Ekonomia sektora publicznego 2010

Ekonomia sektora publicznego

semestr letni 2009/2010

Dr Joanna Marczakowska-Proczka

Katedra Skarbowości

Bud. W pok. 72

Literatura

1. Joseph E. Stiglitz, Ekonomia sektora publicznego,

Wyd. PWN, Warszawa 2004. Rozdz. 1-10, 18-19.

2. Marek Garbicz, Zbigniew Staniek, Mikroekonomia,

Problemy zawodności rynku, Wyd. Wyższej szkoły
Menedżerskiej w warszawie, Warszawa 2009, Rozdz.
3, 4 i 8.

3. Bogusław Pietrzak, Zbigniew Polaoski, Barbara

Woźniak, System finansowy w Polsce, Wyd. PWN
Warszawa 2008, tom 2, Rozdz. 13-15, 17-19.

Zaliczenie przedmiotu

Egzamin w formie testu otwartego,

wielokrotnego wyboru oceniany

metodą zerojedynkową.

Wymagania:
wiedza z przedmiotu w oparciu o treści

przekazywane na wykładzie oraz literaturę
podaną powyżej.

Dyskusja o roli paostwa w gospodarce.

• Mikroekonomiczny model równowagi ogólnej podkreśla

zalety mechanizmu rynkowego a tym samym brak
celowości ingerencji paostwa w gospodarkę.

• Makroekonomiczne modele ( wywodzące się ze szkoły

Keynesowskiej) zakładają większą rolę paostwa w
gospodarce, które powinno ustalad podstawowe
parametry gospodarowania. Nawet w tych modelach
paostwo nie może ustalad tych parametrów arbitralnie.

• Zmiany roli paostwa wynikają z zakresu jego funkcji,

form interwencji czy regulacji, prywatyzacji sektora
publicznego w praktyce gospodarczej.

Paostwo jest instytucją polityczną,

administracyjną i sprawuje władzę na

danym terytorium.

Funkcje paostwa

1. Stabilizacyjna ( makroekonomiczna)
2. Alokacyjna (mikroekonomiczna)
3. Redystrybucyjna

• Ad.1 wspomaga funkcjonowanie mechanizmu

rynkowego, wpływa na wzrost gospodarczy,
dba o możliwie niską stopę inflacji i
bezrobocia.

• Ad.2 dostarcza dóbr publicznych, realizuje

inwestycje sektora publicznego, reguluje
funkcjonowanie różnych rynków

• Ad. 3 łagodzi dysproporcje majatkowo-

dochodowe społeczeostwa, zapewnia
minimalne standardy usług społecznych

( dostęp do

edukacji, gwarantowane świadczenia zdrowotne)

Zadania paostwa

wynikają z form i dziedzin jego aktywności - funkcji publicznej, społecznej i gospodarczej

• Publiczne:

administracja

centralna,

bezpieczeostwo

publiczne,obrona narodowa, wymiar sprawiedliwości
ochrona zasobów naturalnych. Zaspokajanie potrzeb o
charakterze

zbiorowym,

których

podmiotem

jest

społeczeostwo jako całośd.

• Społeczne: działania paostwa o charakterze finansującym,

zaopatrzeniowym

opiekuoczym.(

edukacja,

kultura,

zatrudnienie, zabezpieczenie emerytalno-rentowe, pomoc
społeczna).

• Gospodarcze: działania stabilizacyjne związane z alokacją

zasobów i redystrybucją dochodów.

Polityka makroekonomiczna i

mikroekonomiczna paostwa

• Polityka makroekonomiczna

określa zadania paostwa w

dziedzinie gospodarki oraz formułuje zasady i
sposoby realizacji zadao paostwa. W tym celu
wykorzystuje narzędzia polityki fiskalnej- podatki,
dotacje i subwencje i monetarnej- stopy procentowe,
kurs walutowy.

• Polityka mikroekonomiczna

oddziaływanie paostwa na

sektor przedsiębiorstw poprzez podatki, dotacje,
podaż pieniądza i stopy procentowe.

Granice aktywności paostwa w sferze gospodarki

paostwo

jako

podmiot

działający

sferze

regulacji

np.

prowadzi

politykę

gospodarczą

paostwo jako podmiot działający w sferze realnej np. sprawuje funkcje właścicielskie.

• Monetaryści –

paostwo nie powinno wtrącad się

do gospodarki, interwencjonizm paostwa powinien
ograniczad się do sfery polityki monetarnej

.(M. Friedman)

• Zwolennicy aktywnej polityki fiskalnej po to aby

kapitalizm był skuteczny paostwo musi narzucid
pewne reguły i pilnowad ich przestrzegania.

(J.E. Stiglitz)

• Współczesne gospodarki maja charakter mieszany

(teoria mixed economy)

Ponieważ zarówno paostwo, jak i rynek nie

działają doskonale należy odpowiedzied na
pytanie jak wyznaczyd „właściwą” rolę
paostwa w gospodarce?

Współczesne spojrzenie na rolę

paostwa

Deregulacja

ograniczenie roli paostwa w

regulowaniu gospodarki

Prywatyzacja

przeniesienie

sektora

prywatnego

działao

gospodarczych,

wcześniej prowadzonych przez paostwo.

Wykład 2

Specyfika publicznego systemu finansowego

• Rynkowy system finansowy –to mechanizm

współtworzenia i przepływu środków
pieniężnych działającym w oparciu o instytucje
prywatne

• To publiczny system finansowy- to

mechanizm współtworzenia i przepływu
środków pieniężnych, które umożliwiają
władzom publicznym ( paostwu) dostarczanie
dóbr i usług publicznych oraz świadczeo
społecznych.

