GRZYBY
Królestwo grzybów (Mycota) obejmuje ponad 50 000 różnych gatunków, spośród których jedynie około 200 zdefiniowano jako patogenne dla człowieka.
Jedynie około 12 spośród tych „patogennych” gatunków jest odpowiedzialnych za ponad 90% wszystkich zakażeń grzybiczych u ludzi.
Wiele zakażeń grzybiczych jest względnie nieszkodliwych np. dermatomykozy.
W ostatnich latach wzrasta liczba pacjentów z niedoborami odporności, u których rozwijają się grzybice zagrażające życiu.
Grzyby zbudowane są z jednej komórki lub składają się z grzybni, która stanowi skupiska rozgałęzionych nici zwanych strzępkami.
W odróżnieniu od bakterii grzyby mają jądro z błoną jądrową i zaliczane są do królestwa Eucaryotae.
Grzyby są organizmami tlenowymi i rosną w temperaturze od 00C do 600C.
Optymalna temperatura wynosi 200 - 370C.
Optymalne pH wzrostu 6,0 - 7,0.
Dobrze rosną w środowisku wilgotnym, natomiast przy braku wody mogą wytwarzać formy przetrwalnikowe np. chlamydospory.
Podstawowym elementem morfologicznym grzyba nitkowatego jest strzępek (hyphe). Sieć przeplatających się strzępków zwana jest grzybnią (mycelium), która może być jedno- lub wielokomórkowa.
Podstawową postacią grzyba jednokomórkowego jest komórka drożdżowa.
Grzyby dimorficzne (dwupostaciowe) zwykle przyjmują postać drożdżową w stadium pasożytniczym oraz postać grzybni w stadium saprofitycznym.
Wiele grzybów patogennych charakteryzuje się dimorfizmem. Przykładem jest Candida albicans.
Grzybnia może się różnicować na
wegetatywną - penetrującą w głąb pożywki
powietrzną czyli rozrodczą.
Na grzybni rozrodczej formują się organy rozmnażania spory aseksualne (zarodniki bezpłciowe).
Są one bardzo odporne na urazy zewnętrzne i ułatwiają grzybom szerzenie się w środowisku naturalnym.
Grzyby mogą rozmnażać sie płciowo lub bezpłciowo.
Bezpłciowe rozmnażanie (wegetatywne) jest sposobem dominującym i może odbywać sie przez oddzielenie części grzybni (fragmentacja)
tworzenie zarodników bezpłciowych: konidia, sporangiospory, artrospory i blastospory.
Morfologia spor bezpłciowych u grzybów stanowi istotne kryterium rozpoznawcze.
W procesie rozmnażania bezpłciowego zarodniki wykształcają się z wegetatywnej komórki i mogą tworzyć:
blastospory (Candida spp., Cryptococcus spp.) - powstają przez pączkowanie i oddzielenie pączka od komórki macierzystej,
artrospory - Geotrichum spp., Coccidioides spp. - powstają w wyniku podziału strzępka na pojedyncze komórki, początkowo prostokątne, później zaokrąglone.
Chlamydospory lub skleroty - powstają przez powiększenie i pogrubienie błony komórkowej strzępków. Wytwarzane są w warunkach niesprzyjających przez większość grzybów.
Konidia - powstają przez oddzielenie się od końca sporujących strzępków konidioforów:
mikrokonidia (egzospory) - na strzępce powietrznej tworzą się różnego rodzaju trzonki konidialne, a na nich, na szczycie odsznurowują się konidia - różnych typów i kształtów, charakterystyczne dla danego gatunku.
Makrokonidia, sporangiospory (endospory) - powstają wewnątrz grzybni powietrznej w specjalnej komórce.
Rozmnażanie płciowe występuje wyłącznie u grzybów doskonałych (Fungi perfecti, Eumycetes). Polega ono na połączeniu się jąder dwóch haploidalnych partnerów z wytworzeniem diploidalnej zygoty. Następnie diploidalne jądro na drodze mejozy tworzy dwa jądra haploidalne, doprowadzając do powstania haploidalnych spor płciowych: zygospor, askospor i basidiospor.
W identyfikacji grzybów większe znaczenie mają kryteria morfologiczne, przy identyfikacji uwzględnia się:
cechy morfologiczne komórek wegetatywnych - cechy hodowli, charakter wzrostu w podłożu płynnym i podłożu stałym, mikrohodowle,
zużycie związków węglowych i azotowych,
hydroliza mocznika,
rozkład tłuszczów,
tworzenie pigmentu,
rozpuszczanie żelatyny,
oporność na cykloheksamid,
przy wykrywaniu niektórych grzybic bada się fluorescencję tkanek zajętych przez grzyba w lampie Wooda (długość wiązki światła 320-400 nm, najbardziej efektywna długość 365 nm).
