ENCYKLOPEDIA PRAWA- EGZAMIN- 2009

1. PRAWO JAKO SYSTEM NORM

1. Definicja prawa- Prawo to zbiór obowiązujących norm, których nieprzestrzeganie jest zazwyczaj
zagrożone sankcjami, przymusem państwowym. Normy prawne wyrażone są w postaci przepisów
prawnych ustanowionych przez organy państwowe.



Do regulacji stosunków społecznych państwo posługuje się prawem;



Nie wszystkie stosunki społeczne regulowane są za pomocą prawa;



Prawo- jako system normatywny- reguluje tylko tę część stosunków społecznych, które uznane zostają

przez państwo za istotne na tyle, że wymagają tego typu regulacji;



Pozostałe stosunki społeczne, przez prawo nie normowane, są regulowane przez inne systemy

normatywne- moralność, obyczaje.

2. Cechy prawa:

- NORMATYWNOŚĆ- prawo ma charakter perswazyjny, powinności owy- określa stany zachowań,
wskazuje jak ma być. To nakazy, zakazy, dozwolone uprawnienia i kompetencje.

- SANKCJONOWANIE- sankcje mają charakter prawny, mają ujemne konsekwencje, będą wynikiem
niezastosowania się do norm prawnych.

Rodzaje sankcji:

1)Represyjne- penalne, karne- grożące za dokonanie czynów zabronionych, pozbawienie jednostki
cennych dla niej dóbr, tzn. wolności, finansowe (gałęzie prawa publ.)

2)Egzekucyjne- zmuszanie adresata normy prawnej do wykonania obowiązku prawnego, którego to
obowiązku nie wypełnił, zmuszanie kogoś, np. eksmisja z lokalu;

3)Nieważności- dokonanie czynności jest prawnie bezskuteczne- nie rodzi skutków prawnych, np.
unieważnienie małżeństwa;

- SFORMALIZOWANY CHARAKTER PRAWA- Normy prawne są wyrażone w przepisach prawa. Przepisy
prawne są to jednostki techniczne, które znajdują się w aktach prawnych o char. Normatywnym,
formalnie wyodrębnione w tekstach tych aktów, jako paragrafy, akty, ustępy. Wskazują jak adresaci
powinni się zachować. Wyrażone w języku prawnym- poprzednik + następnik.

- ZWIĄZEK Z PAŃSTWEM- Normy są tworzone (lub uznane) przez organy państwa w postaci przepisów.
Są stosowane przez ograny państwa- sądy i organy wykonawcze. Są sakcjonowane przez państwo. Są
podawane do publicznej wiadomości.

4. Realizowane funkcje prawa:

Meta funkcja- prawo organizuje społ. i jego funkcjonowanie, określa struktury życia społ. , wraz ze sferą
gosp. , utrzymywanie ładu społecznego i zabezpieczanie przestrzegania prawa, z niej wynikają funkcje
pozostałe;

Organizacyjna- wyznacza kompetencje i działania instytucji;

Ochronna- zabezpieczenie interesów społ.: ład, porządek, środowisko, bezpieczeństwo, ochrona słabych.

Wychowawcza- kształtowanie pozytywnych postaw wobec prawa;

Represyjna- wymierza kary;

Rozstrzygania konfliktów- między stronami.

Funkcja sprawiedliwości wyrównawczej- (rekompensaty społ.) nieuchronna reakcja i adekwatna kara za
znieważenie prawa.

5. Prawo i tradycja kulturalna.

I. Feudalizm i państwo nowoczesne:

W państwie feudalnym znikoma rola słabo zorganizowanej biurokracji, wyobcowanie się indywidualnych
władców i rodzin książęcych, nie ma się ni jak do ogromnej machiny biurokratycznej państwa
nowoczesnego, która działa na podstawie prawa ustanowionego i ustanawia nowe normy prawne.
Człowiek czuje się obywatelem bezosobowego państwa- jest obywatelem bezpośrednio, a nie jak w
przypadku feudalizmu- przez łańcuch osobistych zależności. Prawo jest powszechne, nie tak jak w
feudalizmie- łaska lub niechęć określonego zwierzchnika. W feudalizmie prawo jest mniej anonimowe,
płynące ze znanego źródła. W społ. nowoczesnym jest anonimowe, ogólne, ponadosobiste. Prawo w
feudalizmie normuje zachowania w sposób zindywidualizowany. Prawo nowoczesne- globalnie ujęty
adresat- powszechne, uniwersalne.

II. Islam:

W państwach arabskich treścią prawa nie tyle jest organizowanie społeczeństwa czy rozstrzyganie
konfliktów społecznych, ile wskazywanie człowiekowi jego obowiązku, sposobu zachowania się, który by
podobał się bogu, wraz ze wszystkimi konsekwencjami, które może ze sobą pociągnąć na tym i tamtym
świecie określone zachowanie się.

III.

Daleki Wschód (Chiny)

:

Prawo traktowane jako zło konieczne, praktycznie występuje pod postacią prawa karnego, a więc jego
rola sprowadza się do represji wobec ludzi nieuczciwych i przestępców. W życiu normalnych ludzi prawo
nie ma właściwie zastosowania.

IV.

Afryka

:

Łączone są prawa kultury prawnej dawnych państw kolonialnych i elementy kultury prawnej rodzimej,
jak reguły plemienne.

6. Różnica między normą a przepisem.



Przepisy są rezultatem pierwotwórczej działalności państwa. To wyodrębnione zdania

zamieszczone w aktach prawnych.



Normy są efektem interpretacji tych przepisów. Ogólna reguła postępowania skierowana do

abstrakcyjnego adresata.

Rodzaje przepisów prawnych:

- oceny charakteryzujące- pewne zdania mówiące o tym dlaczego powstał jakiś akt normatywny;

- wypowiedzi kreujące- stwierdzające jakie wymiary czasowe, przestrzenne, personalne;

- informacje o podstawie normatywnej- precyzyjne określenie terminu powstania stos. Prawnego;

- fikcje prawne (to niezgodne z prawdą założenie, które norma prawna nakazuje przyjąć za prawdziwe).

- domniemania

7. Normy prawne a inne systemy normatywne.

Normy prawne wydawane są przez poszczególne organy. Normy prawne obowiązują nas wszystkich.
Normy poza prawne powstają spontanicznie w społeczności gdy zostaje upowszechniona (zwyczaj).
„Differentia specyfika”- nie muszą być skodyfikowane, nie obowiązują wszystkich.
Rodzaje norm poza prawnych:
- normy etyczne ( dotyczą zawodu );
- normy religijne ( obowiązują wyznawców );
- normy moralne ( odróżniają dobro od zła );(np. wyrzuty sumienia), często to te normy które powstały w
życiu pokolenia naszych rodziców, dawnych pokoleń. Mają związek ze stratyfikacją społeczną,
wychowaniem, stosunkami w szkole, oddziaływaniem w pracy i zabawie, poziomem umysłowym,
wrażliwością uczuciową. Duża rola- kontrola społeczna- opinia publiczna. Nieprzestrzeganie grozi
wykluczeniem. ; - normy obyczajowe- dotyczą praktycznej strony
życia człowieka, wyodrębniane w kryterium słuszności, dogodności praktycznej. Nie naruszamy norm
obyczajowych bo pragniemy być w zgodzie z otoczeniem. Np. reguły dobrego wychowania.
– zasady współżycia społecznego- mogą być zarówno normami moralnymi jak i obyczajowymi,
- normy organizacyjne- są to reguły wewnątrz rozmaitych organizacji społ. i Polit., obowiązują ich
członków i tak długo jak długo osoba jest członkiem organizacji; - normy techniczne-
wypowiedź wskazująca jak należy postępować, aby osiągnąć pewien stan rzeczy, np. BHP. „Jak naciśniesz
to i to to zapali się światło” - normy estetyczne- reguły uznawane w
twórczości artystycznej oraz w odbiorze dzieła artystycznego, np. jak pisać powieść.
Normy prawne są usankcjonowane przymusem państwowym.

8. Budowa normy prawnej.
Budowa normy prawnej łączy się z wewnętrzną formą, z aspektem językowym wypowiedzi;
Najbardziej rozpowszechniona jest koncepcja klasyczna, w której możemy wyróżnić trzy elementy
normy prawnej: hipoteza, dyspozycja, sankcja,
- norma prawna jako zwrot językowy, wypowiedź złożona z trzech elementów, związanych ze sobą,
tworzących całość jednej normy,
- centralnym elementem jest dyspozycja- punkt odniesienia hipotezy i sankcji; hipoteza- poprzednik
dyspozycji, sankcja- następnik dyspozycji.

HIPOTEZA- część normy określająca krąg adresatów, do których norma się odnosi, i okoliczności, w
jakich ma zastosowanie, kto, jak, gdzie, kiedy;

DYSPOZYCJA- sposób zachowania się adresata normy prawnej, w sytuacji którą określa hipoteza:

a)Czynienie

b)Nieczynienie

c) Danie

d)Znoszenie

e)Zaprzestanie

SANKCJA- określa następstwa zachowania się niezgodnego ze wskazaniami określonymi w dyspozycji;

Hipoteza i dyspozycja- elementy konieczne, Sankcja- element dodatkowy.

2.ŹRÓDŁA PRAWA, FUNKCJE I OGÓLNE ZASADY PRAWA.

1. System źródeł prawa w Polsce. (rozdz. III Konstytucji RP)

Źródła prawa są to akty normatywne stanowione przez upoważnione organy władzy i administracji
państwowej, a także organy samorządów terytorialnych zawierające normy prawne lub stanowiące
istotny składnik właściwego uchwycenia treści normy prawnej.



powszechnie obowiązujące:

KONSTYTUCJA- jest to ustawa zasadnicza zajmująca naczelne miejsce w hierarchii aktów
ustawodawczych. Wyróżnia się ona spośród innych aktów normatywnych tym, że jej uchwalenie, jak
również wprowadzenie zmian do jej treści wymaga zgody dwóch trzecich co najmniej połowy ogólnej
liczby postów obecnych w czasie głosowania.
W swojej treści zawiera normy prawne dotyczące zasad ustroju politycznego i społeczno-ekonomicznego
państwa. Ustala podstawy organizacyjne aparatu państwowego, reguluje sposób powoływania, skład i
zakres działania organów państwa i samorządów terytorialnych, określa podstawowe prawa i obowiązki
obywateli.

USTAWY- jest aktem normatywnym, uchwalanym przez Sejm i zatwierdzanym przez Senat. Wymaga też
podpisu prezydenta.

RATYFIKOWANE UMOWY MIĘDZYNARODOWE

ROZPORZĄDZENIA (nie zarządzenia)

AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO (obowiązujące na obszarze działania organów, które je ustanowiły) nie
będą nimi zarządzenia RM, czy uchwały.



Źródła prawa o charakterze wewnętrznym ( stos. Przez poszczególne podmioty publ.)

