Strona 1

Architektura i urbanistyka Lublina - Słowniczek

2012-01-30 17:50:36

http://www.tnn.pl/pm,105.html

TNN.PL

O nas

Leksykon "Pamięć Miejsca"

Przeczytaj!

-

Patrz!

-

Posłuchaj!

Przewodnik

Kontakt

TNN.PL

>

Pamięć Miejsca

>

Kultura w Lublinie

>

Architektura i urbanistyka Lublina

Architektura i urbanistyka Lublina - Słowniczek

Aedicula
Alkierz
Apsyda / absyda
Archiwolta
Arkada
Atektoniczność bryły
Attyka
Blenda
Boniowanie
Budowla o cechach palladiańskich
Cios
Elewacja
Esownica
Fasada
Fryz
Fiala
Fronton /przyczółek, naczółek
Gmerk
Gzyms
Herma
Kartusz
Kulisa
Krenelaż
Krużganki
Lizena
Lukarna
Maswerk
Nadokiennik
Nisza

Orientowana budowla
Pierzeja
Pilaster
Płycina
Portyk kolumnowy
Prezbiterium
Przypora /szkarpa
Rocaille
Rozeta
Ryzalit
Sgrafitto
Sklepienie
Spływ wolutowy
Sterczyna
Trakt
Tralki / balustrada tralkowa
Transept
Tympanon
Wimperga

Aedicula / Edicula
nisza w zewnętrznej ścianie budynku, zwieńczona frontonem
opartym na kolumnach

Alkierz
wydzielony w bryle budynku narożnik lub narożna dobudówka,
na planie prostokąta. Alkierz może być kryty oddzielnym
dachem.

Budowla alkierzowa (alkierzowy układ budowli)
układ architektoniczny budynków założonych na planie
prostokąta polegający na podkreśleniu narożników budowli
przez sytuowanie w nich dwóch lub czterech alkierzy czyli
kwadratowych lub prostokątnych dobudówek, krytych
oddzielnymi dachami. Układ był charakterystyczny zwłaszcza
dla szlacheckich i magnackich dworów budowanych w XVI i
XVII wieku.

Apsyda / absyda
pomieszczenie najczęściej na planie półkolistym zamykające
prezbiterium lub nawę.

Strona 2

Architektura i urbanistyka Lublina - Słowniczek

2012-01-30 17:50:36

http://www.tnn.pl/pm,105.html

Archiwolta
profilowane lub ornamentowane obramienie arkady.

Arkada
element architektoniczny składający się z dwóch podpór, np.
kolumn zamkniętych górą łukiem.

Atektoniczność bryły
zastosowanie w dekoracji architektonicznej budynku takich
rozwiązań dekoracyjnych, które powodują, że budowla traci
swoją jednolitość i zwartość konstrukcyjną.

Attyka
najwyższa część ściany budynku, umieszczona ponad
gzymsem wieńczącym budowlę, stanowi ściankę poddasza lub
element wolnostojący zasłaniający dach, pełniący funkcję
dekoracyjną. W czasie największego rozwoju, który przypadał
na 1 poł. XVII wieku, attyki były bardzo ozdobne.
Najpiękniejsze zachowały się w Kazimierzu i Zamościu.

Blenda
motyw dekoracyjny w formie płytkiej wnęki w murze, w
formie arkady lub okna.

Boniowanie
opracowanie lica muru lub tynku aby zaakcentować krawędzie
prostokątnych kamieni w celu uzyskania efektu
dekoracyjnego. Powstają w ten sposób pionowe i poziome
podziały rowkowe powierzchni. Wyróżnia się kilka typów
boniowania, w zależności od typu zastosowanych rowków.

Budowla o cechach palladiańskich (palladianizm)
klasycyzm w architekturze, rozwijający się pod wpływem
teorii i twórczości włoskiego architekta tworzącego w okresie
renesansu - Andrea Palladia. Dzieła cechuje monumentalna
prostota, doskonałość proporcji, ograniczenie zdobnictwa a
także często stosowany wielki porządek czyli układ elewacji, w
którym kolumny lub pilastry przeprowadza się przez całą
wysokość kilkukondygnacyjnego budynku.