Badania immunologiczne
Są to dwa rodzaje metod:
metody zmierzające do wykrywania odpowiedzi humoralnej, w postaci krążących w surowicy chorych swoistych przeciwciał,
metody zmierzające do wykrywania krążących w surowicy chorych antygenów.
Grzyby mają słabe właściwości immunogenne, miana przeciwciał wykrywanych w grzybicach odczynami serologicznymi są niskie.
Stosuje się:
aglutynację (AG) - głównie lateksowa - np. diagnostyka: histoplazmozy, kryptokokozy, sporotrychozy;
hemaglutunację bierną (IHA) - np. diagnostyka: kandidozy, aspergilozy, kryptokokozy;
precypitację,
odczyn wiązania dopełniacza (CF) - np. diagnostyka: blastomykozy, sporotrychozy, histoplazmozy;
immunoelektroforezę, immunoelektroforezę przeciwprądową (CIE) - np. diagnostyka: kandidozy, kryptokokozy;
immunoenzymatyczne (ELISA, EIA) - np. diagnostyka: kryptokokozy;
immunofluorescencję pośrednią (IIF) - np. diagnostyka: kandidozy, geotrychozy;
immunoelektrodyfuzję (ELIEDA = enzyme-linked immunoelektrodiffusion assay) - np. diagnostyka: aspergilozy.
Grzyby pleśniowe maja zdolność wytwarzania mikotoksyn, które oddziaływają na organizmy ludzkie i zwierzęce. Występują w grzybni i w sporach. Są wtórnymi metabolitami wywołującymi mikotoksykozę. Mają charakter egzotoksyn.
Dostają się do makroorganizmu przeważnie drogą pokarmową i po absorpcji w przewodzie pokarmowym drogą hematogenną do tkanek i narządów.
W przewodzie pokarmowym powodują martwicę i przekrwienie.
Najczęściej atakują wątrobę, nerki i ośrodkowy układ nerwowy.
W zależności od wchłoniętej dawki toksyny, zatrucie może przebiegać w formie ostrej, podostrej i przewlekłej.
Aflatoksyny są toksycznym czynnikiem wytwarzanym przez liczne szczepy grzybów pleśniowych, takich jak: Aspergillus flavus, A. fumigatus.
Aflatoksyny powodują martwicę i nowotwory złośliwe wątroby (silne działanie hepatokarcynogenne już w małych dawkach) oraz innych narządów wewnętrznych. Hamują syntezę RNA i DNA w hepatocytach. Wśród ludzi opisano kilka przypadków zgonów, spowodowanych zatruciem aflatoksynami. Aflatoksyny są ciepłostabilne, więc gotowanie pokarmów nie stanowi żadnego zabezpieczenia. Wytwarzane są one w temp. 250-300C. Karma dla zwierząt i pokarm dla ludzi powinien być kontrolowany i chroniony przed dostaniem się pleśniaka z rodzaju Aspergilus spp.
Toksykozy - mogą wytwarzać również inne grzyby np. z rodzaju Fusarium (F. sporotrichiella negatywnie oddziałuje na układ krwiotwórczy.
Klasyfikacja grzybów opiera się na cechach morfologicznych, biochemicznych, głownie opartych na fermentacji i asymilacji, a ostatnio również na badaniach ultrastruktury, chemicznego składu ściany komórkowej i składu DNA.
Według tego podziału grzyby podzielono na 4 typy:
I - Zygomycota - grzyby nazywane pleśniakami, pleśniami lub grzybami pleśniowymi, zbudowane z niepodzielonej grzybni, rozmnażające się płciowo przez zygospory i bezpłciowo za pomocą sporów (sporangiosporów).
II - Ascomycota - workowce, grzyby jednokomórkowe lub rozgałęzione, z askosporami umieszczonymi w worku (płciowe rozmnażanie) i konidiami służącymi do rozmnażania bezpłciowego.
III - Basidiomycota - podstawczaki, jednokomórkowe lub rozgałęzione rozmnażające się płciowo za pomocą basidiosporów i bezpłciowo przez konidia.
IV - Deuteromycota - Fungi imperfecti, grzyby niedoskonałe, anamorficzne stanowiące większość grzybów chorobotwórczych dla człowieka, jednokomórkowe lub rozgałęzione, rozmnażanie bezpłciowe jest podstawą ich klasyfikacji i identyfikacji.
