ZADANIA EDUKACYJNE UNESCO

WSTĘP

Nieodzownym elementem każdej demokracji są prawa człowieka. Powstanie
nowożytnych ustrojów demokratycznych poprzedził rozwój idei, a następnie
normatywizacja praw człowieka. I odwrotnie zagrożenia dla demokracji, jej
ograniczenia, były równoznaczne z zamachem na fundamentalne prawa człowieka
i swobody obywatelskie. Dyktatury zaczynają się od ograniczania i dławienia
praw człowieka. Wolność, równość wobec prawa, swoboda manifestowania, prawo
do stowarzyszania się, udział w życiu publicznym państwa, prawo do wolnych
wyborów mają podstawowe znaczenie i są podstawowymi instytucjami ustroju
demokratycznego. Każdy człowiek powinien mieć zagwarantowane prawa i
swobody obywatelskie a ich realizacja i ochrona należą do najważniejszych
problemów współczesnego świata . Każdy człowiek ma również prawo do
poznania swoich praw oraz do działania w oparciu o nie . Każdy ma także
prawo do dochodzenia swych roszczeń w wypadku naruszenia jego praw nawet
na arenie międzynarodowej. Obowiązkiem każdego państwa jest zapewnienie
przestrzegania praw człowieka oraz udostępniania i rozpowszechniania wiedzy na
ten temat poprzez system edukacji .






MIĘDZYNARODOWE UWARUNKOWANIA PRAWNE DOTYCZĄCE
PRAW CZŁOWIEKA I EDUKACJI .

II wojna światowa była okresem największego w historii ludzkości
pogwałcenia praw człowieka. Zanim doszło do jej wybuchu, reżimy totalitarne
wypowiedziały wojnę człowiekowi, jego prawom, jego edukacji, zwłaszcza tam
gdzie zdołały uzyskać kontrolę nad społeczeństwem, m.in. w Niemczech
hitlerowskich, częściowo we Włoszech i w Związku Radzieckim. Dramatyczne
doświadczenie tamtej epoki dowiodło ponadto istnienia bezpośredniej zależności
zachodzącej między respektowaniem elementarnych praw człowieka a utrzymaniem
pokoju na świecie i przyjaznych stosunków między narodami.

Pierwsze międzynarodowe porozumienia miały miejsce tuż po II wojnie

ś

wiatowej . W 1945 r. przyjęta została Karta Narodów Zjednoczonych . W grudniu

1948 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło Powszechną Deklarację Praw
Człowieka . Dotyczyła ona podstawowych praw człowieka; człowiek rodzi się
wolny i równy, ma prawo do życia, wolności, pracy i wypoczynku, wolności
wyznania; charakter prawnie wiążący nadały zasadom Deklaracji Praw Człowieka
Pakty Praw Człowieka z 1966. Był to pierwszy międzynarodowy zbiór praw
jednostki ludzkiej. Deklaracja ta nie posiada takiej mocy prawnej , jaką posiadają
traktaty międzynarodowe , jak Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i
Podstawowych Wolności , ponieważ została ogłoszona w postaci rezolucji .W
następnych latach wypracowane zostały jednak szczegółowe pakty gwarantujące

prawa człowieka, które umożliwiają skargi obywatelom tych państw , które je
ratyfikowały . Skargi można wnosić do Komitetu Praw Człowieka w Genewie .
Jest to organ powołany do sprawowania kontroli przestrzegania przez
poszczególne państwa zobowiązań wynikających z przystąpienia do
Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych .

16 grudnia 1966 r. Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych

uchwaliło dwa pakiety praw . Były to : Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich
i Politycznych oraz Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych , Socjalnych i
Kulturalnych . Polska ratyfikowała oba pakiety 14 października 1991 r. więc od
stycznia 1992 r. każdy obywatel , który uważa , że jego prawa zostały pogwałcone
ma prawo do indywidualnej skargi na własne państwo za pośrednictwem Centrum
Praw Człowieka ONZ .

W listopadzie 1950 r. podpisano w Rzymie Konwencję o Ochronie Praw

Człowieka i Podstawowych Swobód Obywatelskich . Po ratyfikowaniu jej przez
wymienione wcześniej państwa weszła w życie we wrześniu 1953 r. W Konwencji
zawarte jest zobowiązanie państw do przestrzegania następujących praw :

prawa do życia ,

wolności od tortur i innego nieludzkiego traktowania lub karania ,

wolności od niewolnictwa oraz pracy przymusowej lub obowiązkowej ,

prawa do wolności i bezpieczeństwa osobistego ,

prawa do rzetelnego procesu sądowego w rozsądnym terminie w
sprawach karnych i cywilnych ,

prawa do prywatności oraz tajemnicy mieszkania i korespondencji ,

wolności myśli , sumienia i wyznania ,

swobody wypowiedzi i wolności w dostępie do otrzymywania i
przekazywania informacji ,

wolności spokojnego zgromadzania się i stowarzyszania , włącznie z
prawem tworzenia i przystępowania do związków zawodowych ,

prawa do małżeństwa i zawierania rodziny .

