacji punktowej deniwelacji
W niniejszej pracy przeprowadzono bonitację punktowa deniwelacji (ryc. 1). Badany obszar został
podzielony na kwadraty o boku 1 km. Każdemu kwadratowi została przyporządkowana liczba
punktów wynikająca z oceny deniwelacji wg skali:
a) powyżej 25 m – 5 pkt;
b) 21-25 m – 4 pkt;
c) 16-20 m – 3 pkt;
d) 10-15 m – 2 pkt;
e) 5-10 m – 1 pkt;
f) poniżej 5 m – 0 pkt (Rutkowski 1975 za Słowik, Witt 2008).
68
Ryc. 1. Bonitacja punktowa deniwelacji na terenie gminy Puszcza Mariańska.
W związku z położeniem gminy na równinie denudacyjnej na całej jej powierzchni nie
stwierdzono deniwelacji przekraczających 20 m, zatem żadne pole nie otrzymało wyższej oceny niż 3
pkt. Na terenie gminy można jednak wyróżnić trzy obszary charakteryzujące się pewną odrębnością.
Obszar o najmniej urozmaiconej rzeźbie rozciąga się na północny zachód od Długokątów Małych
aż po granice gminy. Znaczną jego część stanowią obszary leśne zaliczane do Puszczy Bolimowskiej.
Jest to teren prawie całkowicie płaski. Zdecydowana większość pól oceny w jego obrębie otrzymała 0
pkt, co oznacza deniwelacje poniżej 5 m. Nieliczne wyjątki zaznaczają się w dolinach rzek (Rawki,
Rokity i Korabiewki), jednakże i tam różnice wysokości względnej nie przekraczają 15 m. Na północ
od linii łamanej Budy Zaklasztorne-Puszcza Mariańska-Aleksandria rozciąga się kolejny obszar.
Przeważają na nim deniwelacje w przedziale 5-10 m, co pozwala przyznać większości pól oceny 1 pkt.
Pozostała część gminy, tzn. południowa i południowo-wschodnia jest stosunkowo najbardziej
urozmaicona. Wiąże się to z przechodzeniem Równiny Łowicko-Błońskiej w Wysoczyznę Rawską
(obszar gminy – tak, jak terytorium Polski – obniża się z południowego wschodu na północny
zachód), a także z obniżeniami w dolinach rzek. W wielu miejscach deniwelacje dochodzą do 10-15 m
(np. w okolicach Korabiewic i Jeruzala), a także do 15-20 m (okolice Kamiona, Wycześniaka i
Karnic).
Najniższe wysokości bezwzględne w gminie występują w dolinie Rawki na północny wschód od
Bartnik – ok. 100 m n. p. m., zaś najwyższe (ok. 178 m n. p. m.) w okolicy Karnic, na południowym
wschodzie gminy. Teren gminy obniża się więc z południowego wschodu na północny zachód. Mimo
znacznej różnicy maksymalnej i minimalnej wysokości rzeźba jest na przeważającej powierzchni mało
zróżnicowana i nie przyczynia się w dużym stopniu do wizualnej atrakcyjności krajobrazu, w którym
69
ważniejszą rolę odgrywają np. lasy. Z kolei z praktycznego punktu widzenia takie ukształtowanie
terenu sprzyja lokalizacji zabudowań i wytyczaniu dróg (Szponar 2003 za Słowik, Witt 2008).
Lasy
Rozmieszczenie lasów
W gminie Puszcza Mariańska lasy są jednym z najważniejszych wyznaczników atrakcyjności
krajobrazu, znaczna ich powierzchnia jest objęta ochroną m. in. w ramach Bolimowskiego Parku
Krajobrazowego. Lasy i grunty leśne stanowią 32,5% powierzchni gminy, czyli ok. 46 km2. Granice
gminy na wielu odcinkach pokrywają się z granicami oddziałów leśnych.
Można wyróżnić trzy główne obszary leśne:
a) w północnej części gminy, rozciągający się od Korabiewic na północny zachód, na północ
od Puszczy Mariańskiej;
b) na północnym zachodzie gminy, na północ i północny zachód od Bartnik;
c) wydłużony pas lasów ciągnący się wzdłuż południowo-zachodnich granic gminy.
Pozostałe skupiska lasów są znacznie mniejsze, nie przekraczają powierzchni 1 km2.
Obszary bezleśne znajdują się na północnym zachodzie (na północ od Studzieńca), na zachodzie
(od Bartnik po Długokąty) oraz na południowym zachodzie gminy.
Waloryzacja lasów metodą bonitacji punktowej
Podobnie jak wody powierzchniowe i rzeźba terenu, lasy również zostały poddane waloryzacji
metodą bonitacji punktowej (ryc. 2). Las jest atrakcyjniejszy wizualnie w miejscach, gdzie jego skraj
styka się z innym typem krajobrazu, dlatego kryterium oceny stanowiła długość linii brzegowej lasu
w obrębie pola oceny – kwadratu o boku 1 km. Z tego samego powodu pola, w których las zajmował
co najmniej 80% powierzchni, zostały ocenione tylko trzema punktami.
Punkty zostały przyznane wg następującej skali:
a) powyżej 2,5 km – 5 pkt;
b) 2-2,5 km – 4 pkt;
c) 1,5-2 km lub las zajmujący ponad 80% powierzchni pola oceny – 3 pkt;
d) 1-1,5 km – 2 pkt;
e) 0,5-1 km – 1 pkt;
70
f) poniżej 0,5 km – 0 pkt.
Ryc. 2. Bonitacja punktowa lasów na terenie gminy Puszcza Mariańska.
Najwyżej ocenione pola występują zatem w miejscach, gdzie linia lasu jest najbardziej
nieregularna. Często dzieje się tak w dolinach rzek: Rawki (w okolicy Kamiona i na zachód od
Bartnik), Korabiewki (między Korabiewicami a Puszczą Mariańską; jest to obszar z największą liczbą
maksymalnych wartości) i Chojnatki (na południe od Emilianowa). Inne pola o długiej granicy lasu
występują na wschodzie gminy w okolicy Żukowa i na południu w pobliżu Bud Wolskich. Pola,
którym przyporządkowano 3 pkt, pokrywają się zazwyczaj z wyżej opisanymi trzema głównymi
obszarami leśnymi. Ocena taka wynika przeważnie z drugiego kryterium punktacji, czyli lasu
pokrywającego ponad 80% powierzchni pola oceny. Większość pól na tych obszarach jest całkowicie
pokryta lasem, zaś ich obrzeża uzyskują bardzo zróżnicowane wartości. Najniższe oceny zostały
przyporządkowane wymienionym wyżej obszarom bezleśnym. Pod tym względem za najmniej
atrakcyjne tereny można uznać północnozachodnią część gminy na północ od Studzieńca. W związku
ze znacznym udziałem w powierzchni gminy i występowaniem obszarów, którym można było
przypisać najwyższą ocenę, lasy są jednym z głównych składników atrakcyjności środowiska
przyrodniczego gminy Puszcza Mariańska.
71
Wody powierzchniowe
Klasyfikacja wód powierzchniowych
Wody powierzchniowe zaliczające się do lądowej części hydrosfery występują jako obiekty
punktowe (źródła i inne wypływy wód podziemnych), liniowe (cieki naturalne i sztuczne) i obszarowe
(lodowce, wieczne śniegi, obszary zabagnione, wody stojące). Poniższy podział jest oparty na
klasyfikacji Bajkiewicz - Grabowskiej i Mikulskiego (2006). Obiekty liniowe, zwane też ciekami, są
to wody powierzchniowe płynące w skoncentrowanej formie pod wpływem siły ciężkości korytem
naturalnym (strugi, strumyki, strumienie, potoki i rzeki) lub sztucznym (rowy i kanały wodne),
o określonym obszarze zasilania. Spośród wymienionych obiektów na terenie gminy Puszcza
Mariańska występują rzeki (Rawka, Dopływ spod Wycześniaka, Chojnatka, Grabinka, Korabiewką,
Rokita, Sucha-Nida), strugi, strumienie i rowy. Rzeka jest to naturalny ciek powstały z połączenia
potoków (strumieni) lub wypływający z czoła lodowca, jeziora, źródła (wywierzyska), rzadziej
z obszaru zabagnionego, zasilany powierzchniowo i podziemnie wodą z opadów spadłych w
jejdorzeczu, mający ukształtowane koryto i płynący pod działaniem siły grawitacyjnej w łożysku
i dolinie wyżłobionych w wyniku działania jego siły erozyjnej. Strugi, strumyki i strumienie są to
małe cieki naturalne na terenach równinnych o obszarze zasilania od kilku do kilkudziesięciu
kilometrów kwadratowych. Są zasilane przez młaki, wycieki i niezbyt wydajne źródła. Strumyki i
strumienie mają szybszy nurt od strug, a w dnie ich koryt często występują progi i przełomy. Rów jest
to sztuczne koryto, często tylko okresowo napełnione wodą, zazwyczaj mające funkcję melioracyjną
(nawadniającą i odwadniającą), o powolnym przepływie. Do obiektów obszarowych zaliczają się
wody stojące (naturalne i sztuczne zbiorniki wodne), obszary zabagnione, lodowce i wieczne śniegi.
Na terenie gminy Puszcza Mariańska obiekty obszarowe to stawy, sztuczne jezioro na rzece
Korabiewce w okolicach Olszanki i obszary zabagnione. Staw jest to niewielki, płytki zbiornik wód
powierzchniowych, o dnie na ogół całkowicie porośniętym roślinnością, powstały w sposób naturalny
(jezioro stawowe) lub utworzony przez człowieka. Powszechnie termin ten stosuje się w odniesieniu
do sztucznych zbiorników wodnych utworzonych w celach hodowlanych (staw rybny) lub
dekoracyjnych. Stawy te mają przeważnie geometryczny kształt i niewielką głębokość. Są
przystosowane do okresowego spuszczania wody i zasilane najczęściej wodą z pobliskiego cieku.
Jezioro sztuczne (jezioro zaporowe, zbiornik zaporowy, zbiornik retencyjny) powstaje w wyniku
zamknięcia doliny rzecznej budowlą piętrzącą, często w miejscu istnienia jeziora naturalnego. Obszary
zabagnione (bagna) są to obszary trwale nasycone wodą słodką lub słonawą, występujące w miejscach
o utrudnionym odpływie wód opadowych lub wód gruntowych występujących na powierzchni.
72
Rozmieszczenie wód powierzchniowych i ich waloryzacja metodą bonitacji punktowej
W przypadku wód powierzchniowych, podobnie jak przy bonitacji rzeźby terenu i lasów,
punkty przyznaje się kwadratowym polom o boku 1 km, biorąc pod uwagę obecność i rodzaj cieków
i zbiorników wodnych (ryc. 3). Im dłuższy odcinek cieku w obrębie pola oceny, tym wyższa ocena.
Do kryteriów oceny wykorzystanych na potrzeby niniejszej pracy dodano również występowanie
bagien i torfowisk. Na terenie gminy Puszcza Mariańska są one ważnym elementem krajobrazu, często
objętym ochroną.
Ryc. 3. Bonitacja punktowa wód powierzchniowych na terenie gminy Puszcza Mariańska.
Schemat oceniania jest następujący:
a) zbiornik wodny o linii brzegowej dłuższej niż 0,5 km – 4 pkt;
b) zbiornik wodny o linii brzegowej krótszej niż 0,5 km – 3 pkt;
c) rzeka – 2 pkt;
d) strumień, bagno lub torfowisko – 1 pkt.
W związku z powyższymi kryteriami, liczba punktów przyznanych jednemu polu może wynikać
z wielu czynników, najkorzystniejsze jest więc kilka obiektów hydrograficznych położonych
w niewielkiej odległości od siebie. Najwyższą ocenę (7) otrzymało pole pokrywające się z położeniem
zalewu na rzece Korabiewce w Olszance, gdzie oprócz zalewu i rzeki istnieje także strumień.
Pozostałe najwyższe wyniki (6 lub 5 pkt) występują w dolinach rzek: Rawki, Korabiewki, Grabinki i
73
Rokity, gdzie rzekom towarzyszą tereny podmokłe i mniejsze dopływy. Dolina Rawki ma przebieg
południkowy. Przecina teren gminy Puszcza Mariańska na dwóch odcinkach: na południowym
zachodzie w okolicy Kamiona i na północnym zachodzie, gdzie granica gminy przebiega wzdłuż
rzeki. Jej dopływy w obrębie gminy to Chojnatka, Rokita, Korabiewka i Grabinka, płynące
równoleżnikowo ze wschodu na zachód. RzekaSucha (Nida) i jej dopływ Sucha płyną z południa na
północ do Bzury. Wiele pól oceny otrzymało po 1 pkt. Wynika to zazwyczaj z obecności strumyków
bądź strug. Rowy nie zostały wzięte pod uwagę. Istnieją również obszary, gdzie nie występuje żaden
obiekt hydrograficzny podlegający ocenie. Większość z nich leży na południu gminy, który to teren
jest położony wyżej niż pozostałe. Największą atrakcyjnością wg przyjętego systemu oceny
charakteryzuje się zbiornik zaporowy na Korabiewce i dolina Rawki, którym niewiele ustępują doliny
Korabiewki, Chojnatki i Grabinki, zaś najmniej atrakcyjna jest wschodnia i południowo-wschodnia
część gminy.
Sumaryczna ocena atrakcyjności wizualnej krajobrazu
Na ocenę atrakcyjności krajobrazu składają się wyniki bonitacji punktowej trzech
omówionych wyżej elementów środowiska przyrodniczego: rzeźby terenu, lasów i wód
powierzchniowych. Zostały one zsumowane w obrębie każdego pola oceny (ryc.4).
Ryc. 4. Sumaryczna bonitacja punktowa atrakcyjności krajobrazu w gminie Puszcza Mariańska.
74
Do najatrakcyjniejszych obszarów w gminie należą także doliny rzek: Rawki, Korabiewki
(między Korabiewicami a Puszczą Mariańską) i Chojnatki, z ocenami 7-11 pkt. Wynika to z walorów
krajobrazowych rzek i terenów podmokłych jak również lasów. 11 punktów otrzymało również pole,
w którym znajduje się zbiornik na rzece Korabiewce w Olszance. Na pozostałym obszarze częste są
wyniki 3-5. Obszary sklasyfikowane jako najmniej atrakcyjne otrzymały 1 lub 2 pkt. Są to m. in.
tereny w pobliżu północno- wschodniej (okolice Aleksandrii) i południowo-zachodniej granicy gminy
(okolice Starego Karolinowa i tereny na zachód od Kamiona). Przyczyną niskiej oceny jest brak lasów
i wód oraz niewielkie deniwelacje. Żadne pole oceny nie otrzymało jednak 0 pkt. Z powyższego
zestawienia wynika, iż głównymi składnikami atrakcyjności krajobrazu gminy są wody i lasy.
Ukształtowanie terenu jest na większości powierzchni płaskie i dlatego jego udział w tworzeniu
atrakcyjności krajobrazu jest znikomy.
3. Walory turystyczne Parku Mużakowskiego
Waloryzacja jest metodą służącą określeniu wartości obszarów. Na bazie zebranych informacji
za pomocą bonitacji punktowej, wykonano waloryzację Parku Mużakowskiego. Na pierwszym etapie
podzielono obszar parku na jednostki o tym samym kształcie. Jednostkami które przyjęto za „pola
podstawowe geometryczne” są kwadraty o pow. 0,25 km2. Nałożono siatkę kwadratów na obszar
Parku Mużakowskiego i w ten sposób podzielono go na 55 pól. W tym systemie bonitacyjnym do
oceny pól podstawowych wykorzystano 6 cech reprezentujących rodzaje pokrycia terenu i jego
urzeźbienie. Z turystycznego punktu widzenia za najatrakcyjniejsze uznano lasy. Drugim w hierarchii
walorem środowiska podlegającego ocenie jest woda. Istotną rolę w szeregu bonitacyjnym przyznano
też łąką. Niżej oceniono pola. Obszarom zabudowanym (Łęknica i Bad Muskau) nadano własność
czynnika redukującego atrakcyjność terenu.
75
Punktacje przyznano według wzoru K. DUBEL (2000).
Atrakcyjność pola (w pkt.) = S*(100 – Z)/100,
gdzie: S – sumaryczna liczba punktów uzyskana z oceny walorów środowiska
Z – udział obszarów zurbanizowanych.
W obrębie każdego kwadratu ustalono sumaryczną atrakcyjność turystyczną. Zbiór sumarycznych
ocen podzielono na klasy atrakcyjności turystycznej
Obszar Parku Mużakowskiego jest atrakcyjny pod względem przyrodniczym. Tereny o bardzo
dużych walorach zajmują 25,45% i są to tereny w parku Górskim, arboretum, jeziorka śródleśnie,
Nysa Łużycka. Tereny o wartości ponad 32% cechują się średnimi walorami i pokryte są np. przez
łąki czy cieki wodne. Mało atrakcyjne są tereny pokryte zabudową i polami Bronowickimi i zajmują
one 10,91% badanego obszaru.
76
Wyniki bonitacji punktowej wraz z podziałem na klasy atrakcyjności turystycznej:
6.5. Literatura
1. Bajkiewicz - Grabowska E., Mikulski Z., 2006. Hydrologia ogólna. PWN. Warszawa.
2. Kożuchowski K., 2005. Walory przyrodnicze w turystyce i rekreacji. Wydawnictwo Kurpisz S. A.
Poznań.
3. Słowik M., Witt A., 2008. Rzeźba terenu w: Młynarczyk Z., Zajadacz A. (red.)
4. Uwarunkowania i plany rozwoju turystyki. Tom I. Przyrodnicze zasoby turystyczne i metody ich
oceny. Wydawnictwo Naukowe UAM. Poznań.
5. GOŁEMBSKI G., Kompendium wiedzy o turystyce, PWN, Poznań 2002.
6. LIJEWSKI T., MIKUŁOWSKI B., WYRZYKOWSKI J., Geografia turystyki Polski, Polskie
Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2002.
7. Ochrona środowiska 1999, GUS, Warszawa 1999.
8. Ochrona środowiska 2007 i opracowanie statystyczne, GUS, Warszawa 2000–2007.
9. http://www.badaniafizjograficzne.com.pl/tom59/Sologub.pdf [Dostęp 20.10.2013]
10. www.puszcza-marianska.pl [Dostęp 20.10.2013]
77
7. Bonitacja punktowa – spis obiektów z terenu
Katarzyna Kubacka, Aleksandra Łach, Joanna Szczepańska, Monika
Żołnowska
7.1. Przedstawienie metody dla oceny środowiska
Bonitacja punktowa jest jedną z wielu metod przedstawiającą ocenę środowiska dla turystyki i
rekreacji. Waloryzowanie środowiska turystycznego i rekreacyjnego odbywa się między innymi
właśnie poprzez metodę bonitacji punktowej. Waloryzacja zasobów środowiska przyrodniczego jest
zagadnieniem wieloaspektowym, cechującym się dużym zróżnicowaniem metod oraz zakresu i
sposobów ujęcia tematu. Ilościowa ocena walorów może być uzyskiwana przy zastosowaniu skal
liczbowych, bonitacyjnych, wartościujących lub rangowania.
Ocena środowiska, waloryzacja środowiska jest jednym ze sposobów wykorzystania wiedzy o
środowisku przyrodniczym dla celów praktycznych, polegający na przeprowadzaniu klasyfikacji
różnych części obszaru. Efektem oceny środowiska jest zwykle wskazanie najbardziej dogodnego
obszaru dla przyjętego celu oceny. Oceny środowiska dokonuje się dla różnych rodzajów działalności
człowieka, najczęściej dla turystyki (rekreacji), rolnictwa, budownictwa, komunikacji, przemysłu. W
zależności od przyjętego celu oceny środowiska przyjmuje się różne kryteria, np. długość okresu
wegetacyjnego jest istotna dla uprawy pszenicy, ale mało ważna dla budowy schroniska, itp.
Ocenę środowiska przeprowadza się za pomocą różnych sposobów, przy czym najczęściej
stosowana jest właśnie metoda bonitacyjna, która zostanie szczegółowo przedstawiona w tej pracy,
polegająca na przyjęciu dla każdego z kryteriów umownej skali punktowej (np.: obszar pod jakimś
względem niedogodny - 0 punktów, mało dogodny - 1 punkt, średnio dogodny - 2 punkty, itd.) i
zsumowaniu punktów ze wszystkich kryteriów.
7.2. Charakterystyka metody
Bonitacja to metoda oceny jakości i klasyfikacji, zmiana wartości jakościowych na ilościowe,
podział zjawisk, cech przedmiotu na klasy wg określonych zasad. Jest to także określenie związku
między badaną cechą a liczbą punktów. Konkretnym zjawiskom przestrzennym przyporządkowujemy
wartości punktowe. Po ich zsumowaniu określamy atrakcyjność danego badanego miejsca/ obiektu.