UCHWAŁY RADY MINISTRÓW

ZARZĄDZENIA (WYDAWANE TYLKO NA PODSTAWIE USTAW) (Nie mogą one stanowić podstawy decyzji
wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów.)

2.Ogólne zasady prawa

Normy zawarte w przepisach prawa obowiązującego albo wypływające z nich z logiczną

koniecznością. Rola zasad prawa polega na dawaniu ogólnych wskazówek interpretacyjnych, wytyczaniu
ogólnego kierunku wykładni prawa itd. W tym znaczeniu zasady prawa są normami prawa
obowiązującego, których znaczenie uznajemy za podstawowe ze względu na cały system prawa bądź jego
części. Podkreśla się funkcję społeczną i ideologiczną zasad prawa. Niektóre zasady prawa działają
tgylko w obrębie określonych działów, inne sięgają poza ich granice.

1)Nullum crimen sine lege pognali- nie jest przestępstwem co nie jest zabronione przez ustawę karną;

2)Zasada ograniczonego stosowania domniemania powszechnej znajomości prawa;

3)Zasada zaostrzenia represji wobec recydywistów;

4)Zasada szczególnego traktowania nieletnich;

5)Zasada nakazująca niezwłoczne załatwianie pewnych rodzajów spraw;

6)Zasada zobowiązująca organy państwowe do pogłębiania zaufania obywateli do władzy
państwowej;

7)Zasada domniemania niewinności;

8)Prawo nie działa wstecz;

9)Zasada kontradyktoryjności;

3. Klauzule generalne.

To zwrot osobliwie prawniczy, nie dający się przetłumaczyć na język potoczny. Są one- podobnie jak
zasady prawa- przepisami prawnymi. Nazywamy nimi jednak tylko te przepisy prawne, które odwołują
się wprost do ocen interpretatorów prawa, a więc do ocen, jakimi mają się kierować przy wykładni
(interpretacji ) przepisów prawnych osoby stosujące prawo. Ocenami takimi mogą być np. zasady
współżycia społ., zasady słuszności, interes społeczny, dobre obyczaje. Ich rola głownie polega na
uelastycznieniu prawa obowiązującego przez odesłanie interpretatorów stosujących przepisy prawne do
ocen i reguł pozaprawnych (moralnych, obyczajowych)

3.STOSUNEK PRAWA I PODMIOTY PRAWA.

1. Stosunek prawny na tle stosunków społecznych.

Stosunek prawny to rodzaj zależności i powiązań wyznaczonych przez normę prawną pomiędzy co
najmniej dwoma podmiotami prawa. Stosunek prawny jest jednym z rodzajów stosunków społecznych,
czyli takich relacji między przynajmniej dwoma osobami, w których zachowania jednej strony wywołują
reakcję innej strony i podlegają kontroli norm społecznych . Od innych stosunków społecznych stosunki
prawne różnią się tym, że ich elementy składowe, powstanie, zmiana i ustanie związane są z treścią
norm prawa obowiązującego.

2. Definicja i elementy stosunku prawnego.

Stosunek prawny to stosunek społeczny regulowany przez normy prawne, którego uczestnicy
występują jako podmioty praw i obowiązków. O tym jaki zakres stosunków objąć regulacją prawną,
decyduje wola ustawodawcy.

W każdym stosunku prawnym wyróżnić można 4 elementy:

1)Podmioty, między którymi stosunek prawny zachodzi;

2)Przedmiot stosunku prawnego;

3)Prawo (uprawnienie) możność domagania się przez podmiot uprawniony określonego zachowania od
drugiej strony stos. Prawnego;

4)Obowiązek- będący odpowiednikiem- korelatem uprawnienia.

Rodzaje stos. prawnych ze względu na stopień określenia tożsamości podmiotów:

- dwustronnie zindywidualizowane- wszystkie podmioty są określone co do tożsamości, np. umowa; -
jednostronnie zindywidualizowane- tylko jedna strona jest wskazana, inne zaś nie są zidentyfikowane;

Podmioty prawa- ten kto może posiadać uprawnienia lub obowiązki. O tym kto jest podmiotem prawa
kto zaś nim nie jest decydują obowiązujące prawa.

OSOBA FIZYCZNA – człowiek od momentu urodzenia aż do chwili śmierci;

- Nastiturus- „Mający się urodzić”

- człowiek przestaje być osobą: w chwili śmierci, w chwili uznania za zmarłego, albo w chwili fizycznego
unicestwienia ciała,

OSOBY PRAWNE- zespół ludzi i przedmiotów majątkowych zorganizowanych dla osiągnięcia pewnych
celów i uznany przez prawo za samodzielny podmiot w stosunkach prawnych. Funkcję ewidencyjną
pełnią rejestry. Klasycznie dzieli się osoby prawne na korporacje i fundacje. Cechy osoby prawnej:
struktura organizacji, organy działające w jej imieniu, posiada odrębny majątek, ma zdolność do bycia
podmiotem praw i obowiązków materialno prawnych, odpowiedzialność własnym majątkiem za
zobowiązanie, nazwa, siedziba…

Powstanie osoby prawnej- system aktów organów państwa (system erekcyjny), system koncesyjny
(system zezwoleń) po uzyskaniu zgody władz i wpisaniu do rejestru, system normatywny (rejestracyjny)
np. spółki kapitałowe

Ustanie osoby prawnej: 1) likwidacja 2) reorganizacja: połączenie 2 lub więcej osób prawnych, podział
na kilka osób prawnych.

PAŃSTWO, organy państwa, organy władzy publicznej

3.Rodzaje stosunków prawnych.



Typu zobowiązaniowego- 1 podmiot ma obowiązek podjęcia zobowiązania związanego z interesem 2

podmiotu, w prawie cywilnym równorzędność podmiotów, dowolność, np. umowa o dzieło, umowa
zlecenie, umowa kupna/sprzedaży.



Typu podległości kompetencji- (st. administracyjno- prawne) 1 podmiot podległy wobec drugiego,

mała swoboda stron w kształtowaniu stosunku prawnego, np. podległość obywatela kompetencjom
organu administracyjnego, relacja z urzędem skarbowym z góry narzucona.

4.Fakty prawne- powodują powstanie, zmianę i wygaśnięcie stosunku prawnego na gruncie danego

prawodawstwa.

- zdarzenia prawne- fakty niezależne od woli ludzkiej- np. urodzenie dziecka, śmierć, pożar;

–

zachowania- czynności faktyczne, które będą powodować skutki prawne- czynności dozwolone,

niedozwolone i plus czynności konwencjonalne- czynności prawne (zmierzające do powstania, zmiany,
wygaśnięcia stos. prawnego) i czynności konwencjonalne organów państwa (akty tworzenia i
stosowania prawa).

5.Zdolność prawna podmiotów prawa.

* zdolność prawna osoby fizycznej KC (kodeks cywilny)

Zdolność prawna- to zdolność do tego aby być podmiotem praw i obowiązków. Nabywana jest w chwili
urodzenia i kończy się z chwilą śmierci lub uznania za zmarłego.

Zdolność prawna nascitiriusa (nienarodzonego)- spadek plus uznanie ojcostwa, ustawa o ochronie życia
poczętego, może posądzić matkę o naruszenie płodu, dochodzenia roszczeń odszkodowawczych w
przypadku śmierci przed narodzeniem dziecka;

*Musi zostać sporządzony akt urodzenia by dziecko było w pełni uznane za zdolne prawnie.

Zdolność do czynności prawnych- dana osoba może samodzielnie zmieniać swoją sytuację prawną,
nabywać, zbywać uprawnienia i obowiązki we własnym imieniu;

Ograniczenia zdolności do czynności prawnych osób fiz.:

a)Osoby które nie mają zdolności do czynności prawnych:

- nie ukończyły 13 roku życia; - osoby ubezwłasnowolnione całkowicie;

b) Osoby które mają ograniczoną zdolność do czynności prawnych:

- ukończyły 13 rok życia, a nie ukończyły 18., - częściowo ubezwłasnowolnione;

c) Osoby o pełnej zdolności do czynności prawnych:

- ukończyły 18 lat; - kobieta 16 lat, która uzyskała od sądu zgodę na zawarcie małżeństwa;

Podstawy całkowitego lub częściowego ubezwłasnowolnienia:



Choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy i Inne zaburzenia psychiczne, zmiany typu

majaczeniowego (delirium), zmiany typu pomrocznego połączone z rozszczepieniem i rozdwojeniem
osobowości (schizofrenia, paranoja)



Osoby te nie mogą samodzielnie podejmować żadnych czynności prawnych, działają poprzez

przedstawicieli.



Ubezwłasnowolnienie częściowe orzekane jest w stosunku do osoby pełnoletniej, która z

powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju psychicznego, narkomanii, pijaństwa potrzebuje pomocy
do prowadzenia jej spraw.



Osoba ubezwłasnowolniona częściowo posiada ograniczoną zdolność do czynności prawnych.

Sąd przyznaje jej kuratora. Może ona dokonywać czynności prawnych za zgodą kuratora, rozporządzać
przedmiotami oddanymi do jej użytku, w tym swoim zarobkiem. Bez zgody kuratora może dokonywać
drobnych czynności w bieżących sprawach życia codziennego.

4.WYKŁADNIA PRAWA

1.Wykładnia- interpretacja prawa- oznacza proces ustalania właściwego znaczenia przepisów prawnych
albo produktu czynności określonej wyżej. Przedmiotem wykładni są przepisy prawne. To proces
ustalania właściwego znaczenia przepisów prawnych, wyprowadzenie norm z przepisów prawnych.

#Ciara non sunt interpretanda (nie dokonuje się wykładni tego co jasne). Z czego wynika, że:

Wykładni dokonuje się gdy:

- niejednoznaczność pomiędzy j. prawnym a j. naturalnym;

- błędy popełnione przez ustawodawcę, gdy źle posłużył się językiem prawnym;

- zamierzone i świadomie wprowadzone przez ustawodawcę nieostrości/niejednoznaczności/ dla luzu
decyzyjnego, swobody zachowań/

- starzenie się regulacji normatywnych/ rozbieżność z rzeczywistością;

#Drugie stanowisko- dokonywanie wykładni jest konieczne zawsze.

2.Teoria wykładni prawa:

STATYCZNA- tak długo jak przepis jest formalnie obowiązujący, obowiązuje jego znaczenie.

DYNAMICZNA- należy starym przepisom nadawać nową treść w stos. do zachodzących zmian.

„AKTUALNEGO USTAWODAWCY”- należy posługiwać się preferencjami aksjologicznymi, wiedzą o
rzeczywistości, cechami politycznymi ustawodawcy czynnego w momencie dokonywania
interpretacji)- *skłania się ku tej teorii polska współczesna nauka.

3.Rodzaje wykładni.

