1

anatomy wykład 10.01

jajniki

wąski rdzeń z tkanki łącznej, znajdują się w nim głównie naczynia krwionośne
kora (na obwodzie, dobrze rozbudowana) z tkanki łącznej wiotkiej, zawieszone w niej
pęcherzyki jajnikowe (najwięcej pęcherzyków pierwotnych)
najwięcej pęcherzyków jajnikowych (pierwotnych) znajduje się w jajnikach płodu, z
biegiem lat, gdy rozpoczynają się przemiany pęcherzyków pierwotnych, ich ilość
zmniejsza się

pęcherzyki pierwotne (oogonie)  pęcherzyki pierwszorzędowe (primary; wzrastające)


pęcherzyki drugorzędowe (secondary; dojrzewające; zwierają już haploidalną liczbę

chromosomów)  pęcherzyki dojrzałe (Graafa; mają około 10mm; wystają ponad poziom
błony białawej, przez co jest ona w jego miejscu uwypuklona; przy wykonywaniu USG
jajników może wyglądać jak torbiel jajnikowe)

w pęcherzyku Graafa występuje wzgórek jajonośny, na szczycie którego znajduje się
komórka jajowa; pęcherzyk Graafa pęka mniej więcej w 13-14 dniu cyklu miesiączkowego
z przerwaniem błony białawej i nabłonka płciowego; jajo wypada do jamy otrzewnej, gdzie
wychwytywane jest przez strzępki jajowodu, dalej transportowane jest w obrębie
jajowodu
w miejscu pęknięcia pęcherzyka Graafa powstaje ciałko czerwone (wypełnia się krwią),
następnie przechodzi ono w ciałko żółte (produkuje progesteron – hormon wspomagający
rozwój i zagnieżdżenie się zarodka)

jeżeli komórka jajowa nie ulegnie zapłodnieniu, ciałko żółte po 2 tygodniach przekształca
się w ciałko białawe (blizna po ciałku żółtym)
jeżeli powstaje zygota, ciałko żółte przekształca się w ciałko żółte ciążowe; rozrasta się
intensywnie do 12 tygodnia, po czym powoli (do końca ciąży) zanika; produkcja po 12
tygodniu progesteronu odbywa się w łożysku

w pęcherzykach dojrzewających możemy wyróżnić 2 warstwy w obrębie osłonki tego
pęcherzyka:



zewnętrzna – błona łącznotkankowa włóknista



wewnętrzna zawiera komórki gruczołowe (produkują 3 zasadnicze żeńskie
hormony płciowe z grupy estrogenów: estradiol, estron i estriol)

jajowód (follopian tubes, uterine tubes)

długość 10-20cm

2

części:



lejek (infundibulum), zakończony strzępkami



bańka (ampulla), 2/3 długości jajowodu, zwęża się w kierunku macicy



cieśń (isthmus), wchodzi do jamy macicy



intramular part, w ścianie macicy



otwór zewnętrzny (abdominal ostium; brzuszny)



otwór wewnętrzny (uterine ostium; maciczny)

ściana jajowodów składa się z 3 warstw:



otrzewna – błona surowicza



błona mięśniowa – umożliwia ruchy perystaltyczne w kierunku macicy



błona wewnętrzna (śluzowa) – tworzy podłużne fałdy (całe światło jajowodu jest
nimi wypakowane)

do jajowodu często dostają się bakterie powodujące zapalenia jajowodu, zapalenia
jajników lub zapalenia przydatków;
na skutek zapalania jajowód może stać się niedrożny, gdyż światło zostaje zarośnięte;
w wyniku tego może dojść do ciąży jajowodowej (może się tam rozwijać 2-3 tygodnie, po
czym jajowód pęka lub zygota może zostać wydalona do jamy otrzewnej, gdzie obumiera)

macica

części:



trzon (body), zawiera jamę macicy; część trzonu powyżej ujść jajowodów to dno
macicy



szyjka (cervix), zawiera kanał szyjki – jest rozszerzony w części środkowej,
zwiera fałdy pierzaste, które tworzą tzw. drzewo życia



na granicy między trzonem, a szyjką cieśń – na wysokości ujścia wewnętrznego
kanału szyjki (internal os)

warstwy trzonu macicy:



otrzewna (omacicze; perymetrium)



warstwa mięśniowa (myometrium)



błona śluzowa (endometrium)

położenie macicy:



przodozgięcie (oś trzonu macicy z osią szyjki tworzy z przodu kąt mniejszy od
180°)



przodopochylenie (oś całej macicy z osią pochwy tworzy z przodu kąt mniejszy od
180°)

powierzchnia macicy:



pęcherzowa (przednia)



jelitowa (tylna)

