8/3. Dobór i stosowanie poch³aniaj¹cego sprzêtu
ochrony uk³adu oddechowego

Rozdzia³ 8/3.

8/3. Dobór i stosowanie poch³aniaj¹cego sprzêtu ochrony uk³adu oddechowego

8. Odzie¿ robocza, œrodki ochrony indywidualnej

grudzieñ 2006

Krzysztof Makowski

Spis treœci

1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

2. Elementy, które nale¿y uwzglêdniæ podczas analizy

ryzyka zawodowego na konkretnych stanowiskach
pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2

2.1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2

2.2. Niedobór tlenu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3

2.3. Ocena ryzyka zwi¹zanego z ochron¹ uk³adu

oddechowego cz³owieka na stanowisku pracy.

3

3. Dobór sprzêtu ochrony uk³adu oddechowego . . . .

5

3.1. Dzia³ania zmierzaj¹ce do zapewnienia

w³aœciwych warunków pracy . . . . . . . . . . . . . .

5

3.2. Stosowanie sprzêtu chroni¹cego przed gazami

i parami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5

3.3. Przewidywanie czasu ochronnego dzia³ania

poch³aniaczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6

3.4. Zasady doboru sprzêtu filtruj¹co-poch³ania-

j¹cego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9

3.5. Znakowanie poch³aniaczy i filtropoch³aniaczy .

10

3.6. Znakowanie pó³masek poch³aniaj¹cych . . . . . .

11

3.7. Znakowanie sprzêtu z dodatkowym Ÿród³em

zasilania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11

4. Szkolenie pracowników, u¿ytkowanie ochron

i nadzór nad sprzêtem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12

4.1. Podstawowe zasady u¿ytkowania poch³ania-

j¹cego sprzêtu ochrony uk³adu oddechowego .

12

4.2. Przechowywanie i konserwacja sprzêtu

ochrony uk³adu oddechowego . . . . . . . . . . . . .

13

1. Wprowadzenie

W wielu ga³êziach przemys³u w ró¿nych procesach technologicznych dochodzi do
emisji do atmosfery toksycznych substancji chemicznych oddzia³ywuj¹cych szko-
dliwie na organizm cz³owieka. Do najbardziej niebezpiecznych nale¿¹ substancje
charakteryzuj¹ce siê du¿¹ lotnoœci¹, dziêki czemu mog¹ osi¹gaæ znaczne stê¿enia
na stanowiskach pracy.

Występowanie
w powietrzu
substancji
toksycznych

Zwi¹zki toksyczne mog¹ wystêpowaæ w powietrzu w pomieszczeniach pracy
w ró¿nych stanach skupienia. W praktyce najczêœciej mamy do czynienia z jed-
norodnym uk³adem, w którym zwi¹zek chemiczny w postaci par tworzy mie-
szaninê z powietrzem. Podobne, jednorodne mieszaniny z powietrzem tworz¹
substancje bêd¹ce w temperaturze pokojowej gazami, np. tlenki azotu, tlenek
wêgla itp.

grudzień 2006

1

OPINIE

Rozdział 8/3.

Pary s¹ to substancje w stanie lotnym o temperaturze mniejszej od temperatury kry-
tycznej.
Gazy s¹ to substancje w stanie lotnym o temperaturze wiêkszej od temperatury kry-
tycznej.

Sposoby
wchłaniania

Wch³anianie par i gazów do organizmu cz³owieka najczêœciej zachodzi na skutek
ich wdychania, a wiêc poprzez uk³ad oddechowy (inhalacja).
Mechanizm wch³aniania substancji toksycznych znajduj¹cych siê w powietrzu
w postaci gazów i par, oparty jest na zjawisku dyfuzji gazów. Toksyczne pary i gazy
wch³aniane s¹ do organizmu cz³owieka w ca³ym uk³adzie oddechowym.
Substancje lotne, dobrze rozpuszczalne w wodzie (np.: amoniak, chlorowodór, flu-
orowodór, kwas octowy) wch³aniane s¹ w górnych drogach oddechowych (po-
przez nos, gard³o, krtañ).
Zwi¹zki takie jak chlor, dwutlenek siarki, trójchlorek arsenu wywo³uj¹ zmiany za-
równo w górnych drogach oddechowych, jak i oskrzelach.
Substancje s³abo rozpuszczalne w wodzie (np.: ozon, tlenki azotu, fosgen) trafiaj¹
prawie w ca³oœci do pêcherzyków p³ucnych.

Wch³anianie par gazów drogami oddechowymi mo¿e prowadziæ do:

l

powa¿nych zatruæ organizmu,

l

obrzêku p³uc,

l

astmy oskrzelowej,

l

zapalenia p³uc, a nawet

l

powoduj¹ œmieræ.

PRZYKŁAD

Z nara¿eniem na szkodliwe dzia³anie par i gazów mamy do czynienia najczêœciej przy pracach lakier-
niczych i malarskich, w barwiarni oraz przy sterylizacji.

2. Elementy, które nale¿y uwzglêdniæ podczas analizy
ryzyka zawodowego na konkretnych stanowiskach
pracy

2.1. Uwagi ogólne

Przypominamy, ¿e substancje niebezpieczne lub szkodliwe wch³aniane do organi-
zmu cz³owieka drog¹ oddechow¹ stanowi¹ grupê czynników wysokiego ryzyka,
bêd¹cych przyczyn¹:

l

przewlek³ych chorób zawodowych, czêsto o charakterze nowotworowym oraz

l

nag³ych wypadków przy pracy,

a reaguj¹ce pomiêdzy sob¹ mieszaniny ró¿nych zwi¹zków chemicznych wystê-
puj¹cych w atmosferze œrodowiska pracy nios¹ dodatkowe niebezpieczeñstwo,
tworz¹c zmienne warunki œrodowiskowe, a w skrajnych przypadkach prowadz¹c
nawet do wyst¹pienia niedoboru tlenu. Dlatego tak wa¿ne jest prawid³owe okre-
œlenie wszystkich czynników szkodliwych dla uk³adu oddechowego mog¹cych
wyst¹piæ podczas przebywania ludzi w strefie zagro¿onej, ich charakterystyka in-
dywidualna oraz reakcje zachodz¹ce w mieszaninach tych zwi¹zków.