W kolejnych latach Konwencja została uzupełniona o dziesięć Protokołów

dodatkowych , które poszerzają lub uszczegóławiają katalog praw osobistych
człowieka lub wprowadzają nowe gwarancje . Jednym z nowych praw jest prawo
do nauki oraz prawo rodziców do decydowania o jej rodzaju i wartościach.

SYSTEM EDUKACYJNY W POLSCE

We wrześniu 1991 roku Sejm Rzeczpospolitej Polskiej uchwalił ustawę o
systemie oświaty. Zgodnie z nią : „oświata w Rzeczpospolitej stanowi wspólne
dobro całego społeczeństwa; kierując się zasadami zawartymi w Konstytucji
Rzeczpospolitej Polskiej, a także wskazaniami zawartymi w Powszechnej
Deklaracji Praw Człowieka, Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i
Politycznych oraz Międzynarodowej Konwencji o Prawach Dziecka.
System oświaty zapewnia (rozdz. 1 art. 1):

1.)

realizację prawa każdego obywatela RP do kształcenia się oraz

wychowywania dzieci i młodzieży do wychowania i opieki, odpowiednio
do wieku i osiągniętego rozwoju,

2.)

wspomaganie przez szkołę wychowawczej roli rodziny,

3.)

możliwość zakładania i prowadzenia szkół i placówek przez różne

podmioty,

4.)

dostosowanie treści, metod i organizacji nauczania do możliwości

psychofizycznych uczniów, a także możliwość korzystania z opieki
psychologicznej i specjalnych form pracy dydaktycznej,

5.)

możliwość pobierania nauki we wszystkich typach szkół przez dzieci i

młodzież niepełnosprawną oraz niedostosowaną społecznie, zgodnie z
indywidualnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi oraz
predyspozycjami,

6.)

opiekę nad uczniami szczególnie uzdolnionymi poprzez umożliwienie

realizowania indywidualnych programów nauczania oraz ukończenia szkoły
każdego typu w skróconym czasie,

7.)

upowszechnienie dostępu do szkół średnich, których ukończenie

umożliwia dalsze kształcenie w szkołach wyższych

8.)

możliwość uzupełnienia przez osoby dorosłe wykształcenia ogólnego i

zdobywania lub zmiany kwalifikacji zawodowych i specjalistycznych,

9.)

zmniejszenie różnic w warunkach kształcenia, wychowania i opieki

między poszczególnymi regionami kraju, a zwłaszcza ośrodkami
wielkomiejskimi i wiejskimi,

10.)

utrzymanie pro zwrotnych warunków życia i pracy ucznia i nauczyciela

w szkole i placówce,

11.)

upowszechnienie wiedzy ekologicznej wśród dzieci i młodzieży oraz

kształtowanie postaw wobec problemów ochrony środowiska”

1

Rok wcześniej bo 12 września 1990 r. weszła w życie Ustawa o szkolnictwie
wyższym która m.in. mówi:
3.1. Uczelnie są częścią systemu nauki polskiej i systemu
edukacji narodowej.

2.

Podstawowymi zadaniami uczelni są :

1

Ustawa o systemie oświaty z dn. 7.09.1991 r.

•

kształcenie studentów w zakresie danej gałęzi wiedzy oraz ich
przygotowanie do wykonywania określonych zawodów,

•

prowadzenie badań naukowych lub twórczej pracy artystycznej,

•

przygotowywanie kandydatów do samodzielnej pracy naukowej,
dydaktycznej lub działalności artystycznej,

•

kształcenie w celu uzupełnienia wiedzy ogólnej i specjalistycznej
osób, które posiadają tytuły zawodowe i wykonują zawody
praktyczne,

•

rozwijanie i upowszechnianie kultury narodowej oraz postępu
technicznego, a także współdziałanie w szerzeniu wiedzy w
społeczeństwie oraz dbanie o zdrowie i rozwój fizyczny studentów,

Ponadto do zadań uczelni wyższej należy :

wychowanie studentów w duchu poszanowania praw człowieka,
patriotyzmu, demokracji i odpowiedzialności za losy społeczeństwa i
państwa,

podejmowanie starań, aby w środowisku akademickim panował kult
prawdy i sumienia pracy oraz atmosfery wzajemnej życzliwości,