Różne interpretacje dóbr publicznych w literaturze.

• Określenie dobra publiczne odnosi się do

rzeczowych

elementów

systemu

ekonomicznego istniejących w naturze np.
rzeki, puszcze, czy powietrze.

• Dobrami

publicznymi

są

także

usługi

oferowane w takich dziedzinach, jak: obrona
narodowa, ochrona zdrowia, edukacja czy
wymiar sprawiedliwości.

Usługi te świadczone są za pomocą urządzeo i obiektów

publicznych np. wyposażenie armii, szkoły, szpitale.

Dobra prywatne i dobra publiczne

• Dobra prywatne

to towary i usługi

dostarczane przez rynek w wyniku transakcji
kupna-sprzedaży między indywidualnymi
nabywcami (konsumentami) i sprzedawcami
(producentami), oferowane są po jednakowej
cenie. Konsumpcja tych dóbr ma charakter
indywidualny, wiąże się z przeniesieniem
własności dobra na nabywcę, co oznacza
wyłączenie tego dobra z konsumpcji innych
osób.

• Dobra publiczne

to towary i usługi świadczone

przez paostwo i samorządy terytorialne na
zasadach

powszechnej

dostępności,

przy

odpłatności niemającej charakteru jednakowej
ceny,

lecz

zróżnicowanych

swiadczeo

podatkowych i niepodatkowych (

(

1991)Z.F edorowicz

Związek między płaceniem podatków i opłat, czyli

swoista cena, a dostarczaniem dóbr nie jest
bezpośredni jak przy dobrach prywatnych. Nie
występuje tu także zasada wyłączenia - konsumpcja
przez jedną osobę nie wyklucza konsumpcji tego
dobra przez inną.

Cechy dóbr publicznych

• Brak wyłączenia-

egalitarna konsumpcja przez

wszystkich członków danej zbiorowości. (

(1997) J.M.

Buchanan

)

• Dostępnośd-

dla każdej zainteresowanej osoby co jest

konsekwencją braku wyłączenia

• Brak konkurencji

między konsumentami dóbr

publicznych i ujawniania preferencji.

• Uniezależnienie dostępności od partycypacji w

kosztach wytworzenia lub utrzymania

• Zaspokojenia

przede wszystkim potrzeb o

charakterze zbiorowym.

Zaspokajanie potrzeb zbiorowych

dokonuje się za pośrednictwem

środków publicznych ( funduszy

publicznych), co ogranicza możliwośd

zaspokajania potrzeb indywidualnych

i zmusza do wyboru zakresu oraz

intensywności zaspokajania potrzeb

zbiorowych.

Dobra publiczne można klasyfikowad wg

kryterium skali korzyści z ich użytkowania

• Dobra publiczne

o zasięgu lokalnym

- korzystają z nich

członkowie społeczności lokalnej( powiatowe centra kultury,
boisko szkolne)

• O zasięgu regionalnym-

korzystają z nich mieszkaocy danego

regionu ( system ochrony terenów szkód górniczych)

• O zasięgu narodowym

korzystają z nich obywatele danego

kraju ( ochrona granic, działalnośd służb konsularnych)

• O

zasięgu

międzynarodowym

(globalnym)

przynoszą

ponadnarodowe

korzyści

np.

oceany

jako

szlaki

komunikacyjne, wiedza powszechnie dostępna.

Klasyfikacja wg kryterium ekonomicznego

1. Czyste dobra publiczne
2. Dobra publiczne
3. Dobra społeczne
4. Dobra prywatne
5. Czyste dobra prywatne.

Ad.1

( obrona narodowa, latarnia morska tzw.

dobra idealne) mają zerowy koszt kraocowy
użycia, czyli udostępnianie ich dodatkowym
konsumentom podczas gdy inni już z nich
korzystają, nie pociąga za sobą dodatkowych
kosztów. Brak wykluczenia.

Ad.2

( puszcze, rzeki, wymiar sprawiedliwości,

administracja publiczna)cechuje je wysoki
koszt kraocowy użycia i niska możliwośd
wykluczenia.

• Ad.3

( publiczne zakłady opieki zdrowotnej)

cechują się stosunkowo wysokim kosztem
kraocowym

użycia.

Można

dokonad

wykluczenia

np.

przez

wprowadzenie

częściowej odpłatności za te dobra i usługi.
Całkowita prywatyzacja spowoduje , że dobro
staje się dobrem prywatnym.

• Ad.4

Charakteryzują się wyższą możliwością

wykluczenia niż dobra społeczne oraz wyższym
kosztem kraocowym – sprawny mechanizm
rynkowy.

• Ad.5

Np. nieruchomośd prywatna, luksusowy

statek Królowej Brytyjskiej, bardzo wysoka
cena i wysoki koszt utrzymania

duża

możliwośd wykluczenia.

Sektor publiczny

Działalnośd rządu i samorządu terytorialnego.

W wymiarze ekonomicznym należy zwrócid

uwagę na uwarunkowania finansowe, a także

finansowe ograniczenia przyznawania

kompetencji i uprawnieo podmiotom, które

wykonują zadania publiczne, wskazanie źródeł

pozyskiwania tych środków.

Środki publiczne są źródłem finansowania

zadao publicznych

Podsektory finansów publicznych

• Rządowy – organy władzy publicznej, kontroli i

ochrony prawa, sądy, trybunały, organy
administracji rządowej, PAN,NSA.