2

grudzień 2006

OPINIE

8. Odzież robocza, środki ochrony indywidualnej

Rozdział 8/3.

Pary i gazy

Skutki

Identyfikacja
zagrożeń

Analiza
stanowisk
pracy

Przypominamy, ¿e analiza stanowiska pracy powinna obejmowaæ co najmniej:

l

rodzaj wykonywanych przez pracownika czynnoœci,

l

organizacjê przestrzeni na stanowisku pracy,

l

rodzaje czynników szkodliwych wystêpuj¹cych lub potencjalnie wystêpuj¹cych
na stanowisku pracy,

l

obci¹¿enie organizmu w trakcie pracy oraz dodatkowe obci¹¿enie podczas pra-
cy na skutek zastosowania ochron.

2.2. Niedobór tlenu

Warunkiem osi¹gniêcia celu, jakim jest stworzenie bezpiecznych warunków pracy,
jest rzetelna analiza wszystkich zagro¿eñ, które wystêpuj¹ lub mog¹ pojawiæ siê
w czasie 8-godzinnego dnia pracy.

Konsekwencje
braku tlenu

Je¿eli utrata ¿ycia lub zdrowia mo¿e nast¹piæ w wyniku niedoboru tlenu, wtedy
zagro¿enia maj¹ charakter natychmiastowy (powoduj¹ konsekwencje wystêpuj¹ce
bez oddalenia w czasie). Zwracamy uwagê, ¿e niedobór tlenu w powietrzu skutkuje
bezpoœrednio niedoborem tlenu w komórkach ¿ywych organizmów, blokuj¹c wa-
¿ne funkcje ¿yciowe. Dodatkowe niebezpieczeñstwo, z którego nale¿y sobie zda-
waæ sprawê wynika, z niewykrywalnoœci niedoboru tlenu przez ludzkie zmys³y,
co mo¿e prowadziæ do utraty przytomnoœci w strefie zagro¿onej, a w przypadku
d³u¿szego przebywania w miejscu niedoboru tlenu – do nieodwracalnych uszko-
dzeñ komórek mózgowych, a nawet œmierci.

Skutki wyst¹pienia niedoboru tlenu zale¿¹ od:

l

stê¿enia tlenu we wdychanym powietrzu,

l

d³ugoœci czasu wyst¹pienia niedoboru tlenu,

l

wentylacji minutowej p³uc,

l

ogólnej kondycji fizycznej osoby nara¿onej.

Z wymienionych powy¿ej powodów, w wielu przypadkach zagro¿eñ wch³ania-
nych drog¹ oddechow¹, niezbêdne staje siê monitorowanie œrodowiska, poprzez
zainstalowanie:

l

detektorów zbiorowych lub

l

wykrywaczy indywidualnych, w które wyposa¿a siê pracowników przeby-
waj¹cych w ska¿onym obszarze.

2.3. Ocena ryzyka zwi¹zanego z ochron¹ uk³adu oddechowego
cz³owieka na stanowisku pracy

Rozpoznanie
zagrożeń

Rozpoznanie zagro¿eñ powinno polegaæ na:

l

zidentyfikowaniu wszystkich wystêpuj¹cych czynników niebezpiecznych lub
szkodliwych dla uk³adu oddechowego oraz

l

pomiarze ich stê¿eñ.

Uzyskane informacje umo¿liwi¹ ustalenie relacji pomiêdzy Najwy¿szym Dopusz-
czalnym Stê¿eniem (NDS) zidentyfikowanych czynników, a maksymalnym stê¿e-
niem tych czynników wystêpuj¹cym w œrodowisku pracy w ci¹gu jednej zmiany
roboczej.

grudzień 2006

3

8/3. Dobór i stosowanie pochłaniającego sprzętu ochrony układu oddechowego

OPINIE

Rozdział 8/3.

W przypadku niestwierdzenia przekroczeñ wartoœci NDS lub NDSCh nale¿y
wnioskowaæ, ¿e stosowanie indywidualnych œrodków ochrony uk³adu oddecho-
wego nie jest konieczne. Podejmuj¹c decyzjê o nie stosowaniu œrodków ochronnych
nale¿y zawsze pamiêtaæ, i¿ dla niektórych czynników (szczególnie rakotwórczych)
ju¿ sama mo¿liwoœæ ich wyst¹pienia stwarza zagro¿enie i w takim przypadku wy-
daje siê s³uszne zalecenie o stosowaniu ochron indywidualnych, mimo braku
stwierdzenia przekroczenia wartoœci NDS i NDSCh.

Algorytm postêpowania przy ocenie ryzyka spowodowanego wyst¹pieniem

czynników niebezpiecznych lub szkodliwych dla uk³adu oddechowego

4

grudzień 2006

OPINIE

8. Odzież robocza, środki ochrony indywidualnej

Rozdział 8/3.

Czy wystêpuj¹

zagro¿enia?

¯adne dzia³ania

w sferze bezpieczeñstwa

nie s¹ konieczne

Czy te zagro¿enia dotycz¹

czynników wch³anianych

drog¹ oddechow¹?

Oceñ:
– œrednie stê¿enie wa¿one
– maksymalne stê¿enie w czasie dnia pracy
– czy s¹ przekroczone wartoœci NDS lub

NDSCH NDSP?

Oceñ inne

zagro¿enia i podjmij

odpowiedni¹ kontrolê

Czy jest wymagana kontrola ryzyka?

WprowadŸ, za pomoc¹ przyrz¹dów,

kontrolê Ÿród³a emisji lub procesu

technologicznego

Oceñ pozosta³e zagro¿enia

Czy jest wymagana dodatkowa

ochrona?