Powierzchniowe grzybice - powodowane przez dermatofity dotyczą skóry, włosów, paznokci i przebiegają jako choroby przewlekłe, oporne na leczenie. Grzybice głębokie - przebiegają najczęściej przewlekle, mają charakter narządowy a potem uogólniony i często kończą się zejściem śmiertelnym.
CZYNNIKI ETIOLOGICZNE GRZYBIC powierzchniowych
Kandydioza błon śluzowych Candida albicans; Candida tropicalis; Candida krusei
Zapalenie rogówki Fusarium spp.; Aspergillus spp.; Candida spp.
GRZYBICE SKÓRNE
Kandydioza skóry Candida albicans
Kryptokokoza skóry Cryptococcus neoformans
Dermatomykozy Scopulariopsis brevicaulis
Dermatofytozy Epidermophyton floccosum; Microsporum audouinii; Trichophyton mentagrophytes
GRZYBICE PAZNOKCI: Candida spp.; Aspergillus spp.; Geotrichum candidum
GRZYBICE WAŁÓW PAZNOKCIOWYCH Trichophyton spp.; Epidermophyton floccosum
CZYNNIKI ETIOLOGICZNE GRZYBIC UKŁADOWYCH
(głębokie, narządowe)
Aspergiloza: Aspergillus fumigates; Aspergillus flavus, oryzae, niger
Kandydioza układowa Candidia albicans; Candidia krusei
Kryptokokoza Cryptococcus neoformans; Cryptococcus spp.
Sporotrychoza Sporothrix schenckii
Geotrychoza Geotrichum candidum
Hialohyfomykoza Acremonium spp.; Fusarium spp.; Penicillium spp.
Zygomykoza układowa Mucor spp.; Rhizopus spp.
DIAGNOSTYKA
Materiały do badań: zeskrobiny ze skóry, paznokcie, włosy, wymazy, plwocina, krew mocz, płyn stawowy, płyn rdzeniowo-mózgowy, ropa, kał, itd.
Najpierw można materiał - włosy, zeskrobiny i inne oglądać w świetle lampy Wooda. Fluoryzują różnymi barwami - zielono (Microsporum spp.), biało, żółto (Trychophyton spp., Epidermophyton spp.), czerwono (Malassezia furtur).
Obserwacja skóry zmienionej chorobowo, przy pomocy lampy Wooda, może być również prowadzona podczas badania lekarskiego w gabinecie dermatologicznym lub kosmetycznym (bez konieczności pobierania zeskrobin).
Przygotowanie materiału wykonywane jest w celu zwiększenia prawdopodobieństwa wykrycia grzybów.
Zagęszczanie - stosowane jest w przypadku takich materiałów, jak płyny ustrojowe, mocz czy płyn mózgowo-rdzeniowy, których objętość próbki wynosi < 2 ml. Zagęszczanie przeprowadza się przez wirowanie przy 1 500-2 000 obr./min. przez 10-15 minut.
Rozdrabnianie i homogenizacja materiały biopsyjne, tkanki i paznokcie należy rozdrobnić skalpelem i nożyczkami w celu zwiększenia kontaktu próbki z podłożem hodowlanym. Nie powinno się homogenizować próbek pochodzących od pacjentów z podejrzeniem zygomykozy (Zygomycota mogą nie przeżyć tego procesu). Należy ostrożnie rozdzielić tkanki skalpelem na mniejsze fragmenty.
Upłynnianie np. gęstą plwocinę upłynnia się dodając kilka ml jałowej wody destylowanej i wytrząsając w obecności jałowych szklanych kulek. Można także dodać do próbki N-acetylo-L-cysteinę , mieszać na wytrząsarce typu worteks przez 5-10 sek. i wirować przy 2 000 obr./min. Przez 15 minut.
Badania mikroskopowe bezpośrednie (wykonywane z materiału biologicznego).
Ocena ta ma fundamentalne znaczenie w diagnostyce mikologicznej, umożliwia bowiem w wielu przypadkach szybkie stwierdzenie infekcji grzybiczej, orientacyjną ocenę ilości grzybów, a nawet wstępną identyfikację patogenu. Dodatkowo, ułatwia diagnostom wybór odpowiedniego podłoża i metod hodowlanych. Preparaty bezpośrednie wykonywane są ze wszystkich materiałów biologicznych, z wyjątkiem kału.