• Samorządowy – JST oraz jednostki

organizacyjne, których założycielem jest
jednostka samorządowa

• Ubezpieczeo społecznych –ZUS, KRUS oraz

fundusze powoływane przez te instytucje.

Instytucje gromadzące i

rozdysponowujące środki publiczne

• Budżet paostwa
• Budżety samorządowe
• Fundusze celowe
• Fundusze statutowe jednostek należących do

sektora publicznego ( Agencja Mienia
Wojskowego, PARP –Polska Agencja
Przedsiębiorczości, Agencja rezerw
Materiałowych – zapasy gazu, ropy itd.)

nadzorowane są przez właściwych ministrów

Grupy środków publicznych

• Dochody publiczne :
• Środki pochodzące z budżetu UE
• Niepodlegające zwrotowi środki ze źródeł

zagranicznych ( WPR, Norweski Mechanizm
Finansowy, Fundusz spójności, fundusze
strukturalne itd.)

• Przychody publiczne

Wykład 3

Koszty i korzyści zewnętrzne

• Koszty

zewnętrzne-koszty

produkcji

konsumpcji

ponoszone

przez

ludzi

nieuczestniczących w produkcji , konsumpcji
lub wymianie danego dobra- niekorzystne
skutki działalności gospodarczej odczuwane
przez osoby trzecie.

• Korzyści zewnętrzne-korzyści uzyskiwane z

produkcji i konsumpcji otrzymywane przez
ludzi

niezaangażowanych

produkcję

konsumpcję.

Efekty zewnętrzne

Dotyczą przedsiębiorstw i gospodarstw domowych

• Uboczne niezamierzone oddziaływanie

jednego podmiotu na sytuacje innych
podmiotów, które nie uczestniczą w nich
bezpośrednio.

- Ujemne efekty straty ( hałas, zanieczyszczenie

środowiska)

- Dodatnie efekty korzyści ( instalacja telewizji

kablowej, możliwośd korzystania z drogi
dojazdowej wybudowanej dla firmy)

Efekty zewnętrzne zakłócają

mechanizm rynkowy

• Paostwo może przeciwdziaład tym

zakłóceniom poprzez różne formy
interwencji

Uwaga, efekty zewnętrzne mogą także

powstad z tytułu określonej
działalności paostwa.

Regulacje ujemnych efektów

zewnętrznych

• Dwa sposoby rozwiązania tego problemu:
1. Prywatny ( teoremat Coase’a) tworzenie

jednostek gospodarczych ( wielkośd tych
jednostek), dookreślenie praw własności,
regulacje prawne.

2. Publiczny stosowanie kar, podatków,

subsydiów, różnego rodzaju zezwolenia oraz
regulacje administracyjne.

Przy obydwu sposobach rozwiązywania

problemów efektów zewnętrznych ważna

jest aktywna rola paostwa

• Dbanie o ochronę praw jednostek
• Wydawanie zakazów administracyjnych
• Bezpośrednia działalnośd gospodarcza rządu (

upaostwowienie niektórych gałęzi gospodarki
np. porty , elektrownie obrona narodowa)

Internalizacja efektów zewnętrznych często w

praktyce jest niemożliwa.

Efektywnośd w rozumieniu Pareta

• Alokacja jest efektywna, gdy nie można

poprawid niczyjej sytuacji bez pogorszenia
sytuacji kogoś innego.

Stabilizowanie gospodarki przez

rząd

• Polityka fiskalna- manipulowanie poziomem

wydatków i podatków w celu osiągniecia
wysokiego i stabilnego poziomu wzrostu,
zatrudnienia, produkcji, stabilności cen i
wzrostu gospodarczego

• Polityka monetarna-manipulowanie stopą

wzrostu krajowej podaży pieniądza w celu
stabilizowania poziomu zatrudnienia i
produkcji

Niedostatki działao rządu

Rząd jest swego rodzaju monopolem,

ponieważ nie ma do czynienia z

jakąkolwiek konkurencją w wielu

dziedzinach swojej działalności może

stad się nieefektywny, zniekształcając

alokacje zasobów, obniżając jakośd

wytwarzanych dóbr i usług lub

podnosząc ich cenę.

Wykład 4 Podatki a efektywnośd i koszty

10 marca 2010

administrowania

• Czynniki decydujące o kształcie systemów

podatkowych

• Efektywnośd podatkowa ( dwa ujęcia)
• Funkcje podatków
• Zasady podatkowe

Czynniki kształtujące system podatkowy

Pobór

podatku

koryguje

rynkowy

podział

dochodów, oraz rynkową alokację zasobów
dlatego rodzi się konflikt między ekonomiczną
efektywnością wytwórców a oczekiwaniem
sprawiedliwości społecznej, wyrażającej się
bardziej równomiernym podziałem dochodów.

Zatem wybór – czy mniej podatków i więcej

efektywności, czy więcej podatków i więcej
sprawiedliwości to dylemat każdego
ustawodawcy i rządu

Podatek

• Klasyczna danina publiczna i

złożona kategoria o charakterze

prawnym, fiskalnym,

ekonomicznym, społecznym i

politycznym.

Czynniki

• Polityczne
• Ekonomiczno-społeczne
• Administracyjne

Czynniki polityczne

• Ustrój społeczno-polityczny paostwa (system podatkowy

nierozerwalnie związany z rolą paostwa w gospodarce).

• Uwarunkowania ideologiczne (orientacja polityczna) grup

sprawujących władzę.