Wybierz odpowiedni¹ ochronê uk³adu

oddechowego spoœród wzorów

maj¹cych certyfikaty na znak "CE"

WprowadŸ i utrzymaj

kontrolê zagro¿enia

Nie

Nie

Tak

Tak

Tak

Nie

Tak

Nie

Tak

Nie

Niestosowanie
środków
ochronnych

3. Dobór sprzêtu ochrony uk³adu oddechowego

3.1. Dzia³ania zmierzaj¹ce do zapewnienia w³aœciwych
warunków pracy

Obowiązki
pracodawcy

Obowi¹zkiem pracodawcy jest stworzenie mo¿liwie najbezpieczniejszych warun-
ków pracy. Powinien on do tego celu – wykorzystuj¹c aktualny stan wiedzy tech-
nicznej i organizacyjnej – zastosowaæ dzia³ania zmierzaj¹ce do: wyeliminowania
czynników stanowi¹cych ryzyko, odizolowania stref niebezpiecznych, zastosowa-
nia ochron zbiorowych oraz wyposa¿enia pracowników w indywidualne œrodki
ochrony uk³adu oddechowego.

Wszystkie dzia³ania pracodawcy powinny doprowadziæ do zapewnienia takich
warunków œrodowiska pracy, aby powietrze wdychane przez cz³owieka by³o zdat-
ne do oddychania, tzn. gdy:

l

iloœæ zanieczyszczeñ wchodz¹cych w sk³ad powietrza do oddychania jest po-
ni¿ej wartoœci NDS wyznaczonych dla tych substancji oraz

l

zawartoœæ tlenu w powietrzu jest wy¿sza ni¿ 17% obj., a tak¿e

l

temperatura powietrza odpowiada maksymalnej, dopuszczalnej ze wzglêdów
fizjologicznych temperaturze, w której mo¿e pracowaæ cz³owiek.

3.2. Stosowanie sprzêtu chroni¹cego przed gazami i parami

Elementy poch³aniaj¹ce wytwarza siê w wersjach przeznaczonych do ochrony
przed ró¿nymi zanieczyszczeniami wystêpuj¹cymi w powietrzu w postaci par lub
gazów. Poszczególne wersje ró¿ni¹ siê miêdzy sob¹ rodzajem zastosowanej masy
ch³onnej – sorbentu, która poch³ania znajduj¹ce siê w powietrzu zanieczyszczenia
na zasadzie:

l

adsorpcji,

l

chemisorpcji lub

l

katalizy.

Znakowanie

Wed³ug Polskiej Normy PN-EN 14387:2006 Sprzêt ochrony uk³adu oddechowego.
Poch³aniacz(-e) i filtropoch³aniacz(-e). Wymagania, badanie, znakowanie

– oznaczanie

poch³aniaczy przeznaczonych do ochrony przed poszczególnymi substancjami
polega na przypisaniu poszczególnym typom poch³aniaczy:

l

symboli literowych oraz

l

odpowiedniej barwy etykiety.

Sprzêt poch³aniaj¹cy nale¿y dobieraæ w zale¿noœci od:

l

rodzaju gazu i/lub pary wystêpuj¹cych powietrzu na stanowisku pracy (typ
sprzêtu),

l

stê¿enia objêtoœciowego gazu i/lub pary w atmosferze œrodowiska pracy (kla-
sa sprzêtu).

Typy
pochłaniaczy

W zale¿noœci od w³aœciwoœci fizykochemicznych i toksycznych substancji chemicz-
nych wystêpuj¹cych w atmosferze œrodowiska pracy, wyró¿niamy nastêpuj¹ce
typy poch³aniaczy/pó³masek poch³aniaj¹cych:

l

typ A – chroni¹ przed okreœlonymi przez producenta organicznymi gazami
i/lub parami substancji organicznych o temperaturze wrzenia powy¿ej 65°C,

grudzień 2006

5

8/3. Dobór i stosowanie pochłaniającego sprzętu ochrony układu oddechowego

OPINIE

Rozdział 8/3.

Powietrze
zdatne do
oddychania

Działanie
elementów
pochłania-
jących

Zasady doboru

l

typ B – chroni¹ przed okreœlonymi przez producenta nieorganicznymi gazami
i/lub parami substancji nieorganicznych (z wyj¹tkiem tlenku wêgla),

l

typ E – chroni¹ przed dwutlenkiem siarki oraz innymi parami i gazami kwaœ-
nymi okreœlonymi przez producenta,

l

typ K – chroni¹ przed amoniakiem i organicznymi pochodnymi amoniaku
okreœlonymi przez producenta.

Pochłaniacze
specjalne

Ponadto wyró¿niamy dwa typy poch³aniaczy/pó³masek poch³aniaj¹cych specjal-
nych:

l

typ AX – chroni¹ przed okreœlonymi przez producenta nieorganicznymi gaza-
mi i/lub parami substancji nieorganicznych o temperaturze wrzenia poni¿ej
65°C,

l

typ SX – chroni¹ przed okreœlonymi przez producenta substancjami che-
micznymi (nazwa zwi¹zku chemicznego powinna byæ podana na poch³ania-
czu/pó³masce poch³aniaj¹cej).

Klasy ochronne

Elementy poch³aniaj¹ce dzieli siê na trzy klasy ochronne oznaczone indeksami:
1, 2 lub 3 – okreœlaj¹c je jako elementy poch³aniaj¹ce o:

l

niskiej pojemnoœci sorpcyjnej (indeks 1), przeznaczone do ochrony przed
gazami lub parami o objêtoœciowym stê¿eniu w powietrzu nie przekracza-
j¹cym 0,1%,

l

œredniej pojemnoœci sorpcyjnej (indeks 2), przeznaczone do ochrony przed
gazami lub parami o objêtoœciowym stê¿eniu w powietrzu nie przekracza-
j¹cym 0,5%,

l

wysokiej pojemnoœci sorpcyjnej (indeks 3), przeznaczone do ochrony przed
gazami lub parami o objêtoœciowym stê¿eniu w powietrzu do 1%.

3.3. Przewidywanie czasu ochronnego dzia³ania poch³aniaczy

W praktyce nie jest mo¿liwe okreœlenie dok³adnego czasu ochronnego dzia³ania
sprzêtu poch³aniaj¹cego.

Dla u¿ytkownika, stosowanie sprzêtu poch³aniaj¹cego, wi¹¿e siê z trudnoœciami
w okreœleniu momentu, w którym niezbêdna jest jego wymiana spowodowana na-
syceniem sorbentu. Dalsze u¿ytkowanie sprzêtu powoduje wówczas, ¿e u¿ytkow-
nik zaczyna oddychaæ zanieczyszczonym powietrzem.

