2009-02-12

1

NOWOCZESNE

PIELĘGNIARSTWO

mgr Michał Mandecki

Katedra Nauk Społecznych

Za umowną datę początku nowoczesnego pielęgniarstwa uznaje
się rok 1860 tj. rok założenia pierwszej szkoły pielęgniarskiej
przy szpitalu św. Tomasza w Londynie, szkoły powstałej
według nowatorskiej koncepcji Florencji Naghtinagle.
Koncepcja ta zawierała wiele założeń aktualnych do dnia
dzisiejszego, a za sprawą swe innowacyjności w krótkim czasie
wyparła stary system sprawowania opieki pielęgniarskiej na
całym świecie.
Do jej przyjęcia i rozpowszechniania, a także do dalszego
rozwoju pielęgniarstwa przyczyniło się wiele czynników
obiektywnych, należały do nich między innymi:

•

rozwój nauki, a szczególnie nauk medycznych,

•

techniki oraz

•

rozwój społeczny.

Niewątpliwie jednak, w sposób bardziej bezpośredni,
do przyjęcia nowej koncepcji i rozwoju nowoczesnego
pielęgniarstwa przyczyniły się:

•

ruch feministyczny,

•

zmiany, w zakresie ochrony zdrowia człowieka,

•

zmiany wprowadzane w szpitalach,

•

ówczesne wojny,

•

pielęgniarska działalność reformatorska
zapoczątkowana wcześniej.

Ruch feministyczny w swoim początkowym okresie
miał charakter krucjaty. Pierwsze bojowe feministki
domagały się zrównania w przywilejach z
mężczyznami, a więc:

•

udziału w życiu politycznym, głównie prawa do
głosowania i własności,

•

możliwości kształcenia się i

•

możliwości robienia kariery zawodowej.

Ruch ten przybierał różne formy, np. organizowanie
zjazdów, propagowanie idei za pośrednictwem
czasopism i wojowniczych wystąpień kobiet przy
różnych okazjach.

Dzięki rozwojowi medycyny dużego znaczenia

nabierała wówczas działalność mająca na celu

zapobieganie chorobom i zmniejszenie śmiertelności

między innymi poprzez:

•

reformy socjalne jako element walki

śmiertelnością niemowląt i opanowania gruźlicy.

•

organizowanie akcji szczepień przeciw ospie

nadal bardzo nękającej ludzi,

•

działania wychowawcze w celu wpływania na

podnoszenie poziomu higieny osobistej i higieny

mieszkań,

•

wprowadzenie higieny szkolnej.

Do podejmowania tych wszystkich zadań potrzebni

byli ludzie odpowiednio przygotowani.

Rozwój medycyny zapewnił naukowe podstawy do skutecznego

leczenia. Podejmowanie przez wykształconych lekarzy pracy w

szpitalu zmieniało całkowicie jego charakter. Z instytucji

charytatywnej, z przytułku dla biednych, z miejsca do

umierania, zmieniał się on w miejsce, w którym podejmowano

studia nad chorobą, pozwalające na coraz wnikliwsze jej

poznawanie i doskonalsze leczenie. Charakterystycznym dla

tego okresu podejściem lekarzy do pacjentów było studiowanie

"ciekawszych przypadków". Opierało się ono na wnikliwej

obserwacji chorego oraz na autopsji zwłok. Lekarze mieli także

wpływ na rozwiązania architektoniczne budowanych szpitali,

na ich wyposażenie i organizację. Zmienił się również status

niektórych osób. Miejsce siostry jako osoby głównej zajął

lekarz. Choć możliwości leczenia nie były jeszcze duże, to

jednak bardzo wyraźnie dawało o sobie znać zwątpienie co do

metod dotychczas stosowanych, takich jak upusty krwi, środki

przeczyszczające. Nowe metody diagnozowania pozwalały na

coraz lepsze rozpoznawanie chorób.

2009-02-12

2

Wnikliwa obserwacja chorych przez lekarzy, a także
wprowadzenie takich narzędzi, jak:

•

termometr lekarski, powszechnie używany przez
lekarzy po 1850 r.,

•

igła do wstrzykiwań podskórnych, w celu
precyzyjniejszego dawkowania leków,

•

zegarek z sekundnikiem, przydatny w pomiarach
tętna,

•

aparat do mierzenia ciśnienia krwi,

stwarzały konieczność lepszego przygotowania osób,
które zajmowały się pielęgnowaniem.
W chirurgii potrzebę tę stwarzały nowe możliwości
operacyjne: znieczulenie, postępowanie antyseptyczne,
nowe narzędzia i techniki operacyjne.

Na zrozumienie konieczności lepszego przygotowania
pielęgniarek wpłynęły także wojny:

•

napoleońskie (1800 - 1815),

•

krymska (1853-1856),

•

francusko-włoska z Austrią (1859 r.).

Idea humanitaryzmu wskazywała na konieczność
zapewnienia lepszej opieki nad rannymi i chorymi
żołnierzami. W czasie wojen potrzeba ta dawała o
sobie znać w sposób o wiele bardziej dramatyczny
aniżeli w czasie pokoju w szpitalach cywilnych.
Opieka nad rannymi żołnierzami, sprawowana przez
pielęgniarki, budziła w społeczeństwie dużą
przychylność.

Florencja Nightingale

ur.12.05.1820
zm.13.08.1910

Florencja Nightingale urodziła się we Florencji, w
zamożnej arystokratycznej rodzinie angielskiej. Pod
kierunkiem ojca, człowieka wszechstronnie
wykształconego i wielkiego społecznika, otrzymała
staranne wychowanie i wszechstronne wykształcenie.
Opanowała znajomość języków obcych: francuskiego,
niemieckiego, a także łaciny i greki. Studiowała nauki
przyrodnicze, historię i matematykę. Interesowała się
muzyką i sztukami plastycznymi, przejawiała
zdolności literackie. Od najwcześniej szych lat
cechowała ją jasność umysłu oraz siła charakteru.
Była głęboko religijna, ale równocześnie bardzo
tolerancyjna w stosunku do wierzeń innych.

W ciągu licznych podróży, zarówno po Anglii, jak i poza jej
granicami (Francja, Włochy, Szwajcaria, a później także
Grecja, Egipt, Niemcy), poznawała ówczesny świat, a
także wielu wybitnych ludzi. Od wczesnego dzieciństwa jej
główne zainteresowanie było jednak ukierunkowane na
pielęgniarstwo oraz na pracę wychowawczą z młodzieżą i
ludźmi trudnymi, wykolejonymi. W czasie podróży zawsze
zwiedzała szpitale. Kierowało ją tam wielkie współczucie
oraz poszukiwanie własnej drogi życia. Droga ta odbiegała
daleko od tej, na którą wprowadzało ją urodzenie,
wychowanie i wykształcenie. Pomimo kategorycznych
sprzeciwów ze strony rodziny w wieku 25 lat podjęła
ostateczną decyzję poświęcenia się pielęgnowaniu. W
związku z tą decyzją dążyła do zdobywania coraz więcej
doświadczeń.

•

W 1849 r. i 1851 r. krótkie pobyty w ośrodku
szkolenia diakonis w Kaiserswerth nad Renem.
Ośrodek ten wzbudził jej wielki zachwyt i umocnił w
postanowieniu.

•

Rok1853 . Florencja za zgodą matki obejmuje
stanowisko przełożonej w Domu Zdrowia dla
nauczycielek. W ciągu krótkiego czasu wprowadziła
tam wiele znaczących zmian organizacyjnych i
zapewniła poprawę opieki. Wprowadziła np.
kontrolę czasu pobytu chorych w tym domu, a
opuszczającym go zapewniła dalszą opiekę w domu.

2009-02-12

3

•

1854 r. toczyła się wojna krymska. Anglia i Francja stanęły

wówczas po stronie Turcji i wypowiedziały wojnę Rosji.

•

Ważna rola korespondentów wojennych którzy składali w Londynie

sprawozdania z placu boju. Wśród ich relacji znalazły się wieści o

tragicznych warunkach, w jakich znajdowali się ranni i chorzy

żołnierze oraz apele do podjęcia natychmiastowego działania na

rzecz ich ratowania.

•

Już wówczas opiekę nad rannymi i chorymi na froncie sprawowały

zarówno po Francuskiej, jak i Rosyjskiej stronie siostry

miłosierdzia.

•

Florencja Nightingale podejmuje decyzję wyjazdu na Krym i

zorganizowania opieki nad żołnierzami armii brytyjskiej. O

podjęcie się tej misji zwrócił się do niej lord Sidney Herbert,

ówczesny minister wojny, a równocześnie bliski jej znajomy.

Przyjmując ją Florencja Nightingale zastrzegła sobie prawo

przyjmowania i zwalniania pielęgniarek oraz kierowania ich pracą.

Warunek został przyjęty, a minister przez cały czas jej działalności

na Krymie służył pomocą i oparciem.

•

Październik 1854 roku Florencja z 38 dobranymi przez siebie
pielęgniarkami wyruszyła na front.

•

W grupie znajdowało się:

•

10 sióstr katolickich,

•

8 sióstr miłosierdzia państwowego szpitala
anglikańskiego,

•

6 pielęgniarek z instytutu św. Jana i

•

14 pielęgniarek z różnych szpitali londyńskich.

•

Florencja Nightingale dotarła Skutari na Krymie.

•

Ogromny trzypiętrowy szpital, dawne koszary tureckie,
pozbawiony był kanalizacji, otoczony wielkimi dołami
kloacznymi, był wypełniony po brzegi rannymi i chorymi
żołnierzami. Przy szpitalu nie było pralni ani odpowiedniej
kuchni. Sale były brudne i pełne różnego rodzaju robactwa.

•

O powietrzu w tych salach tak napisała w swoim

raporcie: ,,( ... ) nigdy nie doświadczyłam niczego, co

można by porównać z powietrzem, jakie panowało w nocy

w szpitalu w Skutari ( ... )”.

•

Ranni i chorzy leżeli razem na brudnych i cuchnących

łóżkach, w mundurach przesiąkniętych krwią, potem i

brudem, a żywieni byli ochłapami na wpół surowego

solonego mięsa, które dawano im jeden raz w ciągu dnia.

Talerzy ani sztućców nie było. Żadnej innej pomocy

właściwie nie otrzymywali.

•

Śmiertelność wynosiła 50 – 80 %.

•

Pod względem organizacyjnym w szpitalu panował

całkowity chaos, królowała biurokracja. Grupa

przybyłych pielęgniarek została przyjęta z niechęcią i

podejrzliwością, a nawet wrogością ze strony wszystkich

oficerów, urzędników i lekarzy.

•

Florencja Nightingale dokonała całkowitego przewrotu.

•

We wszystkich sprawach dotyczących pielęgnowania

pielęgniarki były podporządkowane wyłącznie Florencji,

a w sprawach leczenia - lekarzom.

•

Pracę rozpoczęła Florencja od likwidowania brudu i

stworzenia podstawowych warunków sanitarnych i

wygody dla chorych, a także oddzielenia chorych

zakaźnie od rannych. Zorganizowała pralnię i kuchnię.

•

To co wówczas robiła, opisywała słowami:

"Jestem obecnie kucharką, ekonomką, czyścicielką ustępów,

praczką, sklepikarką ( ... ) jestem pewnego rodzaju

handlarką towarów mieszanych, noży i widelców, łyżek

drewnianych, sienników, koszul, wanien cynkowych,

stołów i ławek, kapusty i marchwi, stołów operacyjnych,

ręczników i mydła, małych grzebieni i środków do

niszczenia wszy, nożyczek, nocników ( ... )".

•

W krótkim czasie, dzięki działalności Florencji

Nightingale, śmiertelność wśród żołnierzy - pacjentów

szpitala z około 50% do 80% zmniejszyła się do ok 2%.

•

Duże zmiany zachodziły także w tych, którymi się

opiekowała: zmniejszyła się demoralizacja, żołnierze

mniej się upijali, a oszczędzone pieniądze wysyłali do

rodzin w Anglii – za sprawą kasy oszczędności założonej

przez Florencję. Ona sama stała się dla nich kimś

uwielbianym. To wielkie uznanie przeniosło się także do

Anglii, gdzie jej popularność stawała się coraz większa.

•

Florencja Nightingale w czasie swojego pobytu na

Krymie zreformowała także francuskie i tureckie

szpitale wojskowe.

•

W 1856r. Florencja została mianowana generalną

przełożoną wszystkich szpitali wojskowych armii

brytyjskiej przez Sidneya Herbert .

•

Po zakończeniu wojny Florencja Nightingale powróciła do
Anglii i podjęła dalszą działalność zmierzającą do
poprawy warunków zdrowotnych żołnierzy w armii.

•

Warunki te były wówczas bardzo złe zarówno w
koszarach, jak i w szpitalach wojskowych.

•

Śmiertelność w koszarach angielskich była w tym czasie
2-krotnie większa aniżeli wśród ludności cywilnej. Po
zwiedzeniu szpitala wojskowego w Chatham powiedziała:
„Tak, to jest jeszcze jeden obraz systemu, który na Krymie
spowodował śmierć 1600 ludzi”.

•

Jej starania doprowadziły do powołania komisji, która
zajęła się sprawą poprawy stanu sanitarnego w armii.
Dla tej komisji przygotowała raport „Uwagi o
zdrowotności, wydajności i administracji sanitarnej w
armii brytyjskiej”.

2009-02-12

4

•

W ciągu wielu lat życia Florencja Nightingale działała

także na rzecz reformy szpitalnictwa cywilnego.

•

1849 r. wydała anonimowo małą broszurkę na temat

opieki pielęgniarskiej w Kaisenwerth, opracowaną

porównawczo w stosunku do sytuacji w tej dziedzinie w

Anglii.

•

1859 r. wydała „Uwagi o szpitalnictwie”. Opracowanie to

było efektem jej 13-letnich studiów prowadzonych w

wielu różnych szpitalach. Zawierało ono cenne uwagi

dotyczące budowy, rozwiązań architektonicznych,

wyposażenia i organizacji szpitala. Szczególną uwagę

poświęciła oddziałom położniczym, ze względu na

panującą w nich bardzo dużą śmiertelność. Oddzielnie

zajęła się szpitalami dziecięcymi. We wszystkich swoich

pracach bardzo dużą uwagę zwracała na izolację chorych

zakaźnie i zachowanie czystości.

•

Przez kilkadziesiąt lat Florencja Nightingale zajmowała się

problemami zdrowotnymi i społecznymi w Indiach.

•

1863 r. wydała pracę pt. „O stanie zdrowotności w armii w

Indiach”,

•

1873 r. „Życie czy śmierć w Indiach”. Wygłaszała również na ten

temat liczne referaty.

•

Florencja Nightingale interesowała się także sprawami socjalnymi

robotników.

•

Opracowała np. plan, który miał na celu zapewnienie każdemu

robotnikowi własnego mieszkania i kawałka ziemi.

•

Wzięła udział w walce z nierządem.

•

Wypowiadała się za nadaniem kobietom prawa głosu i wyboru do

parlamentu.

Od 1912 roku przyznawany jest zasłużonym pielęgniarkom z całego

świata Medal im. Florence Nightingale.

POMNIK
FLORENCE
NIGHTINGALE
LONDYN

2009-02-12

5

Koncepcja pielęgniarstwa
Florencji Nightingale

Florencja Nightingale nie miała żadnego formalnego

przeszkolenia pielęgniarskiego, była pielęgniarką

samoukiem. Wielka reforma opieki pielęgniarskiej była

jednak jej wielką pasją życiową.

•

Nową koncepcję pielęgniarstwa charakteryzowało to, że :

•

odbiegała całkowicie od wszystkiego, co w sprawach

pielęgnowania funkcjonowało w ówczesnej

rzeczywistości,

•

bardzo szeroko ujmowała zadania związane z

pielęgnowaniem, wskazywała na odrębność i potrzebę

samodzielności tej dziedziny,

•

wskazywała i uzasadniała potrzebę opierania

pielęgnowania na prawach naukowych,

•

potrzebę rozwoju naukowego pielęgniarstwa i

kształcenia pielęgniarek,

•

była całkowicie świecka, była głęboko humanitarna,

•

uznawała pielęgnowanie jako domenę kobiet.

•

Odcięcie się od ówczesnej rzeczywistości w dziedzinie

pielęgnowania wyrażało się w tej koncepcji ostrą krytyką i

wyraźnym odrzucaniem pielęgnowania podejmowanego po

amatorsku, przypadkowo, przez ludzi niewłaściwych i do tej

roli nie przygotowanych.

•

Pielęgniarstwo według tej koncepcji stawało się dziedziną,

dla której ideą przewodnią powinno być dążenie do tego,

"aby było lepiej".

•

Pielęgnowanie powinno mieć na celu pomaganie

człowiekowi, aby mógł żyć lepiej i zachować zdrowie, a

wówczas gdy choruje, powinno przyczyniać się do tego, żeby

procesy zdrowienia przebiegały jak najkorzystniej. Powinno

służyć także ludziom umierającym.

•

Przebywając na Krymie Florencja Nightingale wiele czasu

poświęcała opiece nad umierającymi żołnierzami. Według

niej pielęgnowanie człowieka chorego to nie tylko podawanie

leków i wykonywanie okładów, ale także:

•

zapewnienie świeżego powietrza,

•

światła,

•

ciepła,

•

czystości,

•

diety,

•

właściwe podawanie pożywienia,

•

zapewnianie spokoju,

•

uwalnianie od lęku,

•

uwzględnianie indywidualności człowieka i

•

poszanowanie jego godności.

•

Koncepcja ta zakładała potrzebę roztaczania różnorodnej

opieki również nad zdrowiem psychicznym człowieka.

•

W pielęgnowaniu chorego Florencja Nightingale bardzo

dużą wagę przywiązywała do umiejętności obserwacji i

właściwej interpretacji zauważonych objawów oraz

wykorzystywania ich zarówno w zapewnieniu właściwej

opieki, jak i w przekazywaniu odpowiednich informacji

lekarzowi.

•

Florencja Nightingale bardzo mocno podkreślała

konieczność odrębności i samodzielności pielęgniarstwa.

Według niej ta szeroka dziedzina działalności dla dobra

człowieka wymaga w praktyce szpitalnej odrębności

systemu organizacyjnego, w którym pielęgniarki

podlegają pielęgniarkom, a nie, jak to miało miejsce

dotychczas, lekarzom i pracownikom administracji,

którzy kontrolowali rutynowe czynności i dyscyplinę

pielęgniarek. Choć bowiem ówczesne przełożone

pielęgniarek w szpitalach angielskich formalnie miały

duże uprawnienia, to ich władza była wyraźnie

limitowana przez zarząd szpitala.

•

Z odrębnością i samodzielnością w sprawach dotyczących

pielęgnowania Florencja Nightingale łączyła

podporządkowanie pielęgniarek lekarzom w sprawach

leczenia i zobowiązywała je do lojalnego wykonywania

zleceń oraz nabywania koniecznego do tego

przygotowania.

•

Próby oparcia pielęgnowania na zdobyczach nauki były

wówczas czymś nowym. Według panujących przekonań,

aby dobrze pielęgnować, wystarczało być kobietą, mieć

trochę doświadczeń życiowych oraz przejawiać gotowość

do poświęcania się.