1) Ze względu na podmiot jej dokonujący:

- autentyczna;

- legalna;

- operatywna;

- doktrynalna;

2) Ze względu na sposób dokonywania wykładni:

- językowa;

- systemowa;

- funkcjonalna;

- porównawcza;

3) Ze względu na wyniki/zakres/wykładni:

- literalna (dosłowna)

-zwężająca;

- rozszerzająca;

4. Stosowanie wykładni prawa w przypadkach nienormowanych- el. wnioskowania prawniczego:

Wnioskowanie z podobieństwa. Przypisujemy tu normodawcy intencje, że gdyby wiedział o danym
podobnym wypadku lub przewidział jego pojawienie się, to by go objął regulacją prawną.

Przykładowo, artykuł o zakazie przywłaszczania cudzej rzeczy nie wymienia każdej rzeczy z nazwy, ale
wiadomo, że nie wolno przywłaszczać zarówno np. czyjegoś samochodu, jak i pozostałe należące do
kogoś dobra materialne.
Wnioskowanie z przeciwieństwa. Chodzi tu zasadę, że jeśli przepis głosi obowiązek konkretnego
zachowania się określonego podmiotu, to w stosunku do innych podmiotów obowiązek opisanego
zachowania się nie istnieje.
Wnioskowanie z przesłanki większej na mniejszą Jest to zasada, że kto jest uprawniony lub zobowiązany
do czynienia więcej, ten jest tym bardziej uprawniony lub zobowiązany czynić mniej.
Wnioskowanie z przesłanki mniejszej na większą. Zasada ta głosi, że komu zakazano czynić mniej, temu
zakazano czynić więcej. Wnioskowanie z celu na
środki. Jeżeli prawodawca nakłada obowiązek lub daje uprawnienia do realizacji celu, to wnioskujemy, że
zezwala na takie działania, które w danych warunkach na gruncie istniejącej wiedzy są nieodzowne dla
realizacji tego celu. Wnioskowanie przez niedorzeczność polega na
wykazaniu niewłaściwości stwierdzeń ( fałszu ) prowadzących do niedorzecznych rezultatów. Np. jeśli
chce się jeść omlety trzeba stłuc jajka. Nie można mieć i jedno i drugie.

5. DOWODY PRAWNICZE I ELELEMNTY PRAWA PROCESOWEGO.

Dowód prawniczy- to czego dowodzą prawnicy. Dwa podstawowe rozumienia terminu:

1)Dowód rozumiany jako uzasadnienie określonego twierdzenia – zespół twierdzeń dowodowych z
których przy pomocy określonych reguł dowodowych wyprowadza się twierdzenie o fakcie sprawy;

2)Dowód w sensie czynnościowym- zespół czynności, które przeprowadza organ procesowy po to, by
uzyskać informację o faktach sprawy;

Przedmiot dowodu- fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie. Faktów nie można
dowodzić, ale najwyżej ustalić, dowodzić można wyłącznie twierdzenia o faktach sprawy, tylko bowiem
twierdzeniom, a nie faktom, można przypisać wartość logiczną prawdy lub fałszu. Nie dowodzi się
twierdzeń ogólnych w zasadzie, a jedynie twierdzenia jednostkowe odnoszące się do konkretnych
zdarzeń czy okoliczności: „w miejscu m czasie t miało miejsce zdarzenie z”. Nie gwarantują pewności
rezultatów takiej jak wnioskowania dedukcyjne w matematyce i logice, chociaż dają wysoką pewność i
niepodważalność. W sensie metodologicznym prawnicy zatem nie dowodzą, ale uzasadniają
twierdzenia o faktach sprawy.

Kto potwierdza dowody?- sądy, organy administracji publ- nie tylko sądy opierają swoje postępowanie
na dowodach.

Rodzaje dowodów:

a) Jako uzasadnienie: bezpośrednie, pośrednie, poszlakowe, zasłyszane;

b)Jako czynność: zeznania świadków, przesłuchanie stron, opinia biegłych, dokumenty, oględziny
osobowe i rzeczowe

Jakie fakty nie wymagają dowodów?

- fakty powszechnie znane (np. wydarzenia historyczne, geograficzne); -
fakty znane z urzędu ( kiedy wszczęto postępowanie, kiedy je zawieszono);
- fakty przyznane przez jedną ze stron, jeżeli przyznanie to nie budzi wątpliwości;

- iura novit curia- przedmiotem dowodu nie może być prawo- sąd zna prawo. Wyjątki- prawo
zagraniczne, ustalenie praktyk stosowania tego prawa.

CIĘŻAR DOWODU- określa dwie kwestie: kto powinien przedstawić dowody (ciężar dowodu w sensie
subiektywnym/formalnym), oraz kto poniesie ryzyko nieudowodnienia określonych twierdzeń ( ciężar
dowodu w sensie obiektywnym/ materialnym)

*W postępowaniu cywilnym ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi
skutki prawne (która wychodzi z roszczeniem). Strona nie związana ciężarem dowodu nie musi dowodzić
ani faktu, że coś nastąpiło, ani swojej niewinności. Wszystkie bowiem wątpliwości związane z
twierdzeniami o faktach sprawy rozstrzyga się na jej korzyść- in dubio pro reo- wszystkie wątpliwości
należy rozstrzygać na rzecz strony nieobciążonej ciężarem dowodu.

DOMNIEMANIA- to dyrektywa nakazująca przyjęcie, że jest prawdziwym określone twierdzenie
(wniosek domniemania), o ile prawdziwym jest inne twierdzenie (przesłanka domniemania)

prawne - wynikające z normy prawnej nakazującej przyjmowanie określonych faktów za stwierdzone,
np.: domniemanie niewinności oskarżonego; proces karny zmierza do obalenia tego domniemania, czyli
do wyeliminowania jego przesłanki, którą jest brak wyroku skazującego osoba powołująca się na te fakty
będące domniemaniami nie musi ich dowodzić, natomiast ten kto te fakty kwestionuje musi wykluczyć
ich istnienie.

1)DOMNIEMANIE NIEWINNOŚCI OSKARŻONEGO;

2) DOMNIEMANIE DOBREJ WIARY;

3) DOMNIEMANIE POCHODZENIA DZIECKA Z MAŁŻEŃSTWA;

4) DOMNIEMANIE, ŻE DZIECKO URODZIŁO SIĘ ŻYWE;

5) DOMNIEMANIE, ŻE POSIADANIE JEST ZGODNE Z PRAWEM;

6) DOMNIEMANIE, ŻE OSOBA KTÓRA UZYSKAŁA STWIEDZENIE NABYCIA SPADKU JEST SPADKOBIERCĄ;

7) DOMNIEMANIE, ŻE OSOBA KTÓRA OBCOWAŁA Z MATKĄ DZIECKA W OKRESIE KONCEPCYJNYM JEST
JEGO OJCEM;

Domniemania prawne- ustanowione przez normę prawną; wyróżnia się: wzruszalne- które mogą być
obalone dowodem przeciwieństwa, niewzruszalne- których nie można obalić. Materialne- których
podstawa wymaga udowodnienia, formalne- akceptacja podstawy domniemania i jego wniosku nie
wymaga czynności dowodowych (np. domniemanie dobrej wiary) dowód prima facie- z oczywistości.
*Tylko prawa materialne przerzucają ciężar dowodowy.

Domniemania faktyczne- które w oparciu o zasady doświadczenia przyjął sam sąd lub inny organ
stosujący prawo.

FORMY PROCESU:



w każdym procesie biorą udział sąd i strony lub uczestnicy;



w postępowaniu cywilnym: powód i pozwany;



w postępowaniu karnym: oskarżyciel i oskarżony;



Dwie podstawowe formy postępowania procesowego:



KONTRADYKTORYJNA INKWIZYCYJNA

Proces organizowany w formie sporu
stron przed bezstronnym sądem, rola sądu
całkowicie bierna i ogranicza się do wydania
wyroku oraz pieczy nad tym by w toku
postępowania przestrzegano przepisów
prawa. Strony decydują o tym: czy wszcząć
proces czy też nie, sąd nie może z urzędu
uwzględniać żadnych roszczeń, z którymi nie
wystąpiły strony, ani orzekać ponad żądania
stron; sąd jest związany wnioskami
dowodowymi stron, nie może uwzględnić
innych na które nie powołały się strony;
*dziś proces w formie mieszanej, ale z
przewagą kontradyktorycznego.

Przeciwieństwo kontradyktoryjnej formy.
Proces nie jest organizowany w formie sporu
stron, lecz całe postępowanie jest
prowadzone z urzędu przez sąd. Rola stron
ogranicza się do przekazywania sądowi tych
informacji, które uznaje on za niezbędne do
rozstrzygnięcia sprawy. Postępowanie jest
wszczynane z urzędu przez sąd lub organ
władzy pub. , sąd może uwzględniać
roszczenia czy żądania nie zgłoszone przez
strony, sąd nie jest związany wnioskami
dowodowymi stron, może uwzględniać
fakty i dowody niezawnioskowane przez
strony, prowadzi postępowanie dochodowe
z urzędu.

POSTĘPOWANIE ODWOŁAWCZE

Każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w I instancji. Wyjątek od zasady
zaskarżalności może wprowadzić tylko ustawa. Podstawą postępowania odwoławczego może być:

Albo błąd co do prawa, który polega na tym, że sąd błędnie zastosował prawo lub dokonał błędnej jego
wykładni;

Albo błąd co do faktu, który polega na nie wyjaśnieniu wszystkich okoliczności sprawy lub błędnej ocenie
materiału dowodowego.

3 kategorie środków odwoławczych:

1)Kasacja- podlegają jej wyłącznie ustalenia prawne, sąd kasacyjny nie prowadzi postępowania
dowodowego i opiera się na ustaleniach sądu niższego. Nie orzeka co do istoty sprawy, jedynie uchyla
zaskarżone orzeczenie. Przekazuje sprawę do ponownego rozpatrzenia.

2)Rewizja- może uchylić zaskarżone orzeczenie i przekazać sprawę sądowi do ponownego rozpatrzenia,
lub orzec co do istoty sprawy, jeśli dowody nie wymagają uzupełnienia;

3)Apelacja- Obejmuje ustalenia faktyczne i prawne. Stanowi powtórzenie postępowania przed sądem
niższym, obejmuje ono zatem także prowadzenie postępowania dowodowego. Sąd apelacyjny orzeka
co do istoty sprawy.

6. CHARAKTERYSTYKA PRAWA PUBLICZNEGO I PRYWATNEGO. SYSTEM PRAWA.

Prawo publiczne- reguluje stosunki między organami władzy publicznej oraz między nimi a obywatelami,
w których jedna strona (organ władzy) ma pozycję nadrzędną- władczą.



Funkcją norm publicznych jest ochrona interesów publicznych.



Ochrona prawa publicznego odbywa się z urzędu (sankcje karne i egzekucyjne)

1. Różnica między prawem prywatnym a publicznym.

Prawo publiczne:

- ochrona interesów i wartości publicznych m.in. ładu i porządku;

- podmioty, organy władzy państwowej, inne publicznej, obywatele, osoby fizyczne i prawne;

- organ władzy znajduje się w pozycji władczej;

- organ władzy podejmuje działanie ochronne z urzędu- ochrona prawna;

- normy bezwzględnie wiążące;

-sankcje karne i egzekucyjne;

Prawo prywatne:

- Ochrona interesów prywatnych majątkowych oraz dóbr osobistych;

-Osoby fizyczne i prawne;

- Autonomia podmiotów- strony równorzędne;

- Z inicjatywy podmiotów działanie;

-Bezwzględnie i względnie wiążące uprawnienia i obowiązki;

- sankcje cywilistyczne lub brak.