Czas ochronnego dzia³ania (u¿ytkowania) sprzêtu poch³aniaj¹cego zale¿y od
nastêpuj¹cych czynników:

l

typu poch³aniacza/pó³maski poch³aniaj¹cej,

l

pojemnoœci sorpcyjnej warstwy poch³aniaj¹cej,

l

wilgotnoœci i temperatury otaczaj¹cego powietrza,

l

stopnia uci¹¿liwoœci pracy,

l

stê¿enia par i gazów w powietrzu na stanowisku pracy.

Ocena zużycia

Najpowszechniej stosowan¹ metod¹ oceny stopnia zu¿ycia poch³aniaczy jest wy-
korzystanie charakterystycznych cech substancji chemicznych takich jak:

l

zapach,

l

smak,

l

dra¿nienie b³on œluzowych.

6

grudzień 2006

OPINIE

8. Odzież robocza, środki ochrony indywidualnej

Rozdział 8/3.

Przyjmuje siê, ¿e poch³aniacz/pó³maskê poch³aniaj¹c¹ nale¿y wymieniæ zawsze
wtedy, kiedy u¿ytkownik wyczuje charakterystyczny smak i/lub zapach sub-
stancji chemicznej, przed któr¹ sprzêt stanowi ochronê.
Postêpowanie takie ma jednak swoje s³abe strony. Istniej¹ bowiem trzy grupy sub-
stancji chemicznych, bior¹c jako kryterium podzia³u, porównanie progowych stê-
¿eñ zapachu z normatywami higienicznymi. S¹ to zwi¹zki odznaczaj¹ce siê gra-
nicznym stê¿eniem zapachu:

l

ni¿szym ni¿ wartoœæ higienicznego normatywu,

l

równym wartoœci higienicznego normatywu,

l

wy¿szym ni¿ wartoœæ higienicznego normatywu.

Do trzeciej z wymienionych grup zaliczono wiele niebezpiecznych dla cz³owieka
substancji chemicznych, które wyczuwalne s¹ zmys³em wêchu dopiero wtedy, gdy
ich stê¿enie w powietrzu jest niebezpieczne dla organizmu cz³owieka. Dobieraj¹c
sprzêt poch³aniaj¹cy nale¿y wiêc:

l

poddaæ dok³adnej analizie rodzaj czynników chemicznych wystêpuj¹cych w œro-
dowisku pracy oraz

l

oszacowaæ czas skutecznego dzia³ania, uwzglêdniaj¹c wszystkie czynniki wp³y-
waj¹ce na zmianê ich pojemnoœci sorpcyjnej.

Ustalony na podstawie badañ laboratoryjnych czas ochronnego dzia³ania przedsta-
wiono w poni¿szej tabeli (dla przep³ywu 30l/min i stê¿enia 0,1% obj.).

Czas ochronnego dzia³ania poch³aniaczy/pó³masek poch³aniaj¹cych

Typ i klasa

poch³aniacza

Typ i klasa

pó³maski

poch³aniaj¹cej

Substancja testowa

Minimalny czas

przebicia w warunkach

badania (min)

A 1

FM A 1

cykloheksan (C

6

H

12

)

70

B 1

FM B 1

chlor (Cl

2

)

siarkowodór (H

2

S)

cyjanowodór (HCN)

20
40
25

E 1

FM E 1

dwutlenek siarki (SO

2

)

20

K 1

FM K 1

amoniak (NH

3

)

50

A 2

FM A 2

cykloheksan (C

6

H

12

)

35

B 2

FM B 2

chlor (Cl

2

)

siarkowodór (H

2

S)

cyjanowodór (HCN)

20
40
25

E 2

FM E 2

dwutlenek siarki (SO

2

)

20

K 2

FM K 2

amoniak (NH

3

)

40

A 3

–

cykloheksan (C

6

H

12

)

65

B 3

–

chlor (Cl

2

)

siarkowodór (H

2

S)

cyjanowodór (HCN)

30
60
35

E 3

–

dwutlenek siarki (SO

2

)

30

K 3

–

amoniak (NH

3

)

60

grudzień 2006

7

8/3. Dobór i stosowanie pochłaniającego sprzętu ochrony układu oddechowego

OPINIE

Rozdział 8/3.

Konieczność
wymiany

Znakowanie
i wymagania
dla pólmasek
pochłania-
jących

Sprzêt poch³aniaj¹cy (oprócz poch³aniaczy kompletowanych z czêœciami twarzo-
wymi) wystêpuje w postaci pó³masek poch³aniaj¹cych. Pó³maski poch³aniaj¹ce
znakowane s¹ symbolem „FM” przed okreœleniami typu i klasy ochronnej. Wyma-
gania, metody badañ i sposoby znakowania tego typu sprzêtu zawarte s¹ w Polskiej
Normie PN-EN 405:2005, (norma dotyczy pó³masek poch³aniaj¹cych z zaworami).
Wymagania w zakresie parametrów ochronnych odpowiadaj¹ wartoœciom okreœla-
nym dla poch³aniaczy. Tym samym dla pó³masek poch³aniaj¹cych obowi¹zuj¹ te
same zasady podzia³u na typy i klasy (A1, B1, K1, E1). Z powy¿szego wynika, ¿e do
pó³masek poch³aniaj¹cych mo¿na zaliczyæ tylko takie rozwi¹zania sprzêtu ochrony
uk³adu oddechowego, które gwarantuj¹ spe³nienie wymagañ w zakresie parame-
trów ochronnych i u¿ytkowych zawartych w projekcie ww. normy.

Wszystkie pó³maski filtruj¹ce, które spe³niaj¹ jedynie wymagania norm PN-EN
149:2004 Sprzêt ochrony uk³adu oddechowego. Pó³maski filtruj¹ce do ochrony przed cz¹st-
kami. Wymagania, badanie, znakowanie

, a posiadaj¹ w materiale filtracyjnym war-

stwy sorbentu poprawiaj¹ce komfort u¿ytkowania (w przypadku wystêpowania
w powietrzu par i/lub gazów w stê¿eniach poni¿ej NDS) nie stanowi¹ sprzêtu kwa-
lifikowanego jako sprzêt poch³aniaj¹cy.

