8

Farmakoterapia

Jakże często tego typu skargi słyszymy

w aptece, podejrzewając przemęczenie,

niedobór witamin, błędy dietetyczne lub

po prostu nieuchronne zmiany związa-

ne z procesem starzenia się organizmu.

Warto jednak pamiętać, że tego typu

objawy są również charakterystyczne

dla niedoczynności tarczycy, jednej

z najczęstszych chorób gruczołów wy-

dzielania wewnętrznego, rozwijającej

się zwykle w sposób powolny i podstęp-

ny, niezauważalny dla samego chorego.

Gruczoł tarczowy

Tarczyca to obficie unaczyniony gru-

czoł wydzielania wewnętrznego po-

łożony u podstawy szyi. Składa się

z dwóch bocznych płatów, waży

około 35 g, zwykle jest asymetryczny

i swoim kształtem przypomina motyla.

Gruczoł tarczowy produkuje i wydzie-

la dwa hormony:

trójjodotyroninę – T

3

i

tyroksynę – T

4

, których działanie po-

lega przede wszystkim na pobudzaniu

przemiany materii przez zwiększenie

syntezy białek i nasilenie zużycia tlenu

w tkankach. Do syntezy hormonów tar-

czycy, a także prawidłowej czynności

i budowy gruczołu tarczowego nie-

zbędny jest

jod

, którego główne źródło

stanowi pożywienie.

Funkcja hormonalna tarczycy jest pod

kontrolą układu podwzgórzowo-przy-

sadkowego. Podwzgórze wydziela

hormon uwalniający tyreotropinę (tyre-

oliberyna, TRH), która z kolei pobudza

przysadkę do wytwarzania tyreotropi-

ny (TSH), hormonu działającego na

tarczycę. Nadmiar tyroksyny krążącej

we krwi obwodowej powoduje zaha-

mowanie wydzielania TSH.

Niedoczynność tarczycy

Niedoczynność tarczycy zwana ina-

czej

hipotyreozą

jest chorobą będą-

cą następstwem braku lub niedoboru

hormonów tarczycy. Niedobór ten

powoduje liczne zaburzenia metabo-

liczne, m.in. upośledzenie zdolności

odbudowy związków energetycznych

i wykorzystanie energii w nich zawartej

oraz obniżenie zużycia tlenu. U dzieci

hormony tarczycy są niezbędnym czyn-

nikiem dojrzewania tkanek i wzrostu.

Niedoczynność tarczycy może być

wrodzona (rzadko) lub ujawnić się

w kolejnych etapach życia. Zwykle

jednak dotyczy kobiet, które skończyły

już 40 lat, a częstość jej występowania

zwiększa się z wiekiem.

Podział niedoczynności tarczycy

Rozróżniamy następujące rodzaje nie-

doczynności tarczycy:

•

pierwotna niedoczynność tarczycy

– następuje w wyniku uszkodzenia

samej tarczycy (np. stan zapalny, po

leczeniu jodem promieniotwórczym).

Stan ten doprowadza do zwiększo-

nego wytwarzania TSH przez przed-

ni płat przysadki mózgowej;

•

wtórna, tzw. drugorzędowa niedo-

czynność tarczycy

– wywołana jest

upośledzeniem wydzielania hor-

monu tyreotropowego (TSH) przez

przedni płat przysadki mózgowej,

np. w wyniku uszkodzenia lub po

operacyjnym usunięciu przysadki;

• trzeciorzędowa niedoczynność tar-

czycy (podwzgórzowa)

– spowo-

dowana jest niedoborem hormonu

podwzgórzowego tyreoliberyny

(TRH) w wyniku uszkodzenia pod-

wzgórza.

Przyczyny niedoczynności

tarczycy

Stan niedoczynności może być spo-

wodowany bezpośrednimi choroba-

mi tarczycy, niedoborami dietetycz-

nymi lub chorobami narządów, które

wpływają na wydzielanie TSH i TRH.

Do najczęstszych przyczyn choroby

zaliczamy:

•

procesy zapalne w obrębie tarczycy,

•

usunięcie gruczołu tarczowego lub

jego części,

•

leczenie jodem radioaktywnym (J131),

napromieniowanie tarczycy,

•

niedobór enzymów uczestniczących

w wytwarzaniu hormonów tarczycy

lub stosowanie leków blokujących

wspomniane enzymy (lit, amiodaron),

•

niedorozwój tarczycy, wrodzone de-

fekty syntezy hormonów tarczycy,

•

znaczny niedobór jodu w diecie,

•

defekt receptorów dla hormonów

tarczycy w narządach docelowych,

•

choroby przysadki i podwzgórza:

uraz, zapalenie, proces nowotwo-

rowy.