DZIAŁALNOŚĆ I ZADANIA EDUKACYJNE UNICEF

W grudniu 1946 r. Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych powołało
do życia UNICEF z zadaniem udzielania pomocy dzieciom w krajach dotkniętych
wojną, bez dyskryminacji z powodu rasy, wyznania, narodowości, statusu
społecznego i przekonań religijnych, czy też politycznych, ale w późniejszym
czasie skierowała swą działalność na sprawy zdrowia i wyżywienia dzieci w
krajach rozwijających się. Nieco wcześniej bo w listopadzie 1946 r. rozpoczęła
swoją działalność UNESCO . Celem działania tej organizacji jest wspomaganie
oświaty , szkolnictwa zawodowego w duchu współpracy pokojowej i zwalczania
wszelkiego rodzaju dyskryminacji .

W 1953 r. przekształcono UNICEF w agencję ONZ do spraw dzieci .

Zmieniono nazwę na Fundusz Narodów Zjednoczonych na rzecz dzieci przy
zachowaniu pierwotnego skrótu UNICEF. Zasługą UNICEF jest ochrona praw
edukacyjnych dzieci .Jednym z celów działalności ochronnej Organizacji jest
prawo dziecka do nauki i obowiązek państwa w zabezpieczeniu podstawowych
usług oświatowych . Prawidłowa działalność edukacyjna stwarza perspektywy coraz

pełniejszych działań opiekuńczych , pomagając uaktywnić jednostki w
przezwyciężaniu sytuacji zagrożenia .W początkach lat siedemdziesiątych UNICEF
podjęła się zadania zabezpieczenia praw dziecka do nauki. W 1971 r. zespół
Philip’a Coombs ICED podjął pracę nad poszukiwaniem rozwiązań oświatowych
w celu ochrony dzieci i młodzieży oraz dorosłych , którzy byli analfabetami lub
półanalfabetami .ICED skupił swe badania przede wszystkim na rejonach
wiejskich przedstawiając dwa raporty
w 1973 r. i w 1974 r. Pierwszy z nich diagnozował sytuację oświatową
potwierdzając wyniki zaniedbań w tej sferze . Kolejny raport określił ogólne ramy
programów związanych z szerzeniem edukacji formalnej i nieformalnej na lata
siedemdziesiąte , akcentując jej związki z rozwojem ogólnospołecznym .Edukacja
nieformalna powinna być organizowana przez instytucje poza szkolne , organizacje
,stowarzyszenia i specjalne służby społeczne . Powinna ona polegać na :

„ - szerzeniu wiedzy i umiejętności niezbędnych dla optymalizacji

usług i warunków życia poprzez naukę ;

- wychowaniu społeczeństw do kontrolowania i kierowania swoim

rozwojem ;

- przygotowaniu kadr usług socjalnych ;

- przygotowaniu planistów , kierowników i specjalistów z różnych dziedzin

ż

ycia społecznego ”.

2

UNICEF może podejmować także konkretne akcje tam , gdzie system

szkolny jest słabo rozwinięty . Mogą to być następujące działania :

„- opieka wychowawcza ( kształcenie nieformalne ) nad absolwentami

szkół w celu lepszego przygotowania do pracy zawodowej i życia w rodzinie ;

- uwzględnienie w programach wychowawczych preorientacji zawodowej ;

- organizacja opieki wychowawczej nad dziećmi w wieku przedszkolnym ;

- pomoc w modernizacji systemów oświatowych ( merytoryczna i finansowa

) ;

- rozwinięcie systemu kontroli realizacji działalności wychowawczej w

poszczególnych krajach ;

- ułatwienie wymiany doświadczeń i informacji oświatowej między krajami

;

- wzmacnianie kooperacji w tym zakresie między innymi agendami ONZ

”.

3

Akceptacja tych założeń polityki edukacyjnej przez UNICEF oraz

współpraca i pomoc w tym zakresie przyczyniły się do zwiększenia liczby dzieci
i młodzieży uczęszczających do szkół .Przyjęta w 1959 r. Deklaracja Praw Dziecka
rozszerzała prawa dziecka - przyjęte w Deklaracji Praw Człowieka - na dzieci
ułomne , umysłowo chore , nieprzystosowane społecznie , sieroty oraz zrównała
w prawach dzieci pozamałżeńskie .