•

Wszystkie wcześniejsze propozycje w sprawie szkolenia

pielęgniarek i próby ich realizacji były bardzo skromne.

Ona pierwsza stwierdziła, że pielęgnowanie musi

opierać się na prawach, które rządzą życiem i śmiercią,

kierować się zasadami naukowymi.

2009-02-12

6

•

Pomimo, iż założenia naukowego podejścia w szkoleniu
pielęgniarek były realizowane na początku w bardzo małym
zakresie, to jednak już w tym wymiarze tworzyły warunki do
rozwijania wnikliwości i dociekliwości, umiejętności
poszukiwania związków pomiędzy faktami, a także do
bogacenia wiedzy. Ten system kształcenia stwarzał warunki
i zachęcał pielęgniarki do prowadzenia celowej obserwacji,
gromadzenia materiałów i ich analizowania. Na tę potrzebę
Florencja Nightingale wskazywała wielokrotnie w różnych
swoich pismach i wystąpieniach. Przekonanie to wyrażała
także w przyjmowaniu do szkoły pielęgniarskiej kobiet, w
miarę możliwości wykształconych (szkoła dla "pań
pielęgniarek").

•

Humanitaryzm koncepcji Florencji Nightingale wynikał z

uznawania przez jej autorkę praw człowieka do opieki.

Znalazł on swój żywy wyraz w działalności Florencji

Nightingale w szpitalach wojskowych w czasie wojny

krymskiej oraz w całej działalności przeciwko krzywdzie i

niewłaściwym warunkom, w których żyli ludzie, zarówno

zdrowi, jak i chorzy. Wyrażał się w akcentowaniu potrzeby

poszukiwania możliwie najlepszych sposobów pomagania i

nieodmawiania pomocy nikomu.

•

Nightingale głosiła, że pielęgniarstwo jest:

•

powołaniem,

•

wykonywanie zawodu wymaga od pielęgniarki bardzo

wysokiego poziomu moralnego,

•

pielęgniarka zawsze powinna wysuwać na pierwszy plan

dobro chorego,

•

budzić zaufanie i być godną zaufania,

•

traktować jednakowo wszystkich ludzi oraz okazywać w

stosunku do nich wyrozumiałość.

•

Florencja Nightingale zakładała:

•

świeckość pielęgniarstwa,

•

tolerancję w sprawach wierzeń,

•

odcięcie się od ówczesnych waśni religijnych i sekciarskich.

•

Świeckość ta wyraża się w przyjmowaniu do szkoły

kandydatek bez względu na wyznanie, a także w podkreślaniu

potrzeby tolerancji w stosunku do wierzeń i przekonań

religijnych pacjentów.

•

Florencja Nightingale powtarzała wielokrotnie, że

pielęgniarstwo jest domeną kobiet.

Swoje "Notes on Nursing" adresowała więc do kobiet.

Pielęgnowaniem opartym na zdobyczach wiedzy pragnęła

zainteresować wszystkie kobiety. Według niej to właśnie

kobiety powinny znać dobrze zasady ochrony zdrowia, aby

uniknąć błędów, które popełniają obecnie. Uważała, iż właśnie

przygotowanie kobiet do opiekowania się zdrowiem przyczyni

się w sposób znaczący do podniesienia poziomu zdrowotności w

społeczeństwie.

•

Jako kandydatki do zawodu pielęgniarskiego
przyjmowała tylko kobiety. W ówczesnym okresie
walki kobiet o prawa, w tym o prawo do nauki,
miało to nie bagatelne znaczenie. Możliwość
zdobywania zawodu opartego na wykształceniu
sprzyjała podniesieniu kultury ogólnej i statusu
społecznego kobiet, a także co miało ogromne
znaczenie otwierała przed nimi perspektywy
niezależności, możliwości kariery zawodowej, a
także uzyskiwania satysfakcji z nią związanej.

2009-02-12

7

Pierwsza szkoła pielęgniarstwa

•

4 czerwca 1860 r. rozpoczęła swoją działalność nowoczesna

szkoła pielęgniarstwa zorganizowana według założeń

Florencji Nightingale. W pierwszej grupie znalazło się 15

kandydatek do zawodu, a 13 z nich szkołę ukończyło.

•

Cel szkoły został jasno określony: przygotowanie

pielęgniarek zdolnych do podjęcia pionierskiej pracy

reformatorskiej, takich, które potrafią tworzyć i rozwijać

właściwy system pielęgnowania w szpitalu, wprowadzać

odnowę w zarządzaniu szpitalem, pielęgnować chorych i

uczyć innych pielęgnowania. Podstawę programu szkoły

Florencji Nightingale stanowiły 2 podstawowe zasady:

•

szkolenie pielęgniarek powinno odbywać się w szpitalu

specjalnie do tego celu przygotowanym,

•

uczennice powinny mieszkać w internacie, aby zapewnić im

warunki konieczne do kształtowania ich rozwoju moralnego i

zdyscyplinowania.

•

Przygotowania do otwarcia szkoły trwały dość

długo, a koncentrowały się wokoło gromadzenia

funduszy, wyboru miejsca, pokonywania licznych

przeciwności, a także opracowywania programu.

•

Na fundusz złożyły się dotacje ze strony narodu, w

tym także byłych żołnierzy ze Skutari, subskrypcje

oraz kwoty przeznaczone na ten cel przez królową

Wiktorię.

•

Jako miejsce wybrany został szpital św. Tomasza,

głównie ze względu na przełożoną pielęgniarek i

uznanie jej największej przydatności do podjęcia

tego przedsięwzięcia.

•

Walkę przeciwko szkole prowadziły damy z ówczesnego

towarzystwa oraz lekarze. Kobiety szerzyły różne złośliwe

plotki. Lekarze opowiadali się za zachowaniem istniejącej

sytuacji, tj. utrzymaniem pielęgniarek na poziomie służby

szpitalnej, przeszkolonych bądź nie przeszkolonych, w

zależności od indywidualnego uznania lekarza. O tym

nastawieniu mówi np. fakt, że wśród 94 lekarzy i 79

chirurgów ze 17 szpitali w Londynie subskrypcję na fundusz

Florencji Nightingale gromadzony na cele szkoły podpisało 4

lekarzy i 1 chirurg. Pacjentów o zdanie nie pytano.

•

Prowadzenie szkoły zostało powierzone przełożonej szpitala

św. Tomasza – pani Wardroper. Niestety nie zachowały się o

niej żadne bliższe dane, wiadomo tylko tyle, że choć sama nie

miała przygotowania pielęgniarskiego to jej placówka

stanowiła wzór porządku i zorganizowania pracy

pielęgniarskiej. Pozostając w ścisłym kontakcie z Florencją

Nightingale, pani Wardroper kierowała szkolą przez ok. 20

lat.

•

Wiek kandydatek do szkoły był ustalony w granicach 25-35

lat a w ocenie przydatności były brane pod uwagę opinie ludzi

godnych zaufania. W statusie uczennic Florencja Nightingale

przyjęła zróżnicowanie na

•

,,panie pielęgniarki” (lady nurses) - kobiety z wyższych klas

społecznych, które same pokrywały koszty szkolenia i których

poziom wykształcenia był wyższy, i

•

„pielęgniarki służebne” - dziewczęta z klas niższych,

najczęściej niskim poziomie przygotowania ogólnego. Ich

koszty szkolenia były pokrywane z funduszu szkolnego.

•

Wszystkie przyjmowano najpierw na okres próbny, trwający

miesiąc.

•

Zarówno system szkolenia technicznego, jak i sposób

oddziaływania na kształtowanie charakteru i

zdyscyplinowania były w tej szkole bardzo szczegółowo

opracowane i bardzo ściśle ze sobą powiązane. Nosiły one

wyraźne znamiona reguł klasztornych i wojskowych .

•

Na piśmie były opracowane w sposób szczegółowy wszystkie
kwalifikacje, którymi powinna legitymować się najpierw
probantka a później absolwentka szkoły. Oto kilka
wybranych przykładów:

•

„Oczekujemy, że będzie trzeźwa, uczciwa, prawdomówna,

godna zaufania, punktualna, cicha i podporządkowana,

czysta i schludna”.

•

Oczekujemy, że będzie sprawna:

•

w zmienianiu opatrunków na pęcherzach, oparzeniach,
odleżynach, w zmienianiu okładów, plastrów i małych
opatrunków,

•

w stawianiu pijawek,

•

w wykonywaniu lewatyw u mężczyzn i kobiet ( ... ),

•

w pomocy pacjentom bezradnym, np. w poruszaniu

się, zmienianiu pozycji, w utrzymywaniu czystości

osobistej, żywieniu, utrzymywaniu ciepła (albo

ochładzaniu), zapobieganiu odleżynom, wygodnym

układaniu ( ... ),

•

w braniu udziału w operacjach ( ... ),

•

we wnikliwych obserwacjach ( ... ),

•

w nauczaniu się postępowania z rekonwalescentami.

•

Szkolenie było prowadzone przez pielęgniarki

oddziałowe, a podlegało przełożonej oraz lekarzowi

szkolącemu. Wszyscy, w tym także uczennice, byli

opłacani.

•

Szkolenie było podzielone na 2 części. Pierwsza część

szkolenia trwała rok i była dla wszystkich jednakowa.

Druga część, dla "pielęgniarek służebnych" - 3 lata.

2009-02-12

8

•

W pierwszym roku były zaplanowane zajęcia z lekarzem, a także

nauczanie przy łóżku chorego. W tym czasie uczennice były

zobowiązane do prowadzenia studium opieki pielęgniarskiej

(nursing care study). Studium obejmowało notatki z obserwacji

chorych, którzy pozostawali pod ich opieką oraz własne

przemyślenia. Ustalono, że w pierwszym roku nie wolno angażować

probantek do żadnych prac dodatkowych.

•

Egzamin odbywał się po pierwszym roku nauki. Osoby, które zdały

go pomyślnie, uzyskiwały tytuł pielęgniarki dyplomowanej (certified

nurse), jednak żadnego zaświadczenia nie otrzymywały do ręki.

Florencja Nightingale uważała, że dowodu takiego nie trzeba dawać

na wszelki wypadek, gdyby w przyszłości okazało się, że są tego

niegodne. W szpitalu natomiast prowadzono rejestr wszystkich,

które szkolę ukończyły.

•

Druga część, szkolenie praktyczne, odbywało się w szpitalu św.

Tomasza lub w innym, odpowiednio dobranym. W tym czasie

dyplomantka była opłacana przez szpital.

•

Ukończenie praktyki oznaczało, że absolwentka jest

przygotowana do objęcia bardziej odpowiedzialnego

stanowiska w szpitalu macierzystym lub w innym.

•

Florencja Nightingale bardzo dużo wagi przywiązywała do

utrzymywania przez absolwentki kontaktu z ich Alma Mater,

tj. szpitalem, w którym zostały przeszkolone.

•

Przez cały czas szkolenia zarówno w pierwszym roku, jak i w

czasie późniejszej praktyki szkolnej, a także w czasie pracy

zawodowej, pielęgniarki zatrudniane w szpitalu były

poddawane wnikliwej obserwacji i ocenie. Przełożona

otrzymywała co miesiąc odpowiednio opracowaną kartę ocen

według pięciostopniowej skali.

•

W karcie tej w sposób szczegółowy podawane były uwagi o

charakterze postępach technicznych pielęgniarki, w

przypadku niedostatecznej oceny mogła ona zostać usunięta

ze szkoły i pracy decyzję taką podejmowała przełożona.

•

W szkole obowiązywała surowa dyscyplina, program

każdego dnia był ustalony bardzo szczegółowo:

•

Plan dnia:

•

Pielęgniarka dzienna:

•

wstawanie 6:00

•

śniadanie 6:30

•

oddział 7:00

•

ćwiczenia 11:30 albo 15:30 – 17:00

•

obiad 13:00

•

oddział 14:00

•

herbata 17:00

•

oddział 18:00

•

internat 20:30

•

kolacja 21:00

•

łóżko 22:00

•

Pielęgniarka nocna:

•

wstawanie 21:00

•

herbata 21:30

•

oddział 22:00

•

internat 6:00

•

śniadanie 6:30

•

oddział 7:00

•

internat 10:00

•

ćwiczenia 11-13:00

•

obiad 13:00

•

łóżko 14:00

•

W internacie obowiązywał surowy regulamin.

Przekroczeniem, które mogło pociągnąć za sobą nawet

usunięcie ze szkoły, było np. otrzymywanie codziennej

korespondencji lub wychodzenie ze studentami medycyny.

Dziewczęta mogły opuszczać internat tylko we dwie.

•

Szkoła zaprogramowana według tej koncepcji

przygotowywała pielęgniarki do opieki nad człowiekiem

chorym w szpitalu. Florencja Nightingale uznawała jednak

także potrzebę przygotowywania pielęgniarek do opieki nad

chorym w domu i do pracy w środowisku domowym. Program

takiego właśnie szkolenia przygotowała wspólnie z

Williamem Rathborne, który zorganizował pierwszą grupę

pielęgniarek środowiskowych (district nursing) w 1862 r. w

Liverpoolu. Na temat szkolenia tych pielęgniarek Florencja

Nightingale wypowiadała się następująco: powinny mieć

przygotowanie specjalne, a ich zadaniem nie może być

rozdawanie jałmużny ani inne świadczenia materialne, nie

powinny także mieszać się do spraw wiary swoich pacjentów.

•

Florencja Nightingale wypowiadała się często i pisała wiele

listów do prasy w sprawie potrzeby przygotowywania

pielęgniarek do pracy na rzecz ochrony zdrowia, szczególnie

dzieci, i popularyzacji metod uczenia zasad ochrony zdrowia.

2009-02-12

9

PIELĘGNIARSTWO NOWOCZESNE NA
ŚWIECIE

Pionierską pracę reformatorską, zgodnie z założeniami

Florencji Nightingale, podejmowały absolwentki szkoły,

określane przez nią jako misjonarki pielęgniarstwa. Wiele z

nich przejawiało dużą aktywność i głębokie zrozumienie

potrzeby reform. Do szerzenia idei nowoczesnego

pielęgniarstwa na świecie przyczyniały się także pisma

Florencji Nightingale, jej wystąpienia, a także liczne kontakty

listowne i osobiste, udzielanie porad i wskazówek. Z nową ideą

zapoznawali się również lekarze z różnych krajów, którzy

znaleźli się w szpitalu św. Tomasza i zetknęli ze zmianami

wprowadzonymi tam w zakresie opieki pielęgniarskiej. Wielu z

nich propagowało tę koncepcję po powrocie do swojego kraju.

W Anglii działalność reformatorska została zakończona w ciągu

25 lat od czasu założenia pierwszej szkoły. Stary system z

personelem przypadkowym, niewykształconym i źle opłacanym

upadł całkowicie.

W bardzo krótkim czasie po otwarciu pierwszej szkoły pielęgniarskiej przy

szpitalu św. Tomasza rozpoczął się także wielki ruch reformatorski w

innych krajach. W ciągu 50 lat ogarnął on praktycznie biorąc cały świat:

Europę, Amerykę, Azję, Australię, Afrykę, dotarł na Kubę, do Porto Rico i

na wyspy Pacyfiku.

•

Szkoły pielęgniarskie zorganizowane w latach 1860 – 1910:

•

Europa:

•

1860 r. - Londyn,

•

1866 r. - Sztokholm,

•

1872 r. - Edynburg,

•

1879 r. - Dublin,

•

1886 r. - Helsinki,

•

1886 r. - Berlin,

•

1886 r. - Ateny,

•

1894 r. - Rzym,

•

1890 r. - Amsterdam,

•

1900 r. - Kopenhaga,

•

1900 r. - Oslo,

•

1901 r. - Bordeaux,

•

1907 r. - Bruksela.

•

Ameryka:

•

1864 r. - St. Catherine,

•

1873 r. - Boston,

•

1873 r. - New Heven,

•

1873 r. - Nowy Jork,

•

1881 r. - Toronto,

•

1887 r. - Winnipeg,

•

1900 r. - Hawana,

•

1904 r. - St. Juan (Porto Rico).

•

Azja:

•

1886 r. - Bombaj,

•

1885 r. - Kyoto,

•

1903 r. - Chiny,

•

1906 r. - Manila,

•

1905 r. - Seul.

•

Australia:

•

1868 r. - Sydney.

•

Nowa Zelandia: 1883 r.

•

Afryka:

•

przed 1900 r. - Południowa Afryka.

•

W USA i Kanadzie pierwsze starania o zorganizowanie

szkolenia dla pielęgniarek według koncepcji Florencji

Nightingale podejmowały głównie kobiety-lekarki.

Pierwszymi ośrodkami pielęgniarskimi realizującymi tę

ideę były szkoły w Nowym Jorku, Bostonie, New Heven.

•

W Europie powstawanie szkół pielęgniarskich według

tego wzorca natrafiało na różne trudności, wśród których

do najważniejszych należały zakorzenione tu wcześniej

w krajach katolickich szkolenie sióstr miłosierdzia, a w

krajach protestanckich - szkolenie diakonis.

•

Oprócz koncepcji Florencji Nightingale na dalszy rozwój

pielęgniarstwa, szczególnie w Europie, duży wpływ wywarła

organizacja Czerwonego Krzyża i prowadzone przez nią

szkolenia pielęgniarek.

•

Inicjatorem i założycielem Czerwonego Krzyża był Henryk

Dunant.

•

Obserwując bezpośrednio tragiczną sytuację i ogromne

cierpienia rannych żołnierzy pozostawionych na pobojowisku

pod Solferino (1859 r.) nie zadowolił się zorganizowaniem i

udzielaniem pomocy doraźnej rannym żołnierzom, ale w

•

1863 r. przedstawił plan powołania organizacji narodowych

Czerwonego Krzyża, zjednoczonych na arenie

międzynarodowej, z siedzibą w Genewie. Celem tej

organizacji było prowadzenie działalności na rzecz opieki nad

rannymi żołnierzami. Inspiracją dla jego działalności były

osiągnięcia Florencji Nightingale na Krymie. Ona także

włączyła się do opracowywania zasad Czerwonego Krzyża.

2009-02-12

10

•

1912 r. organizacja Czerwonego Krzyża podjęła decyzję o

przyznawaniu najbardziej zasłużonym pielęgniarkom medalu

imienia Florencji Nightingale. Medal ten jest przyznawany także

tym sanitariuszkom, które odznaczyły się w czasie wojny.

•

Opieka nad rannymi żołnierzami sprawowana przez Czerwony

Krzyż polegała na dobrowolnej służbie społecznej o charakterze

patriotyczno-wojskowym. Przygotowywanie do tej służby było

krótkie i ograniczało się do udzielania pierwszej pomocy. Ponieważ

okazało się ono wkrótce niewystarczające, w krajach, w których

Czerwony Krzyż funkcjonował najlepiej, rozpoczęto powoływanie

szpitali, w których szkolono pielęgniarki zarówno na potrzeby w

okresie wojny, jak i w czasie pokoju.

