dietetyk 321[11] z3 09 n

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Jolanta Graczek

Prowadzenie dokumentacji żywieniowej pacjentów
321[11].Z3.09

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
dr inż. Jacek Anioła
dr inż. Joanna Bajerska

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Ewa Superczyńska

Konsultacja:
dr hab. inż. Henryk Budzeń

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[11].Z3.09
„Prowadzenie dokumentacji żywieniowej pacjentów”, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu dietetyk.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Przykładowe scenariusze zajęć

5. Ćwiczenia

5.1. Zasady przeprowadzania wywiadu z pacjentem

5.1.1. Ćwiczenia

5.2. Gromadzenie danych o pacjencie

5.2.1. Ćwiczenia

5.3. Prowadzenie dokumentacji pacjentów. Planowanie dietoterapii

5.3.1. Ćwiczenia

6. Ewaluacja osiągnięć ucznia

7. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Przekazujemy Państwu poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu

zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie dietetyk.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności jakie uczeń powinien już posiadać, aby
bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności jakie będą kształtowane w czasie zajęć,

−

przykładowe scenariusze zajęć,

−

zestawy ćwiczeń ze wskazówkami na temat ich realizacji, sposobem wykonania
i środkami dydaktycznymi,

−

ewaluację osiągnięć ucznia – przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego,

−

literaturę uzupełniającą.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami, zwłaszcza

metodami praktycznymi i aktywizującymi takimi jak:

−

tekstu przewodniego,

−

dyskusja dydaktyczna,

−

ćwiczenia praktyczne,

−

metoda projektu,

−

pokaz z objaśnieniem.
Formy organizacyjne pracy uczniów podczas zajęć powinny być zróżnicowane

z uwzględnieniem pracy w parach i grupach.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

Przed przystąpieniem do wykonywania ćwiczeń praktycznych na stanowisku

komputerowym, należy koniecznie zwrócić uwagę ucznia na zachowanie przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy. Dlatego, na początku pierwszych zajęć należy zaznajomić
uczniów z regulaminem obowiązującym w pracowni. Konieczne jest bezwzględne
wymaganie od uczniów stosowania się do wszystkich zasad higieny pracy oraz regulaminu
pracowni.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

321[11].Z3.01

Planowanie podstawowego żywienia

dietetycznego oraz diet w chorobach

na tle niedoborów żywieniowych

321[11].Z3.02

Planowanie diety

lekko strawnej

321[11].Z3.05

Planowanie diety

bogatobiałkowej

i diety

niskobiałkowej

321[11].Z3.06

Planowanie diety

z ograniczeniem

tłuszczu

oraz diety

z ograniczeniem

łatwo przyswajalnych

węglowodanów

321[11].Z3

Żywienie dietetyczne

321[11].Z3.04

Planowanie diety

z ograniczeniem

substancji

pobudzających

wydzielanie soku

żołądkowego oraz

diet

w zaburzeniach

czynnościowych

jelit

321 [11].Z3.03

Planowanie diety

ubogoenergetycznej

321[11].Z3.07

Planowanie diet

z modyfikacjami

składników

mineralnych

i diet

z modyfikacjami

konsystencji

321[11].Z3.09

Prowadzenie dokumentacji

żywieniowej pacjentów

321[11].Z3.08

Planowanie diet

niestandardowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

charakteryzować żywność jako źródło składników pokarmowych,

−

charakteryzować budowę chemiczną składników pokarmowych oraz ich znaczenie dla
organizmu człowieka,

−

określać cele i założenia żywienia dietetycznego,

−

charakteryzować diety lecznicze,

−

stosować normy żywienia podczas oceny oraz planowania żywienia indywidualnego
i grupy ludności,

−

posługiwać się tabelą zamiany produktów,

−

planować żywienie pacjenta odpowiednio do jego wieku, aktywności fizycznej, stanu
fizjologicznego, upodobań i zasad prawidłowego odżywiania.