W 1989 r. na Zgromadzeniu Ogólnym NZ uchwalono Konwencję Praw

Dziecka . Konwencja ta przyznaje dzieciom szereg praw cywilnych , socjalnych ,
kulturalnych i politycznych . Dzieciom nie przyznano tylko praw ekonomicznych
.Wiele zagadnień zawartych w Konwencji odnosi się do nauczania i obejmuje
oprócz dostępu do oświaty także równe szanse tego dostępu oraz wytycza cele

2

E. Kantowicz - Ochrona praw dziecka w kontekście działalności UNICEF, wydawnictwo „śAK” s.108

3

E. Kantowicz - Ochrona praw dziecka w kontekście działalności UNICEF, wydawnictwo „śAK” s.109

edukacji . Edukacja ma zapewnić wszechstronny rozwój osobowości dziecka tzn. ,
ż

e ma „ kształtować jednostki aktywne intelektualnie ”

4

Konwencja nakłada na

państwo obowiązek rozwijania systemu szkolnego dostępnego na zasadzie
równych szans , ale tylko szkolnictwo na poziomie podstawowym jest
obowiązkowe i bezpłatne .

Wszystkie kraje , które ratyfikowały konwencję , są co rok zobowiązane do

składania sprawozdań Komitetowi Ochrony Praw Dziecka .

W aktach prawnych , które zostały ustanowione przez Unię Europejską nie

ma postanowień , które odnosiłyby się bezpośrednio do edukacji . Problemy
edukacyjne pojawiają się przy okazji innych spraw i są zawarte w różnych
dokumentach . Uprawnienia w zakresie szkolnictwa dotyczące imigracji i
swobodnego przemieszczania się pracowników na obszarze wspólnotowym
znajdują się w art.48 traktatu EWG . Art. 52 Traktatu EWG stwarza możliwości
zakładania szkół na terytorium innego państwa członkowskiego . Zgodnie z art. 48
i 59 tegoż traktatu możliwe jest także wykonywanie tam zawodu nauczyciela .

Zmianami w Traktacie EWG zajęto się w Masstricht . Wprowadzono tam

zmiany traktatu dotyczące wzmocnienia europejskiego wymiaru edukacji . Każdy
kraj prowadzi całkowicie niezależną politykę edukacyjną . EWG może tylko
proponować środki dydaktyczne i programy wspólnotowe . Zgodnie z art . 127
nowego traktatu możliwe jest wspólne realizowanie polityki kształcenia
zawodowego .

W grudniu 1976 r. Rada Ministrów edukacji przyjęła program działań ,

który obejmował następujące zagadnienia :
- lepsze wzajemne poznanie europejskich systemów edukacyjnych,
- stworzenie dogodniejszych warunków dla kształcenia ogólnego i
zawodowego pracowników - imigrantów i ich dzieci - gromadzenie podstawowej
dokumentacji i statystyki ,
- współprace w dziedzinie szkolnictwa wyższego ,
- rozwój nauczania języków obcych ,
- równość szans w zakresie dostępu do wszystkich form szkolnictwa .

Unia Europejska zajęła się także kształceniem zawodowym

i szkolnictwem wyższym . Powstało wiele programów zajmujących się tymi
tematami . Są to między innymi takie programy jak :
- ARION (1976 ) - umożliwia administracji szkolnej zapoznanie się z systemami
szkolnymi krajów Unii Europejskiej poprzez krótkie pobyty studyjne ;
-COMETT ( !987 ) - umożliwia studentom wyższych uczelni przystosowanie się do
nowoczesnych technologii ;
- LINGUA ( 1989 ) - polepszenie stopnia znajomości języków obcych.

Dotychczasowe uwarunkowania prawne i funkcjonujące systemy szkolne w

skali globalnej nie są w stanie zagwarantować pełnej realizacji procesów
kształcenia w wielu państwach świata . W wielu z nich szeroki dostęp do oświaty
jest ograniczony. Każde państwo musi wypracować własne cele kształcenia
odpowiednie do jego potrzeb oraz opracować własne systemy edukacyjne .
Międzynarodowe akty prawne mogą tylko pomóc i ukierunkować w realizacji
własnych celów edukacyjnych. W naszym kraju pewne zmiany powinna przynieść
reforma systemu oświaty jednak na jej efekty trzeba będzie poczekać . Czy

4

E. Stawowy - Prawa i wolności człowieka , Kraków 1995/1996 , Oficyna Wydawnicza „Impuls” s. 161.

reforma przyniesie spodziewane rezultaty, czy będą na nią środki finansowe
będzie można przekonać się dopiero za kilka lat . Oby założenia tej reformy się
spełniły.