•

Najlepsze szkoły tej organizacji powstały w Niemczech i w Austrii, a

model kształcenia, jaki tam wprowadzono, był bardzo zbliżony do

modelu Florencji Nightingale. Miały one jednak charakter

ekskluzywny, wyłącznie dla ówczesnej arystokracji. W wielu

krajach Europy, np.: w Wielkiej Brytanii, Danii, Francji, Holandii,

szkół Czerwonego Krzyża nie organizowano.

CZERWONY KRZYŻ/ CZERWONY
PÓŁKSIĘŻYC MISJA I ZASADY

Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego

Półksiężyca (International Red Cross and Red Crescent

Movement) - międzynarodowy ruch humanitarny stworzony by

chronić ludzkie zdrowie i życie oraz respektować ludzkie życie.

•

W skład ruchu wchodzą:

•

Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża(ICRC) – jest

strażnikiem prawa humanitarnego konfliktów zbrojnych .

•

Międzynarodowa Federacja Stowarzyszeń Krajowych CK i

CP

•

Stowarzyszenia krajowe Czerwonego Krzyża, Czerwonego

Półksiężyca (w większości państw muzułmańskich), i

Czerwonej Tarczy Dawida (w Izraelu)

Podstawową misją Czerwonego Krzyża i Czerwonego

Półksiężyca jest zapobieganie i łagodzenie cierpienia

ludzkiego oraz ochrona ludzkiej godności, bez

jakiejkolwiek dyskryminacji dotyczącej narodowości, rasy,

płci, przekonań religijnych lub politycznych. W

wypełnianiu swojej misji Czerwony Krzyż i Czerwony

Półksiężyc podejmuje przede wszystkim takie zadania jak:

•

Ochrona życia i zdrowia,

•

Zapewnienie poszanowania istoty ludzkiej, zwłaszcza

podczas konfliktów zbrojnych i w innych krytycznych

sytuacjach,

•

Praca na rzecz zapobiegania chorobom i rozwijanie

pomocy społecznej,

•

Aktywizowanie pracy wolontariuszy i stała gotowość do

niesienia pomocy,

•

Budowa uniwersalnego poczucia solidarności ze

wszystkimi, którzy potrzebują ochrony i pomocy.

•

Podstawowe Zasady:

•

humanitaryzm – człowieczeństwo, ochrona życia,

zdrowia i poszanowanie ludzkiej godności,

•

bezstronność – pomoc udzielana bez rozróżnienia

wszystkim stronom konfliktu, najpierw najbardziej

potrzebującym,

•

neutralność – brak stanowiska w sporach: religijnych,

rasowych, politycznych itp.,

•

niezależność – nie zależność od państwa w granicach

prawa,

•

dobrowolność – przynależność do organizacji jest

dobrowolna, nieprzymusowa,

•

jedność – w każdym z krajów istnieje tylko jedna

organizacja działająca w ramach Czerwonego Krzyża lub

Czerwonego Półksiężyca,

•

powszechność – wszystkie stowarzyszenia są równe,

Czerwony Krzyż i Czerwony Półksiężyc stara się być

obecny na całym świecie,

•

Cele organizacji

•

opieka nad rannymi, chorymi i jeńcami w czasie

wojny,

•

pomoc ofiarom:

•

klęsk żywiołowych,

•

wypadków i

•

epidemii w okresie pokoju,

•

wizytuje obozy dla uchodźców i internowanych,

•

opieka nad uchodźcami,

•

jest źródłem informacji o jeńcach,

•

organizowanie kursów ratowniczych, szkolenia

sanitariuszy,

•

szerzenie oświaty zdrowotnej,

•

organizowanie krwiodawstwa.

2009-02-12

11

Henryk Dunant

•

Poza Czerwonym Krzyżem katolickie siostry miłosierdzia w

Irlandii, zachęcone przykładem angielskim, rozpoczęły w

1891 r. szkolenie, które oparły na zasadach tam

wprowadzonych.

•

W Wiedniu w 1882 r. wielki chirurg Teodor Billroth

zorganizował szkołę pielęgniarską. Charakterystyczną cechą

tej szkoły było to, że powstała ona nie jako szkoła

przyszpitalna, ale że przy niej właśnie powstał szpital. Celem

takiego rozwiązania było zapewnienie jak najlepszych

warunków do szkolenia uczennic. Szkoła była przeznaczona

głównie dla kobiet z wyższych sfer społecznych, jej wpływy

nie sięgały więc daleko.

•

W wyniku zmian, jakie wprowadzały wyszkolone

pielęgniarki, poziom opieki pielęgniarskiej w latach 1860 -

1900 poprawił się wyraźnie na całym świecie, a społeczeństwo

wykazywało coraz więcej zrozumienia dla potrzeby szkolenia

pielęgniarek.

Teodor Billroth

2009-02-12

12

Problemy zawodu i pierwsze organizacje
zawodowe pielęgniarek

W stosunkowo krótkim czasie, w związku z szybkim i

szerokim rozpowszechnieniem reformy kształcenia

pielęgniarek, oprócz niewątpliwie korzystnych przemian

powstawały także różne problemy i wypaczenia koncepcji.

Główne przyczyny problemów:

•

szkoły powstające przy szpitalach były uzależnione

wyłącznie od ich zarządów,

•

wyłącznie od zarządów szpitali, były uzależnione

pracujące w nich pielęgniarki,

•

szkoły otwierano przy małych szpitalach, a nawet w

różnych instytucjach specjalnych, w których nie było

żadnej możliwości stworzenia koniecznych warunków

szkolenia praktycznego,

•

w wielu szpitalach nie zapewniano uczennicom
godziwych warunków socjalnych.

•

zaniedbywano utrzymywanie więzi pomiędzy Alma
Mater a absolwentkami.

•

uzależnienie od zarządów szpitali stworzyło także
bardzo duże zróżnicowanie wynagrodzeń, a nawet
wyzysk.

Wszystko to w gronie najświatlejszych pielęgniarek
budziło poczucie zagrożenia zarówno w sprawie
poziomu szkolenia, jak i standardu zawodowego i
poziomu praktyki zawodowej.

•

Trzeźwa ocena sytuacji doprowadziła do decyzji o

podjęciu starań, a nawet walki o uregulowanie podstaw

prawnych zawodu i wprowadzenie ogólnej rejestracji

pielęgniarek. Ruch ten rozwijał się prawie równolegle w

Anglii i w Ameryce (USA, Kanada), ale nieco inaczej. W

efekcie końcowym doprowadził on do powstania

narodowych organizacji pielęgniarskich, do

wprowadzenia jednolitej rejestracji pielęgniarek, a także

do powstania Międzynarodowej Rady Pielęgniarek.

•

W Anglii w związku ze sprawą jednolitej rejestracji

pielęgniarek rozpętała się walka między pielęgniarkami

postępowymi a tymi, które prezentowały poglądy

bardziej konserwatywne. Walka ta trwała prawie 30 lat.

Wśród przeciwniczek ogólnej rejestracji znajdowała się

Florencja Nightingale.

•

Działalność nowatorską w Anglii zapoczątkowała

Bedford-Gordon-Ethel (1857 - 1947) - przełożona

wielkiego szpitala św. Bartłomieja w Londynie.

•

Po objęciu stanowiska przeprowadziła ona w szpitalu

wielką reformę, a równocześnie wystąpiła do rządu z

żądaniem o przyznanie pielęgniarkom uprawnień

zawodowych oraz wprowadzenia ogólnego rejestru

wszystkich uprawnionych do wykonywania tego zawodu.

•

Podstawę do rejestru pielęgniarek miał stanowić egzamin

państwowy, składany przez absolwentki wszystkich szkół

przed komisją specjalnie do tego celu powołaną, a złożoną

głównie z pielęgniarek. Aby działalności tej dać silniejsze

oparcie, Bedford Fenwick, wraz z grupą kilku innych

pielęgniarek, doprowadziła do powstania pierwszej

organizacji pielęgniarskiej.

•

1888 r. powstanie Brytyjskiego Towarzystwa

Pielęgniarskiego. Które później przyjęło nazwę Brytyjskie

Królewskie Towarzystwo Pielęgniarskie.

•

1894 r. powstanie - Rady Przełożonych Wielkiej Brytanii i Irlandii.

Do rady tej weszły wszystkie przełożone, zwolenniczki

wprowadzenia ogólnopaństwowej rejestracji pielęgniarek.

•

1893 r. w USA czasie kongresu szpitalnictwa i dyspanseriów

ówczesny przewodniczący tej organizacji powołał sekcję

pielęgniarską. Był to zaczątek pierwszego stowarzyszenia

pielęgniarek.

•

Powstanie Amerykańskiego Towarzystwo Dyrektorek Szkół

Pielęgniarskich. W skład towarzystwa weszły te wszystkie

pielęgniarki, które wówczas przewodziły ruchowi

zjednoczeniowemu w USA i Kanadzie.

•

Towarzystwo rozpoczęło kampanię:

•

przeciwko zatrudnieniu w charakterze pielęgniarek osób, które

nie ukończyły szkoły,

•

mającą na celu skrócenie dnia pracy,

•

podwyższenie poziomu kształcenia,

•

ustalenie minimum wymagań w warunkach przyjęcia do szkół

•

poprawę warunków socjalnych uczennic.

•

1896 r. powstała kolejna organizacja pielęgniarska,
wspólna dla USA i Kanady. Jednoczyły się w niej
grupy absolwentek poszczególnych szkół.

•

1899 r. W Londynie podczas Kongresu Rady Kobiet
została powołana sekcja pielęgniarska, a Bedford
Fenwick, uczestnicząca w kongresie, zaproponowała
zorganizowanie Międzynarodowej Rady Pielęgniarek
(International Council of Nurses - ICN). Propozycja
została przyjęta entuzjastycznie, powołany komitet
organizacyjny zebrał się następnego dnia. W swoich
postanowieniach zobowiązał członkinie angielskie do
opracowania projektu konstytucji rady.

2009-02-12

13

•

Wielkim wydarzeniem w czasie kongresu było

otrzymanie listu od Florencji Nightingale, w którym

dziękowała za wkład pracy w zakresie rozwoju

pielęgniarstwa. Ponieważ dotychczas była przeciwniczką

tego ruchu, jej list został przyjęty z dużym zadowoleniem.

•

W okresie od czerwca 1899 r. do czerwca 1900 r. została

opracowana i w tym samym roku uchwalona konstytucja

Międzynarodowej Rady Pielęgniarek (MRP).

•

Bedford Fenwick pierwsza przewodnicząca MRP.

•

1901 r. pierwszy zjazd MRP

•

MRP to pierwsza międzynarodowej organizacja

pielęgniarska, a równocześnie pierwszej międzynarodowa

organizacja zawodowa.

Główny cel działalności MRP został sformułowany przez

Bedford Fenwick i brzmiał następująco:

"Podstawowym celem Międzynarodowej Rady

Pielęgniarek jest organizowanie pielęgniarek z całego

świata po to, aby mogły mówić".

MRP inicjowała politykę jednoczenia - członkiem MRP

mogły zostać organizacje pielęgniarskie z różnych krajów.

W krótkim czasie zwiększyła się liczba organizacji

należących do MRP, rada zyskiwała duże wpływy i

podejmowała współdziałanie z innymi organizacjami

międzynarodowymi. W celu zapewnienia ciągłości pracy

został powołany sekretariat rady.

Pierwszy zjazd MRP, który odbył się w Buffalo w 1901 r, podjął

następującą rezolucję:

"Skoro pielęgnowanie chorych jest sprawą, która ma znaczenie dla

wszystkich ludzi w każdym kraju, skoro pielęgniarki, aby mogły

pracować wydajnie, powinny być kształcone odpowiednio do zadań,

które są im powierzane, skoro współcześnie nie ma żadnych ogólnie

obowiązujących ustaleń ani w sprawie tego, jak długo pielęgniarki

powinny być szkolone, ani też na jakim poziomie, brak jest także

systemu ich edukacji, a także egzaminowania w każdym kraju, skoro

nie ma żadnego sposobu (z wyjątkiem Południowej Afryki), który

umożliwiałby odróżnienie pielęgniarki wyszkolonej od ignorantki

podającej się za pielęgniarkę - Międzynarodowy Kongres Pielęgniarek

na spotkaniu plenarnym wyraża opinię, że obowiązkiem pielęgniarek

w każdym kraju jest podejmowanie działania na rzecz wprowadzenia

odpowiedniego aktu prawnego, który by regulował sprawy kształcenia

pielęgniarek oraz zapewniał ochronę zawodu jako dobra publicznego

przez wprowadzenie egzaminów państwowych i jednolitej rejestracji,

a także ustalenie stosowanych kar - dla umożliwienia realizacji tych

przepisów".

Rozwój organizacji zawodowych
pielęgniarek

•

Przed pierwszą wojną światową i w dwudziestoleciu
międzywojennym można było obserwować wyraźnie
występującą tendencję do organizowania się
pielęgniarek zarówno w poszczególnych krajach, jak
i na arenie międzynarodowej.

•

Pielęgniarki w USA wykazywały w tej sprawie w
dalszym ciągu szczególnie dużo inicjatywy.
Jednoczyły się więc w różnych organizacjach w celu
wspólnego rozwiązywania powstających problemów,
zwiększała się liczba członków organizacji.

•

1911 r. powstanie Amerykańskiego Towarzystwa

Pielęgniarskiego.

•

1924 r. powstanie w Kanadzie organizacji zawodowej

pielęgniarek.

•

1912 r. powstanie Narodowej Ligii Edukacji Pielęgniarskiej

(National Leaguae of Nursing Education) z Amerykańskiego

Towarzystwa Dyrektorek Szkół Pielęgniarskich. Ta nowo

powstała organizacja zaczęła odgrywać główną rolę w

działalności mającej na celu rozwój kształcenia, Ze

stosunkowo mało liczebnego, stowarzyszenie w krótkim

czasie rozrosło się w wielką organizację pielęgniarską.

•

1912 r. powstało nowe towarzystwo - Narodowa Organizacja

Pielęgniarstwa w Zdrowiu Publicznym (National

Organisation for Public Health Nursing), która skupiła

pielęgniarki pracujące w tym dziale ochrony zdrowia. W jej

skład weszli także różni przedstawiciele społeczeństwa.

•

1933 r. powstało Towarzystwo Uniwersyteckich Szkół

Pielęgniarskich (Association of Collegiate Schools of Nursing), które

połączyło szkoły pielęgniarskie kształcące na poziomie

uniwersyteckim.

•

Oprócz wymienionych powstało także wiele innych organizacji

pielęgniarskich zarówno w obrębie poszczególnych stanów, jak i

ogólnopaństwowych, np. ugrupowania religijne, stowarzyszenia

rasowe pielęgniarek (np. pielęgniarki kolorowe). Podobne

organizacje powstawały w Kanadzie.

•

Od 1900 r. najważniejszą sprawą w działalności tych organizacji

było uregulowanie sprawy poziomu kształcenia i rozwoju praktyki

zawodowej. Działalność ta napotykała wiele oporów zarówno ze

strony grup zainteresowanych w tym materialnie, jak i tych, które

chciały podporządkować sobie pielęgniarki. Najwięcej trudności

pojawiało się w związku z dążeniem pielęgniarek do przejęcia

prawa decydowania o poziomie i kierunku kształcenia oraz w

sprawie rejestracji zawodowej. Pielęgniarki jednak uparcie walczyły

o to, aby zespoły przeprowadzające egzaminy państwowe składały

się głównie z pielęgniarek.

2009-02-12

14

•

W latach 1910 - 1922 proces ten został zakończony.

Rejestracja ogólna pielęgniarek została wprowadzona w całym

kraju(USA), choć nie we wszystkich stanach jednakowo.

•

W różnych krajach Europy ruch organizacyjny pielęgniarek

nie rozwijał się jednakowo, a jego upowszechnianie trwało

przez wiele lat. Napotykał on trudności natury religijnej,

obyczajowej, politycznej, ekonomicznej, różnic językowych i

inne.

•

W takich krajach, jak Dania, Finlandia, Szwecja, Norwegia,

Islandia, pielęgniarki uzyskały stosunkowo szybko wysoką

pozycję społeczno – zawodową. W tych też krajach powstały

najwcześniej , po Wielkiej Brytanii, silne organizacje

pielęgniarek. Jednocząc się utworzyły one Unię Pielęgniarek

Krajów Północnej Europy i nawiązały ze sobą ścisłą

współpracę. Organizacje te z reguły koncentrowały swoją

działalność wokół spraw legislacyjnych, kształcenia i

zapewnienia pielęgniarkom lepszych warunków socjalno-

bytowych.

•

W Finlandii, dzięki działalności towarzystwa
pielęgniarskiego, któremu przez długi czas
przewodziła Zofia Mannerheim, został stworzony
państwowy system kształcenia pielęgniarek.
Pielęgniarki zaczęły zajmować różne stanowiska we
władzach państwowych, wchodziły do zarządów
szpitali, różnych komitetów i zespołów miejskich.

•

W Szwecji i Finlandii pielęgniarki wchodziły w skład
parlamentu, a Kyllikki Pohjala np. jako poseł w
parlamencie fińskim przez wiele lat odgrywała
bardzo ważną rolę w działalności mającej na celu
rozwój pielęgniarstwa

•

MRP w tym czasie również bardzo szeroko rozwijała działalność i

umacniała swoją pozycję. Dzięki jej wysiłkom rozluźnione w okresie

wojennym kontakty zostały nawiązane z powrotem. W 1937 r. do tej

federacji należały już 33 towarzystwa narodowe. Regularnie

odbywały się wielkie zjazdy międzynarodowe. zajmowano się na nich

sprawami bardzo ważnymi dla rozwoju zawodu.

•

1922 r., kongres MRP, w Kopenhadze, podjęto rezolucje dotyczące

np.:

•

przedłużenia czasu kształcenia do 3 lat,

•

ustawicznego doskonalenia zawodowego,

•

powierzania kierownictwa szkół wyłącznie pielęgniarkom,

•

opracowywania programów szkół przez pielęgniarki specjalnie do

tych zadań przygotowane,

•

postanowiono także, że w krajach, w których nie wprowadzono

ogólnej rejestracji pielęgniarek, zostaną w tej sprawie podjęte

odpowiednie starania,

•

skrócenia czasu pracy pielęgniarek przynajmniej do 54 godzin

tygodniowo.

•

1925r. Kongres MRP w Helsinkach (1925 r.) rezolucja w

sprawie ustanowienia stałej siedziby MRP w Genewie.

•

1922 r. zaczyna ukazywać się biuletyn MRP.

•

1929 r. jego nazwa została zmieniona na "Przegląd

Pielęgniarski" (Nursing Review).

•

1929 r. została ogłoszona pierwsza definicja terminu

„wyszkolona pielęgniarka” mówiąca, iż jest to osoba która:

„w czasie przygotowania do zawodu otrzymała instrukcje i

zdobyła doświadczenie praktyczne przynajmniej w czterech

głównych działach pielęgniarstwa, z koniecznym

uwzględnieniem pielęgniarstwa w chorobach wewnętrznych,

chirurgicznego, pediatrycznego, która po uzyskaniu dyplomu

jest zdolna do podejmowania praktyki pielęgniarskiej, a także

ponoszenia odpowiedzialności, co jest wspólne dla

pielęgniarek we wszystkich głównych działach pielęgniarstwa,

włącznie z pielęgniarstwem prywatnym, szpitalnym i w

zdrowiu publicznym”.