Polega na przyporządkowaniu wartości liczbowych (punktów) poszczególnym elementom walorów
środowiska przyrodniczego wg. przyjętej skali wartości. Mimo pewnej dozy subiektywności metoda ta
pozwala na uzyskanie w miarę obiektywnego, wymiernego obrazu walorów turystycznych na danym
obszarze. Im większy zasób walorów tym lepiej, ale jest więcej pracy. Punktem wyjścia do
78
przeprowadzenia bonitacji punktowej jest wybór podstawowych jednostek badawczych.
Poszczególnym podstawowym jednostkom badawczym przypisuje się sumę punktów bonitacji za
występujące na ich terenie walory turystyczne. Przyporządkowanie punktów następuje na podst.
przyjętej przez badacza skali wartości.
Szeroki opis tej metody przedstawia Sołowiej (1992). Autorka twierdzi, że jest to ocena jakości i
klasyfikacja stosowana w bardzo wielu dyscyplinach. W geografii jest to jakościowe wartościowanie
składników i cech struktury środowiska, m.in. rzeźby terenu, deniwelacji, lesistości, jeziorności,
obecności obiektów zabytkowych, ochrony przyrody, obecności infrastruktury turystycznej i
dostępności komunikacyjnej.
W literaturze polskiej metodę bonitacji punktowej zastosował po raz pierwszy S. Leszczyński w
okresie międzywojennym. Służyła ona do określenia atrakcyjności turystycznej środowiska
geograficznego Podhala, jak i stopnia jego zagospodarowania turystycznego. A. Matczak zastosował
metodę bonitacji punktowej do określenia m.in. funkcji turystycznej województw przyjmując do
badania 33 zmienne określające rozwój funkcji turystycznej obrazujące walory turystyczne,
zagospodarowanie i ruch turystyczny.
7.3. Cel metody
Celem bonitacji punktowej jest porządkowanie pod względem jakiejś cechy. W geografii turyzmu
służy do oceny atrakcyjności i przydatności badanego terenu dla potrzeb turystyki i rekreacji.
Stosuje się ją do walorów środowiska przyrodniczego i antropogenicznego.
Analizie poddawane są:
a) urozmaicenie rzeźby,
b) mikroklimat,
c) pokrycie lasami, wodami,
d) osobliwe formy terenu,
e) zabytki architektury
7.4. Procedura postępowania
Bonitacja przebiega w kilku etapach.
1. Pierwszy polega na klasyfikacji bonitacyjnej, tzn. utworzeniu szeregu bonitacyjnego o wartościach
względnych. Kryteria te ściśle się precyzuje, mając na względzie indywidualne cechy obszaru. Stosuje
79
się założenie, że jedna sytuacja fizycznogeograficzna jest lepsza od drugiej, druga od trzeciej i tak
dalej.
2. Kolejnym etapem jest naniesienie na mapę analizowanego obszaru (w skali 1:100 000 lub
mniejszej), siatki kwadratów o jednakowej wielkości (można też wykorzystać istniejącą już sieć
kwadratów na mapie w danej skali).
3. Następnie dokonuje się bonitacji punktowej właściwej, przyporządkowując terenom w obrębie
każdego kwadratu odpowiednią wartość punktową (w oparciu o kryteria szeregu bonitacyjnego).
4. Dopełnieniem badania jest wykonanie kartogramu na podkładzie mapy topograficznej (nadając
danemu przedziałowi punktów określony kolor na mapie) oraz wypisanie wniosków.
80
Etap 2 bonitacji – naniesienie na mapę obszaru sieci kwadratów
(praca stworzona na potrzeby ćwiczeń Ocena środowiska dla turystyki i rekreacji z mgr Martą Arent,
Uniwersytet Szczeciński, Wydział Nauk o Ziemi)
Na podstawie zsumowanych punktów można przyjąć klasy natężenia walorów w badanej strefie:
I – obszar o bardzo dużych walorach przyrodniczo-kulturowych pow. 15 punktów,
II – obszar o dużych walorach przyrodniczo-kulturowych 10-14 punktów,
III – obszar o średnich walorach przyrodniczo-kulturowych 4-9 punktów
IV – obszar o niewielkich walorach przyrodniczo-kulturowych 0-3 punktów
lub
5 (lub I lub A) – obszar w pełni nadające się do inwentaryzowanego rozwoju turystyki
4 (lub II lub B) – obszar w nadające się do inwentaryzowanego rozwoju turystyki
3 (lub III lub C) – obszar w pełni nadające się do inwentaryzowanego rozwoju turystyki
2 (lub IV lub D) – obszar w możliwe się do inwentaryzowanego rozwoju turystyki
1 (lub V lub E) – obszar w nienadające się do inwentaryzowanego rozwoju turystyki
81
Etap 4 bonitacji – kartogram na podkładzie mapy
(praca stworzona na potrzeby ćwiczeń Ocena środowiska dla turystyki i rekreacji z mgr Martą Arent,
Uniwersytet Szczeciński, Wydział Nauk o Ziemi)
Atrakcyjność turystyczna obszaru jest pojęciem bardzo złożonym. Wymaga ona od badacza
wielopłaszczyznowej oraz kompleksowej analizy cech ocenianego obszaru. W analizie tej muszą być
uwzględnione aspekty przyrodnicze, kulturowe oraz kwestie dostępności komunikacyjnej i obecności
infrastruktury turystycznej. Atrakcyjność turystyczna jest pojęciem względnym i sposób jej odbioru
przez turystę zależny jest od subiektywnych cech odbiorcy.
82
7.5. Dane do wykorzystania
Decydującymi o atrakcyjności obszaru komponentami przyrodniczymi są: rzeźba terenu, wody
powierzchniowe oraz lesistość i użytkowanie ziemi, zaś komponentami poza przyrodniczymi:
obecność zabytków, dostępność komunikacyjna oraz zagospodarowanie turystyczne. Przy spisie
obiektów z terenu najważniejszym etapem, który powinien być wykonany jako pierwszy i na samym
początku, jeszcze przed wykonaniem bonitacji , jest inwentaryzacja badanego terenu .
Wyniki inwentaryzacji zapisywane są na kartach inwentaryzacyjnych. Przy inwentaryzacji
określonego obszaru spisujemy wszystkie jego walory turystyczne - przyrodnicze i kulturowe, które
później poddajemy właśnie bonitacji. Wykorzystać oczywiście podczas bonitacji punktowej możemy
informacje z różnych innych źródeł –przewodników turystycznych, map, książek, biografii osób
mieszkających na tym terenie, stron internetowych i zawartych na nich danych (np. intur.com.pl,
stat.gov.pl, geoportal.pl, itp.).Wykorzystując informacje ze wszystkich tych źródeł jesteśmy dopiero w
stanie rzetelnie ocenić badany teren. Często przy inwentaryzacji stosuje się również wywiad lub
ankietę wśród mieszkańców obszaru czy ludzi go odwiedzających. I podczas gdy bonitacja na
podstawie „sztywnych” źródeł jest subiektywna, z pomocą ludzkiej opinii staje się bardziej
subiektywna.
7.6. Dane uzyskane z metody
Dokonując oceny środowiska dla turystyki i rekreacji dowiadujemy się o poziomie atrakcyjności
czy stopniu nadawania się obszaru pod turystykę. Otrzymujemy dane czy analizowany region jest
atrakcyjny czy też nie, bogaty w zabytki kulturowe lub ubogi.
7.7. Zastosowanie metody do oceny środowiska na potrzeby turystyki i rekreacji
W dzisiejszych czasach można wyróżnić wiele grup odbiorców turystyki, którzy mają różne cele
wyjazdów. Jedni szukają wrażeń estetycznych, drudzy wypoczynku, trzeci pragną mocnych wrażeń
podczas spływu rwącą rzeką, a jeszcze inni całe godziny spędzać mogą w ekstremalnych warunkach
pogodowych w celu ujrzenia przedstawiciela jakiegoś gatunku zwierzęcia. Metoda bonitacji w
turystyce ma duże znaczenie. Przede wszystkim pokazuje jakim dobytkiem przyrodniczym czy
antropogenicznym dysponuje dany obszar, który chce zacząć przyjmować lub już przyjmuje turystów.
Jeśli dokonamy inwentaryzacji obiektów antropogenicznych, w tym zabytków, pomników historii,
muzeów, itd. i jeśli w danej jednostce podziału naszego obszaru będzie tych obiektów znacząco dużo,
zauważymy, że warto go udostępnić turystom. To samo stanie się z walorami przyrodniczymi – więcej
turystów przyciągnie obszar bogaty przyrodniczy, czy to pod względem wielkości lasów, ilości
akwenów wodnych, pomników przyrody czy czystości tego terenu.
Metoda bonitacji pozwoli nam również rozgraniczyć badany obszar na różne grupy
przyjeżdżających turystów (niektóre z nich wymienione zostały wyżej). Duża ilość lasów, z dala od
83
skupisk miasta, przyciągnie turystów ceniących sobie ciszę i spokój, kontakt z przyrodą; duża ilość
nieskażonych akwenów wodnych będzie atrakcyjna dla amatorów wędkarstwa; zabytki architektury,
liczne muzea, ośrodki kultury itp. zainteresują turystów ciekawych poznawania i nowych doświadczeń
z kulturą.
Bonitacja, jak już zostało wspomniane, może pomóc w ocenie terenu dla przyszłych inwestycji
turystycznych, przede wszystkim dlatego, że najpierw potrzebna jest inwentaryzacja terenu – spis tego
co już istnieje; z jej pomocą możemy teren „turystycznie rozwinąć”, ale często też zniszczyć, poprzez
nieodpowiednie działania.
7.8. Literatura
1. http://pl.scribd.com/doc/106489346/BONITACJA-PUNKTOWA-metodyka
2. Wiedza nabyta z wykładów z przedmiotu „Inwentaryzacja krajoznawcza” i „Waloryzacja
turystyczna” prowadzone przez dr Tomasza Łabuza (II rok I stopień, Turystyka i rekreacja, Wydział
Nauk o Ziemi US)
3. Wiedza nabyta z ćwiczeń z przedmiotu „Inwentaryzacja krajoznawcza” i „Waloryzacja
turystyczna” prowadzone przez mgr Martę Arent (II rok I stopień, Turystyka i rekreacja, Wydział
Nauk o Ziemi US)
4. Wiedza nabyta oraz wykonane prace na ćwiczeniach z przedmiotu „Ocena środowiska dla
turystyki i rekreacji” (I rok II stopnia, Turystyka i rekreacja, Wydział Nauk o Ziemi US)
84
8. Obserwacja terenowa
Tomasz Cybulski, Sylwester Dziechciarz, Bartłomiej Dolata, Krzysztof
Gołębiowski, Adrian Sartanowicz
8.1. Omówienie metody
Tematem naszego opracowania jest metoda obserwacji terenowej. Jej nazwa pochodzi od tego,
że badacz przebywa w określonym terenie obserwując otoczenie. „ Metoda ta polega na traktowaniu
układu społecznego jako pewnej całości, dąży do zanalizowania układu relacji między częściami tej
całości, zasad jej funkcjonowania i dynamiki". Metoda ta pozwala zgłębić mechanizm funkcjonowania
badanego przedmiotu, skonstruować bardziej naturalny i szczegółowy obraz stosunków społecznych.
Metoda obserwacji terenowych uważana jest za najlepszą metodę zbieranych danych, ponieważ
obserwator wchodzi do środowiska obserwowanego i uzyskuje informacje pierwotne.
8.2. Pojęcie obserwacji i spostrzeżenia
Obserwacja- zespół działań pozwalających zdobyć odpowiedź na postawione pytanie w wyniku
zamierzonego spostrzeżenia.
Spostrzeżenie – proces psychiczny odzwierciedlenia przedmiotów lub zjawisk w rzeczywistości,
działających w danej chwili na nasze narządy zmysłowe.
8.3. Cel metody
Metoda obserwacji pozwala na tworzenie obrazu rzeczywistości na podstawie tego, co się samemu
dostrzegło. Obraz tworzony jest z danych wyrażanych obiektywnie (w sposób niezależny od
jednostki) i subiektywny (w sposób celowo modyfikowany, by coś osiągnąć). Obserwator jednak
powinien postrzegać te informacje w sposób obiektywny, by nie doszło do relatywizacji.
Relatywizacja – odnoszenie tego co się widzi do własnego punktu widzenia, do własnej
świadomości.
Dochodzi do tego wówczas gdy np.
1) Badacz nie jest odpowiednio przygotowany co do zwyczajów i kultury danego środowiska.
2) Gdy obserwator ma poznać środowisko hermetycznie zamknięte jak grupę etniczną czy
zbiorowość społeczną żyjącą w odmiennym systemie społeczno-kulturowym, gangi, grupy
przestępczej.
85
3) Obserwator ma poznać klasę czy warstwę społeczną żyjącą w odmiennym systemie społeczno-
kulturowym
.
Metoda ta, pozwala również na lepsze niż przy innych metodach, poznanie stosunków
społecznych, wyciągnięcie wniosków pozwalających stworzyć bardziej naturalny i szczegółowy obraz
funkcjonowania danej społeczności.
8.4. Przeprowadzenie postępowania
Metoda polega na tym, że: Badacz przebywa w określonym środowisku, w danej społeczności
i wnioski z obserwacji próbuje w optymalny sposób rozszerzyć na inne środowiska, tzn. tak by te nie
zarzuciły mu niezgodności w jakimś aspekcie badania ze stanem rzeczywistym.
Jest kilka reguł postępowania, np.:
Badacz powinien:
1) Zatroszczyć się o to, aby ludzie z danego środowiska zaakceptowali go, lub przynajmniej nie
sprzeciwiali jego obecności i badaniom. W celu osiągnięcia zgody, informacje o przeprowadzonym
badaniu muszą dotrzeć do wszystkich poddawanych badaniu, a badacz powinien uzyskać aprobatę
przede wszystkim osoby najwyższej w hierarchii danego środowiska.
2) Starać się uzyskać dane od jak najszerszego kręgu osób.
3) Unikać zażyłości w stosunku do badanych, by nie wywoływać poczucia sugerowania
odpowiedzi.
4) Unikać jakichkolwiek konfliktów, by nie być posądzonym o stronniczość, przez co traci się
zaufanie wśród respondentów.
5) Sprawdzać rozbieżności w informacjach dotyczących tej samej sprawy, a pochodzących
z różnych źródeł.
Dane mogą być zbierane za pomocą ankiet, obserwacji, wywiadu, dokumentów osobistych,
materiałów historycznych, różnego typu danych statystycznych.
Zadaniem badacza jest poznawanie przeżyć innych osób, ale w taki sposób by uniknąć poufałości
i by zachować prawo badanego do prywatności. Między nimi powinien zachować się pewien dystans
by uzyskiwane informacje nie zostały zniekształcone.
86
8.5. Przygotowanie i prowadzenie obserwacji
Przede wszystkim należy sformułować cel obserwacji, czyli danych potwierdzających lub
obalających postawioną hipotezę.
Należy: wskazać zakres przedmiotu obserwacji, uświadomić sobie założenia, na których będzie się
opierało przy badaniach, prawidłowo dobrać wskaźniki do założeń, opracować mniej lub bardziej
szczegółowe karty obserwacji, by brać pod uwagę tylko te spośród dostrzeżonych faktów, które są
istotne w rozwiązywaniu danego problemu badawczego.
Spostrzeżenia powinny być prowadzone planowo, wg. ustalonej kolejności, systematycznie w
wymaganym przedziale czasu.
W zależności od rodzaju podjętego problemu obserwacje mogą być prowadzone jednorazowo lub
wielokrotnie na danej zbiorowości w określonej sytuacji w przerwach od kilku godzin do kilku
miesięcy.
W metodzie terenowej dobrą techniką gromadzenia danych jest obserwacja w warunkach
naturalnych, czyli taka w której badacz może obserwować, postrzegać zachowania ludzi w ich
codziennym, zwykłym życiu.
Obserwacje, ze względu na usytuowanie obserwatora względem obserwowanego dzielimy na:
Uczestniczącą,
Nieuczestniczącą
Obserwacja uczestnicząca (inaczej partycypująca) - badacz w czasie obserwacji staje się
członkiem obserwowanej zbiorowości. Pełni on dwie role, członka danej zbiorowości (pełni ją w
sposób jawny, np. wykonuje podobny zawód jak inni członkowie zbiorowości) i obserwatora (rola
ukrywana). Warunkiem koniecznym tej obserwacji jest zdobycie miana „swego” wśród ludzi, dzięki
temu będą zachowywać się w jego towarzystwie naturalnie. Badacz ma możliwość porównania tego,
co ludzie mówią, z ich zachowaniem.
Istnieje kilka zasad tej obserwacji:
obserwator powinien nawiązać stosunki przyjacielskie ze wszystkimi lub większą
częścią osób mającą poważanie wśród zbiorowości.
powinien uczestniczyć w różnych okolicznościach mogących dać mu możliwość do
obserwacji zachowań ludzi.
87
nie powinien zwracać na siebie zbyt dużej uwagi, ani być na pierwszym planie
egzystowania badanej społeczności.
nie może zdradzić swojej prawdziwej roli wśród zbiorowości, czyli roli obserwatora.
Obserwacja uczestnicząca ma następujące wady:
Jeśli badacz przebywa długo wśród zbiorowości może nabrać do niej stosunku
emocjonalnego, a wtedy jego spostrzeżenia będą zbyt subiektywne.
Gdy obserwator nie będzie potrafił zachować odpowiedniego dystansu do
obserwowanego zjawiska, może to prowadzić do apercepcji.
Obserwator może też wywierać swoją postawą określony wpływ na ludzi
obserwowanych, przez co, niezależność pozyskiwanych od nich informacji będzie zachwiana.
Obserwator powinien odznaczać się samokontrolą i ograniczać swoją inicjatywę.
Kolejna sprawa związana z obserwacją uczestniczącą ma charakter moralny. Sprowadza się do
pytania: czy wolno badaczowi posłużyć się – nawet wyłącznie w celach naukowych- informacjami
zdobytymi tylko dzięki temu, że osoba obserwowana zaufała mu i jako osobie prywatnej powierzyła
mu swoje tajemnice. Znaczne wątpliwości budzi też fakt, iż w przypadku związania się obserwatora z
jedną zbiorowością, traci on możliwość obserwowania innych. Wejście do niektórych zbiorowości na
zasadzie członka, może okazać się bardzo trudne, czy wręcz niemożliwe (gangi itd.). Niekiedy wiąże
się to z ryzykiem popadnięcia w konflikt z prawem.
Obserwacja dyskretna - to odmiana obserwacji uczestniczącej, która polega m.in. na śledzeniu
zachowań z ukrycia. Stosuje się ją wtedy, gdy obserwator nie może być w pełni zaakceptowany przez
zbiorowość jako „swój”( np. gdy istnieje różnica wieku). Z tą obserwacją mamy także do czynienia,
gdy badacz włącza się w grono osób nie znających się, ale przebywających w tym samym miejscu (np.
podróżni na dworcu). Formą obserwacji dyskretnej jest również postrzeganie fizycznych śladów
zachowań, które nie ma miejsca w danej chwili. Przykładem fizycznych śladów może być opróżniona
butelka po alkoholu, zapłakane oczy, obgryzione paznokcie oraz graffiti (nielegalne rysunki malowane
na murach). Są one z reguły wyrazem dezaprobaty, negatywnych odczuć i nastawień ludzi wobec
czegoś lub kogoś.
Obserwacja nieuczestnicząca (zwana zewnętrzną) - badacz nie ukrywa swojej roli wśród
zbiorowości. Fakt, że znalazł się wśród niej w celu prowadzenia badań przez obserwację, nie jest
ukrywany. Niestety dużym ryzykiem jest tu nieprawdziwe zachowanie się ludzi, w sposób
nienaturalny, odbiegający od codzienności; aczkolwiek ich zachowanie może wrócić do normy, gdy
przyzwyczają się do obecności obserwatora, jeśli będzie on przebywał wśród nich dłuższy czas.
88
Wyróżniamy także obserwację standaryzowaną i niestandaryzowaną.
1) Standaryzowana - obserwator dysponuje szczegółowo opracowaną kartą obserwacji, czyli
dopasowuje odpowiedzi respondentów do ogólnie sformułowanych własnych przewidywań i
spostrzeżeń, co do możliwych uzyskanych odpowiedzi. Czasem podaje się propozycje możliwych
odpowiedzi, które wystarczy podkreślić. Przy takiej obserwacji możliwe jest uzyskanie wyników
także ilościowych.
Funkcje karty obserwacji:
Instruuje obserwatora, jakie zjawiska podlegają obserwacji;
Służy za miejsce zapisu uzyskanych rezultatów obserwacji;
Każda karta zawiera następujące elementy:
Określenie jednostek obserwacji;
Kategorie, do których te jednostki obserwacji można zaliczyć;
Sprecyzowane zasady doboru jednostek obserwacji i podlegających obserwacji
zachowań;
Ujednolicony sposób zapisu; zapis jest najczęściej uproszczony – stosuje się zwykle kody.
Zalety obserwacji standaryzowanej:
Dostarcza ścisłych danych;
Pozwala usunąć nadmiar (niepotrzebnych) danych;
W przypadku obserwatorów niezależnych mamy pewność co do rzetelności i pewności
danych;
Wady obserwacji standaryzowanej:
Rola pełniona przez obserwatora w obserwacji uczestniczącej wyznacza pole obserwacji, co
może spowodować ograniczenia dostępu do innych zjawisk.