2. Gałęzie prawa:

Struktura prawa polskiego:

Prawo publiczne: konstytucyjne, administracyjne, finansowe, karne, procesowe, pracy

Prawo prywatne: cywilne z handlowym, rodzinne, międzynarodowe prywatne, prawo pracy (samo
zawarcie umowy z pracodawcą)

7. PRAWO KONSTYTUCYJNE I ADMINISTRACYJNE

Gałąź prawa publicznego, którego przedmiotem normowania są zasady organizacji i instytucje ustroju
politycznego i społeczno-gospodarczego państwa oraz status jednostki w państwie

Regulacja zawarta w przepisach konstytucyjnych obejmuje:



wskazanie suwerena i sposobów (form) realizacji władzy



określenie podstawowych zasad ustroju państwa



określenie statusu jednostki w państwie (prawa, wolności, obowiązki)



system źródeł prawa



strukturę i kompetencje organów państwowych i samorządowych



system ochrony konstytucji

1. Zasady konstytucyjne:

Naczelne zasady ustrojowe Konstytucji (r. I)

•

zasada podziału władzy

•

zasada decentralizacji władzy

•

zasada samorządności

Określenie stosunku PAŃSTWO-KOŚCIÓŁ

•

państwo jako gwarant swobody i wolności religijnej

Zasada suwerenności narodu

1. podmiotem suwerennym jest naród w rozumieniu socjologiczno-politycznym
2. narodem są wszyscy obywatele

3. przejawia się:
a)

w czynnym i biernym prawie wyborczym, prawie do udziału w referendum

b)

w obywatelskiej inicjatywie ustawodawczej

Zasada demokratycznego państwa prawnego i zasada praworządności



jest to „zasada zasad”



RP jest państwem prawa, podejmującym najważniejsze decyzje za pomocą demokratycznych

procedur. Wszystkie organy państwa działają na podstawie prawa i w granicach prawa, które
gwarantuje równość wszystkim obywatelom (zasada legalizmu).


państwo prawa – cała władza państwowa, jej organizacja i działanie opiera się na prawie, które uznaje

wartości demokratyczne oraz prawa człowieka


państwo neutralne światopoglądowo



praworządność przejawia się w jednej z zasad postępowania administracyjnego:

„organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa”

Demokratyczne państwo prawne – cechy wynikające z zasad

•

jednolity i zharmonizowany system prawa

•

praworządność formalna – działanie organów w ramach prawa

•

praworządność materialna – organy przestrzegają prawa, które spełnia postulaty aksjologiczne

•

gwarancja praw i wolności oraz swobód obywatelskich

•

nie posługiwanie się prawem w sposób zbyt instrumentalny (należy brać pod uwagę zasady

współżycia społecznego)

•

respektowanie zasady zaufania obywatela do prawa

•

gwarancje formalnoprawne i instytucjonalne przestrzegania prawa przez organy państwowe

(niezawisłość sądów, sądownictwo administracyjne i konstytucyjne)

•

zapewnienie udziału społeczeństwu w podejmowaniu decyzji państwowych (pluralizm polityczny,

wolne wybory)

•

realizacja zasady sprawiedliwości społecznej

Zasada trójpodziału władzy

Art. 10 – równowaga władzy. Podział ten umożliwia wzajemną kontrolę wszystkich rodzajów władzy oraz
zapobiega nadużyciom i ograniczeniom praw obywatelskich.

-

ustawodawcza – sejm, senat

-

wykonawcza – Prezydent RP, Rada Ministrów

-

sądownicza – sądy i trybunały

Zasada decentralizacji władzy i samorządności

Sposób organizacji aparatu państwowego, w którym obok państwowych podmiotów administracyjnych,
funkcjonują inne jednostki samodzielnie wykonujące tę władzę

Zasada społecznej gospodarki rynkowej



własność działalności gospodarczej



własność prywatna



solidarność



dialog i współpraca partnerów społecznych

Zasada pluralizmu politycznego

(art. 11) – gwarantuje swobodę zakładania i działania partii politycznych.

W państwie różnorodne partie.

Zasada prymatu konstytucji

(art. 8) – najwyższym prawem w RP jest konstytucja; wszystkie inne akty

prawne muszą być z nią zgodne.

Obowiązki
- wierność

Rzeczpospolitej i

troska

o dobro wspólne

- przestrzeganie prawa Rzeczpospolitej
- ponoszenie ciężarów świadczeń publicznych

, w tym podatków

- obrona ojczyzny

– jeśli komuś przekonania religijne lub wyznawane zasady moralne nie pozwalają na

odbywanie służby wojskowej, może być on obowiązany do służby zastępczej
- dbałość o stan środowiska

i ponoszenie odpowiedzialności za spowodowane przez siebie jego

pogorszenie.

Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela

Prawa człowieka są prawami naturalnymi, państwo ich nie nadaje lecz gwarantuje i chroni, np.
nietykalność osobista i wolność przekonań – przysługują niezależnie od przyporządkowania danemu
porządkowi prawnemu

Wolności i prawa osobiste art. 38-56

•

ochrona życia

•

prawo do godności

•

tajemnica korespondencji i komunikowania się

•

nienaruszalność mieszkania

•

wolność poruszania się i opuszczania terytorium RP

•

wolność sumienia religii oraz praktyk religijnych

Wolności i prawa polityczne art. 57-63

•

wolność zgromadzeń

•

zrzeszania się

•

wolność związkowa

•

równość dostępu do służby publicznej

•

prawo do informacji

•

prawo wyborcze

Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne art. 64-76

•

prawo własności i dziedziczenia

•

wolność wyboru zawodu i pracy

•

prawo do bezpieczeństwa i higieny pracy

•

prawo do zabezpieczenia socjalnego

•

prawo do ochrony zdrowia

•

prawo do nauki

•

prawa dziecka

•

ochrona konsumentów

•

wolność pracy twórczej i naukowej

2. Funkcje Parlamentu RP i kompetencje Prezydenta.

Parlament pełni następujące funkcje:



funkcja ustrojodawcza



funkcja ustawodawcza



funkcja kontrolna



funkcja kreacyjna

Na mocy funkcji ustrojodawczej Sejm może uchwalić konstytucję bądź wprowadzić do niej zmiany.
Parlament decyduje o ustroju państwa.

Funkcja ustawodawcza parlamentu należy do jego podstawowych zadań. Parlament posiada na jej mocy
prawo do stanowienia ustaw, które są podstawowymi aktami prawnymi, powszechnie obowiązującymi
w Polsce.

Funkcja kontrolna przysługuje tylko Sejmowi, a polega sprawowaniu kontroli nad rządem. Sejm może
to czynić używając od tego następujących „narzędzi”: wotum zaufania, nieufności…

Funkcja kreacyjna polega na powoływaniu członków, wchodzących w skład organów państwowych.

Prezydent jest reprezentantem państwa w stosunkach zewnętrznych i w związku z tym do jego
kompetencji należy:
- ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych,
- mianowanie i odwoływanie pełnomocnych przedstawicieli Polski w innych państwach i organizacjach
międzynarodowych (np. ambasadorów),
- przyjmowanie tzw. listów uwierzytelniających i odwołujących akredytowanych przy nim
przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych,
- współdziałanie w zakresie polityki zagranicznej z Prezesem rady Ministrów i właściwym ministrem
(min. spraw zagranicznych).

3. Pojęcie, cele i rodzaje postępowania administracyjnego.

Postępowanie administracyjne – procedura związana ze stosowaniem norm prawa administracyjnego,
w skutek czego dochodzi do wydania decyzji administracyjnej kształtujących uprawnienia i/lub
obowiązki podmiotów nie podporządkowanych organizacyjnie organom administracji publicznej
(obywatele i ich organizacje)

Celem postępowania administracyjnego jest przyznanie uprawnienia lub nałożenie obowiązku.

Wyróżnia się dwa rodzaje postępowania administracyjnego:
a) postępowanie ogólne - następuje w nim rozpoznanie i rozstrzygnięcie większości spraw admin. np.
zmiana nazwiska, pozwolenia budowlane, koncesje
b) postępowanie szczególne - następuje w nim rozpoznanie i rozstrzygnięcie spraw określonego rodzaju.
Postępowaniem szczególnym jest postępowanie podatkowe

Zasady KPA

1. Zasada legalności – Art. 6
-

organy administracyjne działają na podstawie przepisów prawa

-

w przepisach określających elementy niezbędne decyzji administracyjnej

-

jako przesłanka stwierdzenia jej nieważności

2. Zasada prawdy obiektywnej – Art. 7
-

organy administracji publicznej podejmują wszelkie kroki niezbędne do dokładnego

wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy
-

funkcjonuje w postępowaniu dowodowym

3. Zasada uwzględniania interesu społecznego i słusznego interesu obywateli – Art. 7
-

nakazuje brać pod uwagę w toku postępowania wyjaśniającego oraz przy załatwianiu sprawy

nie tylko prawo, ale także interes społeczny i słuszny interes obywateli
4. Zasada pogłębiania zaufania obywateli do organów państwa – Art. 8
-

organy administracji państwowej mają prowadzić postępowanie administracyjne w taki

sposób, aby pogłębić zaufanie obywateli
-

konieczność rzetelnego i zgodnego z prawem prowadzenia postępowania

-

NSA za działania ograniczające zaufanie uznaje:

o

Zaskakiwanie obywateli nowymi rozwiązaniami prawnymi bez możliwości dostosowania

się do nowego stanu prawnego
o

Wprowadzanie w błąd obywateli przez przedstawicieli władzy zapowiedziami o przyszłym

stanie prawnym i niedotrzymanie tych zapowiedzi
5. Zasada pogłębiania świadomości i kultury prawnej obywateli
-

organy mają również cel oświatowo-wychowawczy, jednocześnie wskazuje na aksjologiczne

podstawy innych zasad
-

nakłanianie do ugodowego załatwienia spraw

-

informowanie stron o stanie faktycznym i prawnym sprawy

6. Zasada udzielania informacji i pomocy prawnej
-

obowiązek organów do udzielania informacji, wyjaśnień i wskazówek

-

ograniczone funkcjonowanie zasady; ignorantia iuris notec

7. Zasada czynnego udziału stron w postępowaniu
–

organy mają obowiązek zapewnić stronom czynny udział na każdym etapie postępowania

–

wyjątek, gdy załatwienie sprawy nie cierpi zwłoki ze względu na bezpieczeństwo życia i

zdrowia albo ze względu na grożącą niepowetowaną szkodę materialną
8. Zasada ostatniego słowa strony – Art. 10
-

organ ma umożliwić stronom przed wydaniem decyzji wypowiedzenia się co do zebranych

materiałów i dowodów oraz zgłoszonych żądań
9. Zasada przekonywania
-

organy mają obowiązek wyjaśnić zasadność przesłanek, którymi się kierują przy załatwianiu

sprawy administracyjnej wówczas będzie chodzić o przesłanki faktyczne i prawne
-

ma to służyć dobrowolnemu wykonaniu decyzji

10.

