Promieniowce i nokardia

Promieniowce (Actinomycetacae)

Rodzina obejmująca rodzaje Actinomyces, Arachnia, Bifidobacteriu, Bacterionema i Rothia. Najważniejsze cechy:

barwią się G-dodatnio, nie są kwasooporne

nie tworzą zarodników

są nieruchome

tworzą formy nitkowate w formie grzybni, ale mogą się rozpadać na formy pałeczkowate

mają cechy bakterii

rozmnażają się za pomocą konidiów i oidiospor

Actinomyces israeli (promieniowiec promienicy)

z grzybni często powstają formy pałeczkowate podobne do liter V i Y

w zmianach chorobowych występują żółte ziarna grzybni pokryte wypustkami

najlepiej rosną w pożywce agarowej z krwią, surowicą i gliceryną, także na p. Tarozziego-Wrzoska i przy

obecności węglowodanów (fermentują bez gazu)

kolonie najczęściej w formie R, podobne do prątków gruźlicy (i też występują reakcje krzyżowe)

w bulionie mogą być albo na dnie, albo na powierzchni, albo wywoływać zmętnienie – słowem, wszystko

wymagają symbiozy z innymi bakteriami, np. paciorkowcami

wywołuje promienicę (aktynomikozę):

o lokalizacja w tkance łącznej twarzy/szyi (50% przypadków), tułowia, a także w płucach i narządach

wewnętrznych

o tworzą się ropiejące guzy, często z przetokami i przerostem tkanki łącznej

o źródło endogenne – występuje w jamie ustnej, nie przenosi się z organizmu na organizm

o diagnostyka: wykazanie drobnoustrojów w preparatach z ziaren albo hodowla

Actinomyces bovis (promieniowiec bydlęcy)

mniejsze wymagania, rośnie lepiej przy CO

2

wywołuje aktynomikozę u bydła

Arachnia propionica

kolonie podobne do A. israeli

wywołuje u człowieka aktynomikozę i zapalenie kanalików łzowych

Bacterionema matruchotii i bakterie z rodzaju Rothia nie są chorobotwórcze i są komensalami jamy ustnej – nie obchodzą mnie.

Nokardia (Nocardiaceae)

Zaliczamy tu rodzaje Nocardia i Pseudonocardia, ale ten drugi nie jest w ogóle chorobotwórczy, więc go lejemy.

Nocardia asteroides

G-dodatni i kwasooporny

długie strzępki, ale łatwo się rozpadają

w tkankach i wysiękach są ziarna (żółte, czerwone lub czarne), ale nie ma ich w ropie i płynie M-R

rośnie na zwykłych podłożach, w obecności tlenu (wyjątkowo dobrze na p. Sabourauda)

kolonie podobne do prątków gruźlicy

nie rozkładają węglowodanów

wywołuje nokardiozę:

o najczęściej zaczyna się od płuc i przechodzi w zakażenie uogólnione, często przerzuty do mózgu –

wysoka śmiertelność

o zakażenie miejscowe głównie na kończynach dolnych (mycetoma) – niższa śmiertelność

o jamy i ogniska ropne

o diagnostyka – do dupy, nie ma charakterystycznych objawów, większość serologii jest o kant zadka

rozstrzaść – ew. OWD, próba biologiczna albo test lityczny. Ale najlepiej zobaczyć ziarenka
w pobranym materiale.

o lekiem z wyboru są sulfonamidy

o nie przenoszą się z człowieka na człowieka

o zakażenie drogą inhalacyjną lub przez uszkodzoną skórę

Inne nokardie (N. brasiliensis, N. transvalensis) wywołują mycetoma. N. lutea spotykano w aktynomikozie gruczołu łzowego.

Grzyby

Ogólna charakterystyka

Są organizmami eukariotycznymi, posiadają mitochondria. Spośród nich wyróżniamy 3 chorobotwórcze klasy:
Zygomycetes (sprzężniaki), Ascomycetes (workowce) i Deuteromycetes (grzyby niedoskonałe).

Wszystkie barwią się Gram-dodatnio. Są niewrażliwe na antybiotyki przeciwbakteryjne i posiadają w ścianie
komórkowej takie składniki jak celuloza i chityna.

Wywołują grzybice powierzchniowe (przewlekłe, trudne w leczeniu ale raczej niegroźne) lub głębokie (stanowią
zagrożenie życia).

Diagnostyka opiera się przede wszystkim na ocenie morfologicznej kolonii i zarodników.