Im dłuższa jest obserwacja, tym silniej obserwator identyfikuje się z celami grupy.
Powodować to może, że obserwator będzie przeprowadzał selekcję spostrzeżeń, aby nie pokazać
grupy w złym świetle.
89
Im dłużej obserwator przebywa w grupie, tym silniej przyswaja sobie jej wzory zachowań, co
powoduje pominięcie wielu istotnych zjawisk jako oczywistych, banalnych – a które mogą być
ciekawe dla obserwatora zewnętrznego.
Niemożliwa jest kontrola obserwacji przez osoby, które w niej nie uczestniczyły.
Obserwacja uczestnicząca powinna być ukryta. Jeśli jest ona ukryta i prowadzona w obrębie
własnej zbiorowości, to może ona dostarczać dylematów natury moralnej.
Prowadzenie obserwacji uczestniczącej i quasi-uczestniczącej przebiega w ten sam sposób co
obserwacji zewnętrznej.
Ważne jest opracowanie strategii zbierania danych. Z reguły obserwacja uczestnicząca jest
prowadzona za pomocą dzienniczka obserwacji.
2) Niestandaryzowana - brak jakichkolwiek podpowiedzi co do udzielanych informacji.
Obserwator tylko w ogólnym zarysie wie na co ma zwrócić uwagę. Np. chęć poznania zwyczajów
danej zbiorowości, przy czym brak szczegółów, co do wytycznych do dalszej analizy. Jest ona
szczególnie przydatna w tzw. badaniach eksplorujących, tj. nastawionych na uzyskiwanie odpowiedzi
na pytanie: jak się rzeczy mają, jak jest, bez przyjmowania jakichkolwiek hipotez. W takim układzie
rzeczy nie jest możliwe, aby obserwator kierował się szczegółowymi wskazaniami. Stara się on
wielokierunkowo rozglądać, penetrować wszystko, co się nadarza, a przy tym wchodzi w zakres
szeroko zakrojonego pola badawczego.
90
Rys 8.5.1 Przykład karty obserwacyjnej
http://www.biol.uni.wroc.pl/kgil/karta1.gif
Rys. 8.5.2 Przykład karty obserwacyjnej
http://www.biol.uni.wroc.pl/kgil/karta2.gif
91
8.6. Sporządzenie notatek z obserwacji
Wyniki obserwacji prowadzonej w celach naukowych stają się materiałem, gdy są utrwalone.
Najczęstszą formą rejestracji są notatki sporządzone na luźnych kartkach papieru. Zaleca się
notowanie spostrzeżeń o każdej sprawie na oddzielnej kartce i pisanie na niej tylko na jednej stronie.
Notatki powinny zawierać 5 elementów:
bieżący opis dostrzeżonych zdarzeń,
informacje uzupełniające (te, które uszły uwadze z początku),
skojarzenia i pomysły do analizy tego, co się widziało,
odczucia i impresje dotyczące atmosfery danego zdarzenia,
adnotacje do spraw, które wymagają ustalenia.
Gromadząc notatki z obserwacji powinno się je porządkować (analizować i
ewidencjonować).Wówczas będą one pomocne obserwatorowi, będzie mógł w nich znaleźć to, czego
potrzebuje.
8.7. Kontrola wyników obserwacji
Polega na:
konfrontacji wyników z zawartością dokumentów urzędowych, dotyczących obserwowanej
rzeczywistości
porównaniu swoich danych z danymi innych badaczy,
zestawienie danych z treścią rozmów prowadzonych z uczestnikami obserwowanej sytuacji.
Wyniki obserwacji można skontrolować, jeśli zostały one w jakiś sposób utrwalone,
zarejestrowane.
8.8. Okoliczności obniżające wartość danej obserwacji
Bariery do uzyskania wiernego obrazu przedmiotu badania:
Zjawisko apercepcji
Prowadzenie obserwacji przez osobę do tego nienadającą się
Niedbałe przygotowanie się do posługiwania się tą techniką w realizacji konkretnych badań.
92
ZJAWISKO APERCEPCJI – powiązanie spostrzeżenia z ogólną treścią życia psychicznego osoby
je dokonującej.
Obraz rzeczywistości może być mniej lub bardziej wierny w zależności od:
1) Uczuć, silnych emocji jakim ulega obserwator pod wpływem pewnych spostrzeżeń.
2) Poglądów i uprzedzeń badacza
3) Zakresu wiedzy jakim dysponuje obserwator- w zależności od ich siły badacz może „widzieć”
rzecz tak, jak chce widzieć, a nie tak, jak faktycznie się ona ma
4) Ogólnych cech osobowości obserwatora np. inteligencja, spostrzegawczość, dokładność pracy,
dociekliwość, refleksyjność- osoby odznaczające się wyższymi parametrami w zakresie tych
właściwości mają większe szanse na uzyskanie wiernego obrazu obserwowanej rzeczywistości
5) Kondycji psychofizycznej obserwatora. Np. zmęczenie czy przeżywanie kłopotów osobistych
może zaburzyć proces postrzegania i interpretację wyników.
Zjawisko apercepcji kładzie się cieniem na trafność i rzetelność technik obserwacyjnych. Mimo
tego uważane są one za najskuteczniejszy sposób gromadzenia wiarygodnych danych
o ludzkich zachowaniach.
8.9. Cechy dobrego obserwatora
1) Spostrzegawczość - umiejętność dostrzegania wielu zjawisk, które zachodzą w otoczeniu
2) Dobra pamięć – możliwość sporządzania raportów w późniejszym czasie
3) Umiejętność koncentracji przez dłuższy czas nad jednym zagadnieniem - zdolność zajmowania się
tym samym zagadnieniem przez dłuższy czas, po to, aby rozstrzygnąć, jak rzeczy się mają
4) Umiejętność szybkiego kojarzenia - łączenie poszczególnych spostrzeżeń w jedną całość.
Wykazywanie dużej aktywności umysłowej.
5) Umiejętność logicznego myślenia, więc i trafnego wyciągania wniosków - umiejętność wyciąganie
właściwych wniosków, na podstawie określonych stwierdzeń dotyczących postrzeganej
rzeczywistości.
93
6) Posiadanie już istniejącej wiedzy na temat obserwowanej rzeczywistości - dobry obserwator wie, na
co spośród postrzeganych zdarzeń, zachowań należy zwrócić uwagę, by zdobyć informacje niezbędne
do rozstrzygnięcia o prawdziwości czy fałszywości przyjętych hipotez, a co pominąć jako „balast” z
punktu widzenia celu badań, bądź z racji istnienia już ugruntowanej wiedzy na dany temat
7) Umiejętność wyodrębnienia cech ważnych z punktu widzenia badania
8) Umiejętność kontrolowania emocji - skuteczne trzymanie na wodzy zarówno uczuć pozytywnych
jak i negatywnych względem rejestrowanych zdarzeń, zachowań itp. Eliminacja subiektywizmu na
rzecz obiektywnej relacji.
9) Umiejętność socjologicznej interpretacji zaistniałych faktów - chodzi nie tylko bowiem
o zarejestrowanie danego zachowania, ale o przypisaniu mu społecznego sensu, tj. określenie
społecznych jego uwarunkowań i skutków.
8.10.
Zastosowanie technik obserwacyjnych
Techniki obserwacyjne mają najszersze zastosowanie w badaniach metodą terenową. Są głównym
sposobem gromadzenia informacji. Warto wskazać kierunki i zarys kwestii, jakie powinny znaleźć się
w polu widzenia obserwatora.
Oto np., badając społeczność wiejską czy małomiasteczkową, obserwator może skupić uwagę na
następujących sprawach:
charakterystyka społeczno-demograficzna badanej zbiorowości- do tego są potrzebne
informacje o liczebności tejże zbiorowości, jej strukturze ze względu na wiek, płeć
wykształcenie, zawód, przynależność do grup etnicznych itp. Ponadto cechą istotną, a przy
tym trudniejszą do ustalenia jest podział społeczności na grupy nieformalne,
stosunek tej zbiorowości do poszczególnych celów i wydarzeń- o tym można
wnioskować na podstawie liczebności biorących udział w różnego typu uroczystościach i
sposobu zachowywania się w ich przebiegu, np. wesele. Przydatne są również dane dotyczące
preferencji wyborczych, świadczeń finansowych na określone cele,
częstość pojawiania się niecodziennych zdarzeń i ich rodzaj- chodzi o to, które
spośród różnych zdarzeń są traktowane przez mieszkańców jako niecodzienne,
zachowanie społeczności wobec tego typu faktów- chodzi o rodzaj reakcji na
bulwersującą dane środowisko wiadomość, bądź wydarzenie czy zachowanie
94
8.11.
Zebrane dane a wpływ na ocenę środowiska dla turystyki i rekreacji
Obserwacja terenowa dostarcza danych pierwotnych poprzez kontakt i obserwację bezpośrednią
badanego środowiska czy badanej grupy. Pozwala zgłębić mechanizm funkcjonowania badanego
przedmiotu, skonstruować bardziej naturalny i szczegółowy obraz stosunków społecznych.. Pozwala
poznać stosunek miejscowej ludności do osób przybywających z zewnątrz oraz reakcje zachodzące
w samej zbiorowości. Obserwacja terenowa polega na tworzeniu obrazu rzeczywistości, co jest
pomocne dla osób tworzących plany zagospodarowania przestrzennego i pozwala, poprzez dokładne
odwzorowanie rzeczywistości, na odpowiednie zagospodarowanie danego obszaru w odpowiednią
infrastrukturę dla rozwoju turystyki.
8.12.
Podsumowanie
Na zakończenie opracowania o metodzie badań terenowych pozostaje dodać, że mimo wielu
walorów, nie znajdują one szerszego zastosowania w badaniach socjologicznych wykonywanych w
obecnej dobie. Metoda ta jest nastawiona na opisanie i zrozumienie zachowań takimi, jakimi jawią się
one obserwatorowi. W poznaniu tego aspektu rzeczywistości, niewątpliwie jest ona bezkonkurencyjna.
Odnosi się jednak do teraźniejszości, a badaczom zależy również na uzyskaniu danych o przeszłości, o
zamierzeniach na przyszłość poszczególnych jednostek, a także o świadomości jednostek postrzeganej
pod szerokim kątem. Aby to osiągnąć, badacz musi wejść w kontakt z badanym, pytając go dokładnie
o to, co go interesuje i uzyskać bezpośrednią odpowiedź. Do tego przydatne są inne metody niż
metody badań terenowych, czy eksperymentalne. Mowa tu o tzw. badaniach surveyowych (wywiady,
ankiety).
8.13.
Literatura
1. Sołoma L., 2002, „Metody i techniki badań socjologicznych”, Wydawnictwo Uniwersytetu
Warmińsko- Mazurskiego
2. www.wsiz.rzeszow.pl/, „Metody i techniki badań społecznych- wykład”
95
9. Pomiary kartometryczne – dotyczące map
Karina Grabowska, Marcin Kaczyński, Denis Mucha, Eugeniusz Talik
9.1. Podstawy kartometrii
Kartometria – dział kartografii zajmujący się metodami przeprowadzania i analizą dokładności
pomiarów różnych obiektów i zjawisk geograficznych na mapach w celu wyznaczenia ich długości,
powierzchni, objętości lub innych parametrów, z uwzględnieniem wpływu zniekształceń
kartograficznych. Wykonywanie tych obserwacji jest możliwe dzięki osnowie matematycznej.
Kartometrię stosuje się m.in. przy obliczaniu powierzchni państw i mórz.
Rodzaje pomiarów na mapach:
1. Pomiar długości.
2. Pomiar powierzchni.
3. Pomiar kątów poziomych.
9.2. Pomiar długości
Kroczkowanie
Za pomocą kroczka (cyrkla z kolcami) o stałej rozwartości
Po rozwarciu kroczka na ustaloną odległość (np. 3mm) sprawdza się dokładną wartość tego
rozwarcia przez pomiar odcinka prostej o znanej długości.
Nie korygujemy rozstawu, lecz obliczamy jego rzeczywistą długość
Ostateczny wynik (długość topograficzna) jest iloczynem liczby odłożeń i rozstawu kroczka
z uwzględnieniem skali mapy:
Ct = N * K * S
Gdzie Ct – długość odcinka
N – liczba odłożeń kroczka
K – rozstaw kroczka (w milimetrach)
S – odlegość w terenie odpowiadająca 1 mm na mapie (w metrach)
96
Metoda sumowania odcinków
W przypadku, gdy pomiaru chcemy dokonać szybko, a linia krzywa ma dłuższe fragmenty
zbliżone do odcinków prostych, możemy się posłużyć metodą sumowania odcinków. Polega ono na
tym, że całą linię krzywą rozbijamy jak gdyby na fragmenty, które możemy uznać za odcinki proste
(wykreślone od nich styczne nie odbiegają
dostrzegalnie) i te odcinki odmierzamy przy
pomocy cyrkla przez zwiększenie jego
rozwartości,
lub
przy
pomocy
linijki.
Przykładowo niech trasa naszej wędrówki
prowadzi od punktu A do punktu E. Aby
przeliczyć długość tego odcinka zaznaczamy
cyrklem odcinek BC i kreślimy styczną w
punkcie C. Następnie dokładamy do tego
odcinek AB, otrzymując styczną CA1.
Przedłużamy teraz cyrkiel o sumę odcinków
CA1 i CD i kreślimy styczną DA2 w punkcie D.
Pozostał nam jeszcze jeden odcinek DE. Przedłużamy cyrkiel o jego długość i kreślimy pod spodem
rysunku styczną EA3 w punkcie E. Z tego prostego wyliczenia otrzymujemy linię prostą, którą
możemy zmierzyć linijką lub rozstawiony cyrkiel przyłożyć do podziałki liniowej. Z rysunku jasno
wynika, że odcinek AE jest sumą wszystkich odcinków.
Metoda longimetru
Wrocławski matematyk Steinhaus w oparciu o rachunek prawdopodobieństwa wyliczył i wykreślił
tzw. longimetr, który od nazwiska twórcy nosi nazwę longimetru Steinhausa. Podstawą w tym
urządzeniu jest sieć kwadratów o boku
12
przyjętej jednostki długości (czyli dla pomiaru
w milimetrach bok będzie się równał 3,82 mm, a w cm - 3,82 cm), utworzonych przez linie proste
prostopadłe. Siatkę tę należy na linię krzywą nałożyć trzykrotnie, za każdym razem zmieniając kąt
nachylenia linii do siebie, a więc będą one najpierw w
stosunku do siatki "pierwotnej" nachylone pod kątem 30
0
, a
następnie 60
0
. Aby uniknąć trzykrotnego nakładania
i liczenia, w praktyce na tej samej kalce, kreśli się trzy
nakładające się na siebie sieci. Pomiaru dokonuje się przez
policzenie ilości przecięć linii krzywej z liniami siatek. Jeśli
linia mierzona przecina się z punktem przecięcia się linii
siatki (narożnik kwadratu lub przecięcia dwóch różnych
sieci), to przecięcie to liczymy podwójnie, lub potrójnie.
97
I tak na naszym rysunku odcinek AB przecina siatkę longimetru np. 34 razy, co oznacza 34 mm (bok
kwadratu wynosi 3,82 mm). Ponieważ nasz odcinek jest w skali, np. 1:10 000 to po prostych
rachunkach otrzymujemy: 1 mm na mapie to 10 m w terenie, czyli 34 mm na mapie to 340 m w
terenie. I już wiemy, że nasz odcinek AB ma długość 340 m. Oczywiście łatwiejszy do wykreślenia
jest longimetr o boku jednego kwadratu 3,82 cm, ale chyba dokładniejszy pomiar uzyskamy na mm.
Ponad to dobrze wykreślony longimetr powinien niezależnie od ustawienia w stosunku do mapki
zawsze pokazać jednakową ilość przecięć, chociaż często zdarzają się różnice. Prawidłowo oczywiście
powinno się wykonać przynajmniej trzy pomiary i wyciągnąć średnią.
Metoda nitki
Pomiar ten jest bardzo łatwo przeprowadzić w terenie, bowiem wystarczy położyć mapę na czymś
płaskim, odnaleźć punkt, w którym się znajdujemy i punkt do którego chcemy dojść. Następnie nitkę
układamy wzdłuż trasy wędrówki, nakrywając nią jak gdyby mierzoną linię. W ten sposób ujmiemy
wszystkie zakręty i inne nieproste odcinki drogi. Po przeliczeniu całej długości zaznaczamy koniec
nitki (możemy w tym miejscu urwać) i przykładamy ją rozciągniętą do linijki lub kartki w kratkę
(można też przyłożyć do podziałki liniowej).I tak po przeliczeniu skali otrzymujemy,
np. 1 cm na mapie odpowiada 100 m w terenie. Długość zaznaczonej nitki od punktu A do punktu B
wynosi 13 cm. Z prostego wyliczenia otrzymujemy wynik - długość wędrówki wynosi 1300 m
Metoda paska
Innym sposobem jest pomiar odległości paskiem papieru. Również jak pomiar nitką i ten nie jest
bardzo dokładny, ale sprawdza się w terenie, gdy nie mamy ze sobą żadnych innych przyrządów do
pomiarów. W tym przypadku postępujemy w następujący sposób: przykładamy pasek wzdłuż
mierzonego odcinka tak, aby jego lewy koniec znajdował się w punkcie początkowym. Na pasku
zaznaczamy ołówkiem koniec odcinka. Zaznaczony punkt przykładamy od początku następnego
odcinka i zaznaczamy jego koniec. W ten sposób możemy zmierzyć np. całą projektowaną trasę
marszu i po zmierzeniu linijką długości odcinka w skali mapy przeliczamy ją na faktyczną odległość
w terenie (w taki sam sposób jak przeliczaliśmy długość naszej nitki)
98
Metoda krzywomierza
Najwygodniejszym przyrządem do pomiaru linii krzywych
na mapie jest krzywomierz. Przyrząd ten składa się z ruchomego
kółka, które prowadzi się po mapie, tarczy ze wskazówką
i uchwytu. Najczęściej stosowane są w krzywomierzach tarcze o
dwóch lub trzech podziałkach, które określają odległości w
kilometrach na odpowiedniej skali. Inne rodzaje krzywomierzy
podają jedynie wynik w centymetrach, który następnie należy
przeliczyć na faktyczną odległość w terenie, w zależności od
skali mapy. Praktyczne posługiwanie się krzywomierzem jest
bardzo proste. Przed przystąpieniem do pomiaru nastawiamy
strzałkę na tarczy krzywomierza na odczyt 0. W celu
sprawdzenia przyrządu na podziałce mapy mierzymy odcinek
o znanej wielkości. Po ponownym
nastawieniu strzałki na odczyt 0
prowadzimy kółko zębate po mierzonej
linii i po zakończeniu pomiaru
odczytujemy wynik. Każdy pomiar
wykonuje się kilka razy i oblicza
średnią. Bardzo zbliżoną technikę
obliczania odległości ma krzywomierz
elektroniczny, który jest wielkości karty
kredytowej.
Wyglądem
i
w
funkcjonowaniu niczym nie różni się od małego kalkulatora i dla osób które nie wiedzą, że to
krzywomierz niczym szczególnym się nie wyróżnia. Jedyną przewagę jaką ma nad kalkulatorem to
małe kółeczko w górnym rogu. Obok kółeczka na krawędzi znajduje się przełącznik, którym możemy
ustawić tryb zwykłego kalkulatora lub krzywomierza. Aby móc przeliczyć długość wybranej krzywej,
musimy najpierw ustawić skalę, w której ma być odczytywana odległość. Wynik bowiem, podawany
jest bezpośrednio w kilometrach. Mamy do tego celu przygotowaną prostą ściągę ze skalami. I tak na
mapie w skali 1:25 000 musimy wykonać następujące czynności: ustawić przełącznik na tryb
kalkulatora i wstukać działanie 0 + 0,025, poczym przełączyć na tryb krzywomierza. Następnie
przykładamy kółko do wybranej linii i wolno przesuwamy wzdłuż całej trasy. Po zakończeniu
odczytujemy wynik. Dla dokładności możemy sprawdzić kilka razy i wyciągnąć średnią.
99
9.3. Pomiar powierzchni
Metoda kalki milimetrowej
Najmniej skomplikowaną a równocześnie pracochłonną, ale za to dokładną i dostępną dla każdego
jest metoda przy użyciu kalki milimetrowej.Na powierzchnię, którą chcemy pomierzyć, nakładamy
kalkę milimetrową i sumujemy ilość milimetrów kwadratowych wchodzących na jej obszar.
Aby jednak uprościć sobie pracę, możemy najpierw zsumować kwadraty obejmujące 2 cm
2
, następnie
jeśli takich już zabraknie możemy wrysować w zaznaczony obszar kwadraty o powierzchni 1 cm
2
,
potem 5 mm
2
, potem 2 mm
2
i dopiero 1 mm
2
.