Zasada wnikliwości, szybkości i prostoty postępowania

-

tylko taka działalność gwarantuje postępowanie racjonalne organu

11.

Zasada ugodowego załatwiania spraw spornych

-

strony jeśli mają sporne interesy mają załatwić sprawę na zasadzie ugody administracyjnej, a

organ powinien podejmować czynności nakłaniające do takiego załatwienia spraw
12.

Zasada pisemności – At.14

-

sprawy należy załatwiać w formie pisemnej, spawy mogą być załatwiane ustnie, gdy

przemawia za tym interes strony a przepis prawa nie stoi temu na przeszkodzie

13.

Zasada dwuinstancyjności postępowania – Art. 16

-

KPA jest dwuinstancyjny

14.

Zasada trwałości decyzji – Art. 16

-

decyzje, od których nie służy odwołanie w administracyjnym toku instancji są ostateczne

15.

Zasada sądowej kontroli decyzji

8.PRAWO CYWILNE I PRAWO PRACY

Definicja prawa cywilnego

Gałąź prawa obejmująca zespół norm prawnych regulujących stosunki cywilnoprawne między
podmiotami prawa prywatnego – osoba fizyczna itd., a także sytuację prawną osób i rzeczy jako
podmiotów i przedmiotów stosunków cywilnoprawnych oraz treść stosunków prawnych, na którą
składają się uprawnienia i obowiązki podmiotów tych stosunków

Autonomia podmiotów

Normy prawa cywilnego wyróżniają się spośród innych norm prawnych tym, że regulują stosunki między
autonomicznymi podmiotami (nie są one sobie podporządkowane) oznacza to, że nie występuje
charakterystyczny dla prawa publicznego stosunek podporządkowania jednego podmiotu innemu

Przedmiot prawa cywilnego

•

stosunki niemajątkowe

•

stosunki majątkowe

-

interes natury ekonomicznej, do którego należą również stosunki własnościowe (własność,

użytkowanie)
-

polegające na wymianie dóbr i usług

-

których przedmiotem są dobra nie mające bezpośredniej wartości ekonomicznej tj. dobra

osobiste (godność, wolność)

Podmioty prawa cywilnego:

•

osoby fizyczne

•

osoby prawne

Zasady prawa cywilnego

1. Zasada ochrony osoby ludzkiej – gwarancja życia, godności, dóbr
2. Zasada równości wobec prawa – wszyscy podlegają temu samemu prawu
3. Zasada tzw. Praw podmiotowych – każdy podmiot nawiązując stosunki ma swoje prawa osobiste,
które muszą być respektowane
4. Zasada autonomii, woli stron – każdy ma prawo przystąpić do umowy i odmówić przystąpienia
5. Zasada pewności, bezpieczeństwa obrotu – ochrony prawnej stanu dobrej woli-księgi wieczyste
6. Zasada ochrony dobrej wiary – w dobrej wierze, ale źle to powinien mieć odpuszczone;)
7. Zasada ochrony praw nabytych – użytkowanie, własność
8. Zasada jednakowej ochrony każdej własności
9. Zasada ochrony dóbr osobistych- godność/wolność-z konstytucji.
10.

Zasada cywilnej odpowiedzialności za swoje zobowiązanie swoim majątkiem

11.

Zasada cywilnej odpowiedzialności za szkodę

12.

Zasada dziedziczenia

13.

Zasada ochrony praw cywilnych

Prawo spadkowe

1. prawa: obowiązki zmarłego przechodzą z chwilą śmierci na jedną lub kilka osób
2. powołanie do spadku wynika z ustawy lub testamentu

a)

dziedziczenie ustawowe



testament jest ważniejszy od ustawy, ustawa jest ważniejsza gdy nie ma testamentu lub

gdy nie reguluje on jakiejś kwestii


dziedziczenie ustawowe występuje wtedy, gdy spadkodawca nie zostawił testamentu,

albo gdy testament nie reguluje losów całości majątku spadkodawcy.


osoby uprawnione do spadku:

•

dzieci + małżonek (po równo, ale małżonek min. ¼), jeżeli jakieś dziecko nie dożyło –

to dzieci tego dziecka (po równo)

•

ze względu na wspólność majątkową małżeńską, majątek spadkobiercy jest z reguły

w połowie własnością jego współmałżonka, dziedziczeniu podlega jedynie udział ½ w majątku wspólnym

•

gdy nie ma dzieci – małżonek + rodzice + rodzeństwo ( małżonek min. 1/2 , rodzice –

każdy ¼ tego co przypada rodzicom i rodzeństwu, reszta po równo rodzeństwu)

Spadkobiercą nie może być:

•

osoba fizyczna, która nie żyje (wyj. Nasciturus)

•

osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje

(wyj. fundacja ustanowiona w testamencie (gdy wpis do rejestracji nie zostanie zrobiony w 2 lata od
ogłoszenia testamentu)

•

spadkobierca niegodny, który

-

dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa wobec spadkodawcy

-

podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia albo odwołania testamentu

-

groźbą przeszkodziła w sporządzeni testamentu

-

umyślnie ukryła/sporządziła/przerobiła testament

-

świadomie skorzystała z podrobionego testamentu

•

spadkobierca niegodny jest wyłączony od dziedziczenia i jest traktowany tak jakby nie dożył

•

nie może zostać uznanym za niegodny spadkobierca, jeżeli spadkodawca mu przebaczył

Dziedziczenie dziadków

•

dziedziczą, gdy są w niedostatku, po osobach, na których ciąży względem nich obowiązek

alimentacyjny

Wyłączenie małżonka ze spadku następuje, gdy spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodowe lub
separacyjne z jego winy a to żądanie jest uzasadnione

Testament

•

1 testament = 1 spadkodawca

•

może w każdym czasie odwołać część lub cały testament

•

osoba, która może sporządzić i odwołać to jedynie osoba mająca pełną zdolność do czynności

prawnych (nie przez przedstawiciela)


nieważność testamentu zachodzi w przypadku, gdy został on dotknięty następującymi

wadami oświadczeń woli:
-

napisany

-

w stanie wyłączającym świadome albo swobodne podjęcie decyzji

-

wyrażone pod wpływem błędu

-

pod wpływem groźby

Odwołanie testamentu

•

przez sporządzenie nowego testamentu z nową datą

•

zniszczenie go lub usunięcie cech, które przyznawałyby ważność

•

dokonanie takich zmian, z których wynika wola jego odwołania

Nowy testament, w którym nie zaznaczył, że odwołuje stary, odwołaniu ulegają tylko kwestie, które
uległy zmianie. Testament powinien być tłumaczony w sposób zapewniający możliwie najpełniejsze
urzeczywistnienie jego woli. W przypadku, gdy może być przetłumaczony na kilka sposobów to przyjmuje
się taką , która pozostawi go w mocy.

Testamenty zwykłe i szczegółowe

a) zwykłe
-własnoręczny (holograficzny) – napisany ręcznie w całości, pismem ręcznym, podpisany i z datą

-notarialny – sporządzony przez notariusza w formie aktu notarialnego

-alograficzny – ustne oświadczenie woli w obecności dwóch świadków, wobec wójta, burmistrza,
marszałka,..., napisany w protokole, podpisany przez spadkobiercę, wobec kogo on jest wysłuchany i
świadków, gdy nie może zostać podpisany podaje się przyczynę, osoby te nie mogą być głuche ani nieme

b) szczególne
-ustny
-podróżny
-wojskowy

Pojęcie i przedmiot prawa pracy

•

Pojęcie- reguluje wykonywaną zarobkowo pracę podporządkowaną

•

Przedmiotem prawa pracy są stosunki pracy podporządkowanej, świadczone na rzecz drugiego

podmiotu, osobiście, dobrowolnie i za wynagrodzeniem oraz inne nierozerwalne związki z prawem pracy

Źródła prawa pracy

a)

Źródło powszechnego prawa pracy

-

konstytucja

-

ustawy i rozporządzenia

-

ratyfikowane umowy międzynarodowe

b)

źródła specyficzne

-

kodeks pracy

-

układy zbiorowe pracy (umowa zawarta między pracodawcą a związkami pracowniczymi,

zazwyczaj lepsze niż w normalnych kodeksach)
-

regulamin pracy (coś co jest tworzone w konkretnym zakładzie itp.), uszczegółowione prawo

pracy
-

statuty – zawierają najważniejsze zagadnienia organizacyjne

c)

źródła o charakterze międzynarodowym

-

konwencje i zalecenia Międzynarodowej Organizacji Pracy

-

akty UE

-

umowy międzynarodowe

Funkcje prawa pracy – podstawowe cele prawa pracy

•

ochronna – polega na ochronie interesów pracowniczych jako faktycznie słabszej stronie stosunku

prawnego

-

maksymalne obowiązki

-

minimalne uprawnienia

-

kontrola uprawnień pracowników dokonywana z urzędu (PIP)

-

doprowadzenie do realizacji uprawnień, np. na drodze sądowej

•

organizacyjna – prawo pracy musi zapewnić efektywny przebieg procesu pracy

Zasady prawa pracy – rozdział II KP

1.

zasada wolności pracy – każdy ma prawo do swobodnie wybieranej pracy (jest to również

zakaz pracy przymusowej)
2.

swoboda rozwiązania stosunku pracy – wymaga zgodnego oświadczenia woli obu stron

3.

zasada poszanowania godności: dóbr osobistych pracownika, np. złamanie zasady –

naruszenie dobrego mienia
4.

równego traktowania pracowników – zwłaszcza dotyczy mężczyzn i kobiet wykonujących te

same obowiązki, te same kwalifikacje
5.

nie dyskryminowanie w stosunku pracy innych

6.

odpłatność pracy – zapewnienie godziwego wynagrodzenia na poziomie 68% przeciętnego

wynagrodzenia krajowego, np. Europejskiej Karty Społecznej
7.

prawo do wypoczynku (prawo urlopowe)

8.

zapewnienie bezpieczeństwa i higieny pracy (dział X KP)

9.

zaspokojenie bytowych, socjalnych i kulturalnych potrzeb pracowników – nie ma za to

sankcji
10.

ułatwienie podnoszenia kwalifikacji, np. pomoc łączącym pracę z nauką, szkolenia

wewnątrzzakładowe i poza nim
11.

ochrona uprawnień pracownika – strony mogą zawrzeć warunki lepsze, ale nigdy gorsze

12.

wolności zrzeszania się w związki zawodowe i organizacje

13.

udziału załogi w zarządzaniu zakładem

14.

równego traktowania w zatrudnieniu – zakaz dyskryminacji pośredniej i bezpośredniej w

procesie pracy
DODATKOWE:
15.

ryzyka pracodawcy – biorą odpowiedzialność za całokształt procesu pracy i podejmuje ryzyko

prowadzenia działalności
16.

podporządkowania poleceniom pracodawcy – praca ma charakter podporządkowany, pod

kierownictwem i na rzecz pracodawcy w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym, pracownik ma
obowiązek się do tego stosować

Stosunek pracy – cechy

•

charakter podporządkowany

•

charakter osobowy

•

odpłatny

•

dobrowolny

•

świadczone na rzecz drugiego podmiotu

Przepisy prawa pracy nie regulują



pracy świadczonej na własny rachunek (n. Gospodarstwo rolne)



pracy świadczonej w warunkach czynów społecznych



pracy świadczonej w ramach zajęć szkolnych



pracy świadczonej w ramach służby wojskowej, więźniów



pracy świadczonej w ramach umów cywilno-prawnych – o dzieło, zlecenie, agencyjne

PODMIOTY STOS. P RACY:

PRACODAWCA- każda jednostka organizacyjna lub osoba fizyczna zatrudniająca pracowników we
własnym imieniu.