Są zbudowane ze strzępek (jedno- lub wielokomórkowych) tworzących grzybnię. Grzybnia z kolei może być
wegetatywna albo powietrzna (rozrodcza).

Mogą rozmnażać się bezpłciowo (przede wszystkim) lub płciowo. Rozmnażanie bezpłciowe zachodzi poprzez
wytwarzanie zarodników lub fragmentację grzybni. Wyrózniamy kilka rodzajów zarodników (spor):

blastospory – czyli komórki potomne powstałe przez pączkowanie, np. u drożdży

chlamydospory – odpowiednik przetrwalników u bakterii, powstają w niesprzyjających warunkach

i są oporne na działanie czynników zewnętrznych

artrospory – powstają przez fragmentację grzybni

Grzyby tworzą wyspecjalizowane struktury zaangażowane w procesach rozmnażania:

Endospory – zarodniki znajdują się w wyspecjalizowanych komórkach wewnątrz grzybni

Egzospory

–

zarodniki

są

umieszczone

na

specjalnych

„trzonkach”

grzybni

powietrznej

(np. konidiofory u pleśni)

Rozmnażanie płciowe polega na połączeniu dwóch jąder haploidalnych, które potem ulegają podziałowi
redukcyjnemu i tworzą haploidalne zarodniki, tzw. askospory.

Niektóre grzyby mogą rozmnażać się raz płciowo, raz bezpłciowo.

Pożywki do hodowli grzybów:

Sabourauda

o stała – glukoza, pepton, agar; dodaje się czynniki hamujące wzrost bakterii i łagodnych grzybów

o deficytowa – wyciąg mięsny i agar, do pasażowania izolowanego grzyba

o płynna – jak stała, tylko mniej agaru

Grzybice powierzchniowe

Są wywoływane przez grzyby z klasy Deuteromycetes, rodziny Moniliaceae, rodzajów:

Trichophyton

Microsporum

Epidermophyton.

Nazywamy je zbiorczo dermatofitami.

Dermatofity charakteryzują się trymorfizmem, czyli obecnością 3 możliwych stadiów rozwojowych:

stadium saprofityczne bezpłciowe w glebie

stadium saprofityczne płciowe w glebie

stadium pasożytnicze bezpłciowe w żywicielu

Jeśli chodzi o chorobotwórczość poszczególnych rodzajów:

GRZYB

WŁOSY SKÓRA PAZNOKCIE

Trichophyton

+

+

+/-

Epidermophyton

–

+

+/-

Microsporum

+

+

+/-

Antygeny dermatofitów stosuje się w odczynach alergicznych (sprawdzenie, czy był kontakt z grzybem w przeszłości,
bez identyfikacji gatunku). Stosuje się do tego przesącz hodowli, czyli trychofitynę.

Dermatofity wywołują nadwrażliwość typu późnego, bez udziału przeciwciał.

Złuszczająca grzybica stóp (tinea pedis)

przenoszona na basenach, w publicznych prysznicach itd.

małe, sączące pęcherzyki między palcami stóp, które potem się zlewają – mogą się rozprzestrzeniać do

pachwin i fałdów skóry, mocno swędzą

ogniska mogą ulegać nadkażeniom bakteryjnym, może też dochodzić do alergizacji

nie występuje u dzieci

Grzybica paznokci (tinea unguis)

pogrubienie, zażółcenie i łamliwość paznokci

nierównomierny wzrost paznokci

Grzybica nieowłosionej skóry (tinea corporis)

pierścienie o wyniosłych, czerwonych brzegach, pokrytych pęcherzykami

szczególnie często u dzieci, ale u dorosłych też

najczęściej po kontakcie z zakażonym człowiekiem lub zwierzęciem

Grzybica głowy (tinea capitis)

tylko u dzieci

wygasa po okresie pokwitania, nawet bez leczenia

stan zapalny, łuszczenie się skóry, łamanie się włosów

Grzybica korzeni włosów głowy

wyłysienie

Trichophyton schoenleinii

Diagnostyka grzybic powierzchniowych

badanie mikroskopowe zeskrobin z barwieniem lub bez

hodowla na podłożu Sabourauda, często z antybiotykami

zakażanie zwierząt (obserwuje się łysinę w miejscu zakażenia)

odczyn z trychofityną

Leczeniem z wyboru jest terapia gryzeofulwiną doustnie przez 4 tygodnie.