Da nam to tyle, że będziemy mieli mniej liczenia
najmniejszych części pola. Obliczając ilość milimetrów,
osobno sumujemy milimetry, których obszar został
naruszony przez granicę konturu i ich ilość dzielimy przez
dwa, dodając do sumy milimetrów pełnych. Następnie
uwzględniając skalę mapy, obliczamy powierzchnię
rzeczywistą. Jeśli na mapie w skali 1:25 000 naliczyliśmy np.
52 mm
2
pełne i 36 "naruszonych", to w sumie otrzymamy: 52
+ 18 = 70 mm
2
. Ponieważ w tej skali 1 mm
2
to 625 m
2
, więc
70 mm
2
będzie odpowiadało 43 750 m
2
. Podobnie jak w wypadku pomiaru linii krzywej i przy
pomiarach powierzchni należy dokonać co najmniej 3-krotnego pomiaru.
Metoda paletki
Pewną uproszczoną formą metody kalki
milimetrowej jest tzw. metoda paletki. Polega ona
również na narysowaniu na kalce milimetrowej
obliczanego obszaru, a następnie wrysowaniu w
niego równoległych poziomych lub pionowych linii
w jednakowych od siebie odstępach. Z reguły
przyjmuje się 2 lub 3 mm, w zależności od
wielkości obszaru. Następnie za pomocą linijki
mierzymy długość wszystkich linii, a wartość dla
każdej z nich możemy wpisać raz z prawej, raz z
lewej strony obszaru zaznaczonego. Następnie sumujemy wszystkie wyniki i całość mnożymy przez
odstęp między liniami. Np. długość wszystkich linii w sumie wynosi 565 mm, odstęp między nimi
wynosi 2 mm, z prostego działania otrzymujemy przybliżoną wielkość powierzchni danego obszaru.
Oczywiście pomiar należy wykonać kilkakrotnie wyciągając średnią.
100
Metoda planimetru
Do tego sposobu pomiaru potrzebny nam jest przyrząd zwany planimetrem. Umożliwia on szybki
pomiar przy stosunkowo niewielkim błędzie pomiarowym. Pomiar jest bardzo prosty, bowiem
planimetr możemy nastawić na odpowiednią wartość skali, z tym, że wynik odczytujemy w tzw.
jednostkach planimetru, a nie wartościach rzeczywistych (metrycznych). Oczywiście nie jest to
metoda stosowana w terenie i raczej nie nosi się ze sobą tego urządzenia.
Planimetr składa się z dwóch ramion; r - wodzącego i R - biegunowego, połączonych przegubem P.
Ramię biegunowe zaopatrzone ciężarkiem z igłą, jest czasowo przymocowane w biegunie B. Ramię
wodzące posiada na jednym końcu wodzik ze specjalnym sztyftem, a na drugim kółko K -
najważniejszy element przyrządu - zwane kółkiem całkującym, połączone śrubą ślimakową z tarczą
liczącą obroty kółka. Kółko całkujące jest podzielone na złączonym z nim trwale bębnie na 100 części,
mechanizm zaś liczący podaje na tarczy poziomej ilość całkowitych obrotów kółka. Do bębna z
podziałem dodany jest noniusz, umożliwiający dokładniejsze odczytanie obrotów (do 0,001 obwodu)
koła całkującego. Pełne obroty kółka całkującego w jego ruchu po papierze odczytujemy z tarczy
poziomej, dziesiętne i setne
części - z bębna, a tysięczne - z
noniusza; odczyt planimetru jest
więc podawany zazwyczaj w
postaci liczby czterocyfrowej.
Pomiar powierzchni planimetrem
wykonujemy w ten sposób, że
ustawiamy biegun nieruchomo na
zewnątrz mierzonej figury, tak aby kółko w czasie objazdu nie natrafiało na żadne przeszkody, po
czym przy pomocy ramienia wodzącego oprowadzamy wodzikiem mierzoną powierzchnię wzdłuż
konturu. Kółko całkujące toczy się wówczas po papierze (w przód lub wstecz) lub ślizga się, może też
wykonywać ruch pośredni ślizgowo-toczący, a wszystkie jego ruchy są rejestrowane przez mechanizm
liczący. Mierzona powierzchnia jest proporcjonalna do ilości obrotów kółka, które odczytujemy z
tarczy i bębna mechanizmu liczącego.
Aby uzyskać faktyczną wartość mierzonej powierzchni w jednostkach rzeczywistych (np. w
milimetrach kwadratowych) musimy wyznaczyć tzw. stałą planimetru, tj. wartość jednostki
odczytowej planimetru w milimetrach lub centymetrach kwadratowych. Wartość tej stałej
wyznaczamy przez splanimetrowanie figury o znanej powierzchni (kwadrat, kółko) i obliczenie ilości
obrotów kółka całkującego. Wartość planimetru k będzie stosunkiem pola P do ilości obrotów N czyli
101
k =
N
/
P
. Do tego celu służy zwykle specjalna linijka kontrolna ze szpilką i gniazdkiem, którą
zataczamy koło, umieszczając w gniazdku sztyft ramienia wodzącego. Koło ma znaną powierzchnię,
więc obliczenie stałej jest bardzo łatwe. Ponieważ stała ta zależy od długości ramienia wodzącego i
może być zmieniana, przeto ramię wodzące posiada z reguły urządzenie regulujące jego długość.
Możemy wtedy nadać stałej k wartość okrągłą, np. jednostce planimetru odpowiada 10 czy 20 mm
2
.
Znając wartość stałej planimetru i odczyt z pomiaru powierzchni, mnożymy pomiar przez tę stałą,
uzyskując w ten sposób wartość powierzchni w milimetrach kwadratowych. Stałą planimetru można
też zastosować na mapach większych skal wprost do skali mapy, tzn. danej jednostce planimetrycznej
może odpowiadać pewna ilość kilometrów kwadratowych. Postępowanie jest analogiczne z
poprzednio opisanym, tylko powierzchnię planimetrowanej figury o obliczonym polu wyrażamy od
razu w km
2
. Pomiar planimetrem nie nastręcza specjalnych trudności; z reguły przeprowadza się
pomiary dwukrotnie przy systematycznej zmianie położenia bieguna po obu stronach mierzonej
figury. Figury większe planimetruje się częściami. Ważną rolę w pomiarze odgrywa gładkość
powierzchni, po której porusza się kółko całkujące, wykluczone są np. papiery chropowate lub
żeberkowane. Pomiar planimetrem przy pewnej wprawie jest bardzo szybki, błędy pomiarów nie
przekraczają 0,2% powierzchni mierzonej. Istnieją też znacznie dokładniejsze planimetry tarczowe
(kółko porusza się na specjalnej tarczy) oraz rolkowe (wózkowe), mające jednak minimalne
zastosowanie w praktyce kartograficznej.
Metoda oczek siatki geograficznej
W wypadku gdy mamy do czynienia ze stosunkowo dużą powierzchnią (np. kontynent), to
możemy posłużyć się oczkami siatki geograficznej, gdyż każdej minucie i stopniowi, szerokości i
długości geograficznej odpowiada określona długość w metrach i kilometrach. Można więc obliczyć
powierzchnię poszczególnych oczek sieci geograficznej, zliczając najpierw wszystkie pola siatki
geograficznej, leżące całkowicie w obrębie mierzonego obszaru, licząc je oddzielnie dla każdej strefy
równoleżnikowej. Ilość pól mnożymy przez zaczerpniętą z tablic wartość pola jedno lub
półstopniowego, a nawet jednominutowego. Pozostałe do wyznaczenia części pól przecięte granicą
obszaru mierzymy przy pomocy kalki milimetrowej albo planimetrem, osobno części objęte granicą
badanej powierzchni, a osobno części pozostające poza nią. Ponieważ suma obu części jest wartością
znaną (równą powierzchni pola siatki) dokładność naszego pomiaru jest więc sprawdzalna.
Wartości pól jednostopniowych podawane są w tablicach do geografii fizycznej oraz w podręcznikach
kartografii.
102
Wyznaczanie pola powierzchni metodą graficzna
Metoda graficzna wyznaczenia pola powierzchni bazuje na danych długościach odcinków,
pozyskanych z mapy, niezbędnych do realizacji wzorów na obliczenie pola powierzchni odpowiedniej
figury. Wybór mierzonych na mapie odcinków jest uzależniony od sposobu podziału wieloboku na
figury elementarne.
Rys. 1. Podział wieloboku na trójkąty z zaznaczonymi elementami pomiaru graficznego
Najczęściej figurę geometryczną dzielimy na trójkąty, w których za pomocą kroczka i podziałki
transwersalnej mierzymy elementy liniowe (podstawy d
i
'
i wysokości h
i
'
). Metoda ta wymaga
zastosowania kontroli polegającej na niezależnym wyznaczeniu pola powierzchni trójkąta w oparciu o
inną parę danych (
d"
oraz h'
i
) o elementach nie powtórzonych z pierwszego obliczenia. Pole
powierzchni wieloboku będzie sumą pól powierzchni trójkątów. Pole to wyznaczymy dwukrotnie.
Obliczanie pola powierzchni przy pomocy oprogramowania komputerowego
W komputerowych metodach obliczania pola powierzchni wykorzystuje się komputer wraz z jego
urządzeniami peryferyjnymi w postaci przetwarzalników graficzno – cyfrowych, na przykład digimetr
lub skaner. W zależności od zastosowanego urządzenia wyróżnia się 2 sposoby realizacji procesu
pomiarowo – obliczeniowego: digitalizacja i skanowanie. Digitalizacja jest procesem, w wyniku
103
którego uzyskujemy współrzędne punktów zaznaczanych na mapie stanowiących bazę danych
zapisanych w pamięci komputera.
Digimetr jest urządzeniem, w skład którego wchodzi: stół, na którym przytwierdzona jest mapa
analogowa, głowica odczytowa z kursorem do zaznaczania wybranych punktów oraz komputera z
monitorem do rejestracji i wizualizacji otrzymanych wyników. W digitalizacji punktowej obserwator
zaznacza kursorem wybrane punkty stanowiące załamania konturów liniowych a w procesie
obliczeniowym
uzyskujemy
ich
współrzędne
poziome
X
i
Y.
Z digitalizowanego obiektu uzyskujemy wykorzystując oprogramowanie komputera, w którym na
podstawie znanych wartości współrzędnych X, Y pomierzonych punktów charakteryzujących obiekt
obliczane jest pole powierzchni figury. Inną formą uzyskiwania pola powierzchni obiektów jest
digitalizacja powierzchniowa zwana skanowaniem. Po zeskanowaniu mapy z postaci graficznej
uzyskujemy jej obraz w formie rastra. Raster taki podlega kalibracji z wykorzystaniem
specjalistycznego oprogramowania. Następnie na tak przygotowanym podkładzie wykonujemy
wektoryzację mapy.
Aby uzyskać pole powierzchni wybranego obiektu na wektoryzowanej mapie należy wybrać opcję
obliczania pola powierzchni a następnie zaznaczyć kontur danego obiektu bądź wskazać poszczególne
punkty załamania tego obiektu.
9.4. Pomiar kątów poziomych
Azymut to kąt poziomy, zawarty między kierunkiem północnym, a kierunkiem na dany przedmiot,
mierzony zgodnie z ruchem wskazówek zegara.
Pomiar azymutu na mapie
Dokonując pomiaru azymutu na mapie, należy przede wszystkim wyznaczyć na mapie jego
ramiona. Jednym ramieniem będzie kierunek północy topograficznej (linia pionowa siatki
kilometrowej) lub geograficznej (południk miejscowy), a drugim będzie prosta na dany cel (kierunek
marszu). Kreską zerową kątomierza należy ustawić na linii północ południe i odczytać wartość kątów
azymutu na kątomierzu busoli. W celu określenia azymutu magnetycznego w kierunku na dany
przedmiot należy zwolnić igłę magnetyczną, stanąć twarzą w kierunku wyznaczonego przedmiotu i
nastawić przyrządy celownicze na ten przedmiot. Stojąc nieruchomo, trzeba pokręcać ruchomym
pierścieniem busoli do momentu, gdy zero na limbusie pokryje się z igłą magnetyczną (północnym jej
końcem namagnesowanym). Wówczas odczytuje się wartość azymutu magnetycznego na wysokości
muszki. Określony w ten sposób azymut nazywa się azymutem prostym.
104
Przeliczania azymutu dokonuje się w celu dokładnego określania azymutu magnetycznego. Błąd
odczytu o wartości 1º powoduje odchylenie od kierunku marszu o 20 m na każdy kilometr przebytej
drogi.
Azymuty przelicza się według wzorów:
Δ)
(
M
T
Δ)
(
T
M
γ)
(
T
G
γ)
(
G
T
δ)
(
G
M
δ)
(
M
G
gdzie:
T – azymut topograficzny,
Δ – uchylenie magnetyczne,
M – azymut magnetyczny,
δ – zboczenie magnetyczne,
G – azymut geograficzny,
γ – zbieżność południków.
Często, np. w celu określenia drogi powrotnej, trzeba się posługiwać azymutem odwrotnym.
Azymut odwrotny różni się od azymutu prostego obróceniem o 180 stopni. W celu obliczenia azymutu
odwrotnego należy dodać (jeżeli azymut podstawowy jest mniejszy od 180 stopni) lub odjąć (jeżeli
jest większy od 180 stopni) wartość 180 stopni.
Aby określić w terenie kierunek według podanego azymutu magnetycznego, należy:
Nastawić (przez obracanie limbusem) wskaźnik muszki na wartość podziałki odpowiadającą
wartości danego azymutu,
Trzymając busolę w poziomie, przeziernikiem w stronę oka, obrócić się w ten sposób, aby
północny koniec igły magnetycznej znalazł się naprzeciw podziałki zerowej.
Przy takim ustawieniu igły magnetycznej linia celowania: przeziernik – muszka wskaże szukany
kierunek (przedmiot terenowy).
9.5. Literatura
1. http://skala_131.republika.pl/pomiar_odleglosci.htm
2. http://skala_131.republika.pl/pomiar_powierzchni.htm
3. www.wikipedia.pl
4. J. Pasławski. „Wprowadzenie do kartografii i topografii”. Wrocław 2010, wydawnictwo Nowa Era.
5. Edward Osad. „Geodezyjna pomiary kartometryczne”. Wrocław 2012, wydawnictwo UxLan.
105
10. Pomiary kartometryczne – dotyczące terenu
Joanna Dudziak, Natalia Kolankowska, Rafał Świerblewski, Joanna Zawiła
10.1.
Kartometria i jej cel
Kartometria - dział kartografii, a także miernictwa zajmujący się metodami przeprowadzania i
analizą dokładności pomiarów różnych obiektów geograficznych na mapach, z uwzględnieniem
wpływu zniekształceń odwzorowawczych na wyniki pomiarów takich wielkości, jak: kąty, pola,
długości. Jest to pomiar wykonywany na mapie analogowej lub jej obrazie numerycznym
1
oraz na
ortofotomapie
2
1
mapa w formie cyfrowej
2
jej treść przedstawiona jest w formie zdjęcia lotniczego lub satelitarnego
Celem kartometrii jest zastąpienie kosztownych i czasochłonnych pomiarów w terenie pomiarami
na mapie. Kartometrię stosuje się np. przy wyznaczaniu powierzchni państw, mórz, oceanów.
106
10.2.
Określenie odległości
W czasie różnorodnych działań w terenie, zachodzi często konieczność szybkiej oceny odległości,
przy pomocy najprostszych sposobów takich jak; szacunkowo (ocena odległości na "oko"), krokami,
według wielkości kątowych i rozmiarów przedmiotów (przy pom1ocy linijki milimetrowej, przy
pomocy lornetki), według identyczności lub podobieństwa trójkątów ( pomiar wysokości
przedmiotów, pomiar szerokości przeszkody).
Metoda szacunkowa (ocena odległości na "oko") jest najprostszym i najszybszym sposobem
określenia odległości.
Istota oceny odległości "na oko" opiera się na ogólnie znanych właściwościach atmosfery i oka
ludzkiego, dzięki którym, im przedmiot znajduje się bliżej, tym jest jaśniejszy i wyraźniejszy, tym
więcej można rozróżnić na nim szczegółów i tym wydaje się większy.
Przedmioty wydają się bliższe, kiedy:
Przedmioty wydają się dalsze, kiedy:
oświetla je słońce
znajdują się w cieniu
znajdują się na jasnym tle
znajdują się na ciemnym tle
powietrze jest przejrzyste
w powietrzu jest dużo wilgoci
przestrzeń między danym obiektem a
obserwatorem
znajdują się na otwartej przestrzeni
10.3.
Niwelacja
Niwelacją nazywa się pomiar wysokości określonych punktów terenu. Może on być prowadzony
różnymi metodami, m.in. z użyciem niwelatora. Przyrząd ten składa się z dokładnie poziomowanej
lunetki, umieszczonej na statywie. Pomiar polega na odczytywaniu różnicy wysokości między
punktem, gdzie stoi niwelator, a punktem, na którym ustawiona jest łata, czyli tyczka ze specjalną
podziałką centymetrową. Wynik uzyskuje się po wstawieniu do odpowiedniego wzoru wartości
obserwowanych przez lunetkę na łacie. Do zmierzenia wysokości całego wzniesienia wykonuje się
ciągi niwelacyjne wzdłuż stoku, korzystając z dwóch łat jednocześnie i przenosząc niwelator
sukcesywnie naprzód.
107
Wyróżnia się następujące rodzaje niwelacji:
Niwelacja hydrodynamiczna
Podstawą tego typu niwelacji jest ciecz – woda. Posiada ona tę specyficzna własność, iż dzięki sile
oddziaływań międzycząsteczkowych przeciwstawia się siłom mającym za cel zmianę jej objętości,
natomiast odwrotnie jest jeżeli chodzi o zmianę jej kształtu. W wyniku tego, też bardzo łatwo ulega
wpływom zjawisk naturalnych takich jak: grawitacja ziemska, przyciąganie Słońca i Księżyca, wiatr,
ciśnienie atmosfery, ruchu obrotowy Ziemi. Opis tego jak te zjawiska wpływają na powierzchnie
wody i jakie wywołują zmiany określa jakościowo i ilościowo niwelacja hydrodynamiczna. Poznanie
tych wpływów pozwala na określenie różnic wysokości między punktami oddzielonymi od siebie
przeszkodami które wykluczają użycie tradycyjnych technik pomiaru takich jak: niwelacja
geometryczna czy trygonometryczna. Tymi przeszkodami są przede wszystkim szerokie zbiorniki
wodne.
Niwelacja siatkowa
Niwelacja siatkowa polega na określeniu metodą niwelacji geometrycznej rzędnych wysokości
punktów terenowych, stanowiących wierzchołki wyznaczonych w terenie regularnych figur
geometrycznych i innych charakterystycznych punktów, wyznaczonych na mierzonym terenie. Pomiar
niwelacją siatkową należy stosować na terenach płaskich i niezabudowanych w przypadkach gdy
potrzebne jest regularne rozmieszczenie punktów wysokościowych na mierzonym terenie. Mapy
opracowane tą metodą służą do:
- projektowania
- budowy
- do obliczania mas ziemnych.
Rzeźbę terenu opracowaną na podstawie niwelacji siatkowej przedstawia się w zależności od
potrzeby w formie warstwic lub opisanych rzędnych terenu.
Prace niwelacyjne poprzedza wytyczenie w terenie siatki kwadratów. Najpierw projektujemy i
nawiązujemy do osnowy geodezyjnej tzw. figurę podstawową obejmującą cały mierzony teren. Jest to
zwykle prostokąt (dla obiektów wydłużonych) lub kwadrat, którego wymiary powinny być takie, aby
zawierały całkowitą liczbę figur zapełniających (oczek siatki) i aby wierzchołki tych figur można było
wyznaczyć za pomocą przetyczeń i pomiarów liniowych, możliwie bez użycia teodolitu. Jeżeli
108
powierzchnia niwelowana jest duża (powyżej 25 ha) lub ma kształt nieregularny, to projektuje się
kilka przyległych figur podstawowych. Figurę podstawową orientujemy zwykle równolegle do:
- najdłuższej linii granicznej mierzonego obszaru
- do osi przechodzącej tam drogi
- dłuższej ściany budowli itp.
- zgodnie z kierunkiem największego spadku.
Wierzchołki figur podstawowych należy wyznaczyć przez odłożenie w terenie kątów prostych
teodolitem (dokł. odczytu min 1’) i odmierzenie długości taśmą. Jednocześnie z odmierzeniem
długości wyznaczamy punkty pośrednie rozmieszczone w odległości równej bokowi figur
zapełniających. Wierzchołki figur podstawowych i punkty pośrednie utrwala się palikami wbitymi
równo z powierzchnią ziemi i świadkami wystającymi ponad teren. Następnie nawiązujemy figury
podstawowe do istniejącej lub założonej osnowy geodezyjnej, co pozwoli nam nanieść siatkę na mapę.
Wyznaczenie wykonujemy:
o
przez zrzutowanie wierzchołków na linie osnowy
o
przez zastosowanie sposobu przedłużeń do przecięcia się z bokami pobliskich poligonów.