• Ustalenie priorytetów dla funkcji systemu podatkowego

(fiskalna jako cel nadrzędny, a redystrybucyjna i stabilizacyjna
jako wspieranie tylko wybranych zadao?).

• Ustalenie i wprowadzenie rozwiązao gwarantujących pewnośd

i stabilnośd prawa podatkowego.

• Ustalenie możliwości pozyskania pozapodatkowych źródeł

wpływów do budżetu.

Czynniki ekonomiczno-społeczne

• Poziom rozwoju gospodarczego

paostwa

• Struktura działowa gospodarki
• Społeczny odbiór systemu

podatkowego (sprawiedliwe
rozłożenie obciążeo podatkowych)

Czynniki administracyjne

• Podział administracyjny paostwa i

jego organizacja

• Organizacja i rola

administracji

skarbowej

• Wprowadzanie nowych technik

„skarbienia” środków pochodzących
z podatków

Planowane dochody podatkowe w 2010

Wyszczególnienie

Plan na 2010

w mld zł

Struktura w 2010 r.

Dochody ogółem

248,9

100%

Dochody podatkowe w doch.
ogółem

223,2

89,7%

Dochody podatkowe
W tym
- podatki pośrednie
- podatki bezpośrednie

223,2

160,8

62,4

100,0 %

72,0 %
28,0 %

Podatki pośrednie

160,8

100,0 %

W tym
-VAT
- akcyza
- podatek od gier

106,2

53,1

1,5

66,0 %
33,1 %

0,9 %

Podatki bezposrednie

62,4

100 %

W tym
CIT
PIT
Podatek tonażowy

26,3
36,1

0,00001

42,1

57,9%

0,0

Efektywny system podatkowy

• Poszczególne podatki ustanawiane są w

sposób świadomy, dla osiągnięcia określonego
celu i działają efektywnie.

• Konstrukcja systemu podatkowego powinna

mied

neutralny

wpływ

na indywidualne

decyzje

dotyczące

konsumpcji,

produkcji,

inwestycji, wyboru czynników produkcji i
miejsca dla produkcji

Podatki występujące w Polsce

1. Podatek od towarów i usług VAT
2. Podatek akcyzowy
3. Podatek dochodowy od osób fizycznych
4. Podatek dochodowy od osób prawnych
5. Podatek od czynności cywilno-prawnych
6. Podatek od gier
7. Podatek od spadków i darowizn
8. Podatek od środków transportu

(od stycznia 1998r.

Dotyczy tylko wybranych środków transportu, pozostałe podmioty płacą
go w cenie benzyny)

cd.

9. Podatek od nieruchomości
10. Podatek od posiadania psów (

zamieniony w

połowie 2009 r. na opłatę)

11. Podatek rolny
12. Podatek leśny
13.Podatek tonażowy obowiązuje od stycznia

2007 r.

dotyczy przychodów osiąganych przez armatorów.

Zasady podatkowe

(wg A. Smith’a)

• Równości

• Pewności

• Dogodności

• Taniości

Funkcje podatków

• Fiskalna

• Ekonomiczna ( społeczna i gospodarcza)

• Stabilizacyjna

• Polityczna

Przedmiot opodatkowania/ podatek lub

inne obciążenie

( slajd opracowano na podstawie F.Grądalski, Wstęp do teorii opodatkowania s. 114)

1. Tworzenie dochodu

– podatek PIT, CIT, ryczałt

od przychodów ewidencjonowanych, karta
podatkowa.

2. Konsumpcja realnego produktu-

podatek VAT,

podatek akcyzowy, podatek od gier, oplata od
posiadania psów, oplta miejscowa, cła, opłata
urzędowa.

3. Oszczędzanie (akumulowanie)-

PIT, CIT, od

przychodów od kapitałów pieniężnych.

cd.

Zużycie czynników wytwórczych w procesie

produkcyjnym-

podatek akcyzowy, cła, opłaty

związane z korzystaniem ze środowiska,
podatek od środków transportu, podatek
rolny, leśny, opłata targowa, składki na ZUS, FP
i GFŚP.

Inwestowanie -

CIT, składki na ZUS, FP i GFŚP.

Posiadanie majątku -

podatek od

nieruchomości, środków transportu, rolny,
leśny, składka na KRUS

cd.

Przejmowanie majątku –

podatek od spadków

i darowizn.

Transakcje sprzedaż/kupno/zamiana-

podatek

od czynności cywilno prawnych

Wykład 5 17 marca

Optymalne opodatkowanie

• Minimalizowanie obciążeo podatkowych w

ramach obowiązujących przepisów prawa
podatkowego.

Wybór metody opodatkowania
Podwójne opodatkowania
Stosowanie cen transferowych
Strategia kosztowa i dochodowa
Szara strefa

Wnioski

System podatkowy a strategiczne cele rozwoju Polski.

Średniookresowa perspektywa poziomu fiskalizmu (górny poziom stały,
zmniejszanie fiskalizmu uzależnione od tempa spadku deficytu
budżetowego i udziału długu publicznego w PKB).

Zmiana

struktury

dochodów

podatkowych

(udział

podatków

pośrednich, bezpośrednich i „dochodów parapodatkowych”.

Określenie granic „uproszczenia” podatków.

Pewnośd i stabilnośd prawa podatkowego.