Łupież pstry (Ptyriasis versicolor)

Też jest powierzchniową grzybicą skóry, ale różni się od innych czynnikiem etiologicznym – jest nim
Malassezia furfur, grzyb z rodziny Cryptococcaceae (czyli nie zaliczany do „klasycznych” dermatofitów).

Atakuje najczęściej delikatną i bladą skórę w postaci drobnych, jasnobrązowych łuskowatych plamek. Nie są one
jednak uciążliwe i nie swędzą, dlatego często nie są zauważane – poza tym nie zakażają przez kontakt, więc w sumie
mało szkodliwa ta choroba...

Grzyb nie ulega hodowli, można go stwierdzić w preparacie barwionym błękitem metylenowym.

Leczenie: dezynfekcja lub salicylany.

Grzybice głębokie

Candida (a w zasadzie głównie Candida albicans)

tworzy skupiska komórek podobnych do drożdży, formy micelialne lub chlamydospory

posiada szereg ciepłostałych antygenów, dzięki którym można go różnicować

bytuje fizjologicznie w przewodzie pokarmowym i narządach rodnych, jest rozprzestrzeniony na całym

świecie – zakażenie często jest wynikiem immunosupresji

szczególnie narażone są niemowlęta, dzieci i osoby po antybiotykoterapii

wywołuje kandydozę:

o jamy ustnej – białe naloty (pleśniawki), zwłaszcza u dzieci, mogą być powikłane anginą albo

zapaleniem nagłośni

o narządów wewnętrznych – po rozsiewie drogą krwi, bardzo źle rokuje, ciężko odpowiada na leczenie

i ogólnie jest przesrana w kosmos

o pochwy i sromu – zwłaszcza podczas ciąży, objawia się upławami, świądem, czasami powikłana

zapaleniem pęcherza

o skóry gładkiej – zwłaszcza u ludzi otyłych, w fałdach skóry

o stóp, paznokci – u osób, które mają ciągle wilgotne ręce albo noszą szczelne obuwie

leczenie: odkażanie miejscowo, nystatyna, a w cięższych przypadkach amfoterycyna B (pierońskie działania

niepożądane przy dłuższym stosowaniu)

diagnostyka:

o badanie mikroskopowe, z barwieniem i bez

o hodowla na pożywce Sabourauda w temperaturze pokojowej i w cieplarce

o serologia

o próby skórne – mało przydatne, za dużo reakcji krzyżowych

o test filamentacji – wysiewa się grzyba na surowicę i ogląda po pewnym czasie pod mikroskopem –

dla Candida jest charakterystyczne powstawanie form plemnikopodobnych

o auksanografia – dziwne badanie, gdzie się wysiewa grzyba do stygnącej pożywki i potem wysypuje

żarcie – w obecności szukanego grzyba wystąpi zmętnienie pożywki wokół substratu

Cryptococcus neoformans

drożdżopodobny grzyb o grubej, charakterystycznej otoczce

nie tworzy spor ani grzybni

występuje na całym świecie

zakażenie gł. drogą oddechową, u osób o osłabionej odporności, nie przenosi się z człowieka na człowieka

wywołuje kryptokokozę:

o narządów wewnętrznych – zwłaszcza płuc i mózgu, o przewlekłym i nawrotowym charakterze

i zazwyczaj kończącą się śmiercią

 występują rozsiane ropniaki i guzki podobne do gruźliczych

o skóry – zazwyczaj wtórną wobec zakażenia narządów wewnętrznych

diagnostyka:

o preparat z ropy, plwociny, wysięku albo płynu MR

o hodowla w podłożu Sabourauda (z dodatkiem krwi, mózgu lub żółci)

o serologia jest bezużyteczna

leczenie trudne, najczęściej chirurgiczne, stosuje się cykloheksamid i amfoterycynę B

Aspergillus fumigatus

pleśń – inaczej kropidlak, rozmnaża się przy pomocy konidiofor

rośnie na podłożach specjalnych – np. podłoże Czapka

wywołuje aspergilozę:

o przede wszystkim oskrzeli, czasem skóry, ucha zewnętrznego, oczodołu.

o może ulec rozsiewowi (sepsa) i wtedy rośnie se w naczyniach, wredne bydlę...

o choroba zawodowa rolników i hodowców

o w oskrzelach jest podobna do gruźlicy i nowotworów, ale stan ogólny jest dobry

diagnostyka: hodowla z plwociny, można zrobić serologię

leczenie: chirurgia albo nystatyna