PRACOWNIK- jest to osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru…lub
spółdzielczej umowy o pracę, wyłącznie osoba fizyczna, która: osiągnęła określony wiek 18(Sytuacja
młodocianego), posiada co najmniej ograniczoną zdolność do czynności prawnych.

Nawiązanie stosunku

Umowa o pracę: zgodne oświadczenie woli pracownika i pracodawcy co do nawiązania stosunku pracy,
jest to akt dwustronny kierujący zobowiązanie pracownika do wykonania pracy określonego rodzaju na
rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz na miejscu i w czasie wyznaczonym przez pracodawcę.
Oraz zobowiązanie pracodawcy do zapłaty pracownikowi wynagrodzenia.

Składniki konieczne umowy o pracę

a) rodzaj pracy – wskazanie stanowiska pracy bądź funkcji, można zakreślić obowiązki, al. Zazwyczaj jest
on w karcie stanowiska pracy

b) miejsce wykonywania pracy
c) wynagrodzenie za pracę (wysokość) +składniki wynagrodzenia (premia, zaliczka na podatek itp.)
d) wymiar czasu pracy (w etatach)

e) termin rozpoczęcia pracy (jeśli nie został określony to uznajemy to za dzień podpisania umowy)

Uzupełniające składniki umowy o pracę

a) dobowa i tygodniowa norma czasu pracy
b) częstotliwość wypłaty wynagrodzenia
c) okres wypowiedzenia umowy
d) pora nocna, miejsce i termin oraz czas wypłaty wynagrodzenia, sposób potwierdzenia przez
pracownika przybycia i nieobecności w pracy

Składniki istotne i nieistotne umowy o pracę

Istotne – te elementy umowy określające warunki pracy i płacy, których zmiana na niekorzystne dla
drugiej strony nie może być dokonana jednostronnie i wymaga albo zgody strony albo wypowiedzenia
zmieniającego.

Nieistotne – mogą być zmienione w sposób jednostronny

Rodzaje umów o pracę

Kodeks pracy art. 25 rozróżnia kilka rodzajów umów o pracę. W zależności od czasu trwania umowy, a
także celu na jaki zostaje zawarta są to

a) umowa na okres próbny
b) umowa na czas określony (w tym umowa na zastępstwo)
c) umowa na czas wykonywania określonej pracy
d) umowa na czas nieokreślony
Umowa na okres próbny

•

Jest to umowa terminowa, która ma na celu zapoznanie się z możliwościami jakie daje

zatrudnienie określonej osoby na danym stanowisku pracy.

•

Zawarcia tej umowy nie może poprzedzać nawiązanie stosunku o pracę na podstawie

spółdzielczej umowy o pracę, powołanie, mianowanie i wyboru, jak również umów zawieranych z
młodocianymi w celu przygotowania zawodowego.

•

Minimalny czas trwania okresu próby nie został zdefiniowany w kodeksie pracy, ale

przyjmuje się 3 dni.

•

Umowa tego typu nie może być zawarta na okres dłuższy niż 3 miesiące. Gdyby strony

przewidziały dłuższy okres od ustawowo dopuszczalnego, to wówczas postanowienie sprzeczne z

przepisem należy uznać za nieważne, zaś okres próbny upływa po okresie wyznaczonym przez kodeks
pracy

Umowa na czas próbny – rozwiązanie

•

Umowa o pracę zawarta na okres próbny rozwiązuje się z upływem okresu na jaki została zawarta

•

Dopuszczalne jest również jej wcześniejsze rozwiązanie za wypowiedzeniem przy czym okres

wypowiedzenia wynosi 3 dni robocze (jeżeli okres próbny nie przekracza 2 tyg.), tydzień (jeżeli okres

próbny jest dłuższy niż 2 tyg.), dwa tygodnie (jeżeli okres próbny wynosi 3 miesiące). Wypowiedzenie
pracownikowi umowy o pracę powinno zawierać wskazanie przyczyny. Niepodanie tej przyczyny lub
niewłaściwe jej podanie stanowi naruszenie prawa.

Umowa na czas określony

•

Umowa jest zawierana na ściśle określony przedział czasu (znany jest dokładny termin końcowy

stosunku pracy)

•

Pracownikowi, który zawiera z pracodawcą umowę na czas określony nie przysługują: ochrona

trwałości i stosunku pracy

•

Kodeks pracy nie ogranicza długości trwania umowy na czas określony

•

Rozwiązanie takiej umowy następuje z mocy prawa po upływie okresu, na który została zawarta.

Stosunek pracy ustaje wtedy z woli pracownika i pracodawcy. Jednakże przed upływem określonego
terminu rozwiązanie, stosunek pracy może być rozwiązany na mocy porozumienia stron, bez
wypowiedzenia

•

Zawarcie umowy przez strony na okres dłuższy niż 6 miesięcy – można ją wypowiedzieć z uprzednim

2-tygodniowym wypowiedzeniem (art. 33 KP), ale jest to możliwe jedynie w sytuacji umieszczenia na
umowie klauzuli dopuszczającej takie wypowiedzenie

•

Umowa zawarta n okres krótszy niż 6 miesięcy jak i umowa zawarta na okres dłuższy niż 6 miesięcy,

ale nie zawierająca w swej treści postanowienia o prawie wypowiedzenia, nie mogą być rozwiązane za
wypowiedzeniem

•

Zawarcie kolejnej umowy na czas określony z tym samy pracodawcą jest równoznaczne w skutkach

prawnych z zawarciem umowy na czas nieokreślony jeżeli poprzednio strony dwukrotnie zawarły umowę
o pracę na czas określony na następujące po sobie okresy – o ile przerwa między rozwiązaniem
poprzedniej a nawiązaniem nowej umowy o pracę nie przekroczyła 1 miesiąca (art. 25)
Umowa na czas nieokreślony

•

Jest najbardziej korzystną formą zatrudnienia dla pracownika, zapewnia mu najlepszą ochronę

stosunku pracy

•

Kodeks Pracy przewiduje trzy sposoby rozwiązania umowy

a)

Za porozumieniem stron

b)

Za wypowiedzeniem

c)

Bez wypowiedzenia

Zmiana treści umowy o pracę – wypowiedzenia zmieniające



Wypowiedzenie warunków pracy i płacy to jednostronna czynność prawna dokonywana przez

pracodawcę, która w zależności od zachowania pracownika może wywołać dwa alternatywne skutki
a)

W przypadku wyrażenia przez pracownika zgody na zaproponowane mu nowe warunki płacy i

pracy powoduje zmianę treści stosunku pracy
b)

Brak tej zgody oznacza rozwiązanie stosunku pracy

Wypowiedzenie zmieniające

•

Przez dokonanie wypowiedzenia zmieniającego nie można zmienić rodzaju umowy o pracę zawartej

na czas nieokreślony na umowę na czas określony

•

Forma pisemna – dwa elementy muszą wystąpić łącznie – oświadczenie o wypowiedzeniu

dotychczasowych warunków oraz propozycja nowych warunków pracy i płacy

Rozwiązanie umowy o pracę na czas nieokreślony

1. na mocy porozumienia stron
-

zależy od zgodnej woli pracodawcy i pracownika – pracodawca może nie wyrazić zgody

jedynie wtedy, gdy naruszałoby to interes pracodawcy w przeciwnym razi brak zgody można uznawać za

nadużycie prawa
-

rozwiązanie może nastąpić natychmiast lub w terminie wskazanym w porozumieniu

-

nie wymaga podawania przyczyn

2. wypowiedzenia umowy o pracę
-

czynność prawna jednostronna – druga strona musi przyjąć do wiadomości

-

okres wypowiedzenia – obejmuje tydzień, miesiąc lub ich wielokrotność, kończy się

odpowiednio w sobotę lub w ostatnim dniu miesiąca
W przypadku niezgodnego z prawem rozwiązania stosunku pracy pracownikowi przysługuje:
- odwołanie do sądu, gdy nie ma podanej przyczyny rozwiązania stosunku pracy;
- przywrócenie do pracy;
- odprawa;
- wynagrodzenie;
- odszkodowanie (2 tyg- 3m-ce pracy);

9. PRAWO KARNE

Prawo karne sensu largo jest to zespół przepisów prawnych normujących kwestie odpowiedzialności
karnej człowieka za czyny zabronione pod groźbą kary kryminalnej.

Funkcje prawa karnego

•

Funkcja ochronna stosunków społecznych lub dóbr prawnych



Funkcja ta patrzy w przyszłość, czyli odpowiada na pytanie „po co stosujemy karę?”