Najwiêksze problemy u¿ytkowników sprzêtu poch³aniaj¹cego dotycz¹ bardzo lot-
nych substancji oraz mieszanin ró¿nych zwi¹zków chemicznych. Wynika to z fak-
tu, ¿e w masie sorpcyjnej stanowi¹cej wype³nienie poch³aniacza, substancje te
mog¹ ulegaæ rozdzieleniu.

Substancja o wiêkszej lotnoœci mo¿e szybciej reagowaæ z mas¹ sorbentu, wypie-
raj¹c tê drug¹, co przyczynia siê do przyspieszenia momentu przebicia poch³ania-
cza. Generalnie w odniesieniu do doboru poszczególnych typów poch³aniaczy do
zagro¿eñ uk³adu oddechowego substancjami toksycznymi w postaci par lub ga-
zów, stosuje siê zasadê podobieñstwa chemicznego substancji. Zasadê tê nale¿y
stosowaæ ostro¿nie, szczególnie w odniesieniu do zwi¹zków chemicznych, co do
których nie wykonano badañ laboratoryjnych.

Nale¿y pamiêtaæ, ¿e je¿eli zaistnieje koniecznoœæ wymiany elementu oczyszczaj¹cego
w dwufiltrowej czêœci twarzowej, oba poch³aniacze nale¿y wymieniæ jednoczeœnie.

Czas u¿ytkowania sprzêtu poch³aniaj¹cego z dodatkowym Ÿród³em zasilania jest
limitowany:

l

szybkoœci¹ nasycenia warstwy sorpcyjnej,

l

czasem dzia³ania akumulatorów.

Przy stê¿eniach par lub gazów przekraczaj¹cych 1% konieczne jest zastosowanie
sprzêtu izoluj¹cego.

Pó³maski poch³aniaj¹ce wystêpuj¹ tylko w 1 i 2 klasie ochronnej, natomiast po-
ch³aniacze specjalne AX i SX oraz pó³maski poch³aniaj¹ce specjalne AX i SX nie pod-
legaj¹ podzia³owi na klasy.

Poch³aniaj¹cy sprzêt z dodatkowym Ÿród³em zasilania posiada takie same w³aœci-
woœci ochronne, jak zastosowany w nim element oczyszczaj¹cy – poch³aniacz.

PRZYKŁAD

Na stanowisku pracy wystêpuje zanieczyszczenie amoniakiem, którego stê¿enie w atmosferze
kszta³tuje siê na poziomie 0,3% objêtoœciowo.

8

grudzień 2006

OPINIE

8. Odzież robocza, środki ochrony indywidualnej

Rozdział 8/3.

Sprzęt
z zasilaniem

W³aœciw¹ ochron¹ dla pracuj¹cych na tym stanowisku bêdzie np. poch³aniacz K2 skompletowany
z czêœci¹ twarzow¹ w postaci maski.

Mieszanina
substancji
jednej grupy

W przypadku wystêpowania mieszaniny tej samej grupy substancji zanieczysz-
czaj¹cych powietrze (np. substancje organiczne), klasê ochronn¹ sprzêtu nale¿y
dobraæ do sumy stê¿eñ substancji tworz¹cych t¹ mieszaninê.

PRZYKŁAD

Na stanowisku pracy wystêpuje zanieczyszczenie:

l

acetonem, którego stê¿enie w atmosferze kszta³tuje siê na poziomie 0,06% objêtoœciowo oraz

l

ksylenem na poziomie 0,07% objêtoœciowo.

W³aœciw¹ ochron¹ dla pracuj¹cych na tym stanowisku bêdzie poch³aniacz A2 skompletowany z czêœ-
ci¹ twarzow¹ w postaci maski, poniewa¿ suma stê¿eñ przekracza 0,1% objêtoœciowo.

Mieszaniny
różnych
związków

Je¿eli w mieszaninie wystêpuj¹ ró¿nego rodzaju zwi¹zki, nale¿y wówczas zasto-
sowaæ odpowiedni sprzêt wielogazowy, który jest kombinacj¹ powy¿ej przedsta-
wionych zakresów ochrony.

PRZYKŁAD

Sprzêt typu BE przeznaczony jest do ochrony jednoczeœnie przed:

l

okreœlonymi przez producenta nieorganicznymi gazami i/lub parami substancji nieorganicz-
nych oraz

l

dwutlenkiem siarki i innymi parami i gazami kwaœnymi.

3.4. Zasady doboru sprzêtu filtruj¹co-poch³aniaj¹cego

Sprzêt filtruj¹co-poch³aniaj¹cy (filtropoch³aniacze i pó³maski filtruj¹co-poch³ania-
j¹ce) dobieramy wg zasad odnosz¹cych siê do sprzêtu:

l

filtruj¹cego – tzn. w zale¿noœci od stê¿enia aerozolu – pos³uguj¹c siê krotnoœci¹
przekroczenia wartoœci NDS danej substancji (rodzaj i klasa sprzêtu),

l

poch³aniaj¹cego – tzn. w zale¿noœci od rodzaju gazu i/lub pary, wystêpuj¹cych
w powietrzu na stanowisku pracy (typ sprzêtu) i ich stê¿enia objêtoœciowego
(klasa sprzêtu).

Rodzaje sprzętu

Zgodnie z opisanymi zasadami, sprzêt filtruj¹co-poch³aniaj¹cy jest dostêpny w:

l

szeœciu typach – A, B, E, K, AX, SX oraz

l

trzech klasach ochronnych – 1, 2, 3 (w zale¿noœci od stê¿enia par i gazów) i P1,
P2, P3 (w zale¿noœci od stê¿enia aerozolu).

Ponadto wyró¿niamy dwa typy filtropoch³aniaczy specjalnych:

l

NO-P3 – chroni uk³ad oddechowy przed tlenkami azotu,

l

Hg-P3 – chroni uk³ad oddechowy przed parami rtêci.

PRZYKŁAD

W powietrzu na stanowisku pracy wystêpuj¹ zanieczyszczenia w postaci:

l

dwutlenku siarki (SO

2

) o objêtoœciowym stê¿eniu 0,08% oraz

l

py³y gipsu o stê¿eniu 110 mg/m

3

(wartoœæ NDS dla py³u gipsowego 10 mg/m

3

).