•

1933 r. Kongres MRP podjęto rezolucje w następujących sprawach:

•

kontynuowania działalności zmierzającej do wprowadzenia we

wszystkich krajach obowiązującej rejestracji zawodowej

pielęgniarek, tworzenia samodzielnych jednostek

organizacyjnych do spraw pielęgniarstwa w ministerstwach

zdrowia,

•

sprawowania kontroli szkół pielęgniarskich wyłącznie przez

pielęgniarki właściwie do tego przygotowane,

•

wyraźnego rozdzielenia zakresu odpowiedzialności pielęgniarki i

lekarza,

•

szerokiego rozpowszechniania informacji o pielęgniarstwie w

społeczeństwie i wśród lekarzy,

•

przygotowania pielęgniarek z pełnymi kwalifikacjami,

wprowadzania do programów szkół pielęgniarskich zagadnień z

zakresu higieny ogólnej i higieny psychicznej.

•

MRP prowadziła w tym bardzo ożywioną działalność,

której celem było umożliwienie pielęgniarkom

zdobywania kwalifikacji - także poprzez szkolenie za

granicą.

•

Pewna inicjatywa w sprawie powołania do tego celu

Memoriału Florencji Nightingale dała o sobie znać na

kongresie MRN w 1912 r.

•

Dzięki staraniom Ligi Czerwonych Krzyży w 1920 r.

zostały zorganizowane w Londynie pierwsze kursy

podyplomowe dla pielęgniarek z różnych krajów. W

1934 r., po włączeniu się MRP do tej sprawy, powstała

Międzynarodowa Fundacja Florencji Nightingale.

•

MRP w swojej bogatej działalności inspirowała,

inicjowała i wspomagała ruch rozwojowy nowoczesnego

pielęgniarstwa w sposób bardzo znaczący.

2009-02-12

15

Rozwój praktyki zawodowej i kształcenie
pielęgniarek w Ameryce Północnej

•

Pod koniec XIX w. i w pierwszej połowie XX w. największe zmiany

rozwojowe zarówno w praktyce zawodowej pielęgniarek, jak i w

kształceniu, związane w dużej mierze z jednoczeniem

organizacyjnym, zachodziły w USA i Kanadzie.

•

W krajach tych w ciągu krótkiego czasu wprowadzono duże zmiany

w praktyce zawodowej zarówno w szpitalu, jak i w innych

instytucjach ochrony zdrowia. Zmiany zachodzące w szpitalu były

związane z rozwojem diagnostyki lekarskiej i metod leczenia, a

także z wprowadzeniem specjalizacji lekarskiej. Przed

pielęgniarkami stawiano coraz więcej różnych zadań. Według Lucil

Brown w latach czterdziestych XX w. doszło do tego, że

pielęgniarki zatrudnione w szpitalach wykonywały więcej różnych

czynności związanych z leczeniem aniżeli pół wieku wcześniej

lekarz. Szpitalna praktyka pielęgniarska stawała się więc coraz

bardziej złożona, coraz bardziej odpowiedzialna i wymagała coraz

wyższych kwalifikacji.

•

Stosunkowo wcześnie wprowadzono także domową

praktykę pielęgniarską. Zaczęło się od tego, że uczennice

szkół szpitalnych były posyłane do byłych pacjentów

szpitala w celu wykonywania u nich różnych czynności

związanych z pielęgnowaniem. Opłaty ze te usługi

pobierał szpital.

•

Wraz z rozwojem szpitali i bogaceniem się społeczeństwa

zapotrzebowanie na te usługi zwiększało się. W

programach szkół wprowadzano więc zmiany mające na

celu lepsze przygotowanie uczennic do pielęgnowania

chorego w domu.

•

Kolejnym etapem było usamodzielnienie pielęgniarek.

Zapewnieniem opieki nad chorym w domu zajęły się

same pielęgniarki, organizując w tym celu centralne

ośrodki pielęgniarskie.

•

W dalszym procesie rozwoju opieki poza szpitalem doszło do

powstania pielęgniarstwa środowiskowego, którym w pełni

samodzielnie zajmowały się pielęgniarki (Visiting Nursing).

•

1877 r. powstanie pierwszej placówki pielęgniarstwa

środowiskowego w Nowym Jorku.

•

1893 r. został utworzony specjalny fundusz społeczny mający

wspomagać idee pielęgniarstwa środowiskowego.

•

W działalności mającej na celu rozwój zawodu dużą rolę

odegrały wydawnictwa pielęgniarskie:

•

1886 r. „The Nightingale” - pierwsze czasopismo

pielęgniarskie.

•

1900 r. „American Journal of Nursing” (Amerykański

Dziennik Pielęgniarski) - organ Amerykańskiego

Towarzystwa Pielęgniarskiego.

•

1905 r. „The Canadian Nurse”(pielęgniarka Kanadyjska).

•

1934 r. zostało powołane Biuro Informacji Pielęgniarskiej

(Nursing Information Bureau), które spełniało funkcję

nadrzędną w stosunku do wszystkich wydawnictw

pielęgniarskich.

•

Dzięki wydawnictwom pielęgniarki zyskały możliwość

samodzielnego prezentowania własnych poglądów i opinii w

sprawach pielęgniarstwa. Czasopisma te wywierały znaczący

wpływ na kształtowanie świadomości zawodowej

pielęgniarek, wpływały na podnoszenie poziomu

pielęgniarstwa i przyczyniały się do jednoczenia zawodowego.

Ukazywały się w nich artykuły pobudzające do działalności i

kierujące ruchem pielęgniarskim w sprawach legislacyjnych,

zachęcające do współdziałania międzynarodowego. Według

późniejszych ocen właśnie dzięki tym czasopismom udało się

osiągnąć bardzo znaczący rozwój w dziedzinie kształcenia

pielęgniarek.

•

1878 r. wydanie „Handbook of nursing” pierwszego

podręcznika dla pielęgniarek.

•

Ówczesne pielęgniarki bardzo dużo uwagi poświęcały sprawie

kształcenia. Na uwagę zasługują podejmowane wówczas

starania o rozszerzenie szkolnictwa pielęgniarskiego,

podniesienie poziomu kształcenia w szpitalnych szkołach

pielęgniarskich, dostosowanie programu kształcenia do

zmieniających się potrzeb zarówno w praktyce szpitalnej, jak

i w różnych instytucjach zdrowia publicznego. Najważniejszą

sprawą było jednak dążenie do wprowadzenia kształcenia

pielęgniarek na poziomie uniwersyteckim.

•

W 1880 r. w USA było 15 szkół pielęgniarskich z 323

uczennicami, w 1900 r. było ich już 432 z ponad 11 tysiącami

uczennic. Dzięki dalszemu rozwojowi w 1940 r. liczba

pielęgniarek dyplomowanych w USA wynosiła ok. 275 tyś.

•

Szybkie zwiększanie się liczby szkół pielęgniarskich i

liczby kształconych pielęgniarek nie zawsze jednak

łączyło się z odpowiednio wysokim poziomem

kształcenia. Wiele szkół organizowanych w małych

szpitalach i szpitalach o wąskiej specjalizacji nie

stwarzało warunków koniecznych do zapewnienia

szerokoprofilowej praktyki zawodowej dla uczennic.

Warunki socjalno-bytowe uczennic były także często

bardzo złe. Z krytyką tej sytuacji i domaganiem się

poprawy występowała wtedy między innymi Adelaide

Nutting, jedna z ówczesnych pielęgniarek, domagając

się, aby W kształceniu pielęgniarek większą część czasu

poświęcono na zagadnienia teoretyczne. Adelaide

Nutting była autorką pierwszej książki poświęconej

historii pielęgniarstwa (1907 r.), zebrała także bogatą

literaturę pielęgniarską, w której znalazły się liczne

opracowania Florencji Nightingale. Gromadzenie

zbiorów bibliotecznych podjęły także towarzystwa

pielęgniarskie.

2009-02-12

16

•

Wprowadzanie kształcenia uniwersyteckiego dla pielęgniarek

rozpoczęło się jeszcze przed 1900 r. Pewna liczba szkół powstała

wtedy przy szpitalach uniwersyteckich. Nie otrzymywały one

jednak od razu, nawet w nazwie, statusu szkoły uniwersyteckiej.

•

Głównym uzasadnieniem starań o wprowadzenie kształcenia

uniwersyteckiego dla pielęgniarek była konieczność przygotowania

pielęgniarek na stanowiska kierownicze i nauczycielskie. W 1898 r.

zawiązał się w tym celu specjalny komitet. Wybór miejsca padł na

Teachers College w Uniwersytecie Kolumbia w Nowym Jorku. W

1899 r. dwie pierwsze dyplomowane pielęgniarki podjęły w nim

studia z zakresu ekonomii szpitalnej (Hospital Economics). W 1907

r. Adelaide Nutting, która przejawiała duże zainteresowanie pracą

naukową, została powołana do grona profesorskiego tego

uniwersytetu. Powierzono jej zorganizowanie nowego wydziału -

Administracji Gospodarstwa Domowego (Departament of

Household Administration). Nowy wydział w krótkim czasie zyskał

dużą sławę zarówno w USA, jak i poza jego granicami.

Podejmowało na nim studia wiele pielęgniarek, głównie z USA i

Kanady.

•

W tym samym czasie czyniono również starania o

wprowadzenie podstawowego kształcenia pielęgniarek na

uniwersytecie.

•

1901 r. Pierwszy niepełny program kształcenia

uniwersyteckiego dla pielęgniarek został opracowany przez

Adelaide Nutting - Uniwersytet Kolumbia, Nowy Jork.

•

1909 r. na uniwersytecie Minnesota zaczęto realizować pełny

uniwersytecki program kształcenia pielęgniarek.

•

1923 r. pierwsza uniwersytecka szkoła pielęgniarek w pełni

niezależna, tj. z dziekanem-pielęgniarką, na uniwersytecie

Yale.

•

1938 r. w. USA było już 100 uczelni wyższych, w których

kształciły się pielęgniarki.

•

1919r. powstanie pierwszej w Kanadzie szkoły na poziomie

uniwersyteckim.

•

W latach trzydziestych XX w. rozpoczął się dynamiczny

rozwój różnych form kształcenia podyplomowego dla

pielęgniarek, a także propagowanie kształcenia w ciągu

całego życia zawodowego.

•

Kształcenie na poziomie wyższym i doskonalenie zawodowe miało

zróżnicowany poziom. Głosy krytyki doprowadziły w 1919 r. do podjęcia

badań nad tym zagadnieniem. Ich pierwotnym celem było rozwiązanie

problemu kształcenia pielęgniarek na potrzeby ochrony zdrowia

publicznego. Badania rozszerzono jednak wkrótce na pozostałe rodzaje

kształcenia, a prowadzono je w latach 1920 - 1923.

•

Uzyskane wyniki dotyczące kształcenia na potrzeby ochrony zdrowia

publicznego wykazały, że występuje wielka luka w przygotowywaniu

pielęgniarek do szerzenia zasad higieny w warunkach domowych, w

rodzinie. Wykazały również, że istnieje potrzeba otoczenia właściwą opieką

zdrowotną dzieci szkolnych, aby dzięki niej zapobiegać i wcześnie

likwidować różne zaburzenia rozwojowe. Stwierdzono także, że wiele szkół

przygotowuje pielęgniarki na bardzo niskim poziomie, że szkoli je

systemem czeladniczym, że nie zapewnia dla tego szkolenia minimum

koniecznych warunków. Około połowa szkół była wtedy zorganizowana

przy szpitalach o liczbie łóżek poniżej 50. Stwierdzono także, że duża część

pielęgniarek na stanowiskach kierowniczych nie ma żadnego

przygotowania dodatkowego do tej funkcji, a tylko ukończoną szkołę

pielęgniarską. Funkcje oddziałowych w wielu przypadkach pełniły

uczennice szkół. Stwierdzono także, że szpitale obciążały pielęgniarki

obowiązkiem pełnienia bardzo długich dyżurów nocnych.

•

Wśród zaleceń opracowanych w wyniku prowadzonych

badań znalazły się następujące stwierdzenia:

,,( ... ) Wszystkie agencje państwowe i prywatne, które

zatrudniają pielęgniarki dla celów zdrowia publicznego,

powinny w możliwie najkrótszym czasie wymagać od

kandydatek na te stanowiska podstawowego

przygotowania w szkole szpitalnej, a także ukończenia

dodatkowego przeszkolenia podyplomowego, zarówno

teoretycznego, jak i praktycznego, w zakresie zagadnień

zdrowia publicznego ( ... ) pielęgniarki pełniące funkcje

kierownicze, instruktorki i pielęgniarki zdrowia

publicznego powinny mieć zawsze specjalne

przygotowanie dodatkowe ( ... ). Należy wprowadzić oraz

wyraźnie określić pozycje i stanowiska pracy dla pomocy

pielęgniarek, należy zapewnić konieczne fundusze na

cele kształcenia".

•

Rozwój pielęgniarstwa w USA i Kanadzie w
pierwszej połowie XX w. przebiegał zatem bardzo
dynamicznie, opierając się na jasnym rozeznaniu
sytuacji i określeniu celów oraz na dużej aktywności
pielęgniarek

•

W latach 1937-1938 w USA prowadzono ponowne
badania dotyczące kształcenia pielęgniarek.
Okazało się, że w tym czasie funkcjonowało już 66
instytucji kształcenia na poziomie wyższym, a w 38
ośrodkach uniwersyteckich prowadzono kształcenie
na poziomie zaawansowanym. Stwierdzono także,
że poziom kształcenia był nadal bardzo niejednolity.

Rozwój praktyki zawodowej i kształcenie
pielęgniarek w Europie

•

W Europie rozwój pielęgniarstwa przebiegał wolniej. Najwięcej

zmian wprowadzono w Wielkiej Brytanii. Obejmowały one głównie

wydawanie czasopism zawodowych, rejestrację pielęgniarek,

rozszerzanie i podnoszenie poziomu praktyki zawodowej w

połączeniu z rozwojem kształcenia i doskonalenia zawodowego.

•

Pierwsze czasopisma zawodowe, które zaczęły ukazywać się w

Wielkiej Brytanii, to:

•

1893 r. „Nursing Record”

•

1893 r. „Nursing Mirror”

•

1902 r. „British Journal of Nursing”.

•

Podobnie jak w Ameryce, również i tu wydawano więc w tym czasie

coraz więcej czasopism pielęgniarskich. Rozpowszechniały one

informacje o rozwoju pielęgniarstwa na świecie, zawierały wiele

materiałów bibliograficznych oraz artykułów poglądowych

pisanych przez pionierki pielęgniarstwa.

2009-02-12

17

•

1919 r. został wydany akt państwowy, który zapewniał

wprowadzenie rejestru pielęgniarskiego dla kobiet i mężczyzn, dla

pielęgniarek przygotowanych specjalnie do opieki nad dzieckiem,

nad chorymi zakaźnie i nad chorymi psychicznie.

•

Do najważniejszych osiągnięć w Wielkiej Brytanii należało:

•

1887 r. powołanie Instytutu Pielęgniarstwa im. Królowej

Wiktorii (Queen's Victoria Jubilee Institute for Nurses)

•

1916 r. powołanie Królewskiego Kolegium Pielęgniarskiego

(Royal College of Nursing)

•

Instytut Pielęgniarstwa im. Królowej Wiktorii zapewniał

możliwość rozwoju pielęgniarstwa środowiskowego, zaczęto w nim

bowiem prowadzić 6-miesięczne kursy dla pielęgniarek

dyplomowanych (po szkole pielęgniarstwa szpitalnego). Program

kursu stanowił przygotowanie do podejmowania opieki

pielęgniarskiej w środowisku, najpierw rozumianej bardzo wąsko,

a z biegiem czasu - coraz szerzej. W związku z odczuwanymi przez

pielęgniarki brakami w przygotowaniu do opieki nad kobietą w

okresie ciąży i porodu w instytucie została zorganizowana także

szkoła położnych (The Midwifery School of The Queen's Institute).

•

Królewskie Kolegium Pielęgniarskie jako organizacja skupiało

zarówno pielęgniarki, jak i innych przedstawicieli społeczeństwa.

Rozwijając się kolegium organizowało swoje oddziały w terenie.

Jego zadania zostały określone następująco:

•

zapewnić podniesienie poziomu kształcenia pielęgniarek i

rozwoju wszystkich działów praktyki zawodowej pielęgniarek;

•

opracować odpowiednio do potrzeb program kształcenia oraz

zapewnić możliwość jego realizacji we wszystkich szkołach

pielęgniarskich,

•

wprowadzić system oceny odpowiedni do podnoszenia poziomu

pracy szkół,

•

wprowadzić rejestrację tych pielęgniarek, które uzyskują

wysoką ocenę w pracy zawodowej albo w czasie szkolenia i

wykazują dużą sprawność zawodową,

•

zagwarantować prawnie ze strony państwa uznanie, poparcie i

opiekę sprzyjającą rozwojowi zawodu.

•

Królewskie Kolegium Pielęgniarskie podjęło także

prowadzenie kształcenia podyplomowego w formie krótkich

kursów, tzw. odświeżających, oraz różnych kursów

specjalnych. Było to związane z potrzebą doskonalenia

pielęgniarek w związku z rozwojem medycyny,

powstawaniem nowych specjalistycznych instytucji

zdrowotnych zatrudniających pielęgniarki.

•

1925 r. powstała także zawodowa organizacja studencka (The

Student Nurses Association).

•

W czasie pierwszej wojny światowej w Wielkiej Brytanii

zaczęto szkolić pomoce dla pielęgniarek na krótkich 3 – 6

miesięcznych kursach. Było to wówczas koniecznością, gdyż

pielęgniarki dyplomowane przeszły z instytucji cywilnych do

szpitali wojskowych. Jak wówczas obliczono, w dużych

szpitalach jedna pielęgniarka zajmowała się 14 pacjentami, a

w małych - 19 pacjentami.

•

Po wojnie w dalszym ciągu pielęgniarek było za mało w

stosunku do potrzeb. W Wielkiej Brytanii został powołany

wówczas komitet, złożony z przedstawicieli czasopisma

medycznego "Lancet" i pielęgniarek, który podjął trud

rozpoznania przyczyn tej sytuacji. W wyniku badań uznano,

że brak kandydatek wypływa głównie ze zbytniej surowości i

dyscypliny obowiązującej w szkołach pielęgniarskich, a także

z braku zgodności pomiędzy teorią a praktyką.

•

Opracowane zalecenia zwracały uwagę na konieczność

podniesienia poziomu wymagań przy przyjmowaniu do szkół

pielęgniarskich, ustalenia odpowiednich stypendiów dla

uczennic, podwyższenia wynagrodzeń dla pielęgniarek i

skrócenia czasu pracy. Realizacja tych zaleceń wpłynęła

korzystnie na poprawę sytuacji.

•

Nowoczesne pielęgniarstwo Wielkiej Brytanii wywierało

wpływ na wszystkie kraje Europy, zarówno w sposób

bezpośredni, jak i pośrednio.