Zadaniem prawa karnego jest ochrona dóbr prawnych czyli wartości, które pozostają pod

ochroną prawa, mają on charakter najcenniejszy

•

Funkcja sprawiedliwościowa



Prawo karne ma służyć zaspokojeniu poczucia sprawiedliwości osoby pokrzywdzonej oraz

rodziny ofiary i jej grupy społecznej poprzez ukaranie sprawcy

•

Funkcja gwarancyjna



Określa jakie czyny są zabronione pod groźbą kary, jakie kary grożą za popełnione czyny

danego typu i jakie są zasady odpowiedzialności karnej, zabezpiecza przed tym, aby nikt niewinny nie
został pociągnięty do odpowiedzialności karnej


Prawo karne gwarantuje, że osoba która nie dopuściła się czynu zabronionego nie zostanie

pociągnięta do odpowiedzialności karnej


Zasada „Nullum crimen sine lege”

Cechy prawa karnego (zasady)

1. zasada równości wobec prawa
2. zasada praworządności

3. zasada humanitaryzmu (prawo karne winno być ludzkie, humanitarne, tzn. należy stosować środki,
które nie poniżają karanego, nie są okrutne, kary współmierne do czynu popełnionego

4. zasada odpowiedzialności karnej za czyn – przesłanką odpowiedzialności karnej jest czyn sprawcy,
kara jest konsekwencją popełnienia czynu zabronionego przez ustawy karne (działanie lub zaniechanie),
nie mogą być podstawą odpowiedzialności nie ujawnione poglądy

5. zasada winy – sprawca czynu zabronionego ponosi odpowiedzialność karną wtedy, gdy z popełnienia
czynu można zrobić mu zarzut, podstawowym warunkiem winy jest występowanie określonej więzi

między sprawcą a czynem; zasada winy została wyjaśniona w art. 1 KK
6. zasada odpowiedzialności indywidualnej i osobistej

Źródła prawa karnego

Konstytucja RP

Kodeks Karny

Kodeks Karny Skarbowy

ustawy

Inne ustawy

Kodeks karny

I cz. – ogólna

II cz. – szczególna

III cz. – wojskowa

Pojęcie przestępstwa

Przestępstwo – czyn dokonany przez człowieka, zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego
popełnienia, czyn społecznie szkodliwy. Określony, zawiniony i zagrożony karą

Czyn zabroniony – przesłanki



narusza przepisy prawa karnego



jest społecznie szkodliwy



zawiniony przez sprawcę czynu

Przesłanki odpowiedzialności karnej

1.

kryminalnie bezprawny (narusza prawo karne obowiązujące w czasie popełnienia)

a)

objęty formalnie zakazem (nakazem) karnym, wyczerpujący znamiona czynu

zabronionego
b)

nie objęty tzw. kontratypem, czyli typową okolicznością wyłączającą

2.

społecznie szkodliwy – w stopniu więcej niż znikomym

3.

zawiniony tj. popełniony

a)

w jednej z form winy

b)

przez osobę dorosłą

c)

przez osobę poczytalną

d)

przez osobę, której zdolność do kierowania swoim postępowaniem nie była wyłączona z

przyczyny nieletniości, poczytalności

Znamiona przestępstwa (elementy treściowe)

1. Podmiot przestępstwa, który ukończył odpowiedni wiek w chwili popełnienia przestępstwa –
powszechne i indywidualne

2. strona podmiotowa przestępstwa


umyślność – zamiar popełnienia przestępstwa albo godzenie się na jego popełnienie



nieumyślność i lekkomyślność lub niedbalstwo

3. przedmiot przestępstwa


dobro prawne na straży, którego ustanowiony został przepis prawa karnego



można mówić o:

a)

ogólnym przedmiocie ochrony - jest on właściwy dla całego systemu prawa karnego.

Jego określenie rodzi w literaturze wątpliwości. Zwykle określa się go jako ogół stosunków społecznych

4. strona przedmiotowa


to zachowanie się podmiotu czyli jego czyn oraz cechy zabronionego czynu tj. skutek i

niekiedy okoliczności jego popełnienia oraz sposób jego popełnienia

Dalsza analiza definicji przestępstwa

•

Art. 115§ 2. KK

•

Przestępstwem jest czyn społecznie szkodliwy w stopniu większym niż znikomy

Odpowiedzialność karna

•

Ma miejsce, gdy czyn zabroniony jest zawiniony

Formy winy

umyślna nieumyślna

zamiar bezpośredni zamiar ewentualny niezachowanie ostrożności

Zamiar bezpośredni – sprawca chce popełnić czyn zabroniony, sprawca ma świadomość i wolę realizacji
jego ustawowych znamion

Zamiar ewentualny – ma miejsce, gdy sprawca przewiduje możliwość popełnienia czynu i godzi się na to

Niezachowanie ostrożności – lekkomyślność, niedbalstwo

Przestępstwa dzielą się na:

•

Zbrodnie – zawsze popełniane z winy umyślnej

•

Występki – mogą być popełnione z winy umyślnej i nieumyślnej

PRZESTĘPSTWEM NIE JEST WYKROCZENIE!

Podział przestępstw

Różnice

zbrodnie

występki

zagrożenia

Kara pozbawienia wolności

na czas nie krótszy niż 3 lata

lub surowsza

Grzywna, kara

ograniczenia wolności lub

pozbawienia wolności

przekraczająca miesiąc

Sposób popełnienia

czynu

Tylko umyślna

Umyślna bądź nieumyślna,

jeśli ustawa tak stanowi

Formy zjawiskowe popełniania przestępstw

a)

Sprawstwo, współsprawstwo, sprawstwo kierownicze

b)

Podżeganie

c)

Pomocnictwo

Sprawstwo

•

Pojęcie określające osobę, która dokonała czynu sprzecznego z prawem – samodzielnie

Współsprawstwo

•

Wspólna realizacja ustawowych znamion czynu

•

Odpowiedzialność zbiorowa (w przypadku uzgodnienia, że czyn został dokonany w porozumieniu)

Wymiar kary za współsprawstwo

•

Współsprawca nie podlega karze, jeżeli dobrowolnie zapobiegł popełnieniu czynu zabronione

(czynny żal)

•

Jeżeli współsprawca dobrowolnie starał się zapobiec popełnieniu czynu zabroniobego

(bezskuteczny czynny żal)

Sprawstwo kierownicze

•

Sprawstwo polega na kierowaniu dokonaniem czynu przestępczego

•

Sprawca organizuje, planuje, kontroluje dokonanie czynu przestępczego, nadzoruje go

Podżeganie

•

Nakłaniane innej osoby do dokonania czynu zabronionego

Karalność podżegania

•

W granicach przewidzianych dla sprawstwa

Pomocnictwo

•

Ułatwianie innej osobie popełnienia czynu zabronionego

Karalność pomocnictwa

•

Pomocnik odpowiada w granicach swojej umyślności

•

W granicach przewidzianych dla sprawstwa

Formy stadialne przestępstwa

1. przygotowanie
2. usiłowanie

3. dokonanie

Ad. 1

•

art. 16 § 1 KK

•

karalność



z zasady jest niekaralne chyba, że ustawa stanowi inaczej, np. przygotowanie do fałszerstwa

pieniędzy
Ad. 2

•

Usiłowanie zagrożone jest taką samą karą jak przestępstwo dokonane (art. 14 § 1 KK). W praktyce,

kary wymierzane za usiłowanie są z reguły niższe od kar wymierzanych za dokonanie przestępstwa. W
wypadku usiłowania nieudolnego karalnego sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a
nawet odstąpić od jej wymierzenia (art. 14 § 2 KK). Usiłowanie nieudolne bezkarne nie niesie ze sobą
żadnych konsekwencji dla sprawcy.

Ad. 3

•

następuje gdy sprawca zrealizuje wszystkie ustawowe znamiona czynu (zabije, ukradnie, zgwałci)

9.PRAWO AUTORSKIE I PRAWO SPÓŁEK HANDLOWYCH.

1.

Rodzaje spółek handlowych:

a)

Osobowe (jawna, partnerska- między profesjonalistami, komandytowa,

komandytowo- akcyjna)

b)

Kapitałowe ( aukcyjne (min 500tys zł S.A, Z.O.O (min 50 tys. zł))

2.

Przedmiot prawa autorskiego:

Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze,
ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).

Prawo autorskie

Akty prawne
Własność intelektualna jest uregulowana w różnych gałęziach prawa. Zawiera konstrukcje typowe dla
regulacji prawa rzeczowego, zobowiązań, a normy części ogólnej i prawa spadkowego stosuje się wprost
do stosunków uregulowanych przez prawo własności intelektualnej. Podstawowymi jednak aktami
prawnymi są:

•

ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych,

•

ustawa o ochronie baz danych,

•

ustawa Prawo własności przemysłowej,

•

ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

Zakres ochrony
Dobra objęte prawem autorskim są chronione począwszy od momentu ich powstania, bez
konieczności dokonywania ich rejestracji, i obejmuje na podstawie umów międzynarodowych prawie
wszystkie kraje świata. Natomiast w przypadku przedmiotów własności przemysłowej dla większości z
nich celu uzyskania pełnej ochrony prawnej wymagane jest:

•

dokonania ich zgłoszenia do Urzędu Patentowego RP

•

wydania przez ten organ decyzji w sprawie udzielenia patentu, praw ochronnych lub praw z rejestracji.

Zakres tej ochrony jest w istotny sposób ograniczony. Obejmuje bowiem wyłącznie teren RP, a
ewentualne jej rozszerzenie wymaga zgłoszeń w urzędach patentowych krajów, w których mają taką
ochronę.

Własność intelektualna

Własność intelektualna i dobra niematerialne to dobra występujące w obrocie cywilnoprawnym,
nieposiadające postaci materialnej. Stanowią one wynik twórczości artystycznej, naukowej i wynalazczej,
a zatem zaliczają się do nich również programy komputerowe.

Narzędzia ochrony własności intelektualnej

Najczęściej stosowaną i najprostszą formą ochrony dóbr niematerialnych jest utrzymanie w tajemnicy. Z
punktu widzenia właściciela praw autorskich najlepszym rozwiązaniem jest nieudostępnianie informacji o
przedmiocie ochrony. Jednak w przypadku oprogramowania ochrona taka staje się niemożliwa, gdyż z
samej natury produkowane oprogramowanie przeznaczone jest do wykorzystania przez szeroką
publiczność, która z natury rzeczy ma dostęp do przedmiotu objętego ochroną własności intelektualnej.

W zakresie ochrony rozwiązań technologicznych, a więc także i oprogramowania komputerowego,
istnieje możliwość powołania się na prawo autorskie celem zabezpieczenia interesów producenta.
Ochronie na podstawie prawa autorskiego podlegają wszelkiego rodzaju utwory, a w szczególności
programy komputerowe, utwory literackie, filmowe zdjęcia, rzeźby, a także mapy, utwory sztuki
przemysłowej lub utwory architektoniczne.

Prawo autorskie oraz Ustawa o prawie autorskim wciąż pozostaje najważniejszym narzędziem ochrony
własności intelektualnej w zakresie oprogramowania komputerowego. W tym przypadku kod
oprogramowania chroniony jest w sposób analogiczny do tekstu literackiego. Zapisy Ustawy o prawie
autorskim mogą zakazywać kopiowania i rozpowszechniania utworu, którym w tym wypadku jest
program komputerowy, a także dają autorowi prawo do kontroli nad produkcją utworów zależnych.

Powody istnienia autorskiego prawa majątkowego

Powodem wprowadzenia praw autorskich majątkowych było zabezpieczenie interesów twórców oraz
wydawców. Efektem naruszenia tych właśnie praw są m.in. następujące szkody:

•

utrata przez twórców zysków z tytułu rozpowszechniania utworów

•

straty firm zajmujących się dystrybucją i promocją utworów

•

straty państwa związane z nie odprowadzonymi podatkami

Pamiętać należy, że zbyt restrykcyjne prawa autorskie utrudniają rozwój dziedzin twórczości opartych na
wolnych licencjach, a także realizację projektów, opartych na współpracy między grupami twórców.

Utwór - termin prawniczy, którego definicja przewidziana jest w ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie
autorskim i prawach pokrewnych. Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego.