Objawy niedoczynności tarczycy

Do najbardziej charakterystycznych

objawów należą:

•

spowolnienie psychoruchowe z to-

warzyszącym uczuciem zimna, osła-

bienia i sennością,

•

szybkie męczenie się,

•

osłabienie pamięci, upośledzenie

zdolności do koncentracji,

•

apatia,

•

zwiększenie masy ciała pomimo

miernego apetytu,

•

chrypka, głos niski, szorstki,

•

bladość, suchość i łuszczenie się skóry,

•

łamliwość paznokci, łamliwość i wy-

padanie włosów, w tym brwi i rzęs,

•

twarz pozbawiona mimiki,

•

obrzęk śluzakowaty,

•

bóle, osłabienie i sztywność stawów

i mięśni,

•

zaparcia,

•

bradykardia (stan kiedy częstość ak-

cji serca wynosi poniżej 50 razy na

minutę), arytmie, niekiedy nadciśnie-

nie tętnicze,

Rano budzę się niewyspana, bolą mnie mięśnie i kości,
mam obrzęki pod oczami i czuję się opuchnięta. Przybie-
ram na wadze i mam ciągłe problemy z zaparciami. Mo-
je włosy są matowe i wypadają, a paznokcie – pomimo
regularnych wizyt u kosmetyczki – są kruche i łamliwe.

NiedoczynnoϾ tarczycy

9

Farmakoterapia

•

zaburzenia płciowe: obfite przedłużające się mie-

siączki, niepłodność, nawykowe poronienia, spadek

libido,

•

wole (może pojawić się również u noworodków jako

zmiana wrodzona),

•

upośledzenie rozwoju fizycznego i umysłowego (u dzieci).

Obrzęk śluzakowaty

– związany jest z gromadzeniem

się śluzowatej substancji w przestrzeniach międzyko-

mórkowych tkanek. Powoduje zgrubienie rysów twarzy,

obrzęk powiek, dłoni i stóp. Jego cechą szczególną

jest to, że nie przemieszcza się pod wpływem zmiany

pozycji i nie zostawia dołka po ucisku palcem.

Wole

– to powiększenie tarczycy. Może przebiegać

z objawami nadczynności, niedoczynności lub bez

zaburzeń w wydzielaniu dokrewnym. W przypadku

niedoczynności tarczycy wole spowodowane jest

brakiem jodu w diecie. Aby realizować zapotrzebo-

wanie organizmu na jod, tarczyca przerasta i wy-

twarza nadmierne ilości koloidu o niskiej zawartości

tego pierwiastka. Gruczoł tarczowy, rozrastając się,

może wywoływać dolegliwości wynikające z ucisku

na tchawicę lub przełyk. Wole pojawia się u osób

zamieszkujących tereny, których gleba jest uboga

w jod (w Polsce są to obszary podgórskie oraz wschod-

nie) i jest nazywane wówczas wolem endemicznym.

Najlepszą metodą profilaktyki i leczenia wola na tych

terenach jest jodowanie soli kuchennej (stosowane

w naszym kraju).

Dla niedoczynności tarczycy charakterystyczne jest tak-

że nadmierne rogowacenie i przebarwienie skóry łokci

i kolan, tzw. „brudne” kolana i łokcie oraz brak owłosie-

nia 1/3 zewnętrznej łuku brwiowego.

Następstwem ciężkiej i nieleczonej niedoczynności

tarczycy jest stan z sennością lub śpiączką, której to-

warzyszy obniżenie temperatury ciała do 24–32°C,

drgawki, zaburzenia oddychania, uogólnione obrzęki

i obniżenie ciśnienia.

Krótko o diagnostyce niedoczynności tarczycy

Kluczową rolę odgrywają badania stężenia hormo-

nu tyreotropowego (TSH) w surowicy. Stwierdzenie

nieprawidłowego (obniżonego lub podwyższone-

go) stężenia TSH w surowicy wymaga wykonania

dalszych badań.

W niektórych sytuacjach pomocne może być badanie

scyntygraficzne (oznaczenie wychwytu i gromadzenia

radioznacznika przez tarczycę).

10

Farmakoterapia

Leczenie niedoczynności tarczycy

– ważne informacje

Leczenie wszystkich postaci niedoczyn-

ności tarczycy polega na doustnym

podawaniu syntetycznych preparatów

zawierających tyroksynę. Podaje się je

doustnie, w jednej dawce dobowej, ra-

no na czczo, 20–30 min. przed pierw-

szym posiłkiem ze względu na gorsze

wchłanianie w obecności pokarmu

i w celu uniknięcia interakcji z innymi le-

kami. Przyjmowanie leku rozpoczyna się

od małej dawki, którą następnie stopnio-

wo zwiększa się aż do uzyskania cał-

kowitego wyrównania niedoczynności

tarczycy ocenianej na podstawie war-

tości TSH i objawów klinicznych.

Zbyt szybkie zwiększanie dawki tyrok-

syny, szczególnie u osób starszych cho-

rujących na chorobę wieńcową, może

być źle tolerowane i spowodować na-

silenie dolegliwości sercowych.

Przedawkowanie preparatów tyroksyny

może prowadzić do wystąpienia obja-

wów nadczynności tarczycy, takich jak

kołatanie serca, biegunka, potliwość,

nadmierna pobudliwość lub bezsenność.