•

Szczególnie szybko system ten został przyjęty i

rozpowszechniony w krajach północnych: Norwegii,

Szwecji, Finlandii, Danii, Holandii, a także w

Niemczech.

•

Wolniej rozpowszechniał się on we Francji,

Czechosłowacji, Włoszech, Belgii, na Bałkanach, w

Turcji. Na rozwój pielęgniarstwa węgierskiego

wywierała wpływ Austria. W Szwajcarii bardzo długo

nie wprowadzono jednolitego systemu.

•

Po pierwszej wojnie światowej nastąpił ponowny wzrost

rozpowszechniania i rozwoju nowoczesnego

pielęgniarstwa. Objął on kraje nad Morzem Bałtyckim,

w tym Polskę, a także wschodnią i południową Europę

(Bułgaria, Rumunia, Jugosławia, Turcja).

•

W tym czasie dużą rolę w rozwoju pielęgniarstwa

odegrał także Czerwony Krzyż oraz inne organizacje.

•

Czerwony Krzyż w czasie wojny zmobilizował wielką liczbę kobiet i

dziewcząt, wynoszącą kilkaset tysięcy, z której wyszkolił ponad 65

tys.

•

1919 r. został powołany jego nowy organ - Liga Stowarzyszeń

Czerwonego Krzyża i Półksiężyca. Liga podjęła działalność na rzecz

ochrony zdrowia publicznego z programem zapobiegania i

zwalczania gruźlicy, chorób wenerycznych i zimnicy oraz opieki

nad dzieckiem. Podjęła ona także starania o zapewnienie

odpowiedniej liczby pielęgniarek koniecznych do tej pracy.

•

W działalności Czerwonego Krzyża dużą rolę odegrały pielęgniarki

z całego świata. Jako przedstawicielki Czerwonego Krzyża brały

one udział w konferencjach organizowanych w Paryżu i Cannes, na

których był opracowywany program działalności. Powołano nawet

specjalną sekcję pielęgniarską z Alice Fitzgerald na czele, która

poddała pomysł organizowania kursów doskonalących w zakresie

administrowania w dziedzinie zdrowotnej opieki publicznej w

jednym dużym ośrodku powołanym specjalnie do tego celu.

Zalecała także przydzielanie stypendiów pielęgniarkom

uczęszczającym na te kursy.

2009-02-12

18

•

Ok. 1924 r. Kings College w Londynie miejsce powstanie

ośrodka prowadzącego kursy doskonalące w zakresie

administrowania w dziedzinie zdrowotnej opieki

publicznej. Po 2 latach ośrodek został przeniesiony do

Bedford College, który był również powiązany z

uniwersytetem w Londynie.

•

W celu świadczenia wielu krajom pomocy w

rozwiązywaniu problemów zdrowotnych w Lidze

Narodów została powołana specjalna sekcja zdrowia.

Dużą rolę odegrała również fundacja Rockefellera i

Amerykański Czerwony Krzyż (ACK), a także inne

organizacje. W sposób znaczący Wspierały one rozwój

pielęgniarstwa. Duże zasługi położyła także

Międzynarodowa Rada Pielęgniarek.

•

We wszystkich tych organizacjach pielęgniarki

odgrywały dużą rolę.

•

Ich działalność koncentrowała się głównie na unowocześnianiu

pielęgniarstwa w poszczególnych krajach, a zwłaszcza kształcenia

na potrzeby ochrony zdrowia publicznego. W wielu krajach było to

możliwe dzięki temu, że państwo przeznaczało na te cele znaczne

fundusze. Na apele i inicjatywy podejmowane ze strony tych

organizacji odpowiadały także ośrodki uniwersyteckie. W

niektórych przypadkach były to nawet uniwersytety bardzo

konserwatywne. Na apele te odpowiadały także szpitale i różne

instytucje ochrony zdrowia publicznego.

•

W fundacji Rockefellera bardzo intensywną działalność prowadziła

Elisabeth Crowell, która stała wówczas na czele pielęgniarek

pracujących w tej fundacji. Dzięki jej staraniom w wielu krajach

Europy, w tym w Polsce, otwierano nowe szkoły pielęgniarskie, a

pielęgniarki otrzymywały stypendia na wyjazdy zagraniczne i

szkolenia do krajów, gdzie szkolenie stało na najwyższym poziomie.

•

Duże znaczenie miało nawiązywanie kontaktów

międzynarodowych pomiędzy pielęgniarkami. Kontakty te

wpływały również na rozwój pielęgniarstwa w Wielkiej Brytanii.

•

Największy postęp odnotowano w tym czasie w dziedzinie ochrony

zdrowia publicznego, a w większości krajów pielęgniarki działające

w tej dziedzinie zostały w pełni zaaprobowane. Ciągle jednak

brakowało pielęgniarek dobrze przygotowanych zarówno

teoretycznie, jak i praktycznie. Podejmowano więc wiele

eksperymentalnych programów szkoleniowych dla pielęgniarek.

Wprowadzano krótkie cykle przeszkoleń bazujące na dobrowolnym

podejmowaniu tej służby. Potrzeby były ogromne: wiele dzieci było

pozbawionych opieki, wielu inwalidów oczekiwało na pomoc, a

różne choroby nękały ludzi. Ten nowy kierunek rozwoju w różnych

krajach pozostawił w tyle pielęgniarstwo szpitalne. Występowało to

szczególnie tam, gdzie system kształcenia szpitalnego Florencji

Nightingale nie był wcześniej wprowadzony lub nie umocnił się do

tego czasu.

•

W coraz większej liczbie krajów zwyciężała opinia, że dla

zagwarantowania właściwej opieki pielęgniarskiej konieczna jest

dobrze przygotowana pielęgniarka. Coraz wyraźniej dawała więc o

sobie znać potrzeba lepszego przygotowania zawodowego

pielęgniarek.

•

W Belgii i we Francji bezpośrednio po wojnie została

podjęta reorganizacja pielęgniarstwa. Aktywnej

grupie pielęgniarek udało się tam uzyskać konieczne

podstawy prawne do przeprowadzenia reformy

kształcenia i praktyki pielęgniarskiej. W efekcie

tych wysiłków w 1935 r. w Belgii (Bruksela) została

otwarta Uniwersytecka Szkoła Pielęgniarek

powiązana z Uniwersytecką Szkołą Medyczną i ze

szpitalem. Szkoła ta prowadziła na wysokim

poziomie zarówno kształcenie podstawowe

pielęgniarek, jak i podyplomowe do celów publicznej

opieki zdrowotnej. Na podobnych podstawach

powstawały liczne nowe szkoły pielęgniarskie we

Francji. Kształciły się w nich zakonnice i

pielęgniarki świeckie.

•

Nieco później rozpoczął się ruch reformatorski w

Hiszpanii. Zapoczątkowały go te pielęgniarki

hiszpańskie, które zdobyły doświadczenie poza

granicami kraju. W Madrycie powstała nowoczesna

szkoła pielęgniarstwa.

•

W Austrii, w której rząd wprowadzał znaczące zmiany w

dziedzinie ochrony zdrowia, nastąpił także wyraźny

rozwój pielęgniarstwa. Duży wpływ wywierała tam

klinika dziecięca profesora Pirqueta, z którym

współpracowała pielęgniarka Jadwiga Birkner. Wspólnie

z profesorem wprowadziła ona nowy system kształcenia

pielęgniarek, który wzbudzał wówczas szerokie uznanie.

Pielęgniarstwo szpitalne poprawiło się nieco dzięki

przejściu do służby pielęgniarskiej w czasie wojny

wykształconych kobiet, które w tej służbie pozostały.

•

Na Węgrzech pierwsze próby reform podejmowane były pod

wpływami austriackimi.

•

1921 r. Uniwersytet w Debreczynie we współpracy z

Państwowym Instytutem Higieny otworzył szkołę dla

pielęgniarek.

•

1930 r. w Budapeszcie została otwarta szkoła dla

pielęgniarek przygotowujących się do pracy w instytucjach

zdrowia publicznego pod kierunkiem Państwowego

Instytutu Higieny. Jedna z czołowych pielęgniarek Marie

de Steller uzyskała wówczas tytuł doktora praw.

•

W Niemczech rozwój praktyki zawodowej i kształcenia

pielęgniarek postępował wolniej. Pielęgniarstwo szpitalne

poprawiło się tam nieco, dzięki znalezieniu się w tej grupie

zawodowej, podobnie jak w Austrii, wielu wykształconych

kobiet spośród tych, które znalazły się w służbie

pielęgniarskiej w czasie wojny. Dużą rolę odgrywały siostry

zakonne. Nadal jednak rolę dominującą w opiece szpitalnej

odgrywały posługaczki i dozorcy.

2009-02-12

19

•

W Czechosłowacji państwowa szkoła dla

pielęgniarek została otwarta w 1916 r. - dzięki

pomocy Amerykańskiego Czerwonego Krzyża. W

1920 r. szkoła ta, również dzięki pomocy ACK,

została zreorganizowana. Reforma miała znaczenie

przede wszystkim dla pielęgniarstwa szpitalnego. Po

1930 r. Ministerstwo Zdrowia otworzyło szkołę,

która szkoliła pielęgniarki i pracowników socjalnych

przygotowywanych do zatrudniania w instytucjach

państwowych.

•

W Szwajcarii w tym czasie nadal nie wprowadzono

ujednoliconego systemu kształcenia pielęgniarek, ale

funkcjonowało tam wiele bardzo wysoko ocenianych

instytucji zdrowia publicznego i szpitali.

•

Podobne przemiany rozwojowe zachodziły w Europie wschodniej i

południowej. W Bułgarii - pierwszy, choć nie w pełni nowoczesny

system został wprowadzony przez rosyjskie siostry Czerwonego

Krzyża. Zorganizowały one jednoroczną szkołę przygotowującą

pielęgniarki, głównie do pracy w instytucjach wojskowych. W 1915

r. dwie pielęgniarki z USA, zaproszone przez królową, podjęły

próbę zorganizowania szkoły, Jednak z powodu wojny próba ta nie

udała się. W 1922 r. Bułgarski Czerwony Krzyż ponowił

zaproszenie, szkoła została zorganizowana, a dwie pielęgniarki

bułgarskie wyjechały na stypendium do USA. Po powrocie podjęły

pracę w szkole. Wkrótce powstało w Bułgarii Towarzystwo

Pielęgniarskie, a we władzach służby zdrowia na szczeblu

centralnym znalazła się pielęgniarka do spraw pielęgniarskich:

kształcenia, praktyki, nadzoru pielęgniarskiego.

•

W Rumunii pewien ruch w kierunku rozwoju pielęgniarstwa

rozpoczął się jeszcze pod koniec XIX w. z inicjatywy królowej

Elżbiety, która wspólnie z siostrami zakonnymi pielęgnowała

rannych. Po pierwszej wojnie światowej w Bukareszcie, a także w

innych miastach były organizowane szkoły pielęgniarstwa dzięki

kontaktom z USA i z Anglią.

•

W stolicy Jugosławii została otwarta nowoczesna szkoła

pielęgniarstwa w 1921 r. W innych miastach były

organizowane także szkoły pielęgniarskie, a ich absolwentki

znajdowały bardzo szybko zatrudnienie w państwowych

ośrodkach zdrowia. Dzięki specjalnej opiece lekarza, dra

Andrija Stampara, jednego z reorganizatorów ochrony

zdrowia publicznego w Europie, rozwijała się opieka

zdrowotna na wsi, a pielęgniarki otrzymywały odpowiednie

przygotowanie.

•

W tym czasie rozwijało się także wyraźnie nowoczesne

pielęgniarstwo w krajach nadbałtyckich.

•

Na Litwie powstawały szkoły pod auspicjami Czerwonego

Krzyża.

•

W Estonii została założona w powiązaniu z uniwersytetem

szkoła pielęgniarska w starym mieście Tartu (1925 r.).

•

W Finlandii system Florencji Nightingale został wprowadzony w 1904 r.

dzięki działalności baronowej Sofii Mannerheim (1863 - 1928). Bardzo

szybko rozwijało się tam pielęgniarstwo szpitalne. Po wysłaniu jednej z

pielęgniarek fińskich na stypendium do Anglii i USA zaczęto wprowadzać

także kształcenie pielęgniarek przygotowujące do pracy w instytucjach

zdrowia publicznego. W Finlandii w stosunkowo krótkim czasie, dzięki

współpracy i pomocy ze strony państwa, powstał centralny system

kształcenia pielęgniarek, prowadzony w 6 państwowych szkołach

pielęgniarskich. Do koordynacji spraw pielęgniarskich w departamencie

zdrowia utworzono stanowisko pracy dla pielęgniarki.

•

Do Rosji carskiej wpływy angielskie najprawdopodobniej nie docierały. W

czasie wojny krymskiej ówczesna Rosja miała swoje siostry miłosierdzia,

które pracowały nawet na pierwszej linii frontu. Ich przygotowanie

pielęgniarskie było takie, jak w innych krajach katolickich. W Rosji

carskiej bardzo silne były także wpływy Czerwonego Krzyża. Siostrami

Czerwonego Krzyża zostawały najczęściej kobiety z arystokracji, jak na

ówczesne czasy bardzo dobrze wyszkolone w 2-letnich szkołach w

Niemczech lub w szkołach krajów skandynawskich, opartych na koncepcji

Czerwonego Krzyża. Pielęgnowaniem zajmowały się także posługaczki.

Dużą rolę odgrywali felczerzy, którzy stanowili niższą klasę lekarzy. Do

nich należało np. wykonywanie opatrunków, podawanie leków.

•

Rewolucja socjalistyczna w 1917 r. i wprowadzone przez nią

radykalne zmiany w całym systemie społeczno-politycznym

wywołały także zmiany w dziedzinie ochrony zdrowia. W

Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich został

wprowadzony bezpłatny system opieki zdrowotnej, zarówno

szpitalnej, jak i pozaszpitalnej. Bardzo dużo uwagi

poświęcono rozwojowi opieki nad matką i dzieckiem. W

porewolucyjnej reorganizacji wszyscy pracownicy służby

zdrowia zostali zróżnicowani na 3 grupy, w zależności od

poziomu wykształcenia, tj. wyższego, średniego i niższego.

Pomiędzy tymi grupami nie ma ostrych granic, a osoby z

grup niższych są zachęcani do kontynuowania nauki i

przechodzenia do grupy wyższej. Pielęgniarki w tym

systemie występują jako siostry medyczne i opiekunki.

Kształcenie ich odbywa się w specjalnych szkołach

technicznych. Wiele czynności związanych z pielęgnowaniem

wykonują pracownicy należący do niższej grupy personelu

medycznego.

PIELĘGNIARSTWO NOWOCZESNE

NA ZIEMIACH POLSKICH

2009-02-12

20

U podstaw nowoczesnego
pielęgniarstwa na ziemiach polskich

•

Opieka zdrowotna na ziemiach polskich w drugiej połowie

XIX w. i na początku XX w., tj. do czasu odzyskania

niepodległości, we wszystkich trzech zaborach stała na

bardzo niskim poziomie, a warunki do zapoczątkowania jej

poprawy ogromnie trudne. Szpitale miały nadal charakter

przytułków, a poziom higieny był w nich bardzo niski.

Ochrona zdrowia publicznego nie rozwijała się. Proces

przemiany szpitala z przytułku na instytucję, której głównym

zadaniem byłoby leczenie, przebiegał wolno. W sposób

jednoznaczny nastąpiło to dopiero po odzyskaniu

niepodległości.

•

Sekularyzacja szpitali i objęcie ich przez władzę centralną

dokonały się w latach 1817 – 1842. Szpital zaczął służyć

studentom medycyny i młodym lekarzom do celów

dydaktycznych. Równocześnie powstawały ambulatoria

przyszpitalne.

•

Liczba lekarzy zatrudnionych w szpitalach, w porównaniu z
innymi krajami, była bardzo mała. Na przykład w 1829 r. w
całym Królestwie tylko jeden szpital Dzieciątka Jezus w
Warszawie zatrudniał 2 lekarzy, a w 1870 r. niektóre szpitale
prowincjonalne w pewnych latach nie miały stałych lekarzy.
Sytuacja zmieniła się dopiero na początku XX w.

•

Diagnostyka lekarska zaczęła się rozwijać na początku lat
czterdziestych XIX w., a z pełną świadomością znaczenia
metod diagnostycznych propagowanych przez wybitnych
lekarzy - dopiero od lat pięćdziesiątych. W tym czasie
powstawało coraz więcej laboratoriów szpitalnych
organizowanych przez lekarzy, w tym także na ich własny
koszt.

•

Poprawa warunków higienicznych w szpitalach następowała
bardzo wolno, choć pewne przejawy zainteresowania tym
zagadnieniem wystąpiły jeszcze w XVIII w. Rożne instrukcje
w sprawie higieny szpitalnej zaczęły się pojawiać jednak
dopiero na początku XIX w. (1819 i 1820 r.). Nosiły one
wyraźne znamiona teorii europejskich. Widoczna poprawa
stanu higienicznego szpitali nastąpiła w latach
osiemdziesiątych XIX w, Zofia Klawe-Podgorska tak ocenia
stan higieny, poziom i ogólną sytuację ówczesnych szpitali:

"Dziewiętnastowieczne polskie szpitale-lecznice, zarządzane

wprawdzie centralnie, ale zgodnie z polityką władz

zaborczych, w minimalnym stopniu przez nie dotowane,

przeznaczane stale przede wszystkim dla ubogich tkwiły na

skutek tych zależności w zamkniętym kręgu niemocy".

•

Na zły stan higieny szpitalnej wpływał pośrednio niski status
społeczny jego użytkowników, brak nawyków kulturalnych i
nieodczuwanie ich potrzeby przez większość pacjentów, a
także lekceważący stosunek zarządu szpitala do potrzeb
chorych.

•

Na wprowadzanie postępowych zmian w polskich szpitalach
oprócz rozwoju medycyny, metod leczenia, zwiększającej się
liczby wykształconych lekarzy duży wpływ wywarło tam
powstanie kościuszkowskie i wojny napoleońskie, w czasie
których organizowano lazarety wojskowe, przeznaczane
wyłącznie do celów leczniczych, z odpowiednio zapewnioną
opieką, a tam przykłady prusko-francuskie dotyczące
organizacji szpitali i opieki społecznej.

•

Pielęgnowaniem w ówczesnych szpitalach zajmował się

bardzo zróżnicowany personel:

•

siostry miłosierdzia,

•

cyrulicy (felczerzy),

•

dozorcy,

•

infirmarze, (z. fr. Infirmier – sanitariusz /pielęgniarz ale

tym wypadku to służba szpitalna składająca się z ludzi

zatrudnianych przypadkowo, bez żadnego

przygotowania, )

•

posługacze.

•

Rolę najważniejszą odgrywały siostry miłosierdzia, choć ich

przygotowanie do tej roli było znikome. Stosunkowo wysoką

pozycję i szeroki zakres zadań miał cyrulik np.:

•

przeprowadzanie wizyt,

•

opatrywanie ran,

•

wykonywanie zleceń lekarskich,

•

dopilnowywanie przestrzegania diet,

•

podawanie pożywienia chorym.