Gdy powierzchnia obiektu jest bardzo duża zagęszczamy najpierw na mierzonym terenie osnowę
geodezyjną, a następnie projektujemy na mapie figury podstawowe, lub od razu duże oczka siatki
kwadratów (100x100m),wyznaczając rachunkowo punkty przecięcia się boków poligonowych z
liniami siatki.
Po wyznaczeniu w terenie figur podstawowych przystępujemy do wytyczenia wierzchołków figur
zapełniających (oczek siatki), zwykle kwadratów, o bokach 5¸100m w zależności od zróżnicowania
rzeźby terenu. Zasadą jest, że powierzchnia terenu objęta jedną figurą powinna być uznana za
płaszczyznę.
Boki krótkie stosuje się przy pracach mających na celu zrównanie terenu(na obszarach
osiedlowych lub przemysłowych oraz przy urządzaniu terenów zielonych w miastach-siatka służy tu
także do wyniesienia projektu w teren). Boki o długości 50 i 100m stosuje się przy pomiarach łąk i
torfowisk.
Wierzchołki figur zapełniających utrwala się palikiem i świadkiem i oznacza numerem. Niwelacja
siatki kwadratów:
109
1. Na mierzonym terenie lub w jego bezpośrednim sąsiedztwie należy osadzić robocze znaki
wysokościowe-jeden znak na 50 ha.
2. Jako znaki robocze używamy przedmioty zapewniające trwałość położenia i łatwe utożsamienie
punktu wysokościowego
3. Repery robocze dowiązujemy do znaków wysokościowej osnowy istniejącej lub wyrównuje jako
sieć niezależną
4. Stanowiska niwelatora łączy się w ciągi niwelacyjne, a pobliskie wierzchołki figur zapełniających
niweluje się jako punkty pośrednie, przy czym długość celowej nie powinna przekraczać 80 m.
5. Jako pośrednie punkty niwelujemy także punkty dodatkowe, które są położone w zagłębieniach lub
na wzniesieniach znajdujących się wewnątrz oczek siatki
o
Niwelacja profilami
Niwelacja profilami polega na określeniu rzędnych wysokości charakterystycznych punktów
rzeźby terenu i punktów sytuacyjnych niwelacją geometryczną, trygonometryczną lub
tachymetryczną. Ma on zastosowanie przy pomiarze obiektów wydłużonych dla celów studialnych i
projektowych, a w szczególności przy sporządzaniu podkładów geodezyjnych, służących do
projektowania tras komunikacyjnych, lądowych i wodnych oraz innych tras inżynierskich. Profile
mogą być podłużne lub poprzeczne Są to przecięcia terenu szeregiem płaszczyzn pionowych , których
ślady tworzą żądaną linię przekroju w terenie. Przekrój podłużny wykonujemy wzdłuż osi trasy,
przekroje poprzeczne- prostopadle do niej.
Przed przystąpieniem do niwelacji przekroju należy wykonać w terenie prace przygotowawcze do
pomiaru i sporządzić dokładny szkic, który podczas pracy kameralnej pozwoli zidentyfikować punkty
terenu z punktami zanotowanymi w dzienniku niwelacyjnym. W tym celu należy:
1. Wytyczyć i wypalikować w terenie linię przekroju podłużnego. Palikować należy: - Punkty
charakterystyczne:
o
Miejsca załamania terenu (zmiana pochylenia)
o
Przy spadkach jednostajnych i w terenie płaskim palikować należy co 50 m.
2. Nawiązać przekrój podłużny do sytuacyjnej osnowy geodezyjnej oraz pomierzyć dwukrotnie taśmą
stalową wszystkie odległości od punktu początkowego do punktów pośrednich na trasie
110
3. W zależności od wymagań technicznych i formy terenu obrać i wypalikować na przekroju
podłużnym punkty, w których mają być wyznaczone przekroje poprzeczne. Następnie w punktach
tych wytyczyć w obie strony prostopadłe do osi przekroju podłużnego
4. Na tych przekrojach poprzecznych wypalikować wszystkie punkty charakterystyczne i zmierzyć ich
odległość od osi przekroju podłużnego
5. Paliki wbija się tak, aby wystawały ponad terenem o jednakową wielkość, lub równo z terenem, ale
wówczas obok umieszczamy drugi palik (świadek) wystający nad terenem
6. Punkty przecięcia przekrojów poprzecznych z przekrojem podłużnym wyznaczamy w terenie
płaskim w odstępach co 50¸100 m, a w terenie falistym w miejscach zmiany nachylenia terenu w
kierunku poprzecznym do osi trasy, nie rzadziej jednak niż 50 m.
7. Punkty charakterystyczne załamania terenu wzdłuż przekrojów poprzecznych ustalamy w obie
strony od osi trasy w zasięgu 10¸50 m zależnie od szerokości pasa terenu zajętego pod budowę
inżynierską.
Profil podłużny należy dowiązać do poziomej pomiarowej osnowy geodezyjnej oraz pomierzyć
odległości punktów skrzyżowań profilów od punktu początkowego. Pomiary dokonujemy z
dokładnością przewidzianą dla I grupy szczegółów sytuacyjnych.
Niwelacja punktów rozproszonych
Niwelacja punktów rozproszonych polega na określeniu rzędnych wysokości charakterystycznych
punktów terenu i punktów sytuacyjnych niwelacją geometryczną „w przód” przy równoczesnym
wyznaczeniu ich położenia sytuacyjnego metodą biegunową. Położenie sytuacyjne niwelowanych
punktów w zależności od potrzeb może również być określone również poprzez:
o
Identyfikację terenową treści istniejących map sytuacyjnych
o
Odczytanie fotogrametrycznych zdjęć lotniczych
o pomiar innymi metodami dla opracowania sytuacji.
Niwelację punktów rozproszonych należy stosować w przypadku pomiaru wysokościowego:
o elementów naziemnych uzbrojenia terenu
o
budowli i urządzeń technicznych o konstrukcji trwałej
o
terenów o niewielkich spadkach i urozmaiconym ukształtowaniu, gdy rzeźba przedstawiona
będzie za pomocą zasadniczego wcięcia warstwicowego o wartości 0,25.
111
Inne elementy terenu stanowiące przedmiot pomiaru wysokościowego mogą być pomierzone
metodą niwelacji punktów rozproszonych, o ile jest to uzasadnione technicznie i ekonomicznie.
Niwelacja punktów rozproszonych może być wykonywana jako:
o pomiar sytuacyjno-wysokościowy
o
pomiar wysokościowy punktów, których położenie sytuacyjne przyjęto na podstawie pomiaru
bezpośredniego sytuacji lub opracowania autogrametrycznego.
o
połączenie w/w sposobów
Określenie sytuacyjnego położenia pikiet przez pomiar bezpośredni należy wykonać metodą
biegunową z dokładnością ±0,50 m dla pomiary tachymetrycznego III grupy dokładnościowej
szczegółów, przy zastosowaniu niwelatora z kołem poziomym. Przy określaniu sytuacyjnego
położenia pikiet na szczegółach I-III grupy dokładnościowej może odbyć się poprzez:
o
identyfikację terenową treści istniejących map sytuacyjnych
o
odczytanie fotogrametrycznych zdjęć lotniczych.
Określenie wysokościowego położenia pikiet wykonać należy poprzez niwelację geometryczną „w
przód”.
Na stanowisku pomiarowym należy wykonać:
o
pomiar wysokości instrumentu i przygotowanie niwelatora do pracy na stanowisku
o
pomiar kierunków orientujących na dwa punkty sąsiednie (odczyt na łacie wg nitki górnej,
dolnej i środkowej oraz kąt poziomy)
o pomiar punktów charakterystycznych, kolejno je numerując (zgodność numeracji kontrolować
co 10)
o
sprawdzenie warunku poprawnego wykonania odczytu na łacie
o
po ukończeniu pomiaru sprawdzić orientację na min. 1 punkt sąsiedni i pomierzyć kilka
punktów z poprzedniego stanowiska
Pikiety w terenie obiera się tak, aby przy najmniejszej ich liczbie zobrazować jak najlepiej
ukształtowanie terenu. Należy więc z reguły ustawiać łatę na najwyższej linii grzbietu i najniższej linii
doliny a ponadto na górnej i dolnej krawędzi zbocza, na wszystkich punktach załamania spadku oraz
w najwyższych punktach wzniesień i najniższych punktach kotlin.
112
10.4.
Triangulacja
Triangulacja pozwala na zmierzenie powierzchni. Metoda ta opiera się na obliczeniach
trygonometrycznych, prowadzonych na wcześniej wyznaczonych w terenie trójkątach. Wykorzystuje
ona fakt, że pole trójkąta da się określić, znając jedynie długość jego jednego boku i dwa kąty
wierzchołkowe. Do odczytu kątów używa się teodolitu, czyli ustawionego na statywie poziomego
stoliczka z podziałką kątową, zaopatrzonego w lunetkę. Jednoczesny pomiar kątów poziomych i
pionowych oraz odległości możliwy jest dzięki urządzeniu zwanym tachimetrem.
10.5.
Fotogrametria
Fotogrametria polega na przeprowadzaniu pomiarów na podstawie zdjęć powierzchni Ziemi.
Fotografie takie można wykonywać na jej powierzchni (mamy wtedy do czynienia z
terrofotogrametrią) lub z powietrza (aerofotogrametria). Analizowaniem Ziemi na podstawie zdjęć
zajmuje się specjalna dziedzina wiedzy zwana teledetekcją. Materiały do badań czerpie ona ze zdjęć
lotniczych oraz satelitarnych. Zdjęcia powierzchni terenu wykonuje się nie tylko na materiale
wrażliwym na światło widzialne, ale także w ultrafiolecie, z wykorzystaniem mikrofal, fal radarowych
czy też podczerwieni (dla zdjęć lotniczych). Pozwala to na szerokie monitorowanie środowiska, od
meteorologicznych obserwacji zachmurzenia, przez rejestrowanie szaty roślinnej i ukształtowania
terenu, po wykrywanie surowców naturalnych. Zastosowanie zdjęć lotniczych i satelitarnych jest
bardzo szerokie i trudno wymienić wszystkie dziedziny działalności człowieka, w których korzysta się
z teledetekcji.
10.6.
Tachymetria
Tachymetria jest to metoda biegunowa pomiaru sytuacyjno-wysokościowego oparta na
zasadzie pomiaru kąta poziomego, kąta pochylenia celowej instrumentu geodezyjnego i odczytu
odcinka na łacie. Na podstawie tego pomiaru określa się położenie sytuacyjne i wysokościowe
charakterystycznych punktów rzeźby terenu i szczegółów sytuacyjnych, sposobem punktów
rozproszonych.
Pomiar metodą tachymetryczną ma zastosowanie do:
określenia rzędnych wysokości budowli i urządzeń technicznych o konstrukcji trwałej i
ziemnych oraz urządzeń technicznych podziemnych
określania wysokości i położenia poziomego charakterystycznych punktów powierzchni
terenu dla opracowania rzeźby na mapie
113
określenia położenia poziomego szczegółów sytuacyjnych III grupy dokładności w przypadku
pomiaru ze stanowisk na punktach poziomej osnowy pomiarowej i szczegółach I grupy
dokładnościowej.
10.7.
Pomiary rzeźby terenu metodą stolikową przy użyciu zestawu topograficznego
Polega na pomiarze wysokościowym charakterystycznych punktów terenu metodą tachymetryczną
z równoczesnym określeniem ich położenia sytuacyjnego. W metodzie tej używa się zestaw
topograficzny lub stolik „Karti”. Metoda ta może być stosowana na wszystkich typach rzeźby terenu
przedstawionej przy pomocy warstwic. Szczególnie jest przydatna przy opracowaniu map metodami
fotogrametrycznymi na terenach zalesionych, w przypadku występowania nieodfotografowanych
partii terenu oraz w innych, gdzie z różnych powodów rzeźba nie została opracowana lub zmieniona.
Zastosowanie metody stolikowej do pomiaru rzeźby terenu jest możliwe na pierworysach o formacie
A-2.
Metody nie należy stosować przy zasadniczym cięciu warstwicowym do 0,5 m oraz przy
opracowaniu mapy zasadniczej w skalach 1:500 i większych.
10.8.
Zastosowanie w turystyce i rekreacji
Pomiary kartometryczne dotyczące terenu pozwalają dokonać dokładnych pomiarów na
danych obszarze, co z kolei pozwala na uniknięcie czasochłonnych i kosztownych pomiarów w
terenie. Dzięki zdjęciom satelitarnym można na bieżąco aktualizować stan terenu, użytków ziemnych i
ogólnego stanu środowiska oraz dużą dokładnością określić odległość. Kartometria pomaga w
dziedzinie budownictwa oraz wyznaczaniu dokładnych powierzchni.
10.9.
Literatura
1. Mirosław Jarosz i zespół, Rok wydania 2001; „Słownik Wyrazów Obcych” Wyd. Europa, pod
redakcją naukową prof. Ireny Kamińskiej-Szmaj, ISBN 83-87977-08-X.
2. Osada E. Wrocław 2002 ,Geodezja, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, , ISBN 83-
7085-663-2;
3. Jacek Pasławski, Wprowadzenie do kartografii i topografii, wydanie II, ISBN:978-83-7409-229-6
4. http://paulinum.republika.pl/terenoznawstwo
5. http://www.gisplay.pl/kartografia/metody-pomiaru
6. www.wikipedia.pl
7. http://www.karto.pl/slownik/kartografia
114
11. Analiza dokumentów
Weronika Barcikowska, Magdalena Pietrzakowska, Magdalena Romańczyk
Evoitre
11.1.
Istota analizy dokumentów
Fundamentem, stanowiącym o powstaniu metodologii badań polegającej na analizowaniu
dokumentów jest istota szeroko pojętego „tekstu”. W związku z powyższym, na wstępie niniejszej
pracy przedstawiona zostanie definicja tegoż właśnie pojęcia. Pozwoli ona uzasadnić, dlaczego analiza
dokumentów jest metodą badawczą, mogącą co do zasady dostarczyć niezbędnych informacji.
Zdaniem T. Pilcha, tekst jest swoistym systemem znaków powstałym na skutek konieczności bądź
chęci autora tekstu utrwalenia pewnych myśli
1
.
Badacz tekstu z kolei jest osobą, która w sposób mniej lub bardziej skuteczny myśli te próbuje
uporządkować, przy równoczesnym dążeniu do wydobycia z nich najważniejszych zagadnień oraz
przekazu
2
.
Analiza dokumentów jest metodą badawczą niejednokrotnie niedocenianą
3
. Z twierdzeniem tym
nie zgadza się W. Zaczyński, pisząc, iż analiza dokumentów to dokument, który co do zasady jest
„docenionym źródłem informacji o badaniach, zjawiskach, każda rzecz stanowiąca źródło informacji,
na podstawie której można wydawać sądy o przedmiotach, ludziach i procesach zachodzących. Przez
analizę dokumentów rozumie się metodę i technikę badawczą, polegającą na opisie i interpretacji
konkretnych dokonań w procesie uczenia się, pracy produkcyjnej, zabawy lub innego rodzaju
działalności, zakończonych bardziej lub mniej gotowym produktem”
4
.
Analiza dokumentów jest procesem, którego istotą jest uporządkowanie oraz interpretacja
zawartych w owych dokumentach informacji. Proces ten ukierunkowany jest uprzednim
sformułowaniem określonego celu bądź hipotezy badawczej
5
.
1
T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych. Wydawnictwo Żak , Warszawa 1995, s.69
2
Ibidem, s. 71
3
M. Granosik, Profesjonalny wymiar pracy socjalnej, ,,Śląsk’’, Katowice 2006,s.79
4
W. Zaczyński, Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1976, s. 255
5
Ibidem, s. 256
115
11.2.
Metody analizy dokumentów
Metody analizy dokumentów sklasyfikować można w dwóch podstawowych rodzajach
6
:
Klasyczna analiza dokumentów;
Nowoczesna analiza dokumentów.
Klasyczna analiza dokumentów jest procesem polegającym na interpretacji historycznej oraz
literackiej treści zawartych w dokumentach. Jej istotą jest fakt, iż osoba dokumenty analizująca
stosując tą metodą w znacznej mierze polegać musi na swoim wyczuciu oraz intuicji. Dodatkowo
ogranicza się ona przede wszystkim do jakościowego opisu oraz analizy dokumentów, które stanowiąc
przedmiot jej badania. Celem realizowania tegoż badania jest najczęściej dążenie do odnalezienia
indywidualnych właściwości charakterystycznych dla analizowanego dokumentu, a tym samym
również dla jego twórcy.
Nowoczesna analiza dokumentów natomiast jest swego rodzaju próbą przezwyciężenia
subiektywnego charakteru analizy klasycznej. Cechą w głównej mierze odróżniającą ją od opisanej
powyżej metody klasycznej jest to, że opis i analiza dokumentów w tym przypadku przyjmują
charakter ilościowy. Ma to na celu abstrahowanie od obiektywizmu, który stanowił cechę
charakterystyczną metody klasycznej. Dodatkowo w tym miejscu podkreślić należy, że ów ilościowy
charakter niekoniecznie musi zostać wyrażony liczbami bądź procentami, bowiem metoda ta
dopuszcza stosowanie takich uogólnień jak: często, rzadko, dużo, mało, nigdy, itp. Dużą wagę
przywiązuje się do dokładnego określenia wartości poznawczej dokumentów, w tym zwłaszcza do
potwierdzenia ich wiarygodności i autentyczności. To znaczy, dąży się do wykazania tego, że
uwzględnione w analizie dokumenty mogą być uzasadnioną podstawą rozwiązywania interesującego
badacza problemu oraz że znany jest mu dobrze ich czas powstania, autor i miejsce pochodzenia. Z
reguły też określa się zmienne i ich wskaźniki, pod względem których zamierza się poddać analizie
dany dokument
7
.
6
Ibidem, s. 257
7
Ibidem, s. 257
116
11.3.
Techniki analizy dokumentów
Wśród technik analizy dokumentów wyszczególnić można między innymi
8
:
Technika analizy treściowej dokumentów;
Technika analizy formalnej dokumentów;
Technika pedagogicznej analizy dokumentów;
Technika psychologicznej analizy dokumentów;
Technika diagnostycznej analizy dokumentów;
Technika rozwojowej analizy dokumentów;
Technika indywidualnej analizy dokumentów;
Technika grupowej analizy dokumentów.
W zakresie wyszczególnionych powyżej technik analizy dokumentów na szczególną uwagę
zasługują technika analizy treściowej oraz technika analizy formalnej.
Pod pojęciem techniki analizy treściowej rozumieć należy szeroko pojętą interpretację treści
zawartych w dokumentach. Jej stosowanie stanowi o chęci uzyskania odpowiedzi na następujący
zakres pytań
9
:
Co chciał powiedzieć bądź ukazać autor analizowanego dokumentu;
Jakie dokładnie zawarł w nim treści;
O czym zawarte w dokumencie treści mogą stanowić;
Na czym polega oryginalność treści zawartych w analizowanym dokumencie.
Technika analizy formalnej z kolei dotyczy przede wszystkim zewnętrznego opisu dokumentu,
jego wyglądu, sposobu sporządzenia, stopnia trwałości oraz stopnia adekwatności z zamiarem
przyświecającym jego sporządzeniu. Analiza taka pozwala dokładniej scharakteryzować następujące
obszary analizowanego dokumentu
10
:
8
M. Łobocki, Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Oficyna Wydawnicza, „Impuls”,Kraków
2006, s.258
9
Ibidem, s. 258
10
Ibidem, s. 258 – 259
117
Wygląd zewnętrzny (np. okładka);
Wygląd wewnętrzny (np. stopień zniszczenia kartek);
Kształt i formę dokumentu;
Kształt i formę pisma;
Zamieszczone w dokumencie rysunku, schematy, wykresy, itp.
Pozostałe techniki analizy dokumentów wyszczególnione na wstępie niniejszego punktu
uwarunkowane są z kolei nie tyle zastosowanym sposobem badawczym, co raczej celem i problemem
badawczym. To właśnie one determinują ostateczny wybór jednej z nich
11
.
11.4.
Analiza dokumentów w zakresie oceny środowiska dla turystyki i rekreacji
Środowisko naturalne stanowi w ostatnich latach jeden z podstawowych obszarów zainteresowania
polityków oraz samorządowców wszystkich szczebli zarówno w ujęciu krajowym jak również
międzynarodowym. Determinantem tego stanu rzeczy jest przede wszystkim ochrona tegoż obszaru.
Nie jest to jednak jedyny powód. Coraz częściej porusza się tematykę stanu środowiska rejonów
określanych mianem turystycznych i rekreacyjnych. Nie dziwi zatem, że coraz częściej w tym
obszarze realizowane są różnego rodzaju badania, zarówno o charakterze stricte praktycznym
(pobieranie próbek i ich badania), jak również analitycznym, polegającym na analizowaniu
dokumentacji o tym traktującej.