I. Preparaty rozjaśniane
1. Preparat rozjaśniony w KOH - Materiał umieścić na czystym szkiełku podstawowym, rozdrobnić w kropli 10 - 20 % r-ru KOH, przykryć czystym szkiełkiem nakrywkowym, inkubować w temperaturze pokojowej przez ok. 20 minut (dla paznokci kilka godzin) lub podgrzać 2, 3-krotnie, przesuwając preparat nad płomieniem palnika Bunsena), oglądać pod pow. 100x i 400x.
Efekt wzmocnienia można uzyskać dodając do r-ru KOH atramentu Parkera - Parker 51 Blue-Black Ink, 60% KOH, 1:1 (v/v) (barwi ścianę grzybów na niebiesko).
2. Preparat rozjaśniony w KOH i DMSO - Dodatek DMSO przyśpiesza macerację i efekt rozjaśniania. Preparatu nie trzeba ogrzewać nad płomieniem palnika Bunsena. Preparat można oceniać po upływie ok. 30 minut (40 ml dwumetylosulfotlenku=DMSO, 60 ml wody destylowanej, 10 g KOH.
3. Preparat rozjaśniony KOH podbarwiony bielą Calcofluor - Calcofluor White nieswoiście wiąże się z chityną i celulozą w ścianie komórkowej grzyba, co powoduje jej fluorescencję w mikroskopie fluorescencyjnym (długość fali 300-412 nm, optimum 347) na kolor jasnozielony do niebieskiego.
4. Preparat w chloral-laktofenolu wg Amanna - wykonywany z próbek włosów. Roztwór chloral-laktofenolu nie uszkadza delikatnej struktury włosa i nie powoduje powstania tzw. grzybów mozaikowych (wodzian chloralowy 20 g, fenol 10 g, kwas mlekowy 10 g).
Włosy umieszcza się na czystym szkiełku podstawowym, dodaje kroplę mieszaniny reakcyjnej, przykrywa szkiełkiem nakrywkowym i ogląda pod powiększeniem 100x i 400x.
5. Preparat barwiony tuszem chińskim - rutynowo wykonywany przy podejrzeniu kryptokokozy. Ułatwia uwidocznienie polisacharydowej otoczki Cryptococcus neoformans.
Na czyste szkiełko podstawowe należy po odwirowaniu nanieść kroplę płynu mózgowo-rdzeniowego, dodać kroplę tuszu chińskiego, przykryć szkiełkiem nakrywkowym i oceniać pod powiększeniem 100x i 400x. Komórki grzyba pozostają niewybarwione, tło barwi się na kolor czarny. Otoczki widoczne są w postaci przejaśnienia „halo”wokół komórki.
6. Preparat barwiony metodą Grama - nie jest zalecany, ponieważ nie wszystkie grzyby ulegają wybarwieniu. Elementy grzybów wybarwiają się niebieskofioletowo. Preparat oceniać pod powiększeniem 100x, 400x, 1 000x.
7. Preparat ze skóry z użyciem taśmy klejącej - wykonywany ze złuszczających się zmian na skórze. Zalecany przy podejrzeniu o infekcję wywołaną grzybami z rodzaju Malassezia. 2-3 cm fragment taśmy klejącej umieścić na powierzchni zmiany skórnej (lepką stroną do zmiany), dokładnie docisnąć a następnie przenieść na czyste szkiełko podstawowe i oceniać pod powiększeniem 100x i 400x. W celu lepszego uwidocznienia grzybów, pod taśmą można umieścić kroplę KOH.
8. Preparaty histopatologiczne - wykonywane przeważnie w laboratoriach histopatologicznych. Służą do uwidocznienia grzybów w tkankach.
a. Preparat barwiony metodą PAS (Periodic Acid-Schiff) - barwienie kwasem nadjodowym i fuksyną,
b. Preparat barwiony metodą Gomoriego w modyfikacji Grocotta (Grocott-Gomori methenamine-silver stain),
c. Preparat barwiony metodą Giemzy - do wykrywania obecności Histoplasma capsulatum w szpiku kostnym i rozmazach krwi oraz Pneumocystis jirovecii w materiałach pochodzących z dróg oddechowych.
Podłoża izolacyjne - do izolacji grzybów i ich wstępnej identyfikacji
Podłoże Sabourauda (SGA -płynne i stałe) - do izolacji i posażowania większości grzybów potogennych, nie daje lepszych efektów w indukcji zarodnikowania:
podłoże Sabourauda z chloramfenikolem i/lub gentamycyną,
podłoże Sabourauda z chloramfenikolem i cykloheksamidem.