3

więzadła macicy:



więzadło szerokie macicy – jego blaszki schodzą z jajowodów w kierunku ścian
bocznych miednicy mniejszej



więzadła obłe – odchodzą od rogów macicy (na granicy między trzonem, a dnem
macicy); podążają w kierunku kanału pachwinowego, wchodzą przez pierścień
pachwinowy głęboki, przechodzą przez kanał pachwinowy i kończą się z przodu w
wargach sromowych większych; uważamy, że więzadła obłe pociągają macicę do
przodu, dzięki czemu występuje przodozgięcie i przodopochylenie; u nie
wszystkich kobiet występują (nie ma wtedy przodozgięcia i przodopochylenia;
macica jest wtedy wyprostowana lub występuje tyłozgięcie)

ovarian gubernaculum – pociąga więzadło obłe w kierunku warg sromowych większych w
czasie rozwoju płodowego

macica może być położona wyżej lub niżej (może wystąpić wtedy wypadanie narządów
płciowych)

ciąża pozamaciczna (1 na 250 ciąż)
jeżeli taka ciąża pęka, krew będzie gromadzić się w najniższym punkcie jamy otrzewnej
(jama Douglasa) – wykonuje się wtedy w tym miejscu punkcję (nakłuwa się tylne
sklepienie pochwy)

by sprawdzić, czy jajowody są drożne, do macicy wstrzykuje się środek kontrastowy,
którego obecność w jamie otrzewnej oznacza, że jajowody są drożne

unaczynienie narządów płciowych żeńskich:



tętnica jajnikowa (dochodzi do jajnika przez więzadło wieszadłowe), odchodzi od
aorty brzusznej nieco poniżej tętnicy nerkowej, krzyżuje moczowód od przodu;
unaczynia jajniki i jajowód



tętnica maciczna od tętnicy biodrowej wewnętrznej

w późniejszym wieku (menopauza) zazwyczaj upośledzone zostaje jedno ze źródeł

przedsionek pochwy – unaczynienie ze strony tętnicy sromowej wewnętrznej

unerwienie współczulne narządów płciowych wewnętrznych:



jajniki przez włókna odchodzące od części piersiowej pnia współczulnego (Th10 –
Th12) – nerw trzewny mniejszy i nerw trzewny najniższy



pozostałe przez włókna tworzące nerwy trzewne lędźwiowe (L1-L2) odchodzące
od splotu podbrzusznego

unerwienie przywspółczulne narządów płciowych od nerwów trzewnych miednicznych
(biorą początek w części krzyżowej rdzenia kręgowego S2-S4)

4

przy braku ciąży, macica nie wychodzi ponad spojenie łonowe; w przypadku ciąży może
dochodzić aż do wyrostka mieczykowatego; pełne obkurczenie macicy do rozmiarów
sprzed porodu po 9-10 dniach

95% ciąż – noworodek z głową do dołu

pochwa

zagłębienia wchodzące powyżej części pochwowej szyjki, tworzą sklepienia (przednie,
tylne i dwa boczne)

w pochwie wyróżniamy słupy marszczek przednie i tylne

narządy płciowe żeńskie zewnętrzne: wargi sromowe większe i mniejsze, łechtaczka,
błona dziewicza

narządy płciowe męskie

wewnętrzne:



jądra



najądrza



nasieniowody



pęcherzyki nasienne



gruczoł krokowy



gruczoły opuszkowo-cewkowe Coopera

zewnętrzne:



prącie



moszna

jądra

jądra określają pierwszorzędowe cechy płciowe; produkują plemniki i testosteron

bieguny jądra:



górny



dolny

brzegi jądra:



przedni



górny

5

powierzchnie jądra:



boczna



przyśrodkowa

jądro pokryte jest błoną białawą, unaczynione przez tętnicę jądrową (odchodzi od aorty
tuż poniżej odejścia tętnic nerkowych; krzyżuje moczowód od przodu);

naczynia żylne tworzą splot wiciowaty
krew żylna z jądra prawego uchodzi do żyły głównej dolnej, natomiast z lewego do żyły
nerkowej lewej
krew żylna z jądra lewego ma gorszy odpływ krwi (w związku z czym w splocie
wiciowatym zalega więcej krwi, przez co lewe jądro zazwyczaj jest położone niżej)

błona biaława otacza jądro, w przeciwieństwie do tej występującej na jajniku ma
możliwość wnikania do jego wnętrza – dzieli zawartość jądra na przegródki, które
oddzielają miąższ jądra na płaciki jądra, które mają kształt piramid, których podstawy
skierowane są do brzegu przedniego, a wierzchołki do brzegu tylnego jądra, gdzie
wyróżnia się śródjądrze

płaciki jądra (w liczbie 200-300) zawierają kanaliki (cewki) nasienne kręte (1-3 szt. w
każdym płaciku), bardzo poskręcane (dł. 30-150cm); w kierunku szczytu płacików kanaliki
nasienne kręte łączą się i tworzą kanaliki nasienne proste (te łącząc się tworzą sieć
jądra znajdującą się w śródjądrzu);
kanaliki nasienne proste łącząc się tworzą przewodziki wyprowadzające jądra (ok. 12
szt.) dochodzące do najądrza i łączące się z przewodem najądrza
najądrze zbudowane z 1 przewodu (bardzo poskręcanego)

plemnik: główka z akrosomem; dojrzewają w obrębie nasieniowodu, skąd wydalane są w
kierunku cewki moczowej
w 1 ml spermy 100 mln plemników
obecnie uważamy, że do zapłodnienia wystarczy kilka mln plemników
poniżej 20 mln oligospermia

moszna



skóra



błona kurczliwa (zawiera włókna kurczliwe, przez co moszna może się unosić lub
obniżać)



osłonki pochwowe jądra: przednia i ścienna (pozostałości otrzewnej – jądra,
zstępując z jamy brzusznej przez kanał pachwinowy, pociągają za sobą otrzewną)
– tworzą wyrostek pochwowy (powinien być zamknięty)



powięź nasienna zewnętrzna i wewnętrzna

6

nasieniowód

przewód najądrza przechodzi w nasieniowód, który w obrębie powrózka nasiennego
kieruje się do miednicy mniejszej ku tyłowi od pęcherza moczowego, gdzie łączy się z
przewodami wydalającymi pęcherzyków nasiennych

powrózek nasienny:



nasieniowód



tętnica jądrowa



żyły jądrowe



naczynia chłonne



nerwy autonomiczne



pozostałości otrzewnej



tętnica mięśnia dźwigacza jądra



tętnica nasieniowodu



gałąź płciowa nerwu płciowo-udowego

części nasieniowodu:



mosznowa



pachwinowa



miedniczna – łączy się z przewodami wydalającymi pęcherzyków nasiennych

nasieniowód oraz tętnica nasieniowodu krzyżują moczowód od przodu

bańka nasieniowodu łączy się z przewodem wydalającym pęcherzyka nasiennego; tworzy
przewód wytryskowy (prawy i lewy), który uchodzi do światła cewki moczowej do jej
części sterczowej

wydzielina prostaty tworzy nasienie (jego przewody wyprowadzające uchodzą
samodzielnie do cewki moczowej)

gruczoły opuszkowo-cewkowe Coopera (położone poniżej gruczołu krokowego) wytwarzają
śluz

prącie: dwa ciała jamiste i jedno gąbczaste

części cewki moczowej:



śródścienna (biegnąca w ścianie pęcherza moczowego)



sterczowa (przebiegająca przez gruczoł krokowy)



błoniasta (przechodzi przez przeponę moczowo-płciową)



gąbczasta (przechodzi przez ciało gąbczaste prącia)