W³aœciwym dla tego stanowiska pracy bêdzie sprzêt filtruj¹co-poch³aniaj¹cy:

l

typu E – z uwagi na w³aœciwoœci substancji zanieczyszczaj¹cej powietrze,

grudzień 2006

9

8/3. Dobór i stosowanie pochłaniającego sprzętu ochrony układu oddechowego

OPINIE

Rozdział 8/3.

l

klasy 1 – z uwagi na wielkoœæ stê¿enia objêtoœciowego dwutlenku siarki,

l

klasy P2 – z uwagi na wielkoœæ stê¿enia py³u (MPF = 11).

W³aœciwym sprzêtem chroni¹cym uk³ad oddechowy przed wystêpuj¹cym zagro¿eniem na tym
stanowisku pracy

bêdzie filtropoch³aniacz E1P2 skompletowany z mask¹.

Mo¿na tu równie¿ zastosowaæ sprzêt z dodatkowym Ÿród³em zasilania wyposa¿ony w analogiczny fil-
tropoch³aniacz.

Pó³maski filtruj¹co-poch³aniaj¹ce (jako sprzêt poch³aniaj¹cy) wystêpuj¹ tylko
w 1 i 2 klasie ochronnej.
Filtropoch³aniacze specjalne (jako sprzêt poch³aniaj¹cy) nie podlegaj¹ podzia³owi
na klasy i zawsze zawieraj¹ filtry klasy P3.
Sprzêt filtruj¹co-poch³aniaj¹cy typu AX i SX (jako sprzêt poch³aniaj¹cy) nie podle-
gaj¹ podzia³owi na klasy.

Poch³aniaj¹cy sprzêt z dodatkowym Ÿród³em zasilania ma takie same w³aœciwoœci
ochronne jak zastosowany w nim element oczyszczaj¹cy – filtropoch³aniacz.

3.5. Znakowanie poch³aniaczy i filtropoch³aniaczy

Oznaczanie poch³aniaczy przeznaczonych do ochrony przed poszczególnymi sub-
stancjami polega na przypisaniu poszczególnym typom poch³aniaczy:

l

symboli literowych oraz

l

barwy etykiety.

Oznaczenia poszczególnych typów poch³aniaczy (wg EN 14387:2004) s¹ nastê-
puj¹ce:

l

A, barwa br¹zowa – pary i gazy organiczne o temperaturze wrzenia powy¿ej
65°C,

l

AX, barwa br¹zowa – okreœlone przez producenta pary i gazy organiczne
o temperaturze wrzenia poni¿ej 65°C,

l

B, barwa szara – pary i gazy nieorganiczne z wyj¹tkiem tlenku wêgla,

l

E, barwa ¿ó³ta – dwutlenek siarki oraz inne, okreœlone przez producenta pary
i gazy kwaœne,

l

K, barwa zielona – amoniak oraz okreœlone przez producenta pochodne amo-
niaku,

l

SX, barwa fioletowa – specyficzne pary i gazy okreœlone przez producenta,

Typy elemen-
tów filtropo-
chłaniających

Wyró¿niono tak¿e dwa typy elementów filtropoch³aniaj¹cych:

l

NO-P3, barwa niebieska i bia³a – przeznaczony do ochrony przed tlenkami
azotu oraz

l

Hg-P3, barwa czerwona i bia³a – przeznaczony do ochrony przed parami
rtêci.

Ponadto filtropoch³aniacze powinny mieæ dodatkow¹ informacjê:

l

NO-P3 – „Tylko do u¿ytku jednorazowego”,

l

Hg-P3 – „Maksymalny czas u¿ytkowania 50 godzin”.

Klasy ochronne

Wszystkie elementy poch³aniaj¹ce dzieli siê na trzy klasy ochronne oznaczone in-
deksami: 1, 2 lub 3, okreœlaj¹c je jako elementy poch³aniaj¹ce przeznaczone do
ochrony przed gazami lub parami o objêtoœciowym stê¿eniu w powietrzu:

10

grudzień 2006

OPINIE

8. Odzież robocza, środki ochrony indywidualnej

Rozdział 8/3.

Oznaczenia
typów
pochłaniaczy

l

z indeksem 1 – nie przekraczaj¹cym 0,1%,

l

z indeksem 2 – nie przekraczaj¹cym 0,5%,

l

z indeksem 3 – do 1%.

3.6. Znakowanie pó³masek poch³aniaj¹cych

Pó³maski poch³aniaj¹ce znakowane s¹ symbolem FM przed okreœleniami typu
i klasy ochronnej. W zakresie parametrów ochronnych odpowiadaj¹ wartoœciom
okreœlanym dla poch³aniaczy.

Tym samym dla pó³masek poch³aniaj¹cych obowi¹zuj¹ te same zasady podzia³u na
typy i klasy, jak przedstawiono powy¿ej dla poch³aniaczy.

3.7. Znakowanie sprzêtu z dodatkowym Ÿród³em zasilania

Sprzęt
z wymuszonym
przepływem
powietrza

Oczyszczaj¹cy sprzêt z wymuszonym przep³ywem powietrza wyposa¿ony
w he³my lub kaptury jest klasyfikowany i znakowany (wg PN-EN 12941:2002
Sprzêt ochrony uk³adu oddechowego. Oczyszczaj¹cy sprzêt z wymuszonym przep³ywem po-
wietrza wyposa¿ony w he³m lub kaptur. Wymagania, badanie, znakowanie

) w zale¿noœci

od jego maksymalnego przecieku wewnêtrznego, który dla poszczególnych klas
wynosi odpowiednio:

l

THP1 РwartoϾ CPW = 10%

l

THP2 РwartoϾ CPW = 5%

l

THP3 РwartoϾ CPW = 0,2%

Przypominamy, ¿e CPW to laboratoryjnie wyznaczona wartoœæ ca³kowitego prze-
cieku wewnêtrznego wyra¿ona w %.

Znakowanie poch³aniaczy przeznaczonych do kompletowania ze sprzêtem z wy-
muszonym przep³ywem powietrza sk³ada siê z:

l

liter TH (oznaczaj¹cych sprzêt z wymuszonym przep³ywem powietrza) + cz³on
dotycz¹cy poch³aniacza, np. THK3,

l

pozosta³ych informacji, które zawiera znakowanie poch³aniacza.