Cios
kamień ciosany, blok kamienny przycięty w kształcie
prostopadłościanu lub sześcianu, o obrobionej powierzchni,
osadzany w murze w regularnie układanych warstwach.

Strona 3

Architektura i urbanistyka Lublina - Słowniczek

2012-01-30 17:50:36

http://www.tnn.pl/pm,105.html

Elewacja
lico budynku, jedna z jego zewnętrznych ścian, wraz ze
wszystkimi jej elementami. Elewacje określa się według
położenia względem stron świata (wschodnia, północna, itd.)
lub otoczenia (frontowa, tylna, boczna, ogrodowa)

Esownica
element dekoracyjny lub ornamentalny utworzony ze
zwiniętych ślimacznic, tworzących kształt podobny do litery S.
Jest to jeden z najczęściej stosowanych motywów na
grzebieniach attyk. Szczególną formą esownicy są spływy
wolutowe stosowane w fasadach wypełniające przestrzeń
narożną pomiędzy węższą i szerszą kondygnacją.

Fasada
elewacja budynku, w której znajduje się główne wejście. Jest
zazwyczaj wyróżniona bogatym opracowaniem plastycznym.
W architekturze miejskiej stanowi ważny element kompozycji
urbanistycznej.

Fiala / iglica
zakończenie szczytu wieży lub hełmu w kształcie wydłużonego
stożka.
Filala lub pinakiel w architekturze gotyckiej to mała wieżyczka
umieszczona na filarze przyporowym.

Fryz
poziomy pas dekoracyjny.

Fronton (przyczółek, naczółek, szczyt)
wykształcony w architekturze antycznej szczyt budynku,
górna część fasady ograniczona krawędziami dwuspadowego
dachu. Pole wewnętrzne frontonu nosi nazwę tympanonu.
Fronton trójkątny jest jednym z najczęściej stosowanych
elementów w architekturze klasycystycznej lub posługującej
się formami klasycznymi. Małe frontony oparte na
kolumienkach lub pilastrach wieńczące otwory okienne,
wejściowe, wnęki są charakterystycznym elementem
architektury nowożytnej. Frontony są także wykorzystywane
w konstrukcjach ołtarzowych, nagrobkach itp. Nieprawidłowe
jest określanie fasady budynku terminem fronton.

Gmerk
znak kamieniarski, sygnatura autora.

Gzyms
wysunięty przed lico ściany element poziomy, zwykle
profilowany. Pełni funkcje praktyczne - ochrona ściany przed
ściekającą wodą opadową, oraz dekoracyjne.

Herma
element architektoniczny w formie słupa zwężającego się ku
dołowi, zwieńczonego głową lub popiersiem.

Kartusz
ozdobnie wydzielona płaszczyzna owalna, prostokątna lub
sercowata, przeznaczona do umieszczenia na niej inskrypcji,
emblematu, herbu, malowidła. Obramienie często może
przybierać formę zwoju z odwiniętymi brzegami, natomiast
cały kartusz może być podtrzymywany przez putta, zwierzęta
itp.

Strona 4

Architektura i urbanistyka Lublina - Słowniczek

2012-01-30 17:50:36

http://www.tnn.pl/pm,105.html

Krenelaż (blanki)
strzelnice w murach obronnych, mające formę regularnych
występów w kształcie prostokątnych zębów.

Krużganki
ciąg komunikacyjny, rodzaj otwartej galerii, biegnącej
najczęściej od strony wewnętrznego dziedzińca budynku, z
jednej lub kilku stron, w jednej lub kilku kondygnacjach.
Krużganki są otwarte arkadami filarowymi lub kolumnowymi,
przykryte stropem lub sklepieniem.

Kulisa
element kompozycyjny, tło dla architektury, najczęściej w
postaci kompozycji ogrodowej.