•

W takich właśnie szpitalach rozpoczynali pracę wykształceni

lekarze, którzy chcieli leczyć. Aby to było możliwe, oni

właśnie musieli przejąć rolę wiodącą i przeprowadzić

konieczne reformy. Rozpoczął się więc okres ostrej krytyki

istniejącej sytuacji, wysuwanie propozycji zmian. Liczne

artykuły ukazywały się na lamach czasopism lekarskich,

takich jak:

•

„Tygodnik Lekarski”,

•

„Przegląd Lekarski”,

•

„Gazeta Lekarska”,

•

„Kronika Lekarska”,

•

„Zdrowie”.

•

Sprawą tą zaczęły interesować się też władze.

•

Krytyka skierowana przeciwko ówczesnemu personelowi

szpitalnemu podkreślała jego nieuctwo i nieprzygotowanie

do wykonywania zleceń lekarskich, a także brak

umiejętności opiekunczo-pielęgnacyjych.

2009-02-12

21

•

W 1885 r. w "Kronice Lekarskiej" W. H. Krajewski

napisał:

,,( ... ) Felczer oddziału ( ... ) Doktorska mina, pusta

głowa, szykowny krawat koloru nadziei, brudne ręce i

żałoba za paznokciami, piórko z lapisem za jednym, a

sonda za drugim uchem - oto cechy felczera

oddziałowego. I taki człowiek, nie mający nie tylko o

antyseptyce, ale w ogóle o niczym należytego pojęcia, jest

do pewnego stopnia panem życia i śmierci chorych ( ... )

Wielką dodatnią cechę naszych szpitali stanowi obecność

w każdym oddziale nie płatnej najemnicy, lecz siostry

miłosierdzia ( ... ) Nie mogę jednak nie zaznaczyć tu

jednego braku: wiele mianowicie złego pochodzi stąd, że

nasze siostry nie są dostatecznie obznajomione z

pielęgnowaniem chorych, jako też z innymi

powierzanymi im czynnościami lekarskimi ( ... )

Kierują się (...) w tych wszystkich czynnościach więcej

przeczuciem - intuicją, niż pewnym naukowymi

zasadami ( ... )”.

•

Ostra krytyka obejmowała też dozorców, infirmarzy i
posługaczy:

„Są to po większej części ludzie z najniższej warstwy

społeczeństwa, włóczędzy, próżniaki lub chorzy weterani ( ... )

stali roznosiciele infekcji w naszych oddziałach”.

•

W pierwszej połowie XIX w. docierały do Polski wieści o
początkach szkolenia personelu pielęgnującego w krajach
zachodnich. W 1838 r. z polecenia rządu dr Ludwik
Gąsiorowski dokonał przekładu z języka niemieckiego
opracowania dra C.E. Gedickego pt. „Przewodnik
pielęgnowania chorych”. Książka ta była przygotowana do
szkolenia w berlińskim zakładzie leczniczym. Nieco później
lekarze przyjeżdżający zza granicy przywozili informacje o
koncepcjach i reformach wprowadzanych w pielęgniarstwie
przez Floreocję Nightiogale.

•

Propozycje wysuwane przez lekarzy w sprawie szkolenia

pielęgniarek były bardzo zróżnicowane, najczęściej jednak

bardzo skromne. Oto kilka przykładów:

„Postarać się o dobrych dozorców przez urządzenie przy

szpitalach lwowskim i krakowskim szkoły, w której by się

uczyli sposobów obchodzenia z chorym. Jeden z lekarzy

szpitalnych dokonał by tego z łatwością w ciągu kilkunastu

lekcji”.

„(…) uczelnie (…) otworzyć przy jednym z istniejących szpitali (

... ) z kursem li tylko praktycznym

6-miesięcznym ( ... )”.

•

Projektom szkolenia osób świeckich sprzeciwiały się siostry

miłosierdzia a, które nawet groziły, że opuszczą prace w

przypadku wprowadzenia o szpitala przeszkolonych

dozorców.

•

1906 r. dr Aleksander Fruchtman zorganizował w Warszawie
za zgodą władz roczną szkołę dla pielęgniarek z kursem
teoretycznym i praktycznym. Przeciwko takiemu programowi
szkolenia pielęgniarek podniosła się ostra krytyka.

•

Działalność w dziedzinie ochrony zdrowia publicznego miała
swój początek znacznie później.

•

1902 r. powstało Stowarzyszenie św. Andrzeja, którego celem
było organizowanie konferencji i popularnych kursów z
zakresu medycyny domowej i higieny oraz pierwszej pomocy
w chorobach i nagłych wypadkach.

•

W tym czasie zaczęło się także ukazywać stosunkowo dużo
różnych podręczników na temat pielęgnowania chorych,
pisanych przez lekarzy.

•

1863 r. - K. Gregorowicz: „Praktyczna nauka opatrywania

przypadkowych skaleczeń, stłuczeń i ran oraz pielęgnowania

chorych”, opracowanie 64-stronicowe,

•

1876 r. - K. Dobrski: „Pielęgnowanie chorych”, 28-stronicowa

książka,

•

1877 r. - dr Jerzykowski: „Przewodnik dla felczerów, sióstr

miłosierdzia i w ogóle osób zajmujących się pielęgnowaniem

chorych”,

•

1882 r. - dr T. Billroth: „O pielęgnowaniu chorych w domu i

w szpitalu, opracowanie stosunkowo szerokie, przekład z II

wydania niemieckiego,

•

1900 r. - Mendelsohn: "Pielęgnowanie chorych", przekład

polski, dzieło adresowane, jak zaznaczono, nie tylko do

lekarzy; w książce tej niemieckie wyrazy Krankenfleger

(Krankenwarter) i Krankepflegerin (Krankenwarterin)

przetłumaczono na "pielęgniarz i pielęgniarka".

•

Ogólnie biorąc, ówczesne propozycje oraz próby
podejmowania reform, które zmierzały do zastąpienia
zróżnicowanego i nie szkolonego personelu szpitalnego
osobami do tego odpowiednimi, według stanowiska lekarzy
koncentrowały się na:

•

znajdowaniu kandydatek, kobiet gotowych do pełnego
poświęcenia, utalentowanych, o wysokich przymiotach
moralnych,

•

zapewnieniu im skromnego, a najlepiej tylko
praktycznego przygotowania (według uznania lekarza),

•

pełnym podporządkowaniu pielęgniarki lekarzowi.

2009-02-12

22

Pionierska działalność kobiet i pierwsza
szkoła nowoczesnego pielęgniarstwa w
Krakowie

•

Pionierską działalność kobiet dotyczącą szkolenia

przygotowującego do pielęgnowania rozpoczęła w

Warszawie Julia Aleksandrowicz. W 1882 r. założyła

ona z pobudek filantropijnych ambulatorium dla

chorych i podjęła w nim pracę pielęgniarską.

Doświadczenia pielęgniarskie zdobyła w Berlinie,

Paryżu i Wiedniu, gdzie zapoznała się z ówczesnym

ruchem reformatorskim.

•

W otworzonym przez siebie ambulatorium rozpoczęła

prowadzenie krótkich kursów z zakresu pierwszej

pomocy w nagłych wypadkach oraz z zakresu higieny

dla kobiet-wolontariuszek.

•

W pierwszym dziesięcioleciu XX w. społeczne

zainteresowanie ideą zorganizowania szkoły

pielęgniarskiej było coraz większe.

•

1908 r. np. magistrat miasta Warszawy uchwalił

założenie szkoły dozorców chorych. W 1909 r. w

"Gazecie Lwowskiej" ukazała się notatka o założeniu

szkoły we Lwowie, a dr Jozef Starzewski został

wydelegowany za granicę w celu zapoznania się z

organizowaniem takich właśnie szkół.

•

1911 r. – otwarcie pierwszej szkoły dla pielęgniarek w

Krakowie - Szkoły Pielęgniarek zawodowych Panien

Ekonomek św. Wincentego a Paulo, tzw. stara szkoła

krakowska. Zorganizowała ją grupa kobiet, członkiń

Stowarzyszenia, we współdziałaniu z grupą lekarzy

krakowskich popierających tą inicjatywę. Posiedzenie

komitetu organizacyjnego odbyło się 11 marca 1911 r.

•

„Komitet, do którego z lekarzy nalezą dr Borzecki, Damski,

Klęsk, Krzyszkowski, Parenski, Rutkowski, Mazurkiewicz,

Wicherkiewicz, panie ks. Czartoryska, Rydlówna,

Epsteinówna, Teobaldówna i Wiszniewska, uchwalił projekt

przyszłej szkoły, która mieścić się będzie w lokalu Panien

Ekonomek przy ulicy Warszawskiej nr 6 w domu SS

Miłosierdzia. Nauka trwająca 3 półrocza (jedno teoretyczne,

dwa praktyczne w szpitalu św. Łazarza) będzie bezpłatna, a

końcowy egzamin uprawni do otrzymania dyplomu ( ... )".

•

Główną rolę w staraniach o zorganizowanie szkoły odegrała

Maria Epstein (1875-1947). Najbliżej współpracowała z nią

Anna Rydlówna (1884-1969) - córka rektora Uniwersytetu

Jagiellońskiego i profesora okulistyki, siostra Lucjana Rydla,

znanego poety i autora sztuk teatralnych. Organizatorki

szkoły uzyskały największe poparcie i pomoc ze strony kilku

profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego, a także sióstr

miłosierdzia.

•

Pewnym wzorcem dla szkoły krakowskiej było niemieckie szkolenie

diakonis. W jej stworzeniu odegrała jednak bardzo dużą rolę

inicjatywa własna. Szkoła miała wiele cech nowoczesnego szkolenia

pielęgniarek:

•

była dobrze zorganizowana,

•

świecka, ale przyjmowano takie zakonnice,

•

program uwzględniał zarówno szkolenie teoretyczne, jak i

praktyczne,

•

warunki przyjęcia były wyraźnie określone, a

•

czas szkolenia wkrótce został przedłużony do 2 lat

•

szkolenie kończyło się egzaminem i uprawniało do otrzymania

dyplomu.

•

W programie części teoretycznej wprowadzono następujące

przedmioty:

•

anatomia i fizjologia,

•

higiena,

•

nauka o chorobach zakaźnych i odkażaniu,

•

pielęgnowanie chorych,

•

pierwsza pomoc w nagłych wypadkach i opatrywanie chorych.

•

Od początku były podejmowane starania, aby uczennice mogły się

uczyć także gospodarstwa domowego i dietetyki w zakładzie

miejskim. Wykłady prowadzili lekarze, a ćwiczenia pielęgniarskie do

czasu ukończenia szkoły przez pierwsze absolwentki - siostra

miłosierdzia, która przeszła przeszkolenie pielęgniarskie we Lwowie.

Praktyka odbywała się w szpitalu św. Łazarza (obecnie Szpital

Kliniczny) na oddziałach:

•

chorób wewnętrznych,

•

chirurgicznym,

•

ginekologicznym,

•

chorób zakaźnych,

•

okulistycznym

•

laryngologicznym

•

chorób skórnych i wenerycznych, a

•

także na sali operacyjnej.

•

Nadzór nad szkoleniem sprawowały najpierw siostry miłosierdzia i

doświadczone posługaczki, później pierwsze absolwentki szkoły.

W czasie trwania praktyki kontynuowano nadal szkolenie

teoretyczne. Przeznaczano na nie pół dnia w tygodniu. Podczas zajęć

praktycznych odbywały się także repertoria kliniczne prowadzone

przez lekarza.

•

Egzamin dyplomowy zdawały absolwentki przed komisją złożoną z

członków Rady Nadzorczej szkoły i przedstawiciela Wydziału

Krajowego.

•

Warunki przyjęcia określały:

•

wiek kandydatek - 18-351at,

•

wykształcenie - 4 klasy szkoły wydziałowej oraz wymaganie

rekomendacji ludzi poważnych.

•

0 kandydatki było jednak trudno, jak podawała Anna Rydlówna w

swoich wspomnieniach.

•

Poszczególne grupy uczennic były nieliczne, tj. od kilku do

kilkunastu uczennic (w pierwszej grupie było ich 13). W szkole był

tylko jeden zespół uczennic, a dopiero po złożeniu przez absolwentki

egzaminu dyplomowego przyjmowano następny. Ogółem w latach

1911-1921 ukończyły szkolę zaledwie 42 absolwentki.

•

Pierwsze uczennice nie mieszkały w internacie; z powodu braku

takich możliwości, później mieszkanie w internacie było

obowiązkowe. Regulaminy, zarówno szkolny, jak i internatu, były

bardzo surowe i zobowiązywały do wielkiego zdyscyplinowania. W

szkole panowała atmosfera dużych wymagań, a równocześnie

serdecznej życzliwości i kultury.

2009-02-12

23

•

Pierwszym dyrektorem szkoły był dr Wacław Damski, a po

uzyskaniu dyplomu przez Marię Epstein - ona przejęła to

stanowisko. Nieformalnie jednak Maria Epstein już jako uczennica

zajmowała się kierowaniem szkołą.

•

Duże trudności w prowadzeniu szkoły wynikały z braku

zapewnienia jej stałego budżetu. Utrzymywanie szkoły opierało się

na rożnych prywatnych dotacjach oraz funduszach zdobywanych

dzięki organizowaniu imprez artystycznych, festynów, zbiorek

ulicznych.

•

Absolwentki cieszyły się doskonałą opinią. Spośród pierwszych w

szkole zostało zatrudnionych 6, większość pozostałych podjęła pracę

w szpitalu św. Łazarza.

•

W tym czasie, gdy w Krakowie prowadziła swoją działalność

pierwsza szkoła nowoczesnego pielęgnowania, w innych

miejscowościach były podejmowane także inicjatywy na rzecz

szkolenia pielęgniarek, nie tylko na potrzeby szpitalnictwa, ale

także na potrzeby ochrony zdrowia publicznego. Szkolenia te były

organizowane jednak jako krótkie, najwyżej jednoroczne kursy.

Pielęgniarstwo polskie
w latach 1918 - 1945

•

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r: państwo stanęło przed

koniecznością zapewnienia opieki zdrowotnej. Oprócz państwa

sprawą ochrony zdrowia zajęły się organy samorządowe oraz

osoby prywatne. Bezpośrednio po wojnie z pomocą przybyła

również do Polski grupa przedstawicieli Amerykańskiego

Czerwonego Krzyża (ACK). W ekipie tej znaleźli się zarówno

lekarze, jak i pielęgniarki. Organizacja dostarczyła także

rożnych koniecznych środków.

•

W efekcie wielkiego wysiłku władź, społeczeństwa i pomocy z

zewnątrz powstawały nowe, unowocześniano stare szpitale,

organizowano ochronę zdrowia publicznego. Na szeroką skalę

roztaczano opiekę nad matką i dzieckiem, w czym w bardzo

znaczący sposób pomagał ACK. Prowadzono walkę z gruźlicą i

alkoholizmem. ACK we współpracy z PCK, a także z innymi

stowarzyszeniami, organizował dla kobiet krótkie kursy z

zakresu higieny domowej i pielęgnowania chorych.

•

1925 r. powstanie pierwszego miejskiego ośrodka
zdrowia w Amelinie (na Mokotowie).

•

W ośrodku tym prowadzono wiele rodzajów
działalności, takich jak:

•

walka z chorobami zakaźnymi i gruźlicą,

•

nadzór nad stanem sanitarnym dzielnicy i

•

kontrola nad obrotem produktami spożywczymi,

•

opieka nad kobietą w ciąży, matką i
niemowlęciem,

•

walka z jaglicą, z chorobami wenerycznymi.

•

Ośrodek w Amelinie był również terenem szkolenia
dla lekarzy i pielęgniarek. .

•

Okres od 1918 r. do wybuchu drugiej wojny światowej - to okres

intensywnego rozwoju nowoczesnego pielęgniarstwa w Polsce. Do

największych osiągnięć tego okresu należało:

•

organizowanie szkół pielęgniarskich, które przygotowywały

do opieki nad człowiekiem chorym w szpitalu i w domu, a

także do pracy w placówkach zdrowia publicznego.

•

rozwój praktyki szpitalnej i praktyki w instytucjach zdrowia

publicznego,

•

zapoczątkowanie doskonalenia zawodowego,

•

powstanie Polskiego Stowarzyszenia Pielęgniarek

Zawodowych (PSPZ) i jego przystąpienie do MRP (1925 r.),

•

wprowadzenie przedstawicielki zawodu do Departamentu

Służby Zdrowia w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych (1926

r.), a także powoływanie pielęgniarek wojewódzkich,

•

rozpoczęcie wydawania czasopisma zawodowego

"Pielęgniarka Polska" (1929 r.),

•

sformułowanie podstaw prawnych zawodu (Ustawa 0

pielęgniarstwie z dnia 21 lutego 1935 r.).

•

Do 1925 r. zostały zorganizowane w Polsce 4 szkoły pielęgniarskie

dzięki współdziałaniu władz, społeczeństwa, pomocy ACK oraz

fundacji Rockefellera.

Były to szkoły w:

•

Warszawie (1921 r.),

•

Poznaniu (1921 r.),

•

Warszawie - szkoła żydowska (1923 r.) i

•

Krakowie (1925 r.).

•

Ogółem w latach 1918-1939 powstało w Polsce 9 szkół

pielęgniarskich, ale równocześnie nie było nigdy czynnych więcej niż

7. Wszystkie szkoły powstały jako samodzielne, niezależne od

szpitali, przygotowujące zarówno do opieki nad człowiekiem chorym,

jak do podejmowania praktyki w rożnych innych instytucjach,

przede wszystkim w ośrodkach zdrowia.

•

W Poznaniu i Warszawie na czele szkół stanęły jako dyrektorki

pielęgniarki z USA. Nauczycielkami było także kilka pielęgniarek

przybyłych z USA. Dyrektorką warszawskiej szkoły pielęgniarskiej

została Amerykanka Helen Bridge. Wykazując bardzo dużą

aktywność, nakłaniała polskie pielęgniarki do zorganizowania

stowarzyszenia zawodowego.

•

Drugą dyrektorką szkoły w W-wie od 1928 r. była Polka, jedna z

najbardziej zasłużonych pionierek szkolnictwa i pielęgniarstwa w

Polsce - Zofia Szlenkierówna (1882-1939). Zofia Szlenkierówna

ufundowała dla Warszawy duży szpital dziecięcy Karola i Marii w

1913 r. i została jego kuratorką. Zajmowała się stroną gospodarczą

szpitala, a przede wszystkim organizacją pracy pielęgniarek. W

wieku 44 lat wstąpiła do szkoły pielęgniarskiej w Bordeaux,

przygotowując się w ten sposób do objęcia stanowiska dyrektorki,

choć miała już za sobą 3-letnie (nie ukończone) studia medycyny oraz

roczne przeszkolenie w szkole Florencji Nightingale w Londynie.

Szkołą kierowała przez 8 lat. W tym czasie przyczyniła się do jej

rozwoju - zarówno w zakresie kształcenia do opieki nad chorym, jak i

do pracy w instytucjach zdrowia publicznego.

•

W Krakowie dyrektorką Uniwersyteckiej Szkoły Pielęgniarek i

Opiekunek Zdrowia, założonej dzięki pomocy fundacji Rockefellera w

powiązaniu z Uniwersytetem Jagiellońskim, została Maria Epstein.