Sprzęt ze
wspomaganiem
przepływu
powietrza

Oczyszczaj¹cy sprzêt ze wspomaganiem przep³ywu powietrza wyposa¿ony
w maski, pó³maski lub æwieræmaski jest klasyfikowany i znakowany (wg PN-EN
12942:2002 Sprzêt ochrony uk³adu oddechowego. Oczyszczaj¹cy sprzêt ze wspomaganiem
przep³ywu powietrza wyposa¿ony w maski, pó³maski lub æwieræmaski. Wymagania, bada-
nie, znakowanie

) w zale¿noœci od jego maksymalnego przecieku wewnêtrznego, któ-

ry dla poszczególnych klas wynosi odpowiednio:

l

TMP1 РwartoϾ CPW = 5%

l

TMP2 РwartoϾ CPW = 1%

l

TMP3 РwartoϾ CPW = 0,05%

Znakowanie poch³aniaczy przeznaczonych do kompletowania ze sprzêtem ze
wspomaganiem przep³ywu powietrza sk³ada siê z:

l

liter TM (oznaczaj¹cych sprzêt ze wspomaganiem przep³ywu powietrza) +
cz³on dotycz¹cy poch³aniacza, np. TMB1,

l

pozosta³ych informacji, które zawiera znakowanie poch³aniacza.

grudzień 2006

11

8/3. Dobór i stosowanie pochłaniającego sprzętu ochrony układu oddechowego

OPINIE

Rozdział 8/3.

4. Szkolenie pracowników, u¿ytkowanie ochron
i nadzór nad sprzêtem

Przydzia³ wyselekcjonowanych ochron uk³adu oddechowego konkretnym u¿yt-
kownikom wymusza jednoczesne przeprowadzenie szkolenia na stanowisku
pracy.

Taki instrukta¿ powinien zawieraæ informacje na temat m.in.:

l

czynników niebezpiecznych lub szkodliwych wystêpuj¹cych w œrodowisku
pracy;

l

koniecznoœci stosowania ochron uk³adu oddechowego, ze wskazaniem skut-
ków ich nie stosowania (zarówno zdrowotnych, jak i konsekwencji prawnych);

l

sposobów u¿ytkowania sprzêtu uk³adu oddechowego, ze szczególnym uwzglêd-
nieniem:

o

czynnoœci przygotowawczych,

o

prawid³owego zak³adania,

o

zasad dopasowania, sprawdzenia szczelnoœci,

o

ograniczeñ w stosowaniu (np. czasowych);

l

sposobu zdejmowania, przechowywania i konserwacji;

l

czêstotliwoœci wymiany na nowe egzemplarze sprzêtu.

4.1. Podstawowe zasady u¿ytkowania poch³aniaj¹cego sprzêtu
ochrony uk³adu oddechowego

Podobnie, jak sprzêt filtruj¹cy, sprzêt poch³aniaj¹cy tzw. „szczelnie dopasowany”
nie powinien byæ u¿ywany przez osoby maj¹ce zarost lub blizny, poniewa¿ w wiê-
kszoœci przypadków uniemo¿liwiaj¹ one prawid³owe dopasowanie czêœci twarzo-
wej lub zak³ócaj¹ prawid³owe funkcjonowanie zaworów oddechowych.
W przypadku osób z wyraŸnym zarostem lub bliznami, jedynie sprzêt filtruj¹cy
z wymuszonym przep³ywem powietrza mo¿e gwarantowaæ skuteczn¹ ochronê.

Przed ka¿dorazowym u¿yciem poch³aniacza i filtropoch³aniacza nale¿y zapoznaæ
siê szczegó³owo z jego instrukcj¹ u¿ytkowania i upewniæ siê, ¿e rzeczywiœcie za-
pewnia on ochronê przed zidentyfikowan¹ substancj¹ toksyczn¹. Nale¿y zapoznaæ
siê równie¿ z instrukcj¹ u¿ytkowania czêœci twarzowej i upewniæ siê, ¿e posiada
ona odpowiedni ³¹cznik do przy³¹czenia wybranego poch³aniacza.

Kontrola przed
użyciem

Ka¿dorazowo przed u¿yciem wszystkich rodzajów i typów sprzêtu poch³ania-
j¹cego nale¿y sprawdziæ czy:

l

sprzêt nie ma uszkodzeñ,

l

nie s¹ uszkodzone zawory oddechowe,

l

taœmy nag³owia pozwalaj¹ na szczelne dopasowanie sprzêtu,

l

elementy poch³aniaj¹ce s¹ w dobrym stanie,

l

nie zosta³a przekroczona data wa¿noœci sprzêtu i poch³aniaczy.

PRZYKŁAD

Sprawdzaj¹c stan elementów poch³aniaj¹cych nale¿y skontrolowaæ, czy:

l

obudowa lub opakowanie jednostkowe nie s¹ uszkodzone oraz

l

oznaczenia odpowiadaj¹ zidentyfikowanemu zagro¿eniu.

12

grudzień 2006

OPINIE

8. Odzież robocza, środki ochrony indywidualnej

Rozdział 8/3.

Zakres
instruktażu

Zarost i blizny

Dla sprzêtu ze wspomaganiem lub z wymuszonym przep³ywem powietrza dodat-
kowo nale¿y sprawdziæ:

l

stan na³adowania baterii oraz

l

czy jest osi¹gane minimalne objêtoœciowe natê¿enie przep³ywu dostarczanego
powietrza zgodnie z instrukcj¹ producenta.

Przypomnijmy, ¿e najlepsz¹ szczelnoœæ czêœci twarzowej uzyskamy, jeœli zak³a-
danie, dopasowywanie i zdejmowanie pó³masek, æwieræmasek i masek, bêdzie
przebiega³o nastêpuj¹co:

l

po pierwsze nale¿y umieœciæ czêœæ twarzow¹ tak, aby przykrywa³a usta i nos
lub ca³¹ twarz (w zale¿noœci od czêœci twarzowej),

l

po drugie trzeba za³o¿yæ nag³owie tak, aby dwie oddzielne jego taœmy znajdo-
wa³y siê na czubku g³owy i na karku,

l

nastêpnie dopasowujemy naci¹g taœm nag³owia w taki sposób, aby czêœæ twa-
rzowa pozostawa³a w ustalonym po³o¿eniu,

l

w przypadku pó³masek filtruj¹cych kolejnym krokiem jest dopasowanie uszczel-
ki nosowej.