Docelowy model sytemu podatkowego a zmiany dokonywane w innych
krajach

Wykład 6 24 marca

Struktury rynku

• Konkurencja doskonała
• Czysty monopol
• Konkurencja monopolistyczna
• Oligopol

Charakterystyka 4 struktur rynkowych

Licz. firm

Swoboda
wejścia

Rodzaj
produktu

przykład

Doskonała
konkurencja

wiele

bardzo łatwa

homogeniczny

Pszenica, złoto

Czysty
monopol

jedna

zablokowana

Jeden produkt

Przedsiębiorstwo
użyteczności
publicznej

Konkurencja
monopolistyczna

wiele

względnie
łatwa

zróżnicowanie
produktu

Książki, odzież,
papier

Oligopol

kilka

trudna

Standaryzowane

lub
zróżnicowane

samochody
Stal, żarówki

Konkurencja doskonała

• Na rynku występuje wielu producentów, ale żaden

nie może wpływad na cenę rynkową dóbr

• Producenci są cenobiorcami (na tyle mały producent

lub konsument, ze jego sprzedaż i zakupy nie
wpływają na cenę rynkową)

• Cenodawca konsument lub producent na tyle duży,

że jego sprzedaż lub zakupy wpływają na cenę
rynkową

• Wszyscy producenci sprzedają dobra homogeniczne
• Pełna swoboda z wejścia i wyjścia z rynku

Krzywa popytu w warunkach monopolu

Popyt rynkowy jest zawsze nachylony w dół. Uczestnik
rynku konkurencji doskonałej stoi w obliczu krzywej
poziomej lub doskonale elastycznej krzywej popytu.

(uczestnik rynku nie może podnieśd nawet minimalnie ceny
wyrobu powyżej ceny rynkowej bez narażenia się na utratę
klientów)

Reguła produkcji MC=MR

• MC

(marginal cost)

– koszt kraocowy- dodatkowy

koszt

ponoszony

w związku z produkcją

dodatkowej jednostki określonego dobra

• MR

( marginal returns)

– przychód (utarg) kraocowy –

dodatkowy utarg osiągany przez firmę dzięki
sprzedaży dodatkowej jednostki sprzedaży

Zmiany ceny rynkowej

(wielkośd produkcji zalezy od

ceny rynkowej)

Czysty monopol

przeciwieostwo doskonałej

konkurencji

1.Jeden sprzedawca produktu nie

posiadającego substytutów danego
dobra

2.Zabezpieczone przed konkurencją

przy pomocy barier,
uniemożliwiających wejście na rynek
lub wyjście z rynku innym
podmiotom.

Bariery wejścia i wyjścia z rynku

koszty jakie

muszą ponieśd potencjalni konkurenci żeby móc

konkurowad

1. Monopolista jest jedynym właścicielem

strategicznego zasobu

2. Posiada patent lub prawa autorskie

uniemożliwiając powielanie produktu

3. Może posiadad prawo wyłączności sprzedaży

danego dobra na danym obszarze

4. Prawo do znaku firmowego
5. Produkcja na dużą skale , co wymaga wielkich

nakładów produkcyjnych.

( maszyny, środki finansowe)

Granice siły monopoli

• Siła monopolowa to zdolnośd firmy do

podnoszenia cen rynkowych wytwarzanych
przez siebie dóbr/usług poprzez zmniejszanie
produkcji

Rodzaje monopoli

• Monopol może mied charakter:
• paostwowy - kiedy prawo danego paostwa

pozwala świadczyd usługi lub produkowad
określony asortyment towarów tylko jednemu
podmiotowi (np. monopol spirytusowy,
monopol loteryjny itp.);

cd.

• wymuszony - kiedy jeden z producentów

towaru/usługi osiąga taką pozycję na rynku, że
pozostali producenci wypadają z rynku;

• naturalny - wynikający z natury dostarczanej

usługi/towaru, gdy ze względów technicznych
konkurencja wielu podmiotów jest niemożliwa
lub utrudniona (np. PKP, dostarczanie prądu,
telekomunikacja itp.).

Konkurencja monopolistyczna

1. Wielu producentów produkuje niewiele

różniące się produkty

2. Dominują formy konkurencji pozacenowej

np. reklama

3. Wejście na rynek względnie łatwe chociaż

pewnym ograniczeniem są koszty

4. Istnieją substytuty, zatem konsumenci mogą

wybrad innych producentów gdy firma
uczestnicząca w konkurencji podniesie cenę

Oligopol

1. Rynek złożony z dwóch lub kilku

producentów

2. Decyzje cenowe są wzajemnie zależne
3. Przedsiębiorstwa produkują produkty

identyczne lub bardzo zróżnicowane

4. Znaczne bariery wejścia na rynek

Wykład

31.03.2010

Rynek

paostwo

jako

mechanizmy koordynacji i optymalizacji
działalności gospodarczej

1. Paradygmat rynku model doskonałej

konkurencji:

• Efektywna alokacja zasobów

(alternatywne

sposoby ich wykorzystywania)

• Efektywna równowaga
• Maksymalizacja możliwej do osiągnięcia nadwyżki

ekonomicznej, czyli dobrobytu społecznego
(optimum Pareto)

Jeżeli w gospodarce występują niedoskonałości
rynku (naruszenie zasad konkurencji, zaburzenia
systemu indywidualnych praw własności pojawia
się potrzeba aktywności ekonomicznej paostwa

2. Paradygmat paostwa

regulacja publiczna w

gospodarce:

• Korygowanie błędów rynku w obszarze

ekonomicznym, społecznym, ekologicznym.