Lizena
element podziału ściany, dekoracyjny, płaski, pionowy występ
przypominający pilaster ale pozbawiony głowicy i bazy.

Lukarna (zw. facjatką)
okno lub okienko w połaci dachowej.

Maswerk
dekoracja architektoniczna charakterystyczna dla sztuki
gotyckiej stosowana do wypełniania otworów okiennych.

Nadokiennik
gzyms lub fronton nad otworem okiennym.

Nisza / wnęka
wgłębienie w murze o kształcie prostokątnym lub półkolistym,
zamknięte półkoliście, czasami zwieńczone frontonem,
przeznaczone do umieszczenia rzeźby.

Orientowana budowla
budynek sakralny, którego prezbiterium jest zwrócone na
wschód.

Strona 5

Architektura i urbanistyka Lublina - Słowniczek

2012-01-30 17:50:36

http://www.tnn.pl/pm,105.html

Pierzeja
ciąg elewacji domów stojących w jednej linii, stanowiących
ścianę placu lub ulicy.

Pilaster
płaski filar występujące ze ściany, składający się z elementów
analogicznych do kolumny (baza, trzon, głowica) służący do
dekoracji ściany budowli. W zależności od rodzaju
zastosowanej głowicy wyróżniamy pilastry jońskie, korynckie,
toskańskie, kompozytowe.

Płycina
najczęściej prostokątne lekko wgłębione i oprofilowane pole, w
którym umieszcza się dekorację malarską lub rzeźbiarską.

Portyk kolumnowy
wejście do budynku, lub przedsionek osłonięty dachem
wspartym na kolumnach, dzięki czemu stanowi otwarte
wnętrze w rodzaju galerii.

Prezbiterium
w kościołach orientowanych wschodnia część budynku, w
której znajduje się ołtarz główny.

Przypora (filar przyporowy, skarpa, szkarpa)
charakterystyczny dla architektury gotyckiej silnie
występujący z zewnętrznej ściany budynku pionowy filar
stosowany dla jej wzmocnienia.

Rocaille (ornament muszlowy)
asymetryczny motyw ornamentalny przypominający
wyginające się taśmy, miejscami przechodzące w kształty
podobne do muszli, strzępiastych grzebieni, którym
towarzyszą gałązki, zwierzęta itp. Rocaille jest głównym
motywem ornamentyki rokokowej.

Strona 6

Architektura i urbanistyka Lublina - Słowniczek

2012-01-30 17:50:36

http://www.tnn.pl/pm,105.html

Rozeta
w ornamentyce motyw stylizowanego, rozchylonego kwiatu.
W architekturze kolisty otwór okienny, umieszczony nad
portalem, wypełniony bogatą dekoracją, najczęściej witrażem.

Ryzalit
występująca z lica elewacji część budynku, tworząca z nim
organiczną całość. Ryzality mają plan prostokąta, półkola,
trapezu, są równe wysokością z elewacją do której przylegają.
Istnieją ryzality środkowe, boczne i narożne.

Sgrafitto
technika malarstwa ściennego polegająca na pokrywaniu
muru dwiema warstwami barwnego tynku i wyskrobywania
rysunku w warstwie zewnętrznej, przez co odsłania się
warstwę spodnią tworząc barwną kompozycję.

Sklepienie
przekrycie budynku za pomocą konstrukcji, której
wewnętrzne naprężenia utrzymujące całe sklepienie
przenoszone są na podpory - ściany, słupy, przypory itp.
Sklepienia składają się z kilku elementów konstrukcyjnych.
Wyróżnia się wiele rodzajów sklepień, niektóre z nich są
charakterystyczne dla jednego stylu architektonicznego.
Jednymi z najbardziej znanych są: sklepienie kolebkowe
zwane też beczkowym (o kształcie połowy walca), sklepienie
kolebkowe z lunetami (sklepienie kolebkowe uzupełnione
małymi sklepieniami poprzecznymi do osi sklepienia głównego
mieszczące otwór okienny), sklepienie krzyżowe (powstające z
przenikania się dwu sklepień kolebkowych), sklepienie
żebrowe (w którym elementami przenoszącymi obciążenie są
żebra), sklepienie krzyżowo-żebrowe (charakterystyczne dla
sztuki gotyckiej, będące odmianą sklepienia krzyżowego
wzmocnionego w liniach przecinania się kolebek żebrami),
sklepienie gwiaździste (odmiana sklepienia krzyżowo-
żebrowego, którego podział przekątnymi daje rysunek
gwiazdy), sklepienie sieciowe zwane też siatkowym (o żebrach
przecinających się ukośnie, równolegle lub prostolinijnie co
nadaje kształt sieci), sklepienie kryształowe (sklepienie
bezżebrowe ozdobione pryzmatycznymi wgłębieniami
tworzącymi dekoracyjny wzór.

