Oznaczanie azotu amonowego metodą miareczkowania alkacymetrycznego
po wstępnej destylacji
Zawartość tzw. azotu ogólnego w wodzie jest sumą zawartości wszystkich form
występowania azotu:
N
og
= N
NH
4
+ N
NO
2
+ N
NO
3
+ N
org
gdzie:
N
og
- azot ogólny,
N
NH
4
- azot amonowy (amoniak i sole amonowe),
N
NO
2
- azot azotynowy (azotany(III)),
N
NO
3
- azot azotanowy (azotany(V)),
N
org
- azot w związkach organicznych.
Najczęściej azot ogólny oznacza się korzystając z automatycznych analizatorów, w
których próbka wprowadzana jest do wypełnionego katalizatorem i ogrzanego do temperatury
ok. 800°C pieca rurowego gdzie cały azot, niezależnie od formy występowania, przechodzi w
NO i w tej postaci jest oznaczany przez odpowiedni detektor.
Można również, korzystając ze specyficznych metod, oznaczyć oddzielnie każdą z form
występowania azotu, a azot ogólny obliczyć jako ich sumę. Ten sposób postępowania jest
bardziej pracochłonny, ale umożliwia uzyskanie informacji o tym w jakiej postaci azot
występuje w wodzie, co jest konieczne do prawidłowej oceny jej jakości.
Amoniak (azot amonowy) występujący w wodach powierzchniowych pochodzi zwykle
z biochemicznego rozkładu organicznych związków azotowych roślinnych lub zwierzęcych,
jak białko i produkty jego rozpadu, mocznik itp. Źródłem amoniaku mogą być także zrzuty
ścieków przemysłowych (np. z koksowni) lub ścieków miejskich. Zawartość amoniaku w
ściekach miejskich może dochodzić do kilkudziesięciu mg/dm
3
N
NH
4
. W wodach silnie
zanieczyszczonych amoniak może pochodzić także z biochemicznego procesu redukcji
azotanów.
W wodach podziemnych amoniak może występować na skutek redukcji azotanów(III)
i azotanów(V) przez siarkowodór, piryty i inne związki redukujące. Podwyższone ilości
amoniaku w wodach podziemnych związane są z zwykle ze znaczną zawartością związków
żelaza lub związków humusowych.
Duża zawartość amoniaku w wodach użytkowych jest niepożądana. W procesie
uzdatniania wody amoniak stwarza trudności przy chlorowaniu wody, a poza tym zwiększa
korozję rur wodociągowych.
Z punktu widzenia sanitarnego istotne znaczenie ma nie tylko zawartość amoniaku w
wodzie, ale i jego pochodne. Często obecność amoniaku jest wywołana rozkładem odpadków
zwierzęcych, co stwarza znaczne zagrożenie, szczególnie w przypadku użytkowania wód do
celów komunalnych.
Zawartość azotu amonowego N
NH
4
w wodzie powierzchniowej klasy I nie może
przekraczać 1,0 mg/dm
3
, w wodzie klasy II - 3 mg/dm
3
, w odzie klasy III - 6 mg/dm
3
(Dz. U.
nr 16, z 5.11.1991 r., poz. 503).
Zawartość azotu amonowego w wodzie do picia nie może przekraczać 0,5 mg/dm
3
, dla
wód podziemnych niechlorowanych - 1,5 mg/dm
3
(Dz. U. nr 82, z 4.10.2000r., poz. 937).
Oznaczenie amoniaku powinno być wykonane jak najszybciej po pobraniu próbki.
Azot amonowy można oznaczyć następującymi metodami:
kolorymetrycznie, wprost z próbki po reakcji z odczynnikiem Nesslera,
po destylacji, którą należy stosować w przypadku występowania dużych ilości substancji
przeszkadzających, oznaczenie można przeprowadzić bądź metodą kolorymetryczną
z odczynnikiem Nesslera, bądź przy większych zawartościach amoniaku metodą
miareczkowania alkacymetrycznego.
Metodą destylacyjną można oznaczyć również azot organiczny po uprzednim rozkładzie
związków organicznych metodą Kiejdahla w stężonym kwasie siarkowym, wobec
katalizatora - siarczanu rtęci. W tych warunkach azot zawarty w związkach organicznych
przechodzi w siarczan amonu i jest dalej oznaczany jak amoniak.