Podłoże z wyciągiem mózgowo-sercowym (BHIA)- do izolacji drożdży i grzybów strzępkowych, zwłaszcza wymagających (C. neoformans, do konwersji formy micelarnej do drożdżowej u m. in. Sporothrix i Paracoccidioides):
podłoże z wyciągiem mózgowo-sercowym z chloramfenikolem i gentamycyną,
podłoże z wyciągiem mózgowo-sercowym z dodatkiem 5% lub 10% krwi baraniej.
Podłoże z ekstraktem słodowym (MEA) - do izolacji Zygomycota, a także innych grzybów strzępkowych oraz drożdży z żywności i produktów codziennego użytku.
Podłoże ziemniaczane (PDA) - do izolacji drożdży i grzybów strzępkowych z żywności i produktów codziennego użytku, a także do pobudzenia sporulacji (m. in. w mikrohodowlach szkiełkowych), do prowadzenia hodowli większości dermatofitów i różnicowania nietypowych szczepów dermatofitów na podstawie zdolności wytwarzania barwnika.
Podłoże do izolacji Malassezia sp. - po posianiu materiału klinicznego na podłoże Sabourauda należy pokryć powierzchnię posiewu jałową oliwą z oliwek. Grzyby lipozależne w warunkach in vitro wymagają zewnętrznych źródeł lipidów, wyjątek stanowi M. pachydermatis (izolowany głównie od zwierząt w przypadkach otitis externa - zapalenia ucha zewnętrznego).
Inne podłoża zawierające w składzie związki lipidowe:
podłoże Leeminga i Notmana (mLNA),
Podłoże Dixona (DA).
Podłoża identyfikacyjne i różnicujące - do oceny morfologii kolonii, mikromorfologii komórek grzyba, grzybni i jej tworów oraz właściwości biochemicznych
Podłoża do oceny morfologii kolonii
Podłoże Czapka-Doxa (CZA)- do hodowli i identyfikacji grzybów z rodzajów Aspergillus spp., Penicillium spp., Scopularopsis spp.
Podłoże z ekstraktem słodowym (MEA) - do hodowli, izolacji, oceny morfologii kolonii drożdży i niektórych grzybów strzępkowych.
Podłoże Sabourauda (SGA) - do hodowli, izolacji, oceny morfologii kolonii dermatofitów i drożdży.
Podłoże kukurydziane - do wzmożenia wydzielania barwników przez grzyby.
Yeast Morphology Agar (YMA)- do oceny morfologii kolonii drożdży.
Podłoże ziemniaczane (PDA) - do rutynowej hodowli i identyfikacji grzybów, wykorzystywane do pobudzania produkcji konidiów u grzybów strzępkowych oraz stymulacji wydzielania barwników (Microsporum canis produkuje żółty barwnik dzięki czemu można go łatwo odróżnić od Microsporum audouinii).
Podłoża do indukcji tworzenia chlamydospor, strzępek, pseudostrzępek, stosowane w technice płytek Dalmau
Podłoże ryżowe (RA).
Podłoże ryżowe z Tweenu (RAT).
Podłoże kukurydziane (CMA).
Podłoże Nickersona.
Podłoża do indukcji tworzenia form płciowych (np. askospor, teliospor)
Agar owsiany (OA).
Podłoże Gorodkowej (GA).
Podłoże kukurydziane (CMA).
Podłoże V8.
Podłoża chromogenne pozwalające wykryć aktywność enzymatyczną grzybów, co manifestuje się różnym zabarwieniem kolonii.
Podłoża chromogenne - do wstępnej identyfikacji drożdży z rodzaju Candida (np. CHROMagar Candida, becton Dickinson).
Podłoże GACA - stosowane rutynowo do izolacji i wstępnej identyfikacji Cryptococcus neoformans, który w tym podłożu tworzy ciemnobrązowe kolonie, natomiast C. albicans oraz Cryptococcus spp. nie wykazują zabarwienia kolonii.
Podłoża wykorzystywane do identyfikacji dermatofitów
Podłoże Dermatophyte Test Medium (DTM) - do izolacji dermatofitów z materiałów klinicznych oraz wstępnej identyfikacji (wyrastają na nim nie tylko dermatofity, dlatego też konieczna jest ocena mikroskopowa grzyba). Brak możliwości oceny wytwarzania barwnika. Modyfikacja - DTM z chloramfenikolem.
Agary Trichphyton 1-7 (T1-T7) - zestaw 7 podłóż do identyfikacji gatunków Trichphyton w zależności od zapotrzebowań odżywczych.
Podłoże z purpurą bromokrezolową, mlekiem i glukozą (BCP-MS-G) - umożliwia identyfikację dermatofitów na podstawie intensywności wzrostu, alkalizacji podłoża oraz zdolności hydrolizy mleka.