Podejmowała ona bardzo dużo starań w sprawie jej otwarcia.

Nauczanie w tej szkole prowadziły tylko Polki - absolwentki „starej

szkoły”.

•

Szkoły pielęgniarskie w Polsce stały w tym czasie na wysokim

poziomie.

2009-02-12

24

•

Wszystkie miały własną bazą lokalową, a zajęcia w nich prowadziły

doświadczone pielęgniarki, z których wiele, dzięki uzyskiwanym

stypendiom, kończyło szkoły zagraniczne lub zdobywało rożne

przeszkolenia dodatkowe w USA, Francji, Austrii i innych krajach.

•

Czas nauki, początkowo 2-letni, w krótkim czasie został

przedłużony do 2 i pół roku. Od kandydatek wymagano:

•

ukończenia 6 klas ówczesnej 8-klasowej szkoły średniej, a po

reformie - 4 klas tej szkoły (gimnazjum),

•

ukończenia 18 lat życia oraz

•

pozytywnej opinii o przydatności do zawodu.

•

W czasie nauki obowiązywało mieszkanie w internacie. Program

obejmował część teoretyczną i praktyczną. W części teoretycznej

były uwzględnione przedmioty z zakresu nauk:

•

przyrodniczych,

•

medycznych,

•

społecznych oraz

•

pielęgniarstwo.

•

Do szkolenia. praktycznego przywiązywano bardzo dużo wagi. Praktyki
były organizowane na oddziałach szpitalnych pod nadzorem pielęgniarek –
nauczycielek zatrudnianych przez szkołę, a także w ośrodkach zdrowia, w
higienie szkolnej, w pielęgniarstwie przemysłowym, w pielęgniarstwie
domowym. Odbywanie praktyk było poprzedzane opanowaniem techniki
zabiegów pielęgniarskich i odpowiednim przygotowaniem teoretycznym.

•

W celu zapewnienia możliwości odbywania praktyk szkoła zawierała ze
szpitalem umowę. Na mocy tej umowy szpital oddawał szkole jako teren
praktyk sale chorych lub oddział takiej wielkości, jaka była najbardziej
przydatna z punktu widzenia odpowiednich warunków szkolenia. W
umowie zastrzegano, że uczennice nie będą wykorzystywane do pracy na
innych oddziałach, a personel szpitalny nie będzie ingerował w pracę
uczennic. Szkoła zachowywała w ten sposób całkowitą swobodę kierowania
praktykami, a równocześnie przejmowała odpowiedzialność za
pielęgnowanie chorych. Według ówczesnych przekonań zapewniało to
najlepsze warunki zarówno do opanowania koniecznych umiejętności, jak i
rozwijania poczucia odpowiedzialności za sprawowanie opieki
pielęgniarskiej. Szkoła zobowiązywała się do zapewnienia całkowitej opieki
pielęgniarskiej przez cały rok. Stwarzało to konieczność jej funkcjonowania
przez pełnych 12 miesięcy.

•

Szkoły dysponowały ograniczonymi możliwościami przyjęć, ok. 50%

podań kandydatek było odrzucanych z powodu braku miejsc. Koszt

szkolenia był wysoki i wynosił przeciętnie 150 zł miesięcznie

(nauka, internat), ale większość uczennic korzystała ze zniżek, a

opłaty były pokrywane z subwencji rządowych, samorządowych i

innych źródeł.

•

Do 1937 r. szkoły pielęgniarskie ukończyło ok. 1500 absolwentek,

pielęgniarek dyplomowanych, 30% z nich pracowało w placówkach

zdrowia publicznego, 42,2% - w szpitalach wojskowych i cywilnych,

15,4% - w szkołach pielęgniarskich, a 11 % nie podjęło pracy

zawodowej.

•

Liczba absolwentek szkol nie pokrywała zapotrzebowania na

pielęgniarki. Istniejące braki w obsadzie pielęgniarskiej w

szpitalach były uzupełniane osobami bez właściwego przygotowania

zawodowego, dla których organizowano jedynie krótkie

przeszkolenia. Największą rolę odgrywało szkolenie sióstr

Pogotowia Sanitarnego PCK w szpitalach wojskowych.

•

W 1937 r. staraniem PSPZ został wydany skrypt na temat

pielęgniarstwa społecznego. Zawarto w nim treści stanowiące

przedmiot kursu zorganizowanego na ten temat. Było to

związane z wielkim zapotrzebowaniem ze strony pielęgniarek,

które po ukończeniu szkoły podejmowały pracę na rożnych

odpowiedzialnych stanowiskach, np. organizatorek ośrodków

zdrowia, pielęgniarek wojewódzkich, a w ramach

przygotowania szkolnego nie zdobywały wiedzy na tematy

organizacyjno - administracyjne, ustawodawstwa społecznego

oraz pielęgniarstwa społecznego.

•

W PSPZ zajmowano się także sprawami socjalno-bytowymi

pielęgniarek. W początkowym okresie pielęgniarki w

większości szpitali były zatrudniane na etatach pracowników

fizycznych, z bardzo ograniczonymi uprawnieniami i bardzo

niskimi poborami. Już na pierwszym walnym zjeździe PSPZ

została powołana komisja do zbadania warunków pracy

pielęgniarek zawodowych, a w celu zebrania koniecznego

materiału została opracowana specjalna ankieta.

•

W 1927 r. do Departamentu Służby Zdrowia w Ministerstwie Spraw

Wewnętrznych został wysłany memoriał w sprawie przeszeregowania

pielęgniarek z pracowników fizycznych na umysłowych. W następnych

latach wysyłano do władz memoriały i wnioski w różnych sprawach, np. w

1933 r. w sprawie 8-godzinnego dnia pracy, w miejsce dotychczasowego 1O

– godzinnego. Badano także możliwość stworzenia biura pośrednictwa

pracy dla pielęgniarek, podjęto inicjatywę budowy domu dla niezdolnych

do pracy przedstawicielek tej grupy zawodowej, zabiegano o uzyskanie

zniżek w opłatach za leczenie uzdrowiskowe.

•

PSPZ podjęło także działalność na rzecz ustawy o pielęgniarstwie i

reformy szkolnictwa pielęgniarskiego. Utrzymywało ono kontakt z drugim

stowarzyszeniem pielęgniarskim działającym wówczas na terenie Polski,

tj. ze Zrzeszeniem Sióstr PCK, które nie miały pełnych kwalifikacji

zawodowych. PSPZ utrzymywało ożywiony kontakt z MRP, a pielęgniarki

polskie brały udział w zjazdach MRP, wygłaszały referaty, zwracały się do

jej zarządu w różnych sprawach, jak np. w sprawie utworzenia stałej

komisji do spraw pielęgnowania w chorobach nerwowych i umysłowych

oraz zaakceptowania udziału w nim własnej przedstawicielki w

charakterze członka słuchającego. W Polsce w tym czasie nie było jeszcze

możliwości utworzenia takiej właśnie komisji. W 1932 r. PSPZ przyłączyło

się do międzynarodowego funduszu Florencji Nightingale.

•

W 1926 r. w ówczesnym Departamencie Służby Zdrowia

Ministerstwa Spraw Wewnętrznych został utworzony jednoosobowy

referat pielęgniarski. Powołanie swoje zawdzięczał on głównie

konieczności organizowania i prowadzenia tzw. egzaminów

państwowych dla pielęgniarek dopuszczanych do uprawiania

praktyki zawodowej drogą skróconą. Egzamin państwowy mogły

zdawać te osoby, które legitymowały się długoletnią praktyką

zawodową i ukończyły przynajmniej 6 klas ówczesnej szkoły

wydziałowej (poziom średni). Podstawą do tego była ustawa

sanitarna.

•

Stanowisko w referacie pielęgniarskim w ministerstwie objęła

Maria Babicka-Zachertowa (1892-1944). Do zadań referatu

należało:

•

czuwanie nad przygotowywaniem odpowiedniego personelu

pielęgniarskiego,

•

opracowywanie programów szkolenia,

•

subsydiowanie szkół pielęgniarskich,

2009-02-12

25

•

nadzór nad praktyką zawodową pielęgniarek,

•

nadawanie uprawnień zawodowych,

•

opracowywanie ustawodawstwa pielęgniarskiego,

•

utrzymywanie kontaktu z zagranicą,

•

propagowanie pielęgniarstwa,

•

pomoc w organizowaniu placówek prowadzonych przez

pielęgniarki,

•

pośrednictwo pracy,

•

zbieranie danych statystycznych i materiałów historycznych.

•

W niedługim czasie po utworzeniu referatu zaczęto także

powoływać pielęgniarki na stanowiska administracyjno-

organizacyjne w poszczególnych województwach.

•

W 1927 r. został utworzony w Warszawie wojewódzki referat

pielęgniarski, a pierwszą pielęgniarką naczelną została Zofia

Zawadzka.

•

W 1931 r. w tym samym wydziale zostało stworzone stanowisko dla

pielęgniarki w dziale higieny szkolnej.

•

Wraz z rozwojem pielęgniarstwa podnosiły się coraz liczniejsze

glosy, nie tylko z grona pielęgniarek, w sprawie prawnego

uregulowania ich sytuacji. Po długich przygotowaniach

prowadzonych pod kierunkiem Marii Babickiej-Zachertowej, we

współpracy z PSPZ, w 1935 r. ukazała się ustawa regulująca

wszystkie podstawowe sprawy pielęgniarstwa w sposób

odpowiadający w pełni potrzebom i zapewniająca możliwość

rozwoju pielęgniarstwa. Porównywana z podobnymi ustawami

ukazującymi się w tym czasie w innych krajach otrzymała bardzo

wysoką ocenę.

•

W latach 1918-1939 pielęgniarstwo polskie miało zatem wiele

bardzo cennych osiągnięć, jego podstawowym problemem była mała

liczba szkół i mała liczba pielęgniarek szkolonych na właściwym

poziomie.

•

W okresie drugiej wojny światowej i okupacji niemieckiej szkoły

pielęgniarskie w Polsce zostały zlikwidowane. Okupant wyraził

zgodę na funkcjonowanie jednej w Warszawie. Prowadziła ją

Jadwiga Romanowska. W Warszawie była czynna również szkoła

SS Miłosierdzia (na Pradze), przeznaczona tylko dla zakonnic

różnych zgromadzeń, ale przede wszystkim dla szarytek.

•

O prężności polskich pielęgniarek w tym ogromnie trudnym okresie

świadczy przeprowadzenie reformy prowadzonej na bardzo niskim

poziomie, szkoły położnych w Warszawie, przez Teresę Kulczyńską

którą wspierała Jadwiga Kaniewska (później Iżycka) pracująca w

ówczesnym Wydziale Szpitalnictwa. Zreformowana szkoła

funkcjonowała jednak tylko w latach 1941-1943, gdyż Niemcy nie

wyrazili zgody na jej dalsze prowadzenie. W 1943 r. zgodzili się oni

na utworzenie przy szkole dla zakonnic filii dla pielęgniarek

świeckich. W szkole tej, oprócz programu pielęgniarskiego, w

sposób tajny był realizowany program położniczy. Była to więc

pierwsza na ziemiach polskich szkoła pielęgniarsko-położnicza.

Kierowała nią siostra Wanda Żurawska, a pomocą służyła Teresa

Kulczyńska. Wraz z wybuchem powstania wszystkie szkoły

przestały funkcjonować.

•

W okresie drugiej wojny światowej polskie pielęgniarki przeżywały

okres ciężkiej, często bohaterskiej służby. Pełniły ją w stosunku do

dręczonej ludności, pracowały w szpitalach polowych na wszystkich

frontach walki, towarzysząc polskim żołnierzom, brały udział w

partyzantce i w powstaniu warszawskim. Z powodu braku

pielęgniarek organizowano krótkie przeszkolenia dla sanitariuszek.

W okresie powstania warszawskiego rannymi i chorymi opiekowało

się ok. 5 tys. sanitariuszek.

•

Ofiarnie i z narażeniem życia pielęgniarki niosły pomoc w
obozach, ratowały przed śmiercią, współpracując z lekarzami
– więźniami. Nie dysponując środkami sanitarnymi i lekami
starały się o podtrzymywanie otuchy i budzenie nadziei. W
Oświęcimiu – Brzezince staraniem więźniarek – lekarek
został zorganizowany miesięczny kurs dla więźniarek –
pielęgniarek prowadzony w obozie męskim. Pozwoliło to na
zwiększenie choć trochę ilości osób przygotowanych do
sprawowania opieki pielęgniarskiej.

•

W czasie wojny wiele pielęgniarek poniosło bohaterską
śmierć, spośród tych które przeżyły wiele otrzymało medal
imienia Florencji Nightingale.

SŁYNNE POLSKIE PIELĘGNIARKI

Zofia Szlenkierówna
(7 IX 1882 - 2 X 1939)

2009-02-12

26

•

Córka zamożnego przemysłowca i filantropa Karola

Szlenkiera, z domu rodzinnego wyniosła głębokie poczucie

odpowiedzialności i chęć pomocy ludziom. W 1905 r.

rozpoczyna studia na wydziale lekarskim w Genewie, ale po

dwóch latach przerywa je z powodu choroby matki. W latach

1908-1910 uczy się w Szkole Pielęgniarstwa Florence

Nightingale przy Szpitalu św. Tomasza w Londynie, ale i tym

razem pogorszenie stanu zdrowia matki przerywa jej

edukację.

•

Po śmierci rodziców odziedziczony majątek przeznacza na

budowę szpitala pediatrycznego im. Karola i Marii na

warszawskiej Woli. Był to wówczas jeden z

najnowocześniejszych szpitali w Europie, a pracujące tam

pielęgniarki stały się pierwszymi w Polsce nauczycielkami

pielęgniarstwa pediatrycznego. Szlenkierówna wymagała od

pielęgniarek całkowitego poświęcenia się służbie chorym

dzieciom - szpital zatrudniał wyłącznie pielęgniarki świeckie,

niezamężne i bezdzietne, a założenie rodziny oznaczało utratę

posady.

•

Z. Szlenkierówna była jednym z członków-założycieli

Warszawskiej Szkoły Pielęgniarstwa, jednak - kierowana

poczuciem uczciwości zawodowej - stanowisko dyrektorki obejmuje

dopiero w 1928 r., po ukończeniu (jako zwykła uczennica) pełnego

kursu w szkole im. Florence Nightingale w Bordeaux. Przez 8 lat

kierowała warszawską szkołą, stanowiąc dla swych wychowanek

wzór nie tylko pielęgniarki, ale i człowieka.

Po ustąpieniu ze stanowiska powraca do pracy w szpitalu. Przez

wiele lat była członkiem Polskiego Towarzystwa Szpitalnictwa

oraz Polskiego Stowarzyszenia Pielęgniarek Zawodowych. W

1935 r. otrzymała Międzynarodowy Medal Florence Nightingale, a

wcześniej - papieski order "Pro Ecclesia et Pontifice".

Wybuch wojny zastał "polską Florence Nightingale" ciężko chorą

w jednym z warszawskich sanatoriów. Umiera w płonącej stolicy,

wśród odgłosów bombardowania, w szpitalu pozbawionym prądu i

wody, bez należytej opieki, którą przez całe życie zawodowe

starała się zapewnić innym.

Elżbieta Rabowska
(6 VIII 1884 - VII 1969)

•

W ostatnich latach zaborów współpracuje z Towarzystwem

Tajnego Nauczania, prowadząc lekcje w domach na warszawskim

Starym Mieście. W 1904 r. wyjeżdża do Szwajcarii; kończy Szkołę

Pielęgniarstwa w Zurychu. Obdarzona nieprzeciętnymi

zdolnościami organizacyjnymi, jeszcze podczas nauki obejmuje

stanowisko oddziałowej w jednym z oddziałów chirurgicznych. W

1919 r. wraca do Polski. Pracuje kolejno: w Dziecięcym

Sanatorium Przeciwgruźliczym w Zakopanem, szpitalu

wojskowym, Klinice Dziecięcej prof. Michałowicza, gdzie

organizuje pracę pielęgniarek i szkoli je niemal od podstaw. W

1921 r. wraca na dwa lata do Zurychu, żeby kierować szkołą

pielęgniarstwa. Jako stypendystka Rockefellera odbywa szkolenia

w Paryżu, Lyonie, Strasburgu i Londynie.

•

W 1925 r. zostaje dyrektorem Szkoły Pielęgniarstwa PCK w

Poznaniu, organizuje w poznańskich szpitalach pierwsze placówki

szkolenia praktycznego. Aktywnie działa w Polskim Związku

Przeciwgruźliczym i Polskim Stowarzyszeniu Pielęgniarek

Zawodowych. Od 1933 r. była członkiem sądu honorowego

pielęgniarek.

•

W 1939 r., w czasie oblężenia, pracuje w warszawskim
Sanitariacie, a przez całą okupację - w Komitecie Pomocy dla
Uchodźców i Przesiedleńców RGO. Po upadku powstania, z
poświęceniem pomaga ewakuowanym w obozie w
Pruszkowie - doprowadzając do uwolnienia wielu osób,
poprzez wpisanie ich na listy chorych i przeniesienie do
szpitali.

•

Po wojnie wyjeżdża do Szwajcarii, gdzie w Odelboden
opiekuje się grupą polskich dzieci, w prowadzonym przez
Szwajcarski Czerwony Krzyż domu wypoczynkowym dla
dzieci z państw, które najbardziej ucierpiały podczas wojny.
W Szwajcarii pozostaje już do końca życia.

Helena Nagórska
(25 VII 1886 - 1974)

2009-02-12

27

•

Ukończyła seminarium nauczycielskie sióstr urszulanek w

Tarnowie, gdzie w latach 1904-1914 pracowała jako

nauczycielka. Podczas I wojny światowej wstępuje w szeregi

sióstr Czerwonego Krzyża. Po ukończeniu kursów

sanitarnych pracuje jako pielęgniarka we Lwowie, a

następnie w austriackim szpitalu polowym na froncie

galicyjskim, za co zostaje odznaczona medalem austriackiego

Czerwonego Krzyża.

•

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości pracuje w

szpitalach wojskowych w Warszawie, Grodnie i Wilnie,

pielęgnując z poświęceniem żołnierzy chorych na tyfus. Mimo

bogatych doświadczeń zawodowych zdobytych podczas wojny,

wstępuje do Warszawskiej Szkoły Pielęgniarskiej, którą

kończy w 1924 r.

•

Rok później otrzymuje stypendium Rockefellera, dzięki

któremu przez rok pogłębia wiedzę na studiach w Stanach

Zjednoczonych. Po powrocie pełni funkcję wicedyrektora

WSP, a od 1929 r. dyrektora nowej szkoły pielęgniarskiej,

utworzonej przez Polski Czerwony Krzyż

•

Dzięki jej wiedzy i inicjatywie szkoła ta w krótkim czasie

osiągnęła najwyższy poziom, dając absolwentkom nie tylko

fachową wiedzę, ale także kształtując ich charaktery. Za

wzorowe prowadzenie szkoły, a także pełną poświęcenia

pracę podczas I wojny światowej otrzymała (jako pierwsza

Polka) medal Florence Nightingale.