Spływ wolutowy (woluta, ślimacznica)
element architektoniczny i motyw ornamentalny w kształcie
spirali lub zwoju, niekiedy przybiera formę esownicy, której
szczególną formą są spływy wolutowe wypełniające przestrzeń
narożną pomiędzy węższą i szerszą kondygnacją fasady.

Strona 7

Architektura i urbanistyka Lublina - Słowniczek

2012-01-30 17:50:36

http://www.tnn.pl/pm,105.html

Sterczyna
pionowy, wieńczący element dekoracji architektonicznej.

Tralki / balustrada tralkowa
balustrada składająca się z członów złożonych z jednego lub
dwóch gruszkowatych elementów ustawionych na bazach.

Trakt
ciąg co najmniej dwóch pomieszczeń znajdujących się na
jednej osi, na ogół równoległej do osi podłużnej budynku.
Szczególną postacią traktu jest amfilada.

Transept
nawa poprzeczna kościoła.

Tympanon
trójkątne pole zawarte pomiędzy gzymsami frontonu,
wypełnione dekoracją rzeźbiarską.

Wimperga
wysoki, dekoracyjny trójkąt umieszczony pod ostrołukiem
okna lub portalu, zdobiony ornamentalnie.

Literatura:
Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Wydanie nowe, red. K. Kubalska - Sulkiewicz, Warszawa 1996.
Zwolińska K., Malicki Z., Mały słownik terminów plastycznych, Warszawa 1990.

Opracowanie i zdjęcia: Joanna Zętar

W NASZYCH ZBIORACH

PRZECZYTAJ ! - Wirtualna Biblioteka

Mały Słownik Ochrony Zabytków

Z przeszłości kulturalnej Lubelszczyzny

PATRZ! - Ikonografia

POSŁUCHAJ! - Audycje radiowe

Strona 8

Architektura i urbanistyka Lublina - Słowniczek

2012-01-30 17:50:36

http://www.tnn.pl/pm,105.html

Pierwszy zjazd architektów po wojnie, 1969 r.

Aby odsłuchać dźwięki zainstaluj

RealPlayer

POSŁUCHAJ! - Radio Pamięć

Posłuchaj Radia

Wymagany

WinAmp

Jesteś teraz w dziale

TNN.PL

>

Pamięć Miejsca

>

Kultura w Lublinie

>

Architektura i urbanistyka Lublina

Cmentarze Lublina i Lubelszczyzny

,

Kalendarium - architektura i urbanistyka Lublina

,

Architektura i urbanistyka Lublina - Style

i epoki

,

Architektura i urbanistyka Lublina - Zabytki

,

Bibliografia - architektura Lublina

,

Architektura i urbanistyka Lublina -

Architekci

,

Architektura i urbanistyka Lublina - Słowniczek

,

Opracowania kartograficzne Lublina XVII - XIX w.

,

Architektura

Lubelszczyzny

,

Kopiowanie zamieszczonych materiałów i ich wykorzystywanie bez zgody autorów jest zabronione

1997 - ; Wszystkie prawa zastrzeżone; Ośrodek Brama Grodzka - Teatr NN, ul Grodzka 21, 20-112 Lublin

powered by prot hosting serwery

Wspłpraca: