9. Wypowiedzi modalne

WYPOWIEDZI MODALNE

Micha

Krotoszy

ski

Prezentacja na prawach rękopisu

Modalność zdań

Modalność zdań to sposób w jaki zdania stwierdzają pewne fakty.
Ze względu na modalność zdania możemy podzielić na:

możliwość

jednostronna

może być A

Student może chodzić

na zajęcia

zdania asertoryczne

stwierdzają, że tak a tak jest

Prostokąt ma cztery boki.

zdania probalistyczne

stwierdzają, że tak a tak

może być

Prostokąt może mieć

cztery boki.

zdania apodyktyczne

stwierdzają, że tak a tak

być musi

Prostokąt musi mieć

cztery boki.

możliwość

dwustronna

może być A

i może być nie-A

Pies może być rasowy i

może nie być rasowy.

Modalność zdań (2)

zdania apodyktyczne:

Prostokąt musi mieć cztery boki.

zdania asertoryczne:

Prostokąt ma cztery boki.

zdania probalistyczne w

interpretacji jednostronnej:

Prostokąt może mieć cztery boki.

zdania probalistyczne w

interpretacji dwustronnej:

Prostokąt może mieć cztery boki

i może nie mieć czterech boków.

Znaczenie słowa „musi”

Gdy mówimy, że coś musi być takie a takie, to możemy używać tego słowa:

w interpretacji dynamicznej

w istniejącym zespole

okoliczności są takie, które

powodują, że musi być A

Jeśli Piotr jest starszy od ojca

Ani, to musi być starszy od Ani.

w interpretacji logicznej

ze zdań naszej wiedzy
wynika, że musi być A

Jeśli długość boku kwadratu

wynosi 4 cm, to jego pole

musi wynosić 16 cm

w interpretacji

aksjologicznej

z naszych ocen wynika,

że byłoby dobrze, gdyby A

Człowiek musi nakarmić

głodnych i napoić spragnionych.

w interpretacji

psychologicznej

Osoba mówiąc jest silnie

przeświadczona, że A

Z takim składem Barcelona

musi wygrać ten mecz.

w interpretacji tetycznej

stan A jest nakazany przez

jakąś normę

Każdy osiemnastolatek musi

zgłosić się na komisję

wojskową.

Znaczenie słowa „może”

Gdy mówimy, że coś może być takie a takie, to możemy używać tego słowa:

w interpretacji dynamicznej

w istniejącym zespole

okoliczności nie ma takich, które

powodują, że nieprawda, że A

Wilk może żyć w stadzie.

w interpretacji logicznej

ze zdań naszej wiedzy nie

wynika, że nieprawda, że A

Trójkąt może mieć

jeden kąt prosty.

w interpretacji

aksjologicznej

z naszych ocen nie wynika,

że byłoby dobrze, gdyby nie A

Każdy może wieczorem grać na

skrzypcach, jeśli nie przeszkadza

tym innym.

w interpretacji

psychologicznej

Osoba mówiąc ma

wątpliwości czy A

Może zaliczę to kolokwium.

w interpretacji tetycznej

stan A nie jest zakazany przez

jakąś normę / jakiś podmiot ma

kompetencję, by czynić A

Każdy trzeźwy osiemnastolatek

może kupić sobie alkohol. /

Minister może wydać

rozporządzenie.

Zależności modalne – musi i może

wynikanie

sprzeczność (jedno zdanie prawdziwe, drugie fałszywe)

przeciwieństwo (oba zdania mogą być fałszywe, ale oba nie mogą być prawdziwe)

oba zdania mogą być prawdziwe, ale oba nie mogą być fałszywe

musi być A

może być A

musi być nie-A

może być nie-A

może być A i

może być nie-A

Zależności modalne – „musi być A” prawdziwe

wynikanie

sprzeczność (jedno zdanie prawdziwe, drugie fałszywe)

przeciwieństwo (oba zdania mogą być fałszywe, ale oba nie mogą być prawdziwe)

oba zdania mogą być prawdziwe, ale oba nie mogą być fałszywe

musi być A

może być A

musi być nie-A

może być nie-A

może być A i

może być nie-A

Zależności modalne – „musi być A” fałszywe

wynikanie

sprzeczność (jedno zdanie prawdziwe, drugie fałszywe)

przeciwieństwo (oba zdania mogą być fałszywe, ale oba nie mogą być prawdziwe)

oba zdania mogą być prawdziwe, ale oba nie mogą być fałszywe

musi być A

może być A

musi być nie-A

może być nie-A

może być A i

może być nie-A

Modalności normatywne (deontyczne)

Jak już wskazano słowa „musi” i „może” w interpretacji tetycznej odnoszą
się do istnienia pewnych norm. Zdania zawierające te słowa używane
w

interpretacji

tetycznej

(zdania

deontyczne)

charakteryzują

modalność normatywną czynów.

Czyny mogą być przedmiotem obowiązku, a więc mogą być nakazane
albo mogą być zakazane. Jeśli czyn nie jest zakazany, to jest dozwolny.
Jeśli czyn nie jest nakazany, to jest fakultatyny. Jeśli czyn jest zarówno
dozwolony jak i fakultatywny (a więc nie jest zakazany i nie jest nakazany),
to jest on indyferentny, a więc nie jest przedmiotem obowiązku.

Zależności deontyczne

wynikanie

sprzeczność (jedno zdanie prawdziwe, drugie fałszywe)

przeciwieństwo (oba zdania mogą być fałszywe, ale oba nie mogą być prawdziwe)

oba zdania mogą być prawdziwe, ale oba nie mogą być fałszywe

czyn nakazany

czyn dozwolony

czyn fakultatywny

czyn indyferentny

czyn będący przedmiotem obowiązku

czyn zakazany