W zakresie dokonywania oceny środowiska z punktu widzenia rozwoju branży turystycznej i
rekreacyjnej najczęściej wykorzystuje się metody ilościowe, które pozwalają na oszacowanie na ile
zmianie uległo środowisko na badanym obszarze. Pozwala to ocenić kierunek tych zmian, a tym
samym określić czy konieczne jest wdrożenie działań naprawczych, zachowawczych a może
preferowana jest stagnacja w podejmowaniu w tym zakresie jakiegokolwiek działania.
Analiza dokumentów biorąc pod uwagę ocenę środowiska dla turystyki i rekreacji pozwala
określić:
Czy dany rejon faktycznie uchodzić może za turystyczny bądź rekreacyjny;
Czy na danym obszarze nie zachodzi konieczność wdrożenia jakichkolwiek działań
naprawczych w celu zachowania jego turystycznych (bądź rekreacyjnych) walorów;
Czy na badanym terenie zaszły zmiany do których dążono od lat, a tym samym teren
ten może zacząć uchodzić za rekreacyjny bądź turystyczny.
11
Ibidem, s. 259
118
Analiza dokumentów jest tym rodzajem badania, które nie narzuca konieczności bezpośredniego
ingerowania w środowisko naturalna. Jest to zatem metoda jak najbardziej bezpieczna z punktu
widzenia przedmiotu badania. Jest przy tym wysoce skuteczną, albowiem pozwala określić stopień
zaszłych zmian, co nie byłoby możliwym bez jej opracowania i przeanalizowania. Zmiany w
środowisku nie zawsze zachodzą w sposób bardzo dynamiczny. Niejednokrotnie proces ten trwa kilka
(kilkanaście) lat, w związku z czym można rzecz że efektywne jego ocenienie nie byłoby możliwym
bez uprzedniego przeanalizowania odpowiednich w tym zakresie dokumentów.
11.5.
Literatura
1. Granosik M., Profesjonalny wymiar pracy socjalnej, ,,Śląsk’’, Katowice 2006
2. Łobocki M., Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Oficyna Wydawnicza,
„Impuls”,Kraków 2006
3. Pilch T., Zasady badań pedagogicznych. Wydawnictwo Żak , Warszawa 1995
4. Zaczyński W., Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1976
119
12. Dane statystyczne (GUS, Instytut Turystyki)
Paulina Mandziuk, Agata Płauszewska, Ola Ptaszyńska, Dominika Tryka
12.1.
Badania statystyczne
Statystyka - jest to nauka, której przedmiotem zainteresowania są metody pozyskiwania i
prezentacji, a przede wszystkim analizy danych opisujących dane zjawiska. Zajmuje się obserwacja
otaczającego Nas świata, zbiera dane analizuje je a następnie interpretuje. Metody statystyczne stosuje
się wszędzie tam, gdzie chodzi o poznanie prawidłowości w zakresie zjawisk masowych – tam, gdzie
bada się problemy demograficzne, ekonomiczne, socjologiczne; choć także w innych naukach.
12.2.
Badania ruchu turystycznego w Polsce
Główny Urząd Statystyczny (GUS) – jest to centralny organ administracji państwowej zajmujący
się zbieraniem i udostępnianiem wszelkich informacji dotyczących różnych dziedzin życia
publicznego a niekiedy również niektórych stron życia prywatnego.
Instytut Turystyki
Przedmiotem działalności Instytutu Turystyki Sp. z o.o. jest:
Działalność wydawnicza
Prace naukowo-badawcze w dziedzinie nauk przyrodniczych i technicznych
Prace naukowo-badawcze w dziedzinie nauk społecznych i humanistycznych
Badanie rynku i opinii publicznej
Kształcenie ustawiczne dorosłych i pozostałe formy kształcenia
Działalność bibliotek, archiwów, muzeów i pozostała działalność kulturalna
Dane, jakie możemy pozyskać z Instytutu Turystyki w sektorze turystyki:
Zatrudnienie
Biura podróży
Baza noclegowa
Baza danych – gmina
120
Dane statystyczne jakie możemy pozyskać w sektorze turystyki:
Prognozy, trendy
Turystyka na świecie
Ruch turystyczny
Przyjazdy do Polski
Turystyka Polaków
Badania ruchu turystycznego w Polsce są rejestrowane przez Główny Urząd Statystyczny (GUS) i
Instytut Turystyki. Oprócz tych badań te instytucje prowadzą również badania jednorazowe i
pilotażowe. Fundamentem prowadzenia badań statystycznych w Polsce jest roczny rządowy Program
Badań Statystycznych i Statystyki Publicznej. Zawiera on zarówno badania prowadzone okresowo, a
także badania jednorazowe i prace metodologiczne. Te dwa ostatnie prowadzone są pod kierunkiem
GUS są ukierunkowane na dostosowanie polskiej statystyki do rekomendacji i wymogów Unii
Europejskiej.
Jeśli mowa o rejestrowaniu ruchu granicznego, prace te prowadziła Straż Graniczna, a Główny
Urząd Statystyczny zaś sporządzał comiesięczne raporty o jego wielkości, które obejmowały liczbę
przekroczeń granicy z podziałem na przejścia graniczne, kierunek i rodzaje ruchu – oddzielnie dla
polskich obywateli i obcokrajowców. Comiesięczny raport obejmował również liczbę przekroczeń
granicy przez obcokrajowców według posiadanych paszportów z podziałem na poszczególne kraje,
oraz liczbę przekroczeń granicy przez mieszkańców Polski.
Od stycznia 2008 roku, w związku z przystąpieniem Polski do układu z Schengen (20.12.2007r.),
rejestracja ruchu granicznego prowadzona jest przez Straż Graniczną tylko na przejściach
stanowiących zewnętrzne granice krajów, które przystąpiły do układu. Od tego momentu na
wewnętrznych granicach są prowadzone badania na losowo wybranych próbach, a oszacowania liczby
przekroczeń granicy przez obcokrajowców i Polaków są dokonywane w poszczególnych kwartałach.
Badania te prowadzi się na wybranych przejściach granicznych i w określone dni tygodnia i miesiąca.
W tym przypadku wykorzystywane są również dane o liczbie gości zagranicznych korzystających z
bazy noclegowej zakwaterowania zbiorowego.
121
tab.1 Ruch graniczny w 2012 r. według rodzajów przejść
(dane: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/KTS_turystyka_w_2012.pdf)
Wszystkie obiekty, które prowadzą działalność noclegową (np. hotel, motel, pensjonat, kwatery
prywatne) zobowiązane są – zgodnie z obowiązującym systemem statystki publicznej – do
dostarczania co miesiąc danych zawierających liczbę korzystających z ich usług noclegowych
klientów oraz liczbę udzielonych noclegów w podziale na polskich obywateli i obcokrajowców
według narodowości. Każdy obiekt raz na rok musi przekazać informacje o liczbie miejsc
noclegowych i czy obiekt funkcjonuje sezonowo czy całorocznie. Dane te są podstawą do obliczenia
wykorzystania miejsc w obiektach noclegowych: liczba udzielonych noclegów/nominalna liczba
osobonoclegów
1
1
liczba łóżek/liczba dni funkcjonowania obiektu w ciągu roku
122
tab. 2 Turystyczne obiekty noclegowe
(dane: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/KTS_turystyka_w_2012.pdf)
Instytut Turystki co roku przeprowadza na granicy ankietowe badania cudzoziemców
opuszczających Polskę. Ich system opiera się na prowadzeniu na losowo wybranych przejściach
granicznych, osiem razy do roku dwuczęściowych badań – turystów zagranicznych odwiedzających
Polskę i jednodniowo odwiedzających Polskę. Ta pierwsza część obejmuje corocznie próbę ok. 20
tysięcy osób. Zagraniczni turyści wypełniają ankietę, której treść zawiera wszelkie aspekty pobytu w
Polsce, a także wydatki ponoszone tu przez turystów, podzielone na grupy w zależności od ich
rodzaju. Druga część badań ankietowych, tj. badań osób odwiedzających nasz kraj na jeden dzień,
zawiera proste pytania obejmujące głównie wydatki i ich strukturę.
Co roku Instytut Turystki przeprowadza badania uczestnictwa mieszkańców Polski w wyjazdach
turystycznych. Są one prowadzone na 3,5 tysiąca osób powyżej 15-go roku życia. Badania
realizowane są w miejscu zamieszkania badanych i dotyczą aktywności turystycznej w poprzednim
roku. Oprócz danych osobowych ankieta zawiera również bloki pytań dotyczące wyjazdów
zagranicznych, krajowych, urlopowo-wakacyjnych i krótkich – do 4 dni. Jako uzupełnienie, raz w
miesiącu przeprowadzane są badania sondażowe na tysiącu ankietowanych. Dotyczą one
charakterystyki wyjazdów w trzy miejsca przed badaniem.
Dodatkowym narzędziem badawczym, pozwalającym poznać wpływ turystyki na inne sektory
gospodarki jest rachunek satelitarny turystyki. Prowadzony on jest przez Główny Urząd Statystyczny i
Departament Turystyki ministerstwa właściwego do spraw turystyki. Badania są prowadzone już od
123
1998 roku. Na tę chwilę przewiduje się, że pełne badania rachunku satelitarnego turystyki będą
realizowane co trzy lata. Pomiędzy nimi przeprowadzane są badania ogólne. Głównym celem prac nad
rachunkiem satelitarnych jest sprawdzenie jaki wpływ w rzeczywistości ma turystyka na całą
gospodarkę światową oraz na gospodarkę poszczególnych krajów. Rachunek pozwoliłby na globalną
ocenę ekonomicznego znaczenia sektora turystyki. Pomimo tego, że system rachunków narodowych
pozwala na identyfikację wszystkich elementów popytu i podaży w jednorodnych działach
gospodarki, nie można dokonać całkowitej analizy niejednorodnego sektora turystyki i podróży.
Dzieje się tak dlatego, że na ten dział turystyki składa się tak wiele elementów (np. produkcja
autokarów, sprzedaż imprez w biurach podróży, wytwarzanie żywności sprzedawanej w restauracjach
itp. itd.).
12.3.
Pozyskiwanie danych
Pierwszym krokiem w kierunku stworzenia ogólnoświatowej statystyki turystyki było
zdefiniowanie najważniejszych pojęć. Tym zadaniem zajęła się Światowa Organizacja Turystyczna
czyli UN WTO, która stworzyła takie opracowanie, które zawierało m.in. takie pojęcia jak turysta,
turystyka czy tez ruch turystyczny. Zostało stworzone również polskie opracowanie pt. ‘Terminologia
turystyczna’. Pozwoliło to wypracować szczegółowe techniki pomiaru, pozyskania i zbierania danych
większości wielkości zdefiniowanych przez WTO. W procesie pozyskiwania danych wyróżnia się dwa
rodzaje danych: pierwotne (surowe) oraz wtórne (przetworzone). Zaletą danych pierwotnych jest
możliwość ich obróbki i selekcji, wadą natomiast kosztowność i czasochłonność. Z kolei dane wtórne
to dane odpowiednio przetworzone i zaprezentowane w formie np. tabeli, graficznie, opisowo. Zaletą
danych wtórnych jest niski koszt ich pozyskania, natomiast dużą wadą ograniczony stopień
dokładności. Źródłami tych danych są roczniki zbiorcze, analizy statystyczne, czasopisma, rejestry a
także środki masowego przekazu. Z uwagi na to, że dane wtórne są bardziej dostępne to się je częściej
wykorzystuje. Do takich danych wtórnych zalicza się m.in. statystyki frekwencji w obiektach
noclegowych, obrotu przedsiębiorstw turystycznych czy tez wpływów z taksy klimatycznej i
uzdrowiskowej.
12.4.
Badania w zakresie turystyki
Jeżeli chodzi o badania w zakresie turystyki to stosowane są dwa rodzaje pomiarów - a
mianowicie: badania pełne (całościowe, wyczerpujące) oraz badania reprezentatywne (częściowe,
niepełne).
Badanie pełne jest to badanie wszystkich osobników danej populacji statystycznej w danych
okresie. Przykładem takich badań są badania ruchu granicznego, frekwencji w muzeach (na podstawie
sprzedanych biletów) czy tez frekwencji w obiektach zakwaterowania zbiorowego. Ze względu na
trudności w uchwyceniu wszystkich aspektów gospodarki turystycznej znacznie częściej stosuje się
124
badania reprezentatywne -w których badaniu podlega wyodrębnioną część populacji, zwana próbą
badawczą. Zdecydowaną zaletą badań reprezentatywnych są niskie koszty i szansa określenia cech
ruchu turystycznego niemożliwych do ustalenia za pomocą badania pelnego.Za pomocą badań
reprezentatywnych bada się najczęściej zachowania turystyczne mieszkańców kraju.
Metody pomiaru ruchu turystycznego:
- hotelowa
- graniczna
Metoda hotelowa (metoda rejestracji hotelowej/metoda lokalna) opiera się na rejestrowaniu
wszystkich osób kwaterujących się w obiektach zakwaterowania zbiorowego. Rejestrowanych dzieli
się na turystów krajowych i zagranicznych.
W rzeczywistości metoda ta tylko częściowo jest badaniem pełnym, z tego względu, że rejestr nie
jest kompletny. Do jej wad należą braki możliwości rejestracji jednodniowo odwiedzających,
niekorzystających z usług noclegowych. Ponadto każdy z turystów może korzystać w określonym
regionie turystycznym z noclegów w kilku obiektach, przez co jest zakwalifikowany jako nie jeden,
uczestników kilku uczestników ruchu turystycznego.
Metoda graniczna (badanie graniczne) oparta jest na rejestracji ruchu granicznego oraz na
badaniach ankietowych zagranicznych turystów oraz Polaków przyjeżdżających z zagranicy.
Teoretycznie badaniu poddawane są wszystkie osoby przekraczające granicę, co ułatwia analizę
sezonowości i struktury ruchu turystycznego, która uwzględnia obywatelstwo turystów, środek
transportu, rodzaj przejścia granicznego. Obecne przepisy doprowadziły do znacznego ograniczenia
czasu kontroli granicznej lub całkowitego jej zaniechania, czego skutkiem jest zmniejszenie jakości
badania granicznego jako badania pełnego.
W badaniach tych dobór próby oparty jest na odgórnym, szacunkowym podziale regionalnym i
strukturalnym i ma charakter doboru celowo-losowego. Wyniki badań korygowane są zależnie od
rzeczywistego ruchu granicznego w danym okresie badawczym. Badania ankietowe przeprowadzane
są coraz rzadziej ze względu na ograniczanie przepustowości ruchu granicznego i negatywny odbiór
przez turystów. Poziom dokładności przeprowadzanych badań jest tym dokładniejszy im większa jest
szczegółowość ankiet i częstość ich przeprowadzania. Z tego względu badania graniczne są
czasochłonne i kosztowne. Instytut Turystyki prowadzi krajowe badania graniczne sześć razy do roku
za pomocą ankiet:
ITTZ-1 – wydatki na turystykę poniesione w Polsce oraz przed podróżą w kraju pochodzenia
przez turystów zagranicznych
125
ITTZ-2 – cele, motywy i organizacja przyjazdów turystów zagranicznych do Polski
ITTZ-5 – wydatki poniesione przez Polaków, odwiedzających jednodniowych, za granicą.
Zaletą przeprowadzanych ankiet jest możliwość wyznaczenia motywów przyjazdu obcokrajowców
i wyjazdu obywateli kraju, korzystania z danego rodzaju bazy gastronomicznej i środków transportu
oraz przeciętnej długość wyjazdów i sposobu ich organizacji, oraz dziennych i całkowitych wydatków
na turystykę. Turyści są charakteryzowani ze względu na pochodzenie i poszczególne cechy
demograficzne.
Obie pokazane metody określania ruchu turystycznego posiadają wady, dlatego najlepszą metodą
jest ich forma pośrednia. Polega ona przykładowo na określeniu procentowego udziału turystów
zagranicznych korzystających z bazy noclegowej, a następnie podzielenie liczby korzystających przez
otrzymany udział procentowy. Wynikiem jest szacunkowa liczbą turystów przyjeżdżająca do danego
kraju.
Oprócz badań metodą hotelową i graniczną do pomiaru ruchu turystycznego stosuje się także
badania częściowe, do których zaliczają się badania uczestnictwa w wyjazdach turystycznych w
miejscu zamieszkania badanych oraz badania ruchu turystycznego przeprowadzane w miejscu recepcji
turystycznej.
Tab. 3. Możliwości zastosowania metod pomiaru różnych typów ruchu turystycznego wg Niezgoda, Zmyślony
(2003)
Badania uczestnictwa w wyjazdach turystycznych w miejscu zamieszkania ankietowanych szacują
liczbę mieszkańców danego państwa biorących udział w wyjazdach turystycznych oraz ilość
zrealizowanych podróży. Jest to badanie częściowe, prowadzone systematycznie na określonym
obszarze bądź na obszarze całego kraju.
Za przykład takich badań służą badania ankietowe Instytutu Turystyki, dotyczące aktywności
turystycznej Polaków. W miejscu zamieszkania respondenta, wykorzystuje się ankiety ITTKR –
krajowe i zagraniczne wyjazdy w ciągu ostatnich 3 miesięcy. Ten okres minimalizuje błędy związane
z trudnością w określeniu ilości i długości wyjazdów w dłuższym okresie, zwłaszcza u ludzi często
podróżujących. Badania takie mogą zawierać nieścisłości, spowodowane zróżnicowaniem typów i
126
częstotliwości wyjazdów turystycznych wśród mieszkańców miast, wsi, dużych aglomeracji lub
terenów przygranicznych.
Badania ruchu turystycznego w miejscu recepcji turystycznej służą do określania liczby, struktury,
typów ruchu turystycznego, motywów, celów podróży w opinii turystów krajowych i zagranicznych
oraz analizują częstotliwość i regularność ruchu turystycznego w badanym miejscu. Takie badania
przeprowadza się w miejscach atrakcyjnych turystycznie, z różna częstotliwością (corocznie, w
okresie ferii i wakacji, w weekend) za pomocą technik ankietowo-sondażowych. W Polsce nie
prowadzi się ogólnopolskich badań w miejscu recepcji turystycznej.
Wszystkie metody pomiaru ruchu turystycznego, podobnie jak i innych zjawisk masowych,
obarczone są pewnym błędem. Do najczęstszych należą błędy: wyboru metody, szacunku populacji,
struktury populacji i terminologii. W statystyce przyjmuje się, że jednym z kryteriów poprawności
statystycznej metody pomiaru jest możliwość oszacowania błędu. Zastosowanie różnych metod
pomiaru tego samego zjawiska może dawać (i często daje) różne wyniki, a dopiero wnikliwa analiza
metod pozwala wykryć różnice w pomiarach i oszacować realny wynik.
Jednym z najpoważniejszych współcześnie problemów w statystyce międzynarodowego ruchu
turystycznego jest nieporównywalność danych dotyczących liczby wyjazdów zagranicznych
obywateli danego kraju i liczby przyjazdów tychże obywateli do miejsc recepcyjnych. W statystyce
używa się kilku metod szacunkowych pozwalających określić liczbę turystów zagranicznych.
W pierwszej z nich przyjmuje się, że liczba turystów zagranicznych jest równa liczbie
cudzoziemców korzystających z rejestrowanej bazy noclegowej. Metoda zakłada, ze udział turystów
zagranicznych nocujących w nierejestrowanej bazie noclegowej (u rodziny, znajomych, w kwaterach
prywatnych) jest zbliżony do udziału turystów wykorzystujących w czasie podróży kilka obiektów
rejestrowanej bazy noclegowej (np. kilka hoteli) a przez to liczonych kilkakrotnie. Stosuje się te
metodę w Niemczech i krajach skandynawskich. W niektórych przypadkach odrębne metody badania
wielkości ruchu turystycznego stosuje się tylko do wybranej grupy turystów (np. do turystów z krajów
sąsiadujących). Przyjmuje się, że turyści z krajów bardziej odległych muszą zanocować w kraju
recepcyjnym. W takim przypadku za liczbę turystów zagranicznych z krajów sąsiadujących przyjmuje
się iloczyn liczby cudzoziemców z krajów sąsiednich odwiedzających dany kraj i procentowego
udziału tych turystów nocujących w danym kraju w grupie ankietowanych na granicy. W Polsce
stosuje się ten system i dodatkowo przyjmuje, że liczba turystów zagranicznych z krajów
niesąsiadujących jest równa liczbie turystów z tych krajów przekraczających granicę.
127
12.5.
Badania wydatków turystów zagranicznych
Do badania wydatków turystów zagranicznych stosuje się najczęściej metodę banku centralnego
lub metodę badania wydatków indywidualnego turysty. Metoda banku centralnego polega na
oszacowaniu wielkości wymiany walut nie związanej z handlem zagranicznym i uzupełnieniu jej o
wpływy biur podróży od zagranicznych kontrahentów. Wprowadzenie wspólnej waluty w krajach Unii
Europejskiej spowodowało, że stosowanie tej metody w odniesieniu do krajów unijnych jest
nieskuteczne.