• Działalnośd paostwa za pomocą instytucji

publicznych i wyspecjalizowanych organów
regulacyjnych na mikroekonomiczne warunki
funkcjonowania podmiotów gospodarczych - decyzje

Obszary działalności paostwa

• Regulacja publiczna- bezpośrednie

oddziaływanie na podmioty gospodarcze

• Stabilizacja makroekonomiczna-

oddziaływanie pośrednie poprzez zmiany
poziomu parametrów, na których wysokośd
podmioty gospodarcze nie maja wpływu
(stawki podatkowe, stopy referencyjne BC,
stawki celna, składki na ubezpieczenia
społeczne itd.

Niedoskonały rynek-niedoskonałe paostwo

• Instytucje regulujące charakteryzują się odmiennymi

preferencjami niekiedy są one sprzeczne

• Mają różne możliwości wywierania presji
• Występuje asymetria informacji między instytucjami

politycznymi a regulacyjnymi

• Zawłaszczanie paostwa przez polityków i grupy

biznesowe

• Zawodnośd paostwa jako podmiotu koordynująco-

optymalizującego

Wpływ roli paostwa na przebieg zjawisk i

procesów gospodarczych

1. Niska inflacja, stabilizacja finansów

publicznych, równowaga zewnętrzna, to
zjawiska istotne ze względu na wzrost
gospodarczy ale, czy to nie będzie hamowało
osiągania przewag konkurencyjnych przez
polskie przedsiębiorstwa?

2. Ograniczanie własności paostwowej przez jej

dalszą prywatyzację

3. Doskonalenie systemu praw własności i

nadzoru właścicielskiego w firmach
prywatnych i publicznych

4. Liberalne i proefektywnościowe zmiany w

systemach regulacji publicznej w gospodarce
rynkowej

5. Tworzenie podstaw prawnych dla działania

samorządu gospodarczego, pracowniczego i
zawodowego

Skutki stosowania przepisów regulacyjnych

Za czy przeciw rozległej regulacji?

1. Przepisy w zakresie ochrony konkurencji,

bezpieczeostwa na drogach wspierają cele
publiczne ale mogą ograniczad konkurencję

2. Ustalanie cen w transporcie samochodowym,

komunikacji miejskiej, usługach maklerskich-
ustalanie cen i tworzenia barier wejścia
hamuje efekt efektywności.

( regulacja opłat w

energetyce spowodowała wzrost tych opłat np.
faworyzowała podmioty gospodarcze kosztem gospodarstw
domowych)

3. Gdy regulacje koncentrują się na cenach i

barierach wejścia to firmy mogą utrzymywad
poziom zysków kosztem np. jakości.

4. Instytucje regulacyjne ustalają ceny na

poziomie tzw. rozsądnej stopy rentowności
od zainwestowanego kapitału.

Wiele gałęzi nie jest obecnie i nie było wcześniej

naturalnymi monopolami (np. transport sam.
Lotniczy) co umniejsza teorie regulacji opartej o
interes publiczny na rzecz teorii zorientowanej na
specyfikę danej gałęzi)

Deregulacja?

1. Wycofanie się paostwa z np. kontroli cen

biletów lotniczych.

2. Deregulacja w sektorze bankowym? vide

kryzysy

3. Koszty regulacji muszą byd niższe od jej

efektów

Wykład 21.04.2010

Wydatki publiczne i ich

efektywnośd !

•Obecny

kryzys

pokazuje

jak

ważna

odpowiedzialna musi byd polityka paostwa w
celu ustabilizowania finansów paostwa i wejścia
gospodarki na ścieżkę wzrostu.
•Przesłanki do wprowadzenia reguł fiskalnych w

Polsce.

1. Opóźnienia w polityce budżetowej
2. Skłonnośd polityków do podnoszenia deficytu
3. Utworzenie strefy euro

• Reguły fiskalne są obecnie

powszechnie stosowanym
narzędziem w celu stabilizowania
finansów publicznych.

• „ odpowiednia reguła fiskalna”

Zgodnie z definicją (G.Kopits’a i S. Symansky) reguła
fiskalna to:

permanentne ograniczanie polityki

fiskalnej, odzwierciedlonej wskaźnikami
budżetowymi, które wskazują na jej postępy.

• Zasady tworzenia reguły fiskalnej:

1. Dokładne określenie wskaźnika budżetowego (

deficytu

budżetowego, deficytu strukturalnego, wydatki ogółem, dochody podatkowe itd.)

2. Nadanie regułom wysokiej rangi prawnej, ustawa

zasadnicza, uofp oraz długofalowy ich charakter

3. Prostota i jasnośd w sformułowaniu reguły
4. Wybór reguły spójnej ze średnio i –długookresową

strategią finansowa i gospodarczą kraju.

Rodzaje reguł budżetowych stosowanych w UE

Reguła salda
budżetowego

Złota reguła
pokrycie
dochodami
budżetowymi
wydatków
bieżących a
wydatki
majątkowe
finansowanie
długiem

Reguła
zrównoważonego
budżetu –
dochody = wydatki

Limit deficytu
budżetowego w
wartościach
nominalnych

Limit deficytu w
relacji do PKB

Limit
strukturalnego
deficytu
budżetowego

Reguła zadłużenia

Limit długu w
wartościach
nominalnych

Limit długu do PKB

Limit długu w
relacji do
możliwości jego
obsługi

Inne

Reguła
wydatkowa

Limit wydatków w
wartościach
nominalnych

Limit wydatków w
wartościach
realnych

Nominalna stopa
wzrostu wydatków
budżetowych

Realna stopa
wzrostu wydatków
budżetowych.