Zasada oznaczenia
W środowisku alkalicznym słabe zasady są wypierane ze swoich soli. Amoniak należy do
słabych zasad, więc po dodaniu NaOH do wody, w której znajdują się sole amonowe, będzie
zachodziła reakcja wymiany, przykładowo dla chlorku amonu:
NH
4
Cl + NaOH = NaCl + NH
3
+ H
2
O
Żeby całkowicie wydzielić z próbki amoniak należy część próbki oddestylować. Destylat
zawierający amoniak zbiera się w odmierzonej ilości roztworu kwasu solnego o znanym
stężeniu. Zachodzi reakcja:
NH
3
+ HCl = NH
4
Cl
Ilość kwasu musi być tak dobrana, żeby z amoniakiem przereagowała tylko jego część.
Pozostały nadmiar kwasu oznacza się metodą miareczkowania mianowanym roztworem
NaOH wobec czerwieni metylowej jako wskaźnika.
Wiedząc ile moli kwasu nie przereagowało i ile wzięto do pochłaniania amoniaku można z
różnicy obliczyć ilość moli kwasu, który przereagował z amoniakiem, a tym samym ilość
moli amoniaku.
Odczynniki
kwas solny 0,1 mola HCl/dm
3
(z biuretą),
wodorotlenek sodu 0,1 mola NaOH/dm
3
(z biuretą),
wodorotlenek sodu 2 mole NaOH/dm
3
,
wskaźnik - czerwień metylowa 0,2% alkoholowy roztwór,
odczynnik Nesslera.
Przyrządy i naczynia
Zestaw do destylacji amoniaku, kolba stożkowa o poj. 300 cm
3
, pipeta jednomiarowa o
poj. 50 cm
3
, cylinder miarowy o poj. 50 cm
3
, szkiełko zegarkowe.
Sposób wykonania
Do kolby stożkowej będącej odbieralnikiem odmierzyć z biurety 20 cm
3
kwasu solnego o
stężeniu 0,1 mol HCl/dm
3
i dodać kilka kropli wskaźnika. Przedłużacz chłodnicy powinien
być zanurzony w kwasie.
Do kolby destylacyjnej odmierzyć 50 cm
3
badanej wody i dodać 50 cm
3
wody
dejonizowanej. Wrzucić kilka kawałków porcelany aby uniknąć przegrzewania się cieczy i
związanego z tym podrzucania jej w kolbie w trakcie wrzenia. Następnie wlać 50 cm
3
(odmierzone cylindrem miarowym) roztworu NaOH o stężeniu 2 mole/dm
3
, szybko połączyć
kolbę z nasadką i chłodnicą i ogrzać roztwór do wrzenia. Następnie tak regulować
ogrzewanie, aby wrzenie miało spokojny przebieg. Po oddestylowaniu ok. 2/3 objętości
roztworu usunąć odbieralnik, zebrać na szkiełko zegarkowe kilka kropli destylatu i sprawdzić
odczynnikiem Nesslera czy destylat nie zawiera amoniaku. W razie obecności amoniaku
kontynuować destylację aż do całkowitego oddestylowania amoniaku z próbki.
Po zakończeniu destylacji nadmiar kwasu w odbieralniku odmiareczkować mianowanym
roztworem wodorotlenku sodu o stężeniu 0,1 mol NaOH/dm
3
do zmiany barwy wskaźnika z
czerwonej na żółtą. Zawartość azotu amonowego obliczyć wg wzoru:
3
p
NaOH
NaOH
HCl
HCl
N
mg/dm
V
1000
14
c
V
c
V
C
3
NH
gdzie:
V
HCl
- objętość mianowanego roztworu HCl wlana do odbieralnika, cm
3
c
HCl
- stężenie mianowanego roztworu HCl, mol/dm
3
V
NaOH
- objętość mianowanego roztworu NaOH zużyta na zmiareczkowanie próbki, cm
3
c
NaOH
- stężenie mianowanego roztworu NaOH, mol/dm
3
V
p
- objętość próbki, cm
3
14 - masa molowa azotu
1000 - przelicznik z dm
3
na cm
3