Należy wówczas zmniejszyć dawkę, a

niekiedy nawet na pewien czas wstrzy-

mać leczenie. Pacjenci z niedoczyn-

nością tarczycy wymagają leczenia

farmakologicznego zwykle do końca

życia. Konieczna jest również okresowa

kontrola TSH co 6–12 miesięcy.

Ziołolecznictwo w niedoczynności

Ważnym surowcem roślinnym w le-

czeniu tarczycy jest

morszczyn pę-

cherzykowaty

Fucus vesiculosus

i

morszczyn piłkowany

Fucus serra-

tus

, które dostarczają cenną plechę

morszczynową –

Thallus Fuci

. Plecha

ma zapach morza i słonawy smak.

Do składników czynnych morszczy-

nu zaliczamy:

•

związki jodu 0,04–3,5%, zależnie

od pochodzenia (najwyższa zawar-

tość jodu jest w surowcu z Atlantyku),

•

kwas alginowy – do 19%,

•

fukoidyna – do 7%,

•

laminaryna – ok. 2%,

•

mannitol – do 10%.

Morszczyn zawiera także brom, arsen

oraz wapń występujący w postaci soli

wapniowej kwasu alginowego, węgla-

nu, fosforanu i chlorku. Aktywne są rów-

nież związki barwnikowe: chlorofil, wio-

laksantyna, fukoksantyna i zeaksantyna.

Chromatofory morszczynu zawierają

chlorofil a i c oraz beta-karoten. Białko

jest łatwo przyswajalne, podobnie jak

witaminy z grupy B i C oraz sole mine-

ralne. Morszczyn pobudza czynności

tarczycy, zwiększa przemianę materii,

rozszerza naczynia krwionośne, obniża

ciśnienie krwi, reguluje wypróżnienia,

działa antyseptycznie, moczopędnie,

żółciopędnie, likwiduje obrzęki, wykazu-

je wpływ regenerujący, wzmacniający

i przeciwmiażdżycowy.

Wskazania:

wole endemiczne (niedo-

bór jodu), otyłość, obrzęki, nadciśnienie,

zaparcia, miażdżyca, skąpomocz, wy-

padanie włosów, choroba wrzodowa,

stany zapalne układu oddechowego,

kuracje wzmacniające i odnawiające.

Kuracje ziołowe:

Napar morszczynowy

– 2 łyżki ple-

chy zalać 2 szklankami wrzącej wody,

odstawić na 20 min, przecedzić. Pić

4 razy dziennie po 100 ml.

Nalewka morszczynowa

– świeżą lub

suchą i rozdrobnioną plechę morszczynu

zalać alkoholem niskoprocentowym, naj-

lepiej ciepłym 15–30% lub winem i po 14

dniach przefiltrować. Zażywać 1–2 razy

dziennie: wino po 25–30 ml, nalewkę po

10–15 ml. Na 100 g plechy należy prze-

znaczyć 400–500 g alkoholu.

Zaparzany olej

– macerować przez

noc 500 g suszonego morszczynu

pęcherzykowatego w 500 ml oleju

słonecznikowego. Następnie wszystko

podgrzewać w wodnej kąpieli przez

około 2 godziny. Olej stosować na

artretyczne bóle stawów lub na reu-

matyzm.

Morszczyn jest szczególnie przydat-

ny do leczenia otyłości, ponieważ

nie tylko przyśpiesza metabolizm, ale

również usuwa wodę z organizmu po-

zostałą po tkance tłuszczowej, w której

z kolei zalega zbędny chlorek sodu,

odpowiedzialny za obrzęki i nadci-

śnienie. Bardzo dobre wyniki daje

też połączenie morszczynu z ziołami

działającymi moczopędnie, a zarazem

silnie saluretycznie, np.:

Plecha morszczynu –

1 cz.

Owoc jałowca –

1 cz.

Liść brzozy –

1 cz.

Ziele skrzypu –

1 cz.

Dwie łyżki mieszanki zalać 2 szklan-

kami wrzącej wody, odstawić na 30

minut i przecedzić. Pić 2 razy dziennie

po 200 ml. Stosować przy otyłości,

nadciśnieniu i obrzękach.

Proszek wyszczuplający

Wymieszać ze sobą następujące

składniki:

Proszek z morszczynu

pęcherzykowatego

50 g

Prawoślaz lekarski

30 g

Puder z lukrecji gładkiej

20 g

Łyżkę stołową proszku (15 g) rozpuścić

w 125 ml (pół szklanki) ciepłej wody.

Pić przed posiłkami. Mikstura ta wy-

pełnia żołądek oraz dostarcza jodu

przy niedoczynności.

Uwaga:

W tym

samym czasie, ze względu na ryzyko

zbyt dużych gazów i wzdęć, nie nale-

ży spożywać żadnych cukrów, drożdży

piekarskich oraz obfitych ilości skrobi.

mgr farm. Tomasz Mrozowski

fot. Dariusz Pawłowski