Zdejmuj¹c czêœæ twarzow¹ luzujemy taœmy nag³owia przez zwolnienie zaczepów.

Po za³o¿eniu i dopasowaniu czêœci twarzowej sprawdzamy szczelnoœæ jej dopaso-
wania. W tym celu nale¿y:

l

wloty elementów filtruj¹cych zakryæ szczelnie d³oñmi,

l

wykonaæ wdech.

Czêœæ twarzowa jest prawid³owo i szczelnie zamocowana, je¿eli odczujemy silny
opór wdechu, a œcianki pó³maski przybli¿¹ siê do twarzy.

Drugi test s³u¿¹cy kontroli szczelnoœci dopasowaniu czêœci twarzowej jest nastê-
puj¹cy:

l

d³oñmi zakrywamy szczelnie wyloty zaworów wydechowych,

l

wykonujemy wydech.

Czêœæ twarzowa jest prawid³owo i szczelnie zamocowana, je¿eli odczujemy silny
opór wydechu, a œcianki pó³maski oddal¹ siê od twarzy.

W przypadku zaobserwowania jakiejkolwiek nieszczelnoœci – czêœæ twarzow¹
nale¿y dopasowaæ ponownie i jeszcze raz sprawdziæ jej szczelnoœæ. Jeœli nie
ma mo¿liwoœci uzyskania szczelnoœci – czêœæ twarzow¹ nale¿y bezwzglêdnie
wymieniæ.

4.2. Przechowywanie i konserwacja sprzêtu ochrony uk³adu
oddechowego

Oryginalne
opakowania

Podstawowa zasada mówi, ¿e sprzêt ochrony uk³adu oddechowego oraz jego ele-
menty powinny byæ przechowywane wy³¹cznie w oryginalnych opakowaniach.

Magazyny

Od magazynów sprzêtu wymaga siê, aby by³y to pomieszczenia suche, pozbawio-
ne szkodliwych par i gazów. W miejscach tych nale¿y utrzymywaæ odpowiedni¹
temperaturê i wilgotnoœæ wzglêdn¹.

grudzień 2006

13

8/3. Dobór i stosowanie pochłaniającego sprzętu ochrony układu oddechowego

OPINIE

Rozdział 8/3.

Sposób
zakładania

Kontrola
szczelności

Zarówno sam sprzêt, jak i jego elementy, nie mog¹ byæ przechowywane razem
z substancjami:

l

toksycznymi i dzia³aj¹cymi negatywnie na materia³y, z których sprzêt jest wy-
konany lub

l

wydzielaj¹cymi nieprzyjemne zapachy.

Niedopuszczalne jest przechowywanie sprzêtu ochrony uk³adu oddechowego
i jego elementów w miejscach nara¿onych na bezpoœrednie dzia³anie promieni
s³onecznych lub w odleg³oœci mniejszej ni¿ 1 m od urz¹dzeñ grzejnych.

Okres przechowywania nie powinien byæ d³u¿szy ni¿ podany przez producenta.

Zasady
przewożenia

Sprzêt powinien byæ przewo¿ony w warunkach zabezpieczaj¹cych go przed:

l

uszkodzeniami mechanicznymi oraz

l

wp³ywami atmosferycznymi.

Zabrania siê stosowania filtrów, poch³aniaczy i filtropoch³aniaczy po okresie gwa-
rancji oraz w przypadku stwierdzenia uszkodzenia opakowania jednostkowego.
U¿ytkowanie przeterminowanego lub uszkodzonego elementu oczyszczaj¹cego
mo¿e staæ siê przyczyn¹ zatrucia.

Elementy oczyszczaj¹ce, bêd¹ce sprzêtem jednorazowego u¿ycia, nie podlegaj¹
konserwacji. Jeœli mog¹ byæ stosowane wielokrotnie (jest to wyraŸnie okreœlone
w instrukcji przez producenta), bezpoœrednio po zakoñczeniu u¿ytkowania nale¿y:

l

zabezpieczyæ wlot i wylot szczelnymi zatyczkami lub

l

umieœciæ element oczyszczaj¹cy w hermetycznym opakowaniu jednostkowym.

Mycie

Po ka¿dorazowym u¿yciu czêœci twarzowe sprzêtu poch³aniaj¹cego nale¿y umyæ
w ciep³ej wodzie z myd³em i dok³adnie wysuszyæ (pozostawiæ do swobodnego wy-
schniêcia w powietrzu wolnym od zanieczyszczeñ).

Dezynfekcja

Zaleca siê przeprowadzanie okresowych dezynfekcji czêœci twarzowych:

l

zgodnie z instrukcj¹ u¿ytkowania oraz

l

przy ka¿dorazowej zmianie u¿ytkownika.

Podczas okresowych przegl¹dów sprzêtu oraz przed i po ka¿dym u¿yciu nale¿y
sprawdziæ poprawnoœæ funkcjonowania zaworów oddechowych i w razie ko-
niecznoœci dokonaæ wymiany p³atka zaworu.

Z³e funkcjonowanie zaworów oraz nieszczelnoœci mog¹ byæ przyczyn¹ bardzo
powa¿nych zatruæ.

Naprawy

Sprzêt poch³aniaj¹cy mo¿e byæ naprawiany wy³¹cznie przez producenta lub jego
autoryzowanego przedstawiciela. Dopuszcza siê samodzielne naprawy, je¿eli in-
strukcja u¿ytkowania sprzêtu wyraŸnie to przewiduje.
Przegl¹dy techniczne i okresowe, naprawy oraz wymiana elementów mog¹ byæ do-
konywane wy³¹cznie przez osoby przeszkolone i tylko w zakresie okreœlonym in-
strukcj¹.

Zabrania siê stosowania jakichkolwiek czêœci zamiennych nie zatwierdzonych
przez producenta sprzêtu.

14

grudzień 2006

OPINIE

8. Odzież robocza, środki ochrony indywidualnej

Rozdział 8/3.

Zakazy