Inne

Reguła
dochodowa

Poziom obciążeo
podatkowych jako
% PKB

Reguła oparta na
zmianie stawek
podatkowych

Możliwości i
poziom alokacji
dodatkowo
wypracowanych
dochodów
budżetowych

Inne

Stosowanie reguł w UE w 2008r.

1. Reguła salda budżetowego 26 paostw
2. Reguła zadłużenia 18
3. Reguły wydatkowe 17
4. Reguły dochodowe 6

1. Reguły o charakterze ponadnarowowym
• Kryteria fiskalne UE
• Pakt Stabilności i Wzrostu z 1997r.

Zreformowany w 2005

2. Reguły krajowe
• W 2008 roku tylko Grecja, Malta i Cypr nie

ustanowiły żadnych reguł fiskalnych

Jakie reguły dla Polski

• Reguła wydatkowa tzw. reguła Belki (2002)-

wydatki budżetowe mogły rosnąd w tempie nie wyższym niż
inflacja plus 1 punkt procentowy.

• Reguła salda budżetowego (2007)

tzw. kotwica

budżetowa wartośd nominalna deficytu budżetowego nie
może przekroczyd 30 mld zł

• Zaostrzono zapisy od 2010 dotyczące sankcji za przekroczenie

progów ostrożnościowych długu ( 50-55% pow. 60%)

• W 2009 wprowadzono obowiązek przekazywania procentowo

określonej kwoty przychodów z prywatyzacji w danym roku na
Fundusz Rezerwy Demograficznej

• Udzielone gwarancje i poręczenia SP w relacji

do PKB nie mogą przekroczyd 4,5% a wypłaty
1,4%.

• W 2010 dwie reguły wydatkowe. Maksymalny

wzrost wydatków elastycznych o wskaźnik
inflacji + 1 punkt procentowy.

Klasyfikacja wg trzech głównych funkcji

1. Wg funkcji klasycznej
2. Wg funkcji społecznej
3. Wg funkcji gospodarczej

Wydatki publiczne w PKB

Wydatki ogółem

klasyczne

społeczne

gospodarcze

EU -27

46,1

10,4

29,4

6,3

Polska

42,1

plan 2009 43.0

8,6

29,1

4,4

Estonia

33,2

Szwecja

56,1

42,0

najwyższe

Francja

51,1

3,7

najniższe

Dania

53,6

Cypr

34,0

13,4

najwyższe

USA

34,4

Korea

32,7

najniższe

Struktura wydatków sektora publicznego

wg 10 funkcji zgodnie z systemem COFOG

Rodzaje wydatków

Unia Europejska

Polska

Wydatki ogółem

100,0 %

Ochrona socjalna

40,2

39,9

Ochrona zdrowia

14,0

12,5

Służby okołopaostwowe

13,9

13,5

Edukacja

11,1

14,3

Gospodarka

7,7

8,7

Bezpieczeostwo publiczne

3,8

4,0

Obrona narodowa

3,4

2,4

Rekreacja, kultura, religia

2,2

2,4

Gos. Mieszkan. i komunalna

2,2

3,3

Ochrona środowiska

1,5

1,4

Wielkośd i struktura wydatków w Polsce

2005

2006

2007

2008

W mld
zł

W % PKB

W mld zł

W % PKB

W mld zł

W % PKB

W mld zł

W % PKB

PKB

983,3

100,0

1057,9

100,0

1167,8

100,0

1208,4

100,0

Sektor
publiczny
ogółem

412,1

41,9

442,6

41,8

483,2

41,1

534,0

42,0

W tym:

Rządowy

163,3

16,6

170,7

16,1

199,3

16,9

217,3

17,1

Samorządowy

122,8

12,5

137,2

13,0

147,7

12,6

166,1

13,1

Ubezpieczeo
społecznych

126,1

12,8

134,6

12,7

136,2

11,6

150,5

11,8

Wykład 5.05.2010

Deficyt i dług publiczny

zagrożenie dla rozwoju gospodarczego i społecznego?

Wysokie deficyty budżetowe i wzrastający

stosunek długu publicznego do PKB wzbudzają

od lat dyskusję na temat kształtu polityki

fiskalnej

• Deficyt budżetowy oznacza nadwyżkę

wydatków nad dochodami

t,t

= O

t,t

- R

t,t

t – początek okresu
t

- koniec badanego okresu

O – wydatki budżetowe
R -dochody budżetowe

Deficyt oficjalny

D= ( G + H + rB)-T

G – wydatki paostwa na dobra i usługi
H –transfery
r – stopa oprocentowania długu
B – wielkośd długu publicznego
T - podatki

Deficyt podstawowy

D = G + H –T

Pomija odsetki wypłacane od długu publicznego

Baumol i Blinder

1. Kiedy wzrost deficytu jest elementem polityki

fiskalnej wówczas można spodziewad się
wzrostu PKB, stóp procentowych i inflacji

2. Kiedy wzrost deficytu następuje na skutek

recesji wtedy można oczekiwad spadku tych
wielkości

Czynniki decydujące o równowadze budżetowej

• Ekonomiczne
• Organizacyjne
• Techniczne
• Polityczne

Przyczyny powstawania deficytu

budżetowego

• Nadmierne wydatki
• Zbyt niskie podatki
• Istnienie silnych grup roszczeniowych i

związane z tym nadmierne rozbudowanie
socjalnych funkcji paostwa

Rodzaje deficytu

• Deficyt podstawowy
• Deficyt rzeczywisty
• Deficyt strukturalny
• Deficyt cykliczny
• Deficyt ekonomiczny

Finansowanie deficytów

Najczęściej wymienia się następujące sposoby

finansowania:

• Emisja skarbowych papierów wartościowych

nabywanych przez podmioty niebankowe (

gospodarstwa

domowe, przedsiębiorstwa niefinansowe, inwestorzy instytucjonalni

)

oraz nabywane przez banki

• Korzystanie z kredytów bankowych
• Korzystanie z kredytów międzynarodowych

instytucji finansowych

• Wpływy z prywatyzacji majątku paostwowego

W Polsce wprowadzono ustawowy zakaz finansowania deficytu

budżetowego przez bank centralny ponieważ w praktyce uważa się, że jest

to najbardziej inflacjogenny sposób finansowania deficytu.