Jest to każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek
postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. W szczególności, wyróżnia się
następujące utwory:

•

wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne,

naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe)

•

plastyczne

•

fotograficzne

•

lutnicze

•

wzornictwa przemysłowego

•

architektoniczne, architektoniczno - urbanistyczne i urbanistyczne

•

muzyczne i słowno muzyczne

•

sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne

•

audiowizualne (w tym wizualne i audialne)

Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną.

Przepisy ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych stosuje się do
utworów:

•

których twórca lub współtwórca jest obywatelem polskim lub

•

które zostały opublikowane po raz pierwszy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej albo

równocześnie na tym terytorium i za granicą, lub

•

które zostały opublikowane po raz pierwszy w języku polskim, lub

•

których ochrona wynika z umów międzynarodowych.

W rozumieniu ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych:

•

utworem opublikowanym jest utwór, który za zezwoleniem twórcy został zwielokrotniony i którego

egzemplarze zostały udostępnione publicznie

•

opublikowaniem równoczesnym utworu jest opublikowanie utworu na terytorium Rzeczypospolitej

Polskiej i za granicą w okresie trzydziestu dni od jego pierwszej publikacji

•

utworem rozpowszechnionym jest utwór, który za zezwoleniem twórcy został udostępniony publicznie

Autorskie prawa osobiste

Są prawami "ojcostwa utworu" i obejmują przede wszystkim prawo autora do wiązania z dziełem jego
nazwiska. Prawo to nigdy nie wygasa i jest, z natury rzeczy, niezbywalne, nie można się go zrzec ani
przenieść na inną osobę. W ramach ochrony dóbr osobistych autor ma prawo do przedstawiania
utworu pod pseudonimem lub anonimowo. Do osobistych praw autorskich należy także prawo do
zachowania niezmienionej treści i formy utworu, zakazujące wprowadzania zmian, zniekształceń,
przeinaczeń. Warto jednak nadmienić, że prawnie dopuszczalne jest zobowiązanie się twórcy w umowie
do niewykonywania autorskiego prawa osobistego (tu: prawa do oznaczenia utworu swoim nazwiskiem
lub pseudonimem).

Ochrona autorskich praw osobistych

Twórca, którego autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, może żądać
zaniechania tego działania. W razie dokonanego naruszenia może także żądać, aby osoba, która
dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności,
aby złożyła publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie. Jeżeli naruszenie było zawinione, sąd
może przyznać twórcy odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę
albo - na żądanie twórcy - zobowiązać sprawcę, aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną na wskazany
przez twórcę cel społeczny.

Autorskie prawa majątkowe

Autorskie prawa majątkowe (ang. copyright) to monopol praw majątkowych na rzecz autora utworu
(albo w określonych przypadkach wydawcy lub producenta).
Zasadą w prawie autorskim jest, iż z utworu może korzystać lub nim rozporządzać tylko osoba
uprawniona. Najczęściej będzie to sam twórca lub osoba, która nabyła określone prawa majątkowe, lub
na rzecz której ustanowiona została licencja.

Czas trwania autorskich praw majątkowych

•

trwają w zasadzie przez cały czas życia twórcy i 70 lat po jego śmierci,

•

jeżeli twórca nie jest znany - 70 lat od daty pierwszego rozpowszechnienia utworu.

Jeżeli z mocy ustawy autorskie prawa majątkowe przysługują innej osobie niż twórca:

•

70 lat liczy się od daty rozpowszechnienia utworu,

•

gdy utwór nie został rozpowszechniony - 70 lat od daty ustalenia utworu;

•

50 lat w odniesieniu do nadań programów RTV (licząc od roku pierwszego nadania);

•

50 lat w odniesieniu do sporządzania i korzystania z fonogramów i wideogramów (licząc od roku

sporządzenia)
Nie korzystają z ochrony prawem autorskim

•

idee i pomysły, chyba że są wyrażone oryginalną formą,

•

urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole,

•

akty normatywne lub ich urzędowe projekty,

•

opublikowane opisy patentowe lub ochronne,

•

proste informacje prasowe,

•

pomysły i tematy badawcze oraz teorie i fakty naukowe,

•

znane powszechnie od dawna formy plastyczne, przestrzenne lub muzyczne,

•

elementy utworów pozbawione charakteru twórczego, np.: typowe tabele, rysunki, zestawienia

pozbawione oryginalnej koncepcji np. alfabetyczne.

•

utwory wystawione na stałe na ogólnie dostępnych drogach, ulicach, placach lub w ogrodach,

jednakże nie do tego samego użytku,

•

utwory wystawione w publicznie dostępnych zbiorach, takich jak muzea, galerie, sale wystawowe,

lecz tylko w katalogach i w wydawnictwach publikowanych dla promocji tych utworów, a także w
sprawozdaniach o aktualnych wydarzeniach w prasie i telewizji, jednakże w granicach uzasadnionych
celem informacji,

•

znaki firmowe użyte w celach informacyjnych.

Ochrona wizerunku, adresata korespondencji i tajemnicy źródeł informacji

Ustawa o prawie autorskim reguluje również kwestię ochrony wizerunku. W myśl ustawy
rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. Zezwolenia nie
wymaga rozpowszechnianie wizerunku osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w
związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych,

zawodowych oraz osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz,
publiczna impreza.

Jeżeli osoba, do której korespondencja jest skierowana, nie wyraziła innej woli, rozpowszechnianie
korespondencji, w okresie dwudziestu lat od jej śmierci, wymaga zezwolenia małżonka, a w jego braku
kolejno zstępnych, rodziców lub rodzeństwa.

Twórca, a wydawca lub producent na żądanie twórcy mają obowiązek zachowania w tajemnicy źródeł
informacji wykorzystanych w utworze oraz nie ujawniania związanych z tym dokumentów. Ujawnienie
tajemnicy jest dozwolone za zgodą osoby, która powierzyła tajemnicę, lub na podstawie postanowienia
właściwego sądu.

Niektóre wnioski wynikające z ustawy

•

Dla użytku osobistego wolno korzystać bez zgody twórcy utworu i nieodpłatnie z pojedynczych

egzemplarzy utworu rozpowszechnionego, tzn. takiego, który za zezwoleniem twórcy został

udostępniony publicznie. Zakres podmiotowy prywatnego użytku obejmuje krąg osób pozostających w
związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego (art.23.
ust.2. ustawy). Oznacza to na przykład, że można swoim krewnym i znajomym pożyczać, bądź

wykonywać kopie książek, filmów i albumów muzycznych. Nie jest to jednak dozwolone w przypadku
programów komputerowych bądź gier. Niezgodna z prawem będzie również wymiana np. w ramach
"klubu miłośników muzyki", jeśli nie wszyscy członkowie się znają i utrzymują ze sobą stały kontakt.
Możliwe jest jednak podarowanie, bądź odsprzedaż również obcym osobom zakupionych wcześniej
egzemplarzy utworów.

•

Można bez zgody autora przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki

rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, lecz trzeba podać autora i dzieło. Jest to tzw.
prawo cytatu.

•

Prawo bezpłatnego przytaczania urywków rozpowszechnionych utworów lub drobnych

utworów w całości, przysługuje w zakresie uzasadnionym:

•

Twórca ma prawo do wynagrodzenia w przypadku, gdy rozpowszechnia się drobne utwory lub

fragmenty większych utworów w podręcznikach, wypisach i antologiach w celu naukowym i
dydaktycznym (art. 29 ust.2. i ust.21 ustawy)

•

W Polsce fotografie korzystają z nieograniczonej ochrony prawem autorskim dopiero od roku 1994.

•

Można publikować w encyklopediach i atlasach utwory plastyczne i fotograficzne bez zgody twórcy, o

ile nawiązanie porozumienia z twórcą celem uzyskania jego zezwolenia napotyka trudne do
przezwyciężenia przeszkody. Nie zwalnia to jednak wydawcy atlasu lub encyklopedii od zapłacenia
twórcy wynagrodzenia, twórca może jednak odstąpić od prawa do wynagrodzenia.

Odpowiedzialność cywilna za łamanie praw autorskich

Odpowiedzialność cywilna za łamanie praw autorskich polega na możliwości dochodzenia zaniechania
naruszania praw, a także odszkodowania i naprawienia wyrządzonej szkody.

Zgodnie z art. 79 prawa autorskiego producent oprogramowania komputerowego, którego prawa
autorskie naruszono może żądać przede wszystkim wydania korzyści uzyskanych przez firmę naruszającą
takie prawa albo zapłaty w podwójnej, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione, potrójnej wysokości
stosownego wynagrodzenia, które w normalnych warunkach na rynku przysługiwałoby producentowi. O
zawinionym naruszeniu można mówić nawet wtedy, gdy wina polega na niedbalstwie osób
odpowiedzialnych. Producent może również żądać naprawienia wyrządzonej szkody.

Z powyższymi roszczeniami można wystąpić zarówno przeciwko osobie fizycznej, jak i prawnej, która
dopuściła się naruszenia. Przy czym do odpowiedzialności cywilnej z tytułu naruszenia autorskich praw
majątkowych pociągnąć można także współsprawcę naruszenia, jego pomocnika oraz osobę nakłaniającą
do popełnienia naruszenia. Osoby ponoszą solidarną odpowiedzialność ze sprawcą naruszenia.

Nakłanianie interpretowane jest jako takie oddziaływanie na sferę motywacyjną bezpośredniego
sprawcy, które dążyły do wywołania u niego lub utwierdzenia zamiaru popełnienia czynu zabronionego.

W sytuacji, gdy zakład pracy nie posiada osobowości prawnej, a jest jedynie prowadzony przez osobę
fizyczną zarejestrowaną w ewidencji działalności gospodarczej, jest rzeczą oczywistą, że adresatem takich
zarzutów będzie właśnie ta osoba. Można się wreszcie zdarzyć, że pomimo postawienia zarzutów wobec
osoby prawnej, przedstawiciele jej kierownictwa odpowiadać będą solidarnie z osobą prawną.

Odpowiedzialność karna za łamanie praw autorskich

Odpowiedzialność karna za łamanie praw autorskich majątkowych i osobistych może być przypisana
wyłącznie osobie fizycznej

Zgodnie z polskim prawem istnieją dwa rodzaje odpowiedzialności za naruszanie praw autorskich
przysługujących producentom oprogramowania komputerowego. Poszkodowani producenci mogą
dochodzić swoich praw na drodze karnoprawnej jak i cywilnoprawnej.

Z praktyki w zakresie ścigania przestępstw szeroko rozumianego piractwa komputerowego można
przyjąć, że wina za popełnienie tego rodzaju przestępstwa może być przypisana zwłaszcza:

1. członkom zarządu spółek prawa handlowego;
2. dyrektorom przedsiębiorstw i instytucji np. państwowych;
3. osobom, które zajmują się administracją sieci komputerowych, a także
4. osobom fizycznym prowadzącym działalność gospodarczą, zwłaszcza w zakresie sprzedaży urządzeń
komputerowych oraz
5. właścicielom komputerów (użytkownicy końcowi).