Podłoże Christensena - z dodatkiem mocznika, do określania zdolności grzyba do wytwarzania ureazy. Różnicowanie gatunku T. rubrum (reakcja ujemna) od T. mentagrophytes (reakcja dodatnia) oraz rodzaju Trichosporon (reakcja dodatnia) od Geotrichum (reakcja ujemna).
Mikrohodowla - jest zakładana w celu uzyskania dobrej jakości preparatów mikroskopowych do oceny mikromorfologii. Najczęściej stosowaną techniką jest mikrohodowla szkiełkowa.
Badania mikroskopowe pośrednie (wykonywane z hodowli).
Preparaty można wykonywać za pomocą igły preparacyjnej, ezy lub z użyciem taśmy klejącej umocowanej na szpatułce.
1.Preparat mokry wykonuje się po umieszczeniu na szkiełku podstawowym kropli jałowej soli fizjologicznej lub jałowej wody destylowanej i przeniesieniu do niej, za pomocą igły preparacyjnej (ezy) niewielkiego fragmentu hodowli grzyba. Preparat po przykryciu jałowym szkiełkiem nakrywkowym należy ocenić pod mikroskopem - powiększenie 100x i 400x.
2.Preparat barwiony błękitem laktofenolowym (niewielki fragment hodowli grzyba zawiesza się w kropli błękitu laktofenolowego - technika wykonania jak pkt. 1.
3.Preparat barwiony metodą Schaeffera-Fultona - do uwidocznienia askospor (np. u Saccharomyces cerevisiae) przy użyciu zieleni malachitowej i safraniny.
4.Hodowla grzybów w technice płytek Dalmau do identyfikacji drożdży i wykrywania ich zdolności do produkcji chlamydospor, strzępek, pseudostrzępek.
Zymogram i auksanogram - fermentacja cukrów i przyswajanie związków azotowych .
Zymogram - test do wykrywania niektórych produktów metabolizmu, głównie enzymów.
Auksanogram - zestaw do wykrywania fermentacji i fermentacji i asymilacji cukrów oraz przyswajania związków azotu.
Próby biologiczne na zwierzętach - wykorzystuje się świnki morskie (dermatofity, Histoplasma capsulatum), myszy (C. albicans, C. neoformans, Histoplasma capsulatum).
Odczyn alergiczny z trychopfityną polega na śródskórnym podaniu po 0,1 ml 2-3 rozcieńczeń , odczyn kontrolny na drugiej ręce z płynem fizjologicznym. Odczyn - natychmiastowy, kontrola po 24-48 godz., niektóre reakcje występują dopiero po 1-2 tygodniach.
Przy kandydiozie wywołanej przez Candida albicans wykonuje się tzw. test filamentacji - osocze królicze szczepi się inoculum wyhodowanego grzyba, inkubuje 2-3 godz. w 370C. Nastepnie wykonuje preparat wilgotny i ogląda pod mikroskopem - Candida albicans tworzy formy plemnikopodobne, inne gatunki tworzą tylko formy pączkujące.
CHARAKTERYSTYKA
Grzyby chorobotwórcze dla człowieka ze względów praktycznych, klinicznych i diagnostycznych dzielimy na grupy :
drożdżaki i grzyby drożdżopodobne (drożdżoidalne),
grzyby pleśniowe (nitkowate),
grzyby dermatofitowe (dermatofity),
grzyby dimorficzne
Z grzybów drożdżopodobnch najważniejszą rolę w zakażeniach odgrywa rodzaj:
Candida, a szczególnie gatunek C. albicans
nne gatunki powszechnie uznawane za potencjalnie patogenne to:
C. glabrata,
C. krusei,
C. parapsilosis,
C. tropicalis,
C. kefyr,
C. guillermondii,
C. pulcherima,
C. zeylenoides i C. rugowa.
Grzyby te są czynnikami etiologicznymi kandydozy.
W zależności od lokalizacji objawowego zakażenia, można wyróżnić następujące kliniczne postacie kandydozy :
kandydoza skóry (przewlekłe ropne zapalenia skóry i/lub mieszków włosowych - figówka, zapalenie skóry okołowargowe, okołoodbytnicze, w fałdzie pachwinowo-udowym, międzypośladkowym, owrzodzenia podudzi itd.)
kandydoza błon śluzowych (zapalenie jamy ustnej, sromu, pochwy, napletka, żołędzi),
kandydoza narządowa i układowa (przewodu pokarmowego, układu oddechowego, OUN, układu kostno-stawowego, wsierdzia gałki ocznej),
kandydoza uogólniona - posocznica,
kandydoza uczuleniowa.