Metoda badania wydatków turysty indywidualnego jest badaniem reprezentatywnym,
przeprowadzanej w ankietowej formie podczas badań granicznych lub w kraju pochodzenia turysty po
powrocie z imprezy turystycznej. Za pomocą tej metody bada się zarówno wydatki cudzoziemców, jak
i obywateli danego kraju za granicą. Prezentowana metoda jest podstawową metodą szacowania
regionalnych i lokalnych dochodów z turystyki w ramach jednego kraju.
Największymi trudnościami w badaniach tą metodą jest niemożność lub niechęć turystów do
określenia kwoty wydatkowanej podczas podróży.
Tab. 4. Charakterystyka wydatków turystów zagranicznych w latach 1995-2005 (w USD)
(dane: Instytut Turystyki)
Dla każdego kraju największe znaczenie ma całościowy wpływ sektora turystyki na
gospodarkę. Oszacowaniu tego wpływu służy system rachunków narodowych, szczególnie przydatny
dla sektorów, których produkt finalny jest stosunkowo jednorodny i łatwy do wyodrębnienia.
Turystyka jest typową dziedziną gospodarki generującą dochody w różnych sektorach, dlatego do jej
badania stosuje się rachunek satelitarny turystyki. W Polsce, zgodnie z zaleceniami ŚOT, rachunek
satelitarny turystyki jest od 1998 roku wdrażany przez Główny Urząd Statystyczny. Metoda rachunku
satelitarnego zakłada zidentyfikowanie wszystkich elementów po stronie popytu i podaży w turystyce,
co nie jest możliwe do końca, ponieważ sektor ten nie wytwarza jednorodnego produktu ani usługi.
128
Całościowy rachunek wpływu gospodarki i przemysłu turystycznego na gospodarkę świata i
poszczególnych krajów przedstawia corocznie Światowa Rada Podróży i Turystyki (WTTC). Model
WTTC pozwala na stworzenie długoterminowych prognoz podstawowych wskaźników
gospodarczych (PKB, handel międzynarodowy), a na ich podstawie opracowanie prognozy
wskaźników charakteryzujących gospodarkę turystyczną i jej wpływ na gospodarkę kraju.
Ważnymi metodami pozyskiwania danych, w większości krajów świata prowadzonymi odrębnie
od badań statystyki publicznej, są komercyjne badania marketingowe obejmujące wiele zjawisk
związanych z turystyką. Dla obszaru Europy takie badania porównawcze noszą nazwę The European
Travel Monitor. Adresatami badań koniunktury na rynku usług turystycznych są kadry zarządzające
obiektami noclegowymi i biurami podróży. W naszym kraju badania koniunktury prowadzi co kwartał
Instytut Turystyki.
12.6.
Zastosowanie danych statystycznych w turystyce i rekreacji
Badania statystyczne nie dają pełnego obrazu rzeczywistości, gdyż pod uwagę brana jest
grupa, a nie całość. Mogą służyć jako dodatek, dopełnienie do innych badań,
spostrzeżenie jakichś trendów
Badania te służą ocenie wpływu turystyki na środowisko społeczno-gospodarcze i
przyrodnicze
Poprzez m.in. badania ruchu turystycznego i porównanie z pojemnością turystyczną
miejsca destynacji, można stwierdzić jakie inwestycje są przydatne, np. badania obłożenia
w hotelach
Badania statystyczne prowadzą inwestycje turystyczne w pewnym kierunku np.
pokazują, jakie typy turystyki rozwijać się będą w niedalekiej przyszłości, czy będzie to
turystyka uzdrowiskowa, młodzieżowa czy biznesowa. Czyli w co należy inwestować, w
luksusowe hotele z zapleczem SPA i Wellness czy może schroniska młodzieżowe.
129
12.7.
Literatura
1. Kurek W., Warszawa 2007, „Turystyka”, Wydawnictwo Naukowe PWN
2. Gołembski G.,2009, „Kompendium wiedzy o turystyce”, Wydawnictwo Naukowe PWN
3. Sobczyk M., Warszawa 1998, „Statystyka”, Wydawnictwo Naukowe PWN
4. Jóźwiak J., Warszawa 1995, „Statystyka od podstaw”, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne
5. Luszniewicz A., Warszawa 1987, „Statystyka ogólna”, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne
6. www.stat.gov.pl
7. www.intur.com.pl
130
13. Mierniki ekonomiczne
Tomasz Kępiński, Michał Kołacz
13.1.
Zadanie metody
Zadaniem metody jest dostarczenie odpowiednio przetworzonych informacji analitycznych, które
są potem wykorzystywane do oceny jednostek gospodarczych i podejmowania decyzji na szeroko
pojętej płaszczyźnie wszystkich aspektów, których dotyczą mierniki ekonomiczne.
13.2.
Przeprowadzenie metody
Do oceny wielkości popytu turystycznego wykorzystuje się dwie grupy mierników: wartościowe i
ilościowe. Z ekonomicznego punktu widzenia najwłaściwsze, choć nie zawsze dostępne, są
wartościowe miary popytu. Za niezwykle cenną wartościową miarę popytu należy uznać wydatek
turystyczny. Jak już wspomniano, za wydatek turystyczny przyjęło się rozumieć całkowite wydatki
konsumpcyjne poniesione przez odwiedzającego lub na jego rzecz na podróż oraz pobyt w miejscu
docelowym, pozostające w związku z tą podróżą. Zgodnie z najnowszymi definicjami przyjętymi w
statystyce turystyki pojęcie wydatków turystycznych obejmuje bardzo wiele pozycji: począwszy od
zakupu dóbr i usług konsumpcyjnych związanych z podróżą i pobytem, kończąc zaś na zakupie
przedmiotów osobistego użytku, pamiątek i prezentów dla rodziny i przyjaciół. W ramach tej definicji
mieszczą się również wydatki na dobra trwałego użytku o charakterze konsumpcyjnym, bez względu
na ich wartość (namioty, plecaki, sprzęt turystyczny, biżuteria, dzieła sztuki).
Najważniejsze najczęściej wykorzystywane miary ilościowe to:
- poziom uczestnictwa danej populacji w turystyce (aktywność turystyczna),
- liczba podróży (analizowana według różnych cech: np. podróży krajowych i zagranicznych,
- długo- i krótkoterminowych, turystycznych i beznoclegowych),
- częstotliwość podejmowania podróży,
- średnia długość pobytu,
- wielkość ruchu turystycznego (mierzona liczbą odwiedzających)
131
Wskaźniki opisujące podaż turystyczną
Zgodnie z przedstawionymi rozważaniami, wskaźniki podaży turystycznej powinny opisywać oba jej
elementy, tj. usługi i jednostki, które je wytwarzają. Wskaźniki te mogą mieć charakter rzeczowy lub
wartościowy i powinny dostarczać informacji o następujących aspektach podaży:
- wielkości podaży usług,
- wartości sprzedaży, kategoriach ekonomicznych: wartości dodanej, kosztach, obrotach, wyniku
finansowym, nakładach inwestycyjnych, charakterystyce i strukturze podmiotów podaży.
Wskaźniki opisujące podaż usług turystycznych mogą mieć charakter wielkości absolutnych lub
względnych; te ostatnie ilustrują intensywność występowania analizowanych zjawisk i pozwalają na
dokonywanie porównań między różnymi regionami i krajami. W odniesieniu do analizowanych usług
można wskazać wskaźniki odnoszące się do wszystkich, jak i szczegółowe rozwiązania stosowane do
wybranych z nich. Wszystkie miary wartościowe mają charakter uniwersalny, specyficzne są jedynie
niektóre wskaźniki rzeczowe.
Wskaźniki rzeczowe mają szczególne znaczenie w przypadku określania rozmiarów potencjalnej
podaży usług. Najpełniejszy obraz można uzyskać mnożąc liczbę dostępnych usług przez czas
działania obiektu. W przypadku bazy noclegowej liczbę dostępnych usług w określonym momencie
określa liczba miejsc noclegowych lub pokoi, w transporcie pojemność taboru, w usługach kulturalno-
rekreacyjnych pojemność obiektów. Wskaźniki rzeczowe wykorzystywane są też do określenia
stopnia wykorzystania potencjału usługowego: liczba sprzedanych usług odnoszona jest do
potencjalnej podaży.
Wartość sprzedaży, podobnie jak koszty, wynik finansowy i pozostałe kategorie ekonomiczne
wyrażane są w jednostkach pieniężnych w sposób standardowy dla statystyki gospodarczej, która w
dużym stopniu wykorzystuje zasady rachunkowości.
Treść i konstrukcja wskaźników opisujących wymienione aspekty podaży w przypadku usług
noclegowych przedstawia się następująco:
W zakresie potencjalnych rozmiarów podaży:
- liczba miejsc noclegowych (lub pokoi) ogółem, według rodzajów i typów obiektów noclegowych,
według rozmieszczenia terytorialnego (województwa, typ atrakcji turystycznych, klasa miejscowości
itp.);
- nominalna liczba noclegów (lub pokoi), tzn. liczba miejsc (pokoi) razy liczba dni działania według
wymienionych wcześniej kryteriów;
132
- liczba miejsc noclegowych (pokoi) na 1000 mieszkańców lub 100 km2;
- liczba obiektów według rodzaju i ewentualnie kategorii, klasy wielkości, rozmieszczenia
W zakresie wielkości sprzedaży:
- liczba korzystających i udzielonych noclegów według opisanych kryteriów;
- stopień wykorzystania miejsc noclegowych (pokoi);
- wielkość wpływów ze sprzedaży usług,
- wielkość wpływów z jednego pokoju (RevPAR), przeciętna cena pokoju (ADR) oraz wynik
finansowy brutto z pokoju (GOPPAR).
13.3.
Dane do zagospodarowania
Zestaw wskaźników opisujących popyt turystyczny i czynniki ekonomiczne wpływające na jego
rozwój: ogromna złożoność popytu turystycznego, a zatem konieczność wyboru do badania zarówno
najważniejszych dla turystyki segmentów rynku, jak i obszarów emisji ruchu turystycznego o
kluczowym dla Polski znaczeniu. W odniesieniu do zagranicznej turystyki przyjazdowej zdecydowano
się poddać empirycznej weryfikacji przyjazdy ogółem, cztery segmenty wyodrębnione ze względu na
cel podróży (typowa turystyka, odwiedziny u krewnych i znajomych, podróże służbowe i zakupy na
własne potrzeby) oraz pięć istotnych dla Polski rynków emisyjnych (Niemcy, Wielka Brytania,
Francja, Holandia i Ukraina), podzielonych następnie na cztery najważniejsze segmenty:
Kraje
Typowa turystyka Typowa turystyka Odwiedziny
u krewnych i
znajomych
Zakupy
Francja
X
X
X
Holandia
X
X
Niemcy
X
X
X
X
Ukraina
X
X
X
W.Brytania
X
X
X
Spośród dostępnych mierników popytu turystycznego nierezydentów, w pracy zaproponowano
uwzględnienie następujących:
1. Liczba podróży turystów odwiedzających Polskę – ogółem i z wybranych krajów.
2. Liczba podróży odwiedzających jednodniowych (ogółem, z Niemiec oraz z Ukrainy.
133
3. Liczba turystów zagranicznych nocujących w obiektach zbiorowego zakwaterowania – ogółem i
z wybranych krajów.
4. Liczba noclegów sprzedanych turystom zagranicznym nocującym w hotelach – ogółem i z
wybranych krajów.
5. Liczba noclegów turystów zagranicznych w obiektach hotelarskich.
6. Przeciętne wydatki turystyczne (na podróż) – wybrane kraje, wybrane segmenty rynku.
7. Przeciętne wydatki odwiedzających jednodniowych.
Jeśli chodzi o popyt turystyczny mieszkańców Polski, w opracowaniu zaproponowano rozróżnienie
popytu na zagraniczną turystykę wyjazdową i turystykę krajową, tę ostatnią z podziałem na wyjazdy
długo i krótkookresowe, podejmowane w celach wypoczynkoworekreacyjnych. W analizie
uwzględniono następujące zmienne zależne charakteryzujące spożycie turystyczne mieszkańców
Polski:
1. Liczba podróży turystycznych w ciągu roku (przynajmniej z jednym noclegiem) w podziale na
długo i krótkookresowe.
2. Liczba zagranicznych podróży turystycznych (przynajmniej z jednym noclegiem).
3. Liczba rezydentów korzystających z obiektów zakwaterowania zbiorowego.
4. Liczba noclegów udzielonych rezydentom w obiektach zakwaterowania zbiorowego.
5. Wielkość przeciętnych wydatków na podróże turystyczne krajowe (długo i krótkookresowe) oraz
na wyjazdy zagraniczne.
Z grupy licznych czynników ekonomicznych oddziałujących na popyt turystyczny nierezydentów
do modelu wybrano następujące zmienne objaśniające:
1. Produkt krajowy brutto na jednego mieszkańca (w PPS) i jego zmiany – wybrane kraje
generujące ruch turystyczny do Polski.
2. Stopa bezrobocia – wybrane kraje generujące ruch turystyczny do Polski.
3. Stopa oszczędności – wybrane kraje generujące ruch turystyczny do Polski.
4. Kursy walut w okresie t;
5. Kursy walut w okresie t-1; wprowadzenie tej zmiennej pozwala na zbadanie, czy na popyt
turystyczny w okresie badanym (t) wpływają kursy wymiany walut w poprzednim okresie (t-1);
134
6. Poziom inflacji zarówno w Polsce, jak i w wybranych krajach emisyjnych.
7. Zmiany poziomu cen w wybranych do analizy krajach generujących ruch turystyczny do Polski
(CPI).
8. Zmiany poziomu cen w Polsce (CPI).
9. Zmiany cen wybranych dóbr i usług, najczęściej nabywanych w Polsce przez turystów i
odwiedzających jednodniowych (cen usług w hotelach i restauracjach, usług biur podróży, usług
rekreacyjnych, cen paliw, żywności, odzieży, usług w transporcie lotniczym i kolejowym); warto
wspomnieć, że zmiany tych cen są zazwyczaj współzależne ze zmianami CPI, nie można ich zatem
włączać do modelu równocześnie z CPI ponieważ mogą wywołać efekt autokorelacji; w
przeprowadzonej analizie uwzględniono to zastrzeżenie.
10. Wielkość obrotów handlowych z zagranicą (poziom eksportu i importu).
11. Dynamika zmian spożycia prywatnego w kraju emisji.
Do modelu wybrano także dwa dodatkowe, ważne czynniki:
1. Liczebność populacji – wybrane kraje wysyłające.
2. Istotne wydarzenia sportowe, kulturalne, polityczne: zmienne losowe (1), (2), (3) i (4).
Szczególnych wyjaśnień wymaga włączenie do analizy zmiennych wskazujących na oddziaływanie
ważnych wydarzeń politycznych i społecznych, w odmienny sposób oddziałujących na przyjazdy
turystów do Polski z wybranych krajów. W analizie wzięto pod uwagę następujące zmienne:
- zmienna losowa (1) związana jest z wydarzeniami z września 2001 roku; przyjmuje ona: o wartość
równą 1 dla roku 2001 w odniesieniu do Ukrainy; dla pozostałych lat wartość zero; o wartość równą 1
dla lat 2001 i 2002 w odniesieniu do Niemiec, Wielkiej Brytanii, Francji i Holandii; dla pozostałych
lat wartość zero.
- zmienna losowa (2) związana jest ze zmianami zasad przekraczania granic i wejściem Polski do UE;
przyjmuje ona: o wartość równą 1 dla lat 2004 i 2005 w odniesieniu do krajów Unii Europejskiej; dla
pozostałych lat wartość równą zero; o wartość równą 1 dla lat 2003 i 2004 w odniesieniu do Ukrainy
(z uwagi na efekt wprowadzenia wiz); dla pozostałych lat wartość równą zero. W drugim etapie
analizy również dla roku 2007 dodano wartość równą 1 z uwagi na fakt, że granice Polski z Rosją,
Ukrainą i Białorusią stały się zewnętrznymi granicami strefy Schengen a ich przekraczanie przez
rezydentów sąsiedzkich krajów wschodnich nie należących do UE, w tym dla Ukrainy, stało się
bardzo utrudnione
135
- zmienna losowa związana z ogólnoświatowym kryzysem finansowym ( w 2008 i 2009 dla
wszystkich krajów przyjmuje wartość 1);
- zmienna losowa związana z przewodniczeniem Polski w UE; w 2011 roku przyjmuje ona wartość 1.
Cząstkowym miernikiem popytu turystycznego w odniesieniu do określonych segmentów rynku
może być także popyt na usługi biur podróży mierzony wartością sprzedanych pakietów
turystycznych.
W odniesieniu do usług pośrednio organizatorskich wskaźniki to:
W zakresie wielkości podaży
- liczba punktów sprzedaży w przypadku organizatorów (i ewentualnie pośredników) oraz agentów
podróży ogółem i według kryteriów geograficznych;
- liczba przygotowanych miejsc dla uczestników imprez turystycznych; w przypadku organizatorów
podróży można zastosować kryteria związane z segmentacją obsługiwanych klientów: oferty masowe i
niszowe, turystyka krajowa, wyjazdowa, przyjazdowa, wypoczynkowa, biznesowa itp.
W zakresie wielkości sprzedaży:
- liczba sprzedanych imprez (według wymienionych wyżej kryteriów),
- liczba sprzedanych biletów, ewentualnie liczba obsłużonych osób,
- wartość sprzedaży ogółem i według wybranych kryteriów segmentacji rynku,
- odsetek sprzedanej oferty;
- przeciętna wielkość sprzedaży na jednego klienta.
Jeśli chodzi o wskaźniki opisujące podmioty wytwarzające usługi turystyczne, to są one zasadniczo
wspólne dla wszystkich przedsiębiorstw. Jak wspomniano wyżej, obejmują informacje o statusie
prawnym, o ewentualnym zaangażowaniu kapitału zagranicznego, lokalizacji, liczbie zatrudnionych,
liczbie jednostek lokalnych, a w zakresie danych ekonomicznych – o obrotach, kosztach i wyniku
finansowym.
Jak już wspomniano, wskaźniki opisujące popyt turystyczny opierać się mogą nie tylko na miarach
wartościowych (wydatkach turystycznych), ale także na wielkości i strukturze ruchu turystycznego
(miary ilościowe). Trzeba jednak pamiętać, że są to miary bardzo niedoskonałe. Poziom wydatków
turystycznych związanych z indywidualnymi podróżami jest różny, a zatem poziom ekonomicznego
oddziaływania poszczególnych podróżnych też jest niejednorodny. Miary ilościowe (ruch turystyczny
136
i jego struktura) to zatem wskaźniki nie pozbawione wad. Mimo to są one często wykorzystywane ze
względu na fakt, że badanie wydatków turystycznych, najwłaściwszego miernika popytu
turystycznego, jest niełatwe i również nie pozbawione wad. Wobec tych trudności, wielu autorów
posługuje się miernikami ilościowymi na równi z wartościowymi.
13.4.
Dane zdobyte z metody
Dane otrzymane z metody wskazują jak obserwowane zjawisko w danym okresie ma się do
poprzedniego badanego okresu. Wykazuje czy badane zjawisko odnotowuje swój progres czy regres
pomagając przewidzieć jak dane zjawisko będzie się zachowywać w przyszłości. Oraz jak zapobiegać
zmianą negatywnym.
Tab. 1 Przykładowe mierniki ekonomiczne
Mierniki:
Kraje wysoko
rozwinięte:
Kraje średnio
rozwinięte:
Kraje nisko rozwinięte:
Ekonomiczne:
(PKB > 10000 $ na rok
na osobę)
Na taką wysokość
PKB
per
capita
wpływa zastosowanie
nowoczesnych
technologii
w
produkcji, co pozwala
na obniżenie kosztów
i większy dochód.
Dodatkowo
nowoczesne gałęzie
przemysłu podnoszą
tą wartość. Również
decydującą rolę w
strukturze
zatrudnienia
pełnią
usługi,
które
umożliwiają większe
zarobki
USA 33 836 $ / rok / os.
Japonia 22 590 $ / rok /
os.
(30000 - 10000 $ na rok
na osobę)
Poziom PKB jest znacznie
mniejszy niż w krajach
wysoko rozwiniętych.
Jest to głównie
spowodowane różnicami
w strukturze
zatrudnienia, zwłaszcza
znacznie mniejszym
udziale usług.
Specyficzną kategorię
stanowią kraje naftowe -
ich niższy poziom PKB
wynika z
niedemokratycznego
ustroju,
nierównomiernym
podziale dochodów oraz
nierozwiniętych innych
gałęzi przemysłu.
Czechy 12 220 $ / rok /
os.
Polska 8 250 $ / rok / os
(PKB < 30000 $ na rok na
osobę)
Niski poziom miernika
wynika głównie ze
struktury zatrudnienia
skupiającej się na
rolnictwie. W produkcji
brakuje nowoczesnych
technologii, co również
wyklucza nowoczesne
gałęzie przemysłu.
137
PKB per capita:
PKB wg parytetu siły
nabywczej walut na
1 mieszkańca w tys.