TERMINOLOGIA

EDUKACJA, wychowanie, kształcenie; ogół procesów oświatowo-wychowawczych.
EDUKACJA WCZESNOSZKOLNA - stanowi pierwszy etap kształcenia ogólnego .
Obejmuje nauczanie i wychowanie dzieci w młodszym wieku szkolnym . Pełni
funkcję wprowadzającą i usprawniającą do dalszej nauki .
EDUKACJA USTAWICZNA ( permanentna ) - Jest to edukacja nadążająca za
rozwojem i służąca potrzebom rozwoju .

DEKLARACJA NARODÓW ZJEDNOCZONYCH, dokument podpisany 1942 przez
26 państw (w tym Polskę); potwierdził cele proklamowane w Karcie Atlantyckiej,
zobowiązywał do walki z państwami faszystowskimi; w Deklaracji Narodów
Zjednoczonych państwa koalicji antyfaszystowskiej przybrały nazwę „Narody
Zjednoczone”.
PAKTY PRAW CZŁOWIEKA, umowy międzynarodowe wielostronne, uchwalone
1966 przez Zgromadzenie Ogólne ONZ; weszły w życie 1976; obejmują: Pakt Praw
Obywatelskich i Politycznych oraz Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i
Kulturalnych; ratyfikowane przez Polskę 1977.
STATUT: 1) przepisy regulujące strukturę, zadania i sposoby działania instytucji lub
organizacji; 2) w dawnej Polsce nazwa przepisów prawnych, kodyfikacji lub zbioru
praw.
UNICEF ( United Nations International Children’s Emergency Fund , Fundusz
Narodów Zjednoczonych Pomocy Dzieciom ) - organizacja międzynarodowa
powołana w 1946 r. przez Zgromadzenie Ogólne NZ , w celu podnoszenia na
ś

wiecie stanu zdrowotności , wyżywienia i warunków życiowych dzieci .

UMOWA, kontrakt, zgodne oświadczenie woli dwóch lub więcej osób, stwarzające
wzajemne prawa i obowiązki, np. umowa o dzieło, umowa sprzedaży, umowa zlecenia;
umowa międzynarodowa, oświadczenie woli dwóch lub więcej państw; w Polsce
umowy międzynarodowe zawiera rząd, a ratyfikuje prezydent.
USTAWA, akt prawny o charakterze ogólnym, powszechnie obowiązujący, uchwalony
w szczególnym trybie przez parlament.
WYCHOWANIE - świadome , celowe i specyficzne pedagogiczne działanie osób z
reguły występujących w ich różnych zbiorach ( rodzinnych , szkolnych i innych )
dokonywane głównie przez słowo
( i inne postacie interakcji , zwłaszcza przez przykład osobisty ) zmierzające do
osiągnięcia względnie trwałych skutków ( zmian ) w rozwoju fizycznym ,
umysłowym , społecznym , kulturowym i duchownym jednostki ludzkiej .-
Encyklopedia pedagogiczna
rodzinnych , szkolnych i innych ) dokonywane głównie przez słowo
( i inne postacie interakcji , zwłaszcza przez przykład osobisty ) zmierzające do
osiągnięcia względnie trwałych skutków ( zmian ) w rozwoju fizycznym ,

umysłowym , społecznym , kulturowym i duchownym jednostki ludzkiej .-
Encyklopedia pedagogiczna






BIBLIOGRAFIA

Encyklopedia pedagogiki pod red. W. POMYKAŁO Warszawa 1997 FUNDACJA „
Innowacja ”
Nowa encyklopedia PWN , wyd.1 , Warszawa 1997.
Encyklopedia multimedialna PWN , Wydawnictwo naukowe PWN 1996.
Jan FRĄTCZAK „ Pedagogika porównawcza ” , Bydgoszcz 1994
Ewa KANTOWICZ „ Ochrona praw dziecka ” w kontekście działalności UNICEF ,
Wydawnictwo śAK
Roman KUŹNIAR „O prawach człowieka”, PWN Warszawa 1992
Wiktor RABCZUK „ Polityka edukacyjna Unii Europejskiej na tle

przemian w szkolnictwie krajów członkowskich”,

Instytut

Badań Edukacyjnych , Warszawa 1994 .



















PLAN PRACY

Wstęp ............................................................................1
Międzynarodowe uwarunkowania prawne dotyczące praw
człowieka i edukacji ...........................................................2
System edukacyjny w Polsce .............................................5
Działalność i zadania edukacyjne UNICEF ......................8
Terminologia ........................................................................13

Bibliografia ..........................................................................15

PRACA EGZAMINACYJNA

Z PEDAGOGIKI PORÓWNAWCZEJ

TEMAT: Zadania edukacyjne UNESCO .