Dług publiczny

• Dług publiczny to zobowiązania władz

publicznych (paostwowych i samorządowych)z
tytułu zaciągniętych pożyczek

Zarządzanie długiem publicznym

1. Decyzje wpływające na rozmiar, strukturę i

terminy zapadalności

2. Zaspakajanie potrzeb pozyczkowych-

ustalanie i realizacja strategii zarządzania
długiem

Skutki długu publicznego

(nadmiernego)

• Zbyt wysokie koszty obsługi –

na które brakuje

środków w budżecie, co powoduje tzw. pułapkę zadłużenia

• Duży udział długu zagranicznego –

ryzyko presji

dewaluacyjnej w sytuacji, gdy inwestorzy zagraniczni nie
zechcą dłużej refinansowad długu zagranicznego rządu

• Wysokie stopy procentowe

– hamowanie wzrostu

gospodarczego oraz wzrost relacji zadłużenia do PKB

Wykład 19.05.2010

Zamówienia publiczne

• Racjonalne zarządzanie wydatkami

publicznymi:

1. Wyznaczenie organu administracji

paostwowej

2. Określenie zasad postępowania ze

wskazaniem konsekwencji za
nieprzestrzeganie tych reguł.

3. 1+2

101

• Zamówienia publiczne są istotnym instrumentem

oddziaływania

paostwa

funkcjonowanie

poważnego obszaru życia gospodarczego kraju. W
nowoczesnych gospodarkach paostwo

należy do

jednego z największych podmiotów działających na
rynku. W Polsce sektor publiczny jest

obecnie

największym odbiorcą towarów i usług.

Zatem zamówienia sektora publicznego mogą

przyczyniad się do rozwoju wielu firm i wywierad
istotny wpływ na konkurencyjnośd gospodarki.

102

• Decyzje w ramach zamówieo publicznych

podejmowane są w trybie administracyjnym a
nie w oparciu o mechanizm rynkowy. Dlatego,
jak się wydaje, narażone są one na naciski o
charakterze politycznym, ekonomicznym
organizacyjnym,

co stwarza realne

niebezpieczeostwo nadużyd i korupcji.

W celu ograniczenia wymienionego

zagrożenia należy poszukiwad rozwiązao
administracyjnych hamujących czynnik
arbitralności przy wyborze oferenta.

103

• Administracja publiczna wydatkując środki

publiczne na zaspokojenie potrzeb publicznych
musi bezwzględnie przestrzegad zasad
skuteczności, oszczędności i racjonalności
zgromadzonych środków publicznych.
Jednocześnie zamówienia publiczne mają
zapewnid jawnośd i bezstronnośd działao
gospodarczych oraz równorzędne traktowanie
podmiotów ubiegających się o przyznanie
zamówienia publicznego.

104

• System zamówieo publicznych opiera się na

sześciu zasadach: zasadzie równości, uczciwej
konkurencji, powszechności dostępu do
zamówieo, jawności, zasadzie
dokumentowania na piśmie i zasadzie
udzielania zamówieo w trybie przetargu
nieograniczonego.

105

Prawo zamówieo publicznych z 2004 r.

• Ustawa z 29 stycznia 2004, prawo zamówieo

publicznych ze zmianami z 7 kwietnia 2006 o
zmianie prawo zamówieo publicznych i ustawy
o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny
finansów publicznych ( Dz.U nr 79 poz. 551)

• Dyrektywa 2004/18/WE z 31 marca 2004 w

sprawie koordynacji procedur udzielania
zamówieo publicznych na roboty budowlane,
dostawy i usługi

106

• Dyrektywa 2004/17/WE w sprawie

koordynacji procedur udzielania zamówieo
publicznych w sektorach gospodarki wodnej,
energetyki, transportu i usług pocztowych –
tzw dyrektywa sektorowa.

107

Tryby udzielania zamówieo

• Przetarg nieograniczony
• Przetarg ograniczony
• Negocjacje z ogłoszeniem
• Negocjacje bez ogłoszenia
• Dialog konkurencyjny, zamówienie z wolnej

reki

• Zapytanie o cenę
• Licytacja elektroniczna

108

Zamówienia sektorowe

• Przetarg nieograniczony
• Przetarg ograniczony
• Negocjacje bez ogłoszenia
• Negocjacje z ogłoszeniem
• Dialog konkurencyjny
• Zamówienie z wolnej ręki

109

Procedury

• Procedura uproszczona – szacunkowa wartośd

zamówienia mieści się w przedziale ( 14 tys.
euro) i jest mniejsza niż wyrażona w złotych
równowartośd 137 tys. euro dla dostaw, 211
tys. euro dla usług oraz 5278 euro dla robót
budowlanych.

• Procedura pełna – postępowania o wartości:

dostawy od 137 tys. euro, usługi od 211 tys.

euro do 10 mln euro, roboty budowlane od
5278 euro do 20 mln euro

110