USD
(powyżej 20)
Belgia 22,9
Dania 23,2
USA 29,2
(4-20)
Polska 6,7
Argentyna 9,8
Rosja 4,2
(poniżej 4)
Indie 1,6
Najwyższy wskaźnik PKB jest w krajach wysoko rozwiniętych o sporych,
dochodach, wysokich obrotach w handlu zagranicznym i dobrze
wykształconej ludności która produkuje dużą ilość dóbr materialnych. Kraje
ubogie, o niskich dochodach mają najniższy wskaźnik PKB.
Dochód narodowy:
(Powyżej 10.000 USD)
Japonia – 37.800 USD
Szwajcaria – 44.000 USD
(10.000 – 800 USD)
Polska – 3.500 USD
Węgry – 4.400 USD
(Poniżej 800 USD)
Kenia 330 USD
Indie 390 USD
Wskaźnik ten pokazuje jakimi środkami finansowymi mogą dysponować
mieszkańcy, jednak może on nie odzwierciedlać rzeczywistego poziomu życia,
gdyż miejscowa waluta przeliczana jest na dolary.
Majątek narodowy:
W krajach
wysokorozwiniętych
główna rolę odgrywają
surowce mineralne
i zasoby
naturalne. Do krajów
posiadających
największy majątek
zaliczamy: Austrię,
Kanadę i Luksemburg.
W krajach słabiej rozwiniętych większą część
majątku narodowego stanowią zasoby ludzkie.
138
Gospodarcze:
USA 64 km
Włochy 100 km
Polska 79,9 km
Węgry 31 km
Nepal 7 km
Drogi na 100 km2:
Wskaźnik ten jest najwyższym w krajach wysoko i średnio rozwiniętych, z
kolei w tych grupach jest on najwyższy w państwach o najmniejszej
powierzchni. Liczy się każda osoba zdolna do pracy, czyli duża liczba
zaludnienia i osoby wykształcone, które są potrzebne do budowy dróg
Autostrady na 100
km2:
Sprawna sieć
komunikacyjna jest
niezbędna ze względu
na dużą ilość
samochodów w kraju
oraz rozwiniętą
turystykę.
Holandia 334 km / 100
km2
Japonia 230 km / 100
km2
Nie istnieje tak duże
zapotrzebowanie na
autostrady jak w krajach
wysoko rozwiniętych,
głównie ze względu na
ich mniejsze rozmiary.
Brakuje również
funduszy na nowe drogi.
Węgry 88,5 km / 100
km2
Ukraina 28,2 km / 100
km2
Kraje te nie posiadają
autostrad.
Linie kolejowe na
100 km2:
Francje 6 km
Holandia 6,8 km
USA 6,3 km
Czechy 9,4 km
Polska 6,8 km
Etiopia 0,7 km
Indie 0,2 km
Najdłuższą sieć linii kolejowych mają państwa Europy Zachodniej i Japonia.
Mniejszą państwa o dużej powierzchni (np.: Kanada czy USA). W krajach
średnio rozwiniętych kolej łączy głównie obszary wydobywcze z portami +
rożnego rodzaju obszarami zajmującymi się przetwórstwem surowców
wydobywczych.
139
Produkcja energii
elektrycznej na 1
mieszkańca:
W państwach, w których
produkcja przemysłowa
jest wysoka zużywa się
dużo energii, tym
samym dużo się jej
produkuje np.:
USA 12.712
Francja 8483
Japonia 7907
Poza tym kraje leżące
w strefach
klimatycznych, gdzie
dzień jest krótki
zużywają dużo energii
na oświetlenie np.:
Norwegia – 28.242
Kanada – 18.140
Na ilość produkowanej
energii wpływa również
powierzchnia danego
kraju np.: USA, Kanada.
W państwach gdzie
produkcja przemysłowa
stoi na średnim
poziomie, kraje
przeważnie nie są zbyt
duże zużywa się średnie
ilości energii i tyle samo
się jej produkuje np.:
Polska 3.603
Czechy 5.886
W krajach tych nie
używa się energii do
celów przemysłowych.
Najczęściej leżą one
w strefie
międzyzwrotnikowej
gdzie dzień jest długi,
dzięki czemu nie
zużywają energii na
oświetlenie. W
niektórych rejonach
Afryki pojęcie energii
elektrycznej jest
nieznane.
13.5.
Zastosowanie metody dla rozwoju turystyki i rekreacji
Jeśli chodzi o wydatki z ekonomicznego punktu widzenia ważna jest zarówno analiza przeciętnych
wydatków na podróż, jak i na dzień pobytu. Na potrzeby oceny wpływu wydatków na poszczególne
rodzaje działalności turystycznej w obszarze zainteresowań powinna się znaleźć także rodzajowa
struktura wydatków, a zwłaszcza:
- wydatki na noclegi,
140
- wydatki na wyżywienie (z wyszczególnieniem usług gastronomicznych oraz zakupu artykułów
spożywczych i napojów),
- wydatki na transport (w tym na zakup paliwa, zakup biletów oraz pozostałe wydatki na transport,
jak naprawy czy wynajem samochodu),
- wydatki na usługi rekreacyjne, sportowe, związane ze zwiedzaniem,
- wydatki na zakupy (upominki bądź zakupy przeznaczone na własny użytek).
Zmiany definicji wydatku turystycznego, odnoszące się przede wszystkim do zakresu dóbr i usług,
które są uznawane jako turystyczne (włączenie konsumpcyjnych dóbr trwałego użytku o wysokiej
wartości nabywanych w związku z podróżą turystyczną) skłaniają do wyodrębnienia szóstej grupy
rodzajowej wydatków, obejmującej właśnie wydatki poniesione na zakupy o znacznej wartości. Brak
takiego wyodrębnienia może stać się przyczyną zakłóceń w analizie statystycznej badanego zjawiska
(pojawienie się znaczących dla tej analizy wielkości skrajnych, odstających).
13.6.
Literatura
1. Renata Tylińska, Maria Wajgne, rok 2009 Ekonomia i prawo w turystyce Poradnik metodyczny
2. Wiesława Makać, rok wydania: 2010 Statystyka ekonomiczna. Wybrane mierniki
makroekonomiczne
3. Aleksander Panasiuk Ekonomika turystyki Wydawnictwo Naukowe PWN , 2011
4. T. Sinclair i M. Stabler: The Economics of Tourism. Londyn. Nowy Jork. Routledge 1998, s. 41.
5. Wiedza nabyta na zajęciach z przedmiotu "Ekonomika w turystyce i rekreacji" II rok I stopnia
Turystyka i rekreacja Wydział Nauk o Ziemi US.
14. Opracowanie ekofizjograficzne
Dodatkowe, awaryjne
141
15. Oddziaływanie inwestycji na środowisko OIŚ
Anna Piskorska, Natallia Shyshkina, Mateusz Śliwczyński, Wojciech
Zakrzewski
15.1.
Przedstawienie metody
Umiejętność przewidywania skutków inwestycji pełni ważną rolę w ochronie środowiska
przyrodniczego. Podczas procesu inwestycyjnego przedsiębiorca powinien przeprowadzić OOŚ czyli
ocenę oddziaływania na środowisko. Inwestycje, przy których należy przeprowadzić ocenę inwestycji
na środowisko zostały ujęte w “Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie
przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko”.
Tab. 1.1. Podział przedsięwzięć.
1
Przedsięwzięcie
Przedsięwzięcia
wymienione w
rozporządzeniu RM,
czyli wymagające
przed ich realizacją
uzyskania decyzji o
środowiskowych
uwarunkowaniach
Przedsięwzięcie
mogące zawsze
znacząco
oddziaływać na
środowisko,
czyli ujęte w §2
rozporządzeniu
RM
Przeprowadzenie oceny
oddziaływania na środowisko
wymagane
2
Przedsięwzięcie
mogące
potencjalnie
znacząco
oddziaływać na
środowisku,
czyli ujęte w §3
rozporządzeniu
RM
Przeprowadzenie oceny
oddziaływania na środowisko
zależne od wyników
screeningu
3
Przedsięwzięcia nie
wymienione
w rozporządzeniu RM
i nie wymagające
przed ich realizacją
uzyskania decyzji
o środowiskowych
uwarunkowaniach
„Badanie” i ewentualna ocena
wpływu na obszary Natura
2000 (w ramach
postępowania zmierzającego
do wydania decyzji
zezwalającej na realizację
przedsięwzięcia)
www.gdos.gov.pl
142
Przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko opisano w rozporządzeniu jako:
– obiekty,
– procesy,
– w sposób łączny (obiekt i proces)
Znajdujące się w rozporządzeniu przedsięwzięcia, tak w § 2, jak i § 3, można przypisać do
następujących kategorii:
– gospodarka wodna, w tym w rolnictwie,
– leśnictwo i rolnictwo, w tym hodowla zwierząt,
– magazynowanie,
– odpady i ścieki,
– przemysł chemiczny,
– przemysł drzewno-papierniczy,
– przemysł energetyczny, w tym energetyka jądrowa,
– przemysł lekki,
– przemysł mechaniczny,
– przemysł metalurgiczny,
– przemysł mineralny,
– przemysł spożywczy,
– przemysł wydobywczy,
– rekreacja i turystyka,
– systemy transportowe,
– zabudowa,
– inne.
143
Ocena oddziaływania inwestycji na środowisko zawiera
analizę skutków decyzji dla środowiska wraz z propozycjami ich wyeliminowania lub
łagodzenia jeżeli są negatywne;
przygotowanie raportu dokumentującego te skutki i propozycje;
przeprowadzenie konsultacji społecznych i wymaganych uzgodnień;
wzięcie pod uwagę przy podejmowaniu decyzji opinii z uzgodnień, komentarzy z konsultacji i
zapisów zawartych w raporcie;
poinformowanie o podjętej decyzji wraz z wyjaśnieniami nt. nieuwzględnionych komentarzy i
zapisów;
15.2.
Raport
Raport oddziaływania na środowisko, powinien być zgodny z art. 66 Ustawy o udostępnianiu
informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach
oddziaływania na środowisko.
Raport zawiera:
1. Opis planowanego przedsięwzięcia, a w szczególności:
charakterystykę całego przedsięwzięcia i warunki użytkowania terenu w fazie budowy i
eksploatacji lub użytkowania,
główne cechy charakterystyczne procesów produkcyjnych,
przewidywane rodzaje i ilości zanieczyszczeń, wynikające z funkcjonowania planowanego
przedsięwzięcia;
2. Opis elementów przyrodniczych środowiska objętych zakresem przewidywanego oddziaływania
planowanego przedsięwzięcia na środowisko, w tym elementów środowiska objętych ochroną na
podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody;
3. Opis istniejących w sąsiedztwie lub w bezpośrednim zasięgu oddziaływania planowanego
przedsięwzięcia zabytków chronionych na podstawie przepisów o ochronie zabytków i opiece nad
zabytkami;
144
4. Opis przewidywanych skutków dla środowiska w przypadku niepodejmowania przedsięwzięcia;
5. Opis analizowanych wariantów, w tym:
wariantu proponowanego przez wnioskodawcę oraz racjonalnego wariantu alternatywnego,
wariantu najkorzystniejszego dla środowiska wraz z uzasadnieniem ich wyboru;
6. Określenie przewidywanego oddziaływania na środowisko analizowanych wariantów, w tym
również w przypadku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, a także możliwego
transgranicznego oddziaływania na środowisko;
7. Uzasadnienie proponowanego przez wnioskodawcę wariantu, ze wskazaniem jego oddziaływania
na środowisko, w szczególności na:
ludzi, rośliny, zwierzęta, grzyby i siedliska przyrodnicze, wodę i powietrze,
powierzchnię ziemi, z uwzględnieniem ruchów masowych ziemi, klimat i krajobraz,
dobra materialne,
zabytki i krajobraz kulturowy, objęte istniejącą dokumentacją, w szczególności rejestrem lub
ewidencją zabytków,
wzajemne oddziaływanie między elementami, o których mowa w lit. a-d;
8. Opis metod prognozowania zastosowanych przez wnioskodawcę oraz opis przewidywanych
znaczących oddziaływań planowanego przedsięwzięcia na środowisko, obejmujący bezpośrednie,
pośrednie, wtórne, skumulowane, krótko-, średnio- i długoterminowe, stałe i chwilowe oddziaływania
na środowisko, wynikające z:
istnienia przedsięwzięcia,
wykorzystywania zasobów środowiska,
emisji;
9. Opis przewidywanych działań mających na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację
przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, w szczególności na cele i przedmiot ochrony
obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru;
145
10. Dla dróg będących przedsięwzięciami mogącymi zawsze znacząco oddziaływać na środowisko:
określenie założeń do:
- ratowniczych badań zidentyfikowanych zabytków znajdujących się na obszarze planowanego
przedsięwzięcia, odkrywanych w trakcie robót budowlanych,
- programu zabezpieczenia istniejących zabytków przed negatywnym oddziaływaniem planowanego
przedsięwzięcia oraz ochrony krajobrazu kulturowego,
analizę i ocenę możliwych zagrożeń i szkód dla zabytków chronionych na podstawie
przepisów o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, w szczególności zabytków
archeologicznych, w sąsiedztwie lub w bezpośrednim zasięgu oddziaływania planowanego
przedsięwzięcia;
11. Jeżeli planowane przedsięwzięcie jest związane z użyciem instalacji, porównanie proponowanej
technologii z technologią spełniającą wymagania, o których mowa w art. 143 ustawy z dnia 27
kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska;
12. Wskazanie, czy dla planowanego przedsięwzięcia jest konieczne ustanowienie obszaru
ograniczonego użytkowania w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo
ochrony środowiska, oraz określenie granic takiego obszaru, ograniczeń w zakresie przeznaczenia
terenu, wymagań technicznych dotyczących obiektów budowlanych i sposobów korzystania z nich;
nie dotyczy to przedsięwzięć polegających na budowie drogi krajowej;
13. Przedstawienie zagadnień w formie graficznej;
14. Przedstawienie zagadnień w formie kartograficznej w skali odpowiadającej przedmiotowi i
szczegółowości analizowanych w raporcie zagadnień oraz umożliwiającej kompleksowe
przedstawienie przeprowadzonych analiz oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko;
15. Analizę możliwych konfliktów społecznych związanych z planowanym przedsięwzięciem;
16. Przedstawienie propozycji monitoringu oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na etapie
jego budowy i eksploatacji lub użytkowania, w szczególności na cele i przedmiot ochrony obszaru
Natura 2000 oraz integralność tego obszaru;
146
17. Wskazanie trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy, jakie
napotkano, opracowując raport;
18. Streszczenie w języku niespecjalistycznym informacji zawartych w raporcie, w odniesieniu do
każdego elementu raportu;
19. Nazwisko osoby lub osób sporządzających raport;
20. Źródła informacji stanowiące podstawę do sporządzenia raportu.
15.3.
Inwestycje turystyczne – przykłady
Poniżej przedstawione są przykłady inwestycji powiązanych z turystyką i rekreacją ujętych w
rozporządzeniu RM. z dnia 9 listopada 2010 r.
§ 2. 1. Do przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko zalicza się
następujące rodzaje przedsięwzięć:
29) linie kolejowe wchodzące w skład transeuropejskiego systemu kolei dużych prędkości lub
transeuropejskiego systemu kolei konwencjonalnej, w rozumieniu ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o
transporcie kolejowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94, z późn. zm.3)), po których jest prowadzony
ruch pociągów międzynarodowych, wraz z terminalami transportu kombinowanego przeznaczonego
do obsługi przewozu rzeczy;
30) lotniska o podstawowej długości drogi startowej nie mniejszej niż 2 100 m;
31) autostrady i drogi ekspresowe;
32) drogi inne niż wymienione w pkt 31, o nie mniej niż czterech pasach ruchu, na łącznym odcinku
nie mniejszym niż 10 km;
33) porty lub śródlądowe drogi wodne pozwalające na żeglugę statków o nośności większej niż 1 350
t, w rozumieniu ustawy z dnia 21 grudnia 2000 r. o żegludze śródlądowej (Dz. U. z 2006 r. Nr 123,
poz. 857, z późn. zm.4))
§ 3. 1. Do przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko zalicza się
następujące rodzaje przedsięwzięć:
49) trasy narciarskie, tory bobslejowe, wyciągi narciarskie, w tym wyciągi do narciarstwa wodnego,
skocznie narciarskie, oraz urządzenia im towarzyszące;
147
50) ośrodki wypoczynkowe lub hotele, zlokalizowane poza terenami mieszkaniowymi, terenami
przemysłowymi, innymi terenami zabudowanymi i zurbanizowanymi terenami niezabudowanymi, w
rozumieniu przepisów rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 29
marca 2001 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków (Dz. U. Nr 38, poz. 454), wraz z
towarzyszącą im infrastrukturą, o powierzchni zabudowy nie mniejszej niż:
a) 0,5 ha na obszarach objętych formami ochrony przyrody, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1-5,
8 i 9 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, lub w otulinach form ochrony przyrody, o
których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1-3 tej ustawy,
b) 2 ha na obszarach innych niż wymienione w lit. a - przy czym przez powierzchnię zabudowy
rozumie się powierzchnię terenu zajętą przez obiekty budowlane oraz pozostałą powierzchnię
przeznaczoną do przekształcenia w wyniku realizacji przedsięwzięcia;
51) stałe pola kempingowe lub karawaningowe:
a) na obszarach objętych formami ochrony przyrody, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1-5, 8 i 9
ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody,
b) o powierzchni zagospodarowania nie mniejszej niż 0,5 ha na obszarach innych niż wymienione
w lit. a;
57) parki rozrywki, pola golfowe i stadiony, wraz z towarzyszącą im infrastrukturą;
58) linie kolejowe wraz z terminalami transportu kombinowanego przeznaczonego do obsługi
przewozu rzeczy inne niż wymienione w § 2 ust. 1 pkt 29 oraz mosty, wiadukty lub tunele liniowe w
ciągu dróg kolejowych;
15.4.
Wnioski
OOŚ ma na celu zapewnienie zrównoważonego rozwoju danego środowiska. Pokazuje nam
środowisko inwestycji, możliwość jego ochrony, udział społeczeństwa oraz ocenę oddziaływania na
środowisko. Ściśle powiązane z OOŚ jest idea zrównoważonej turystyki. Turystyka wykorzystuje
środowisko, przyciąga turystów, dlatego tak ważna jest jego ochorna. Idea zrównoważonej turystyki
jest próbą pogodzenia rozwoju społeczno-gospodarczego (w tym wypadku rozwoju turystyki) z
ochroną środowiska.
Każda z inwestycji ma wpływ na środowisko. Kilka z nich wyraźnie wpływa na otaczające je florę
i faunę. Przykładem który zaburza naturalny krajobraz jak i kłoci się z idea dobrego smaku jest
budynek hotelu Gołębiewski w Karpaczu. Każda z inwestycji musi spełniać szereg wymogów
zarówno konstrukcyjnych samego obiektu, bezpieczeństwa jak również jej wpływu na środowisko. W
tym celu tworzy się raporty, które mogą zamknąć drogę do realizacji danej inwestycji. Uwzględnienie
148
problemów zawartych w raporcie oraz znalezienie ich rozwiązanie daję zielone światło pod
inwestycje. Realizacja budowy gazo portu w Świnoujściu wymagała również takich raportów. Mimo
dość obszernego raportu prawie doszło do zniszczenia unikalnej roślinności występującej nad
świnoujskim wybrzeżu.
15.5.
Literatura
1. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących
znacząco oddziaływać na środowisko.
2. http://www.abrys.pl/analizy-i-projekty/inwestycje/ (osłona 27.11.2013)
3. Przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko – przewodnik po rozporządzeniu
Rady Ministrów, Wilżak T. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Warszawa 2011
149
Zakończenie
Przygotowany zbiór najważniejszych informacji o najważniejszych metodach ma stanowić wiedzę
o tematyce przedmiotu i ma również za zadanie zapoznania się z podstawowymi metodami, które są
stosowane w kompleksowej ocenie środowiska, aby student mógł poprawnie i samodzielnie
przeprowadzić ocenę środowiska dla potrzeb turystyki i rekreacji za pomocą odpowiednio dobranej
metody.
Praca zaliczeniowa ma głównie służyć do tworzenia i rozumienia istoty oceny środowiska na
turystyczne potrzeby gospodarcze i wypoczynkowe jak też zastosować wiedzę do budowania strategii
rozwoju turystyki w zgodzie z zasadami zrównoważonego rozwoju i polityki ekologicznej (znaczenie
środowiska dla turystyki), dzięki temu będzie można scharakteryzować mechanizmy potencjalnego
oddziaływania określonych działań turystycznych na środowisko, przez to będziemy w stanie
zapobiegać przed dewastacją, co wiąże się z ochroną i poprawą stanu przyrody.
Od autora
Głównym pomysłodawcą i autorem pracy zaliczeniowej jest student turystyki i rekreacji I roku
II stopnia, Krzysztof Gołębiowski.
Warto wspomnieć, że student turystyki i rekreacji I roku II stopnia, Marcin Kaczyński pomagał
autorowi przy tworzeniu dokumentu m. in. edytowanie tekstu, stworzenie tabeli do spisu treści itp.,
dzięki temu praca jest przejrzysta i uzyskała pozytywny efekt końcowy.