7

gruczoł krokowy



płaty prawy



płat lewy



część środkowa

o

płat przedni (do przodu od cewki moczowej)

o

płat środkowy (pomiędzy cewką moczową, a przewodem
wytryskowym)

o

płat tylny (do tyłu od przewodu wytryskowego i cewki moczowej)

trudności z oddaniem moczu wiążą się z przerostem płata środkowego części środkowej
uważamy, że rak rozwija się zazwyczaj w obrębie płata tylnego (staje się twardy, a jego
powierzchnia nierówna)

unerwienie narządów płciowych męskich:



uważamy, że jądro i najądrze unerwione są ze strony nerwów trzewnych odcinka
piersiowego (Th10-Th12) – nerwy trzewne mniejsze i nerwy trzewne najniższe



pozostałe narządy płciowe wewnętrzne posiadają unerwienie współczulne z nerwów
trzewnych lędźwiowych i krzyżowych, natomiast przywspółczulne ze strony
nerwów trzewnych miednicznych (S2-S4)

unaczynienie żylne jamy brzusznej

początek żyły głównej dolnej nieco niżej, niż rozdwojenia aorty

dopływy żyły głównej dolnej:

1. żyły przeponowe dolne
2. wątrobowe
3. lędźwiowe
4. nerkowe
5. nadnerczowa prawa (lewa uchodzi do nerkowej lewej)
6. jądrowa prawa/jajnikowa prawa (lewe uchodzą do nerkowej lewej)

żyła wrotna powstaje z żyły krezkowej górnej, żyły śledzionowej i żyły krezkowej dolnej
(ta ostatnia najczęściej uchodzi do żyły śledzionowej lub krezkowej górnej lub rzadko
do połączenia krezkowej górnej i śledzionowej)

8

do pnia żyły wrotnej uchodzą żyły:

1. żołądkowa lewa
2. żołądkowa prawa
3. przedodźwiernikowa (przyśrodkowo za nią odźwiernik)
4. trzustkowo-dwunastnicza górna tylna
5. pęcherzykowa
6. pępkowa – pozostaje drożny jej odcinek łączący się z lewą gałęzią żyły wrotnej,

do którego uchodzą żyły przypępkowe (rozmieszczone wokół pępka)

zespolenia między żyłami głównymi:

1. zespolenie żyły lędźwiowej wstępującej z żyłą biodrową wspólną (przez żyłę

biodrowo-lędźwiową) i nieparzystą

2. zespolenie żyły nabrzusznej górnej (do żyły piersiowej wewnętrznej, następnie

podobojczykowej) i żyły nabrzusznej dolnej (do żyły biodrowej zewnętrznej)

3. zespolenie żyły nabrzusznej powierzchownej (łączy się z żyłą odpiszczelową) z

żyłą piersiową boczną (do żyły pachowej)

4. zespolenia żyły okalającej biodro powierzchownej z żyłą piersiowo-nabrzuszną (do

żyły pachowej)

5. zespolenia żył kanału kręgowego

zespolenia między żyłą wrotną z żyłami głównymi:

1. zespolenia przełykowe; przy nadciśnieniu w żyle wrotnej tworzą się żylaki

przełyku (najczęstsza przyczyna śmierci ludzi z marskością wątroby)

2. zespolenia odbytnicze (do krezkowej dolnej, sromowej wewnętrznej lub

biodrowej wewnętrznej); z górnych 2/3 odbytnicy krew uchodzi żyłą odbytniczą
górną do żyły krezkowej dolnej; z 1/3 dolnej żyłami odbytniczą dolną i środkową
(do żyły sromowej wewnętrznej i biodrowej wewnętrznej)

3. zespolenia pępkowe (zespolenia pozaotrzewnowe wzdłuż jelit)
4. zespolenia zaotrzewnowe

nadciśnienie wrotne manifestuje się występowaniem żylakami przełyku, żylakami odbytu i
głową meduzy

2/3 prawe okrężnicy poprzecznej – granica unerwienia przywspółczulnego z nerwu
błędnego; dalsza część jelita grubego unerwiona jest z nerwu trzewnego miednicznego