•

Od 1937 roku aż do wybuchu Powstania Warszawskiego H.

Nagórska pracuje w Polskim Towarzystwie

Przeciwgruźliczym, a w czasie powstania w szpitalu PCK

przy ulicy Smolnej; ciężko ranna wraca do zdrowia przez

wiele miesięcy, na stałe pozostał jej niedowład ręki.

•

Po wojnie pełniła funkcję dyrektorki szkoły pielęgniarstwa w

Zabrzu, a następnie we Wrocławiu. Po przejściu na

emeryturę przeniosła się do Krakowa, gdzie nadal pracowała

w zawodzie, w przychodni dzielnicowej, będąc dla młodszych

pielęgniarek wzorem pracowitości, uczciwości i koleżeństwa

Jadwiga Suffczyńska
(1890 - 26 IV 1954)

•

Po zdaniu matury ukończyła kurs pedagogiczny i przez 5 lat

pracowała jako guwernantka w prywatnych domach na Podolu. W

1919 r. odbyła w Warszawie kurs sanitarny i zatrudniła się jako

pielęgniarka w Szpitalu Ujazdowskim, a następnie w Szpitalu

Zakaźnym dla repatriantów w Drohiczynie Podlaskim. W 1920 r.

niosła ofiarną pomoc walczącym w II Powstaniu Śląskim, za co

otrzymała Order Gwiazdy Śląskiej. W 1924 r. uzyskała dyplom

Warszawskiej Szkoły Pielęgniarskiej i rozpoczęła pracę

pielęgniarki chirurgicznej, a następnie przełożonej w Szpitalu

PCK w Warszawie. Trzy lata później otrzymała stypendium Ligi

Czerwonego Krzyża na roczny kurs dyplomowanych pielęgniarek

na Uniwersytecie Bedford College w Londynie.

•

Po powrocie do Polski zostaje szefem Referatu Pielęgniarskiego

przy Zarządzie Głównym PCK. Do jej obowiązków należą m.in.:

inspekcje szkół pielęgniarskich i szpitali wojskowych,

organizowanie kursów pogotowia PCK, rejestracja sióstr PCK.

Była jedną z organizatorek, a następnie prezesem Polskiego

Stowarzyszenia Pielęgniarek Zawodowych. W 1933 r. otrzymała

Medal Florence Nightingale.

•

Po wybuchu II wojny światowej nie chce być ewakuowana z
władzami PCK; pozostaje w oblężonej Warszawie, kierując
sekcją pielęgniarek i organizując dostawy leków do szpitali.
Podczas pożaru budynku Zarządu PCK ratuje dokumenty
archiwalne, przenosząc je do skarbca bankowego. W latach
okupacji pozostaje w Warszawie, mimo propozycji wyjazdu
do Turcji z ramienia Czerwonego Krzyża. Działa w
podziemiu - tworzy konspiracyjną ewidencję sióstr PCK,
opiekuje się pielęgniarkami z rozbitych jednostek
sanitarnych, przygotowuje tajne drużyny pomocy medycznej
do udziału w Powstaniu. Gdy wybuchło, pełniła (pod
pseudonimem "Julia") funkcję kierownika punktu
sanitarnego przy ul. Jasnej 10.

•

Po wojnie odtworzyła Sekcję Pielęgniarską przy PCK. Od
1948 r. aż do śmierci pracowała w redakcji "Pielęgniarki
Polskiej".

Maria Babicka-Zachertowa
(7 XII 1892 - 7 VIII 1944)

•

Po ukończeniu gimnazjum odbyła dwuletni kurs

pedagogiczny i pracowała jako nauczycielka w Warszawie.

Podczas I wojny światowej została sanitariuszką w punkcie

opatrunkowym na dworcu warszawsko-wiedeńskim, a

następnie - w pociągu sanitarnym. W 1919 r. rozpoczyna

pracę w Wydziale Sanitarnym Sztabu Generalnego, skąd

przenosi się do Szpitala Ujazdowskiego. Zapisuje się na

Wydział Przyrodniczy UW, ale w 1921 r. przerywa studia, by

wstąpić do nowo otwartej Warszawskiej Szkoły

Pielęgniarstwa. Otrzymawszy dyplom, obejmuje funkcję

przełożonej pielęgniarek w poradni przeciwgruźliczej im.

Lucjana Kobylewskiego. Dwa lata później, dzięki

zagranicznemu stypendium, uczestniczy w kursie

pielęgniarstwa społecznego na uniwersytecie w Toronto i

odbywa praktyki pielęgniarsko-położnicze w Filadelfii i

Nowym Jorku.

•

Po powrocie do Polski w 1926 r. rozpoczyna pracę w

Departamencie Służby Zdrowia przy Ministerstwie Spraw

Wewnętrznych - w nowo utworzonym referacie

pielęgniarstwa. Zakres jej obowiązków obejmuje:

szkolnictwo, rozmieszczenie kadr, organizację pracy,

specjalizacje i dokształcanie zawodowe. Wśród jej

największych osiągnięć w tym okresie należy wymienić:

doprowadzenie do powstania kilku szkół pielęgniarstwa,

zorganizowanie funduszy na stypendia dla niezamożnych i

najzdolniejszych uczennic, ale przede wszystkim - jej zasługą

było przeforsowanie w 1935 r. Ustawy o pielęgniarstwie.

•

Podczas okupacji hitlerowskiej pracowała jako pielęgniarka

społeczna w Szpitalu Dzieciątka Jezus, jednak przede

wszystkim poświęcała się działalności podziemnej w AK.

Szkoliła sanitariuszki, pomagała w ukrywaniu Żydów,

udzielała pomocy rannym. Jej mieszkanie przy Al.

Wyzwolenia było miejscem tajnych spotkań działaczy

podziemia. Zginęła rozstrzelana w siódmym dniu powstania.

W 1947 r. została pośmiertnie odznaczona

Międzynarodowym Medalem Florence Nightingale.

2009-02-12

28

Teresa Kulczyńska
(27 IX 1894 - 1992)

•

Urodziła się w Krakowie, gdzie ukończyła seminarium

nauczycielskie oraz kurs Akademii Handlowej. Podczas I

wojny światowej służyła w polskich formacjach

pielęgniarskich armii austrowęgierskiej na froncie

wschodnim. Po wojnie ukończyła Szkołę Pielęgniarek

Zawodowych w Krakowie, a następnie (dzięki stypendiom

Czerwonego Krzyża i Rockefellera) wzbogacała swoją wiedzę

w Szkole Pielęgniarstwa w Bostonie i na uniwersytetach w

Nowym Jorku i Toronto. Odbyła też podróż szkoleniową po

południowych stanach USA i Kanadzie, podczas której

poznawała praktyczne aspekty pielęgniarstwa społecznego.

W latach 1926-1939 pracuje w Uniwersyteckiej Szkole

Pielęgniarek i Higienistek w Krakowie, najpierw jako

instruktorka, a potem jako zastępca dyrektora.

•

W 1934 r. wyjeżdża na kolejne stypendium zagraniczne -

tym razem, żeby się zapoznać z metodami kształcenia w

szkołach pielęgniarskich w Wiedniu, Budapeszcie, Paryżu,

Brukseli, Oslo i Helsinkach.

•

Pierwsze 2 lata hitlerowskiej okupacji spędza w Krakowie,

gdzie prowadzi internat dla pielęgniarek, pracuje jako

przełożona "Domu dla Słabych" oraz jako naczelna

pielęgniarka w Ubezpieczalni Społecznej. Od 1941 r. kieruje

Szkołą Położnych w Warszawie, w której przeprowadza

reorganizację systemu nauczania. Po likwidacji tej placówki

obejmuje stanowisko dyrektorki w prowadzonej potajemnie

Szkole Pielęgniarsko-Położniczej.

•

Po wojnie bierze udział w reaktywowaniu krakowskiej

Uniwersyteckiej Szkoły Pielęgniarstwa. Od 1950 r. do

przejścia na emeryturę pracuje w krakowskim oddziale

Instytutu Gruźlicy, nie tracąc kontaktu ze szkołami

pielęgniarskimi, gdzie szkoli zarówno uczennice, jak i kadry,

kładąc zawsze nacisk na konieczność dostosowania

teoretycznych zasad do realnych możliwości szpitali.

•

Aktywnie działała w Polskim Stowarzyszeniu Pielęgniarek
Zawodowych i w Polskim Towarzystwie Pielęgniarskim. Jest
współautorką pierwszego w Polsce podręcznika "Zabiegi
pielęgniarskie" oraz autorką "Podręcznika pielęgniarstwa
ogólnego".

Hanna Chrzanowska
(7 X 1902 - 29 IV 1973)

•

Ukończyła gimnazjum sióstr urszulanek w Krakowie, odbyła
też kurs dla pielęgniarek prowadzony przez Misję
Amerykańskiego Czerwonego Krzyża. Pracę zawodową
rozpoczęła w Klinice Chirurgicznej UJ. Podczas wojny
1920 r. angażowała się w pomoc rannym żołnierzom.

•

Po ukończeniu Szkoły Pielęgniarstwa w Warszawie - w
1924 r. - otrzymuje stypendium Rockefellera i wyjeżdża do
Francji, gdzie studiuje pielęgniarstwo społeczne. Po powrocie
do Polski pracowała jako instruktorka w Uniwersyteckiej
Szkole Pielęgniarek i Higienistek w Krakowie. W latach
1929-1939 redagowała miesięcznik "Pielęgniarka Polska".
Była wiceprzewodniczącą Polskiego Stowarzyszenia
Pielęgniarek Zawodowych, brała udział w przygotowaniu
Ustawy o pielęgniarstwie. Współorganizowała katolicki
Związek Pielęgniarek Polskich.

•

Wybuch II wojny światowej przyniósł jej dwie osobiste

tragedie. Ojciec, profesor UJ, aresztowany przez Niemców,

ginie w obozie, brat - z rąk NKWD w Kozielsku. W czasie

okupacji działała w Obywatelskim Komitecie Pomocy ks.

arcybiskupa Adama Sapiehy oraz w Sekcji Pomocy

Wysiedlonym Polskiego Komitetu Opiekuńczego - pomagając

uchodźcom, organizując kwatery, posiłki, szukając miejsc

pracy. Opiekowała się sierotami wojennymi, szczególną

troską otaczając dzieci żydowskie.

•

Po wojnie pracuje jako kierownik działu pielęgniarstwa

społecznego Uniwersyteckiej Szkoły Pielęgniarsko-

Położniczej w Krakowie, kładąc szczególny nacisk na

przygotowanie uczennic do opieki nad chorymi w warunkach

domowych. Prowadzi kursy dla dyrektorów, kierowniczek

szkolenia i instruktorek szkół pielęgniarskich. Od 1957 r.

przez rok pełni funkcję dyrektora Szkoły Pielęgniarstwa

Psychiatrycznego w Kobierzynie.

2009-02-12

29

•

Po przejściu na emeryturę działa społecznie, organizując opartą

na strukturach parafialnych domową opiekę nad obłożnie

chorymi. Troską otaczała nie tylko chorych - potrafiła także

wspierać duchowo ich rodziny. Do pomocy werbowała lekarzy,

księży, studentów, pielęgniarki i siostry zakonne. Jako pierwsza w

Polsce zorganizowała rekolekcje dla chorych w Trzebini, na

których nauki wygłaszał m.in. ks. kardynał Karol Wojtyła.

•

W 1971 r. K. Wojtyła zatwierdził opracowany przez Hannę

Chrzanowską "Regulamin parafialnej opiekunki chorych", a

ówczesny papież - Paweł VI - przyznał jej order "Pro Ecclesia et

Pontifice". Zmarła w kwietniu 1973 r., po trwających siedem lat

zmaganiach z chorobą nowotworową.

•

Na cmentarzu Rakowickim w Krakowie żegnały ją tłumy

podopiecznych, w tym wielu chorych na wózkach inwalidzkich. W

mowie pożegnalnej Karol Wojtyła powiedział:

"...Dziękujemy Bogu za to życie, które miało taką wymowę, które

pozostawiło nam takie świadectwo...".

3 listopada 1998 r. otwarto proces beatyfikacyjny Służebnicy Bożej

Hanny Chrzanowskiej.

Wanda Żurawska
(27 I 1903 - 2 I 1996)

•

Ukończyła Warszawską Szkołę Pielęgniarstwa w 1924 r., a

wykształcenie uzupełniała jako stypendystka Rockefellera

na Uniwersytecie Columbia w Nowym Jorku oraz w

Kanadzie. W 1932 r. wstąpiła do Zgromadzenia Sióstr

Miłosierdzia św. Wincentego á Paulo w Warszawie, gdzie

obok ślubów ubóstwa, czystości i posłuszeństwa złożyła

czwarty - służby ubogim chorym. Od 1935 r. prowadziła

kursy przygotowujące siostry zakonne do państwowego

egzaminu pielęgniarskiego.

•

W 1939 r. założyła szkołę pielęgniarstwa dla zakonnic, która

działała przez całą okupację, dając schronienie i ratując

przed wywiezieniem do obozów ok. 200 świeckich (polskich i

żydowskich) dziewcząt. W czasie bombardowań z

narażeniem życia przenosi chorych i rannych ze szpitala

Przemienienia Pańskiego do szkoły na Grochowie. Podczas

wojny pomaga zakładnikom uwięzionym w kościele św.

Floriana, ukrywa członków AK.

•

Po wojnie jest dyrektorem szkoły pielęgniarstwa, ale w

1949 r. zostaje zwolniona (szkołę upaństwowiono). W 1957 r.

tworzy nową szkołę pielęgniarstwa dla sióstr zakonnych, a

po zamknięciu jej przez władze komunistyczne (1962)

organizuje i prowadzi trzymiesięczne kursy pielęgniarskie

dla zakonnic.

•

W 1981 r. władze zezwalają jej na otwarcie

Międzyzakonnego Zawodowego Studium Medycznego w

Warszawie, którym kierowała aż do przejścia na emeryturę,

w wieku 89 lat.

•

Podczas 44 lat pracy dydaktycznej przekazywała

podopiecznym nie tylko fachową wiedzę i umiejętności -

uczyła też delikatności, wrażliwości na cierpienie, trudnej

sztuki wczuwania się w sytuację chorego człowieka. Swoją

postawą potrafiła wyzwolić w uczennicach niezwykłe

zaangażowanie w pełnienie obowiązków zawodowych. W

1985 r. otrzymała najwyższe odznaczenie pielęgniarskie -

Międzynarodowy Medal Florence Nightingale.

Jadwiga Iżycka
(29 IX 1908 - 29 VI 1988)

•

Absolwentka Uniwersyteckiej Szkoły Pielęgniarstwa w

Krakowie, w latach 1930-1931 pracowała jako instruktorka

w Warszawskiej Szkole Pielęgniarstwa. W 1934 r. otrzymała

stypendium Rockefellera i przez półtora roku kształciła się

na Wydziale Pielęgniarstwa w Toronto. Po powrocie do

Polski objęła funkcję wicedyrektora Szkoły Pielęgniarskiej w

Krakowie.

•

W czasie kampanii wrześniowej pielęgnowała jeńców w

szpitalu polowym, podczas okupacji była inspektorem

pielęgniarek w Wydziale Szpitalnictwa Zarządu Miejskiego

w Warszawie. Działając w podziemiu AK, szkoliła patrole

sanitarne, organizowała punkty ratownicze, a także

sporządzała fałszywe dokumenty dla ukrywających się.

Podczas powstania ofiarnie niesie pomoc walczącym,

transportuje rannych. Aresztowana przez hitlerowców, trafia

do obozu w Płaszowie, gdzie przebywa do końca wojny

.

2009-02-12

30

•

W 1946 r. wraca do Warszawy i zostaje naczelnikiem wydziału i

wicedyrektorem Departamentu Średnich Szkół Medycznych w

Ministerstwie Zdrowia. Uczestniczy w opracowywaniu programów

egzaminów państwowych oraz inicjuje utworzenie wyższej uczelni

pielęgniarskiej w Lublinie.

•

W latach 50. jest aktywnym członkiem nieformalnej grupy

pielęgniarek, której działalność uwieńczyło utworzenie w 1957 r.

Polskiego Towarzystwa Pielęgniarskiego. Przez wiele lat pełniła w

PTP funkcję przewodniczącej komisji historycznej, była członkiem

Zarządu Głównego, prowadziła Komisję Szkoleniową. W 1967 r. z

jej inicjatywy zorganizowano pierwszą olimpiadę dla uczennic

szkół pielęgniarskich.

•

Działała również w organizacjach o zasięgu międzynarodowym -

Międzynarodowej Radzie Pielęgniarskiej i Departamencie

Pielęgniarstwa Światowej Organizacji Zdrowia. Otrzymała

honorowe członkostwo Brytyjskiego Towarzystwa

Pielęgniarskiego. Była współautorką Encyklopedii Pielęgniarstwa.

Śmierć przerwała jej pracę nad "Historią pielęgniarstwa".

Helena Rabowska-Witkiewicz
(9 IV 1918 - 2 VII 1994)

•

Warszawską Szkołę Pielęgniarstwa ukończyła tuż przed

wybuchem II wojny światowej. Podczas okupacji działała w

Polskim Komitecie Opiekuńczym, pracowała m.in. w

Szpitalu Ujazdowskim, poradni dziecięcej na Ochocie,

poradni okulistycznej przy ulicy Karowej. W 1942 r. wstąpiła

w szeregi AK. Prowadziła szkolenia sanitarne, organizowała

kolportaż prasy podziemnej. Podczas powstania zajmowała

się rannymi w Szpitalu Ujazdowskim, organizowała też

szpital polowy na Mokotowie.

•

Po wojnie tworzy ośrodek zdrowia na Ziemiach

Odzyskanych (w Ostaszewie na Żuławach), w którym

pracuje jako pielęgniarka. W 1949 r. wraca do Warszawy.

•

Kolejne 22 lata poświęciła pielęgniarstwu pediatrycznemu:

pracowała w kilku poradniach dziecięcych, była instruktorką

pediatryczną w Wydziale Zdrowia Warszawa-Śródmieście, w

Centralnej Przychodni Ochrony Macierzyństwa i Zdrowia

Dziecka oraz w Ośrodku Matki i Dziecka.

•

Dwukrotnie otrzymała stypendium Światowej Organizacji
Zdrowia (1963 i 1971), dzięki któremu uczestniczyła w
prowadzonych w Paryżu kursach pediatrii społecznej.

•

Od powstania Polskiego Towarzystwa Pielęgniarskiego
czynnie angażowała się w jego działalność: brała udział w
pracach komisji ds. nowelizacji ustawy o zawodzie
pielęgniarskim, ds. etyki zawodowej, ds. ustalania norm
zatrudnienia. Przez dwie kadencje pełniła funkcję
przewodniczącej Głównego Sądu Koleżeńskiego. Była
członkiem Komisji Kontroli Zawodowej ministerstwa
zdrowia, Rady Pielęgniarskiej przy Samodzielnym Wydziale
Pielęgniarstwa, komisji ds. płacowych. Była też
współautorką monografii o Warszawskiej Szkole
Pielęgniarstwa - "Pochylone nad człowiekiem". W 1987 r.
otrzymała Międzynarodowy Medal Florence Nightingale.