Torulopsioza odmiana kandydozy - zakażenie wywołane przez Candida glabrata (T. glabrata). Często występuje u pacjentów z cukrzycą pod postacią posocznicy, atakuje układ moczowy u osób ze schorzeniami przewlekłymi tego układu.
Fizjologicznie Candida glabrata występuje u ludzi zdrowych w jamie ustnej, układzie oddechowym, i pochwie).
Cryptococcus neoformans jest czynnikiem etiologicznym kryptokokozy układu oddechowego (głównie płuc), opon mózgowo-rdzeniowych, skóry i tkanki podskórnej. Może mieć również postać uogólnioną - posocznicy.
U chorych z obniżoną odpornością, grzybice błon śluzowych oraz układową mogą wywoływać grzyby z rodzaju Geotrichum oraz drożdże właściwe z gatunku Saccharomyces cerevisiae .
Rhodotorulla spp. - spotykane u ludzi zdrowych oraz w materiałach od chorych, pochodzących głównie od osób z zakażeniem układu oddechowego.
Malassezia furtur - czynnik etiologiczny łupieżu pstrego. Lipofilne i lipozależne grzyby drożdżopodobne . Tworzą formy owalne (dawniej zwane Pityrosporum ovale) i formy sferyczne (dawniej P. orbiculare).
Grzyby pleśniowe występują powszechnie w środowisku naturalnym. Izolowane są z wody, powietrza i gleby. Znajdują się na zdrowej skórze ludzkiej, zwłaszcza owłosionej oraz w przestrzeniach międzypalcowych stóp.
Są drobnoustrojami oportunistycznymi, wywołującymi zakażenia przede wszystkim u osób z obniżoną odpornością.
Ich patogenność jest wielokierunkowa. Zakażają narządy wewnętrzne, skórę oraz paznokcie. Niektóre gatunki grzybów pasożytują, przenikając do tkanek narządów gospodarza (aspergiloza płuc).
Inne egzystują jako drobnoustroje saprofityczne rozwijając się w organizmie, wewnątrz rozstrzeli oskrzeli lub w jamach pogruźliczych, nie przenikając do tkanki płucnej (grzybniak płuc).
Większość z nich może działać jako czynniki alergizujące, odgrywając istotną rolę w patagenezie części przypadków dychawicy oskrzelowej, atypowego zapalenia skóry czy pokrzywki.
Grzyby pleśniowe wywołujące grzybice głębokie (narządowe, systemowe) to:
Aspergillus fumigatus, A. flavus, A. nidulans, A. niger, Penicillium marneffei, P. chrysogenum,
Rhizopus oryzae,
Mucor spp.
Absidia spp.
Zmiany skórne: Scopulariopsis, Alternaria, Cladosporium coriionii, Cephalosporium ,Fusarium, Trichoderma, Verticillium oraz wcześniej wymienione Aspergillus i Penicillium.
Grzyby dermatofitowe - naturalnym rezerwuarem dermatofitów jest gleba, a zawarta w niej keratyna stanowi ich pokarm. Mają zdolność do adaptowania się do różnych środowisk, w związku z tym keratyna tkanek ludzkich i zwierzęcych jest również przez nie metabolizowana. Zdolność do asymilacji keratyny ma podstawowe znaczenie patomechanizmie zakażeń dermatofitami.
Każdy z 3 rodzajów :
Trichophyton spp.
Epidermophyton spp.
Microsporum spp.
Charakteryzuje się powinowactwem do określonych tkanek.
Powodują grzybicę stóp, głowy, skóry nieowłosionej, pogrubienie i łamliwość paznokci, grzybicę korzeni włosów (Trichophyton schoenleinii).
Microsporum spp. (M. audouinii, M. canis, M. gypseum) atakuje włosy i naskórek.
Epidermophyton spp. (E. floccosum) atakuje paznokcie i naskórek. Nigdy nie atakuje włosów.
Trichophyton spp. (T. mentagraphytes, T. rubrum, T. schoenleimii ) atakuje paznokcie, włosy i naskórek.
Podstawowym czynnikiem odpowiedzialnym za patogenezę są wytwarzane przez nie enzymy keratolityczne, pełniące rolę w trawieniu skeratynizowanych tkanek warstwy rogowej oraz ułatwiające penetrację grzybów do tkanki gospodarza, sprzyjając w ten sposób rozszerzaniu się zakażenia.
Zakażenia skóry, paznokci i włosów dermatofitami to typowe infekcje egzogenne, gdzie źródłem zakażenia jest chory człowiek lub zwierzę, w rzadkich przypadkach gleba.
Grzyby dimorficzne - Dimorfizm jest to zdolność niektórych grzybów do wzrostu w dwóch postaciach, w zależności od warunków środowiska:
jako pleśniaki, gdy rosną w temperaturze 250 - 300C.
jako drożdżaki, gdy temperatura wynosi 35 - 370C.
Postać pleśniowa nie jest zakaźna. Zakażenia objawowe wywołane są przez postać drożdżakowi, która rozwija się in vivo z wprowadzonych drogą inhalacji lub drogą pokarmową zarodników (spor).
Dimorficzne pleśniaki patogenne dla człowieka należą do następujący 5 gatunków: (wywołują choroby, których nazwy pochodzą od nazwy rodzajowej)
Blastomyces dermatitidis - blastomykoza północnoamerykańska,
Histoplasma capsulatum - histoplazmoza
Coccidoides immitis - kokcydioidomykoza
Sprothrix schenckii - sporotrychoza
Paracoccidoides brasilensis - parakokcydioidomykoza
PROMIENIOWCE - ACTINOMYCETACEAE
Są to bakterie Gramdodatnie, nieprzetrwalnikujące, odznaczające się zdolnością do tworzenia w niektórych etapach cyklu rozwojowego rozgałęzionych, nitkowatych form.
Niektóre szczepy mogą tworzyć grzybnię napowietrzną, dlatego uważano je niegdyś za formy przejściowe między grzybami i bakteriami.
Dzielą się na:
beztlenowe - Actinomyces ,
tlenowe - Nocardia
i inne.
Actinomyces - wytwarzają grzybnię wegetatywną, rozpadające się na drobne fragmenty różnej wielkości i kształtu. Są Gramdodatnie, niekwasooporne.
Rozmnażają się przez podział poprzeczny lub oidiospory.
Nie wytwarzają barwników, na podłożach sztucznych rosną w warunkach beztlenowych.
Wywołują promienicę (aktynomykozę) u człowieka - A. israeli i u zwierząt - A. bovis.
Mogą występować u osobników zdrowych w jamie ustnej, na migdałkach, w zębach próchniczych, ropotoku zębodołowym i kamieniu nazębnym.
W sprzyjających warunkach może dojść do zakażenia klinicznego. Zwykle ma ono charakter endogenny.
Promienica jest chorobą przewlekłą, powstają nacieki a w nich ropnie i przetoki. Obejmuje zwykle głowę, szyję, klatkę piersiową, brzuch i niekiedy drogi rodne kobiet. Szerzy się przez ciągłość, dlatego często występują zakażenia mięśni, kości i skóry.
Może występować w postaci ostrej lub podostrej. I wywoływać różne postaci:
promienicę jamy ustnej,
postać płucną,
postać jelitową.
Ropa ze zmian jest skąpa, żółta, krwisto podbarwiona, gęsta i lepka. Są w niej ziarenka promienice, w preparatach splątane nitki Gramdodatnie, a na obwodzie kolbkowate zgrubienia.
Leczenie: drenaż ropni i podanie penicyliny G.
Nocardia - Gramdodatnie, barwią się słabo kwasoodporne.
Na podłożach sztucznych rosną w warunkach tlenowych.
Wytwarzają barwniki niebieskie, fioletowe, czerwone, żółte, zielone.
Chorobotwórcze dla człowieka.
N. asteroides - ropne zapalenie płuc - nokardioza płuc oraz tkanki podskórnej i kości oraz zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
N. brasiliensis - często wywołuje zmiany skórne.
Inne promieniowce tlenowe:
Rodzaje Streptomyces, Actinomadura, Rhodococcus, Actinomadura madurae i A. pelletieri - czynnik etiologiczny stopy madurskiej, czyli guza grzybiczego.
Leczenie: drenaż ropni i podanie sulfonamidów, szczególnie trimetoprim-sulfametoksazol.
DIAGNOSTYKA
Diagnostyka promieniowców - ropa, tkanka martwicza, plwocina, płyn mózgowo-rdzeniowy.
preparat bezpośredni z ziarenek w ropie :
a/ niebarwiony (10-20% KOH lub NaOH)
b/ barwiony Gramem lub m. Ziehl - Neelsena.
hodowla
a/ w warunkach tlenowych ( Nocardia spp. - 5 dni)
b/ w warunkach beztlenowych ( Actinomyces spp. - 8-10 dni) na podłożach wzbogaconych w temperaturze 370C .
próba biologiczna - białe myszki szczepi się zawiesiną młodej hodowli. W wysięku z otrzewnej - typowe ziarenka promienice.