−

definiować podstawowe pojęcia z zakresu żywienia i stanu odżywienia organizmu,

−

charakteryzować metody oceny sposobu żywienia,

−

charakteryzować metody oceny stanu odżywienia,

−

interpretować wyniki oceny stanu odżywienia,

−

oceniać sposób żywienia pacjenta indywidualnego i grupy osób,

−

interpretować wyniki oceny sposobu żywienia,

−

określać wpływ błędów żywieniowych na stan odżywienia,

−

dostrzegać i reagować na błędy żywieniowe występujące w środowisku,

−

określać zasady dietoterapii,

−

wyjaśniać zasady leczenia żywieniowego,

−

stosować wiedzę z zakresu patologii i diagnostyki chorób w planowaniu dietoterapii,

−

planować jadłospisy dla ludzi chorych,

−

dobierać rodzaje diet odpowiednio do stanu zdrowia, możliwości metabolicznych,
rodzaju leczenia i cech indywidualnych organizmu osoby chorej,

−

dobierać produkty i potrawy do poszczególnych rodzajów diet oraz stanów chorobowych,

−

oceniać sposób żywienia ludzi chorych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

przeprowadzić wywiad żywieniowy z pacjentem,

−

zaplanować dietę i jej modyfikację zgodnie ze zleceniem lekarza,

−

ocenić bieżące spożycie żywności przez pacjenta,

−

zastosować metody szybkiej oceny sposobu żywienia pacjentów,

−

ocenić zmiany w stanie odżywienia pacjenta,

−

zastosować metody szybkiej oceny stanu odżywienia pacjentów,

−

określić zagrożenia wynikające z niedożywienia pacjenta,

−

posłużyć się programem komputerowym do oceny sposobu żywienia,

−

wypełnić dokumentację żywieniową pacjentów,

−

określić zalecenia żywieniowe dla pacjenta po zakończeniu leczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca

..........................................................................

Modułowy program nauczania:

Dietetyk 321[11]

Moduł:

Żywienie dietetyczne 321[11].Z3

Jednostka modułowa:

Prowadzenie dokumentacji żywieniowej pacjentów
321[11].Z3.09

Temat: Jak rozmawiać z pacjentem?

Cel ogólny: Określenie zasad prowadzenia rozmowy dietetyka z pacjentem.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

scharakteryzować wywiad dietetyczny,

−

wymienić i scharakteryzować etapy wywiadu dietetycznego,

−

wymienić i zastosować zasady formułowania pytań podczas wywiadu z pacjentem,

−

przygotować się do rozmowy z pacjentem,

−

zastosować zasady nawiązywania relacji z pacjentem.

Metody nauczania–uczenia się:

−

mapa mentalna,

−

pogadanka,

−

objaśnienie,

−

metoda przypadków,

−

dyskusja dydaktyczna,

−

inscenizacja.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

praca indywidualna,

−

praca w parach.

Czas: 6 godzin dydaktycznych

Środki dydaktyczne:

−

papier na notatki,

−

arkusz papieru formatu A1,

−

długopis, kolorowe pisaki,

−

arkusz ćwiczeń (tabela),

−

zeszyt,

−

tablica magnetyczna i magnesy do przymocowania plakatu,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura dotycząca zasad prowadzenia rozmowy z pacjentem,

−

film dydaktyczny i sprzęt do jego odtwarzania,

−

krzesła, stolik do otworzenia fragmentu scenki, ewentualnie inne rekwizyty.

Przebieg zajęć:
1. Sprawy organizacyjne.
2. Nawiązanie do tematu, omówienie zajęć.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. Realizacja zajęć:

I. Nauczyciel prosi uczniów o przypomnienie zasad nawiązywania i utrzymywania

stosunków międzyludzkich. Aby przypomnieć sobie te informacje, grupa ćwiczeniowa
wspólnie tworzy mapę mentalną na ten temat. Mapa powstaje w ten sposób, że
uczniowie, którzy się zgłoszą podchodzą do naklejonego na tablicy dużego arkusza
papieru

umieszczonym

centralnie

hasłem

„Kontakty

międzyludzkie”

i wpisują związane z tym własne skojarzenia. Kolejne osoby mogą rozwijać
skojarzenia swoich poprzedników lub wpisywać własne. Po zakończeniu mapy
nauczyciel pomaga uczniom w uporządkowaniu wiadomości, ewentualnie je
uzupełnia.

II. Nauczyciel prosi uczniów o przeczytanie materiału nauczania z poradnika dla ucznia

na temat zasad przeprowadzania rozmowy z pacjentem. Następnie nauczyciel inicjuje
dyskusję na ten temat. Podkreśla aspekt psychologiczny takiej rozmowy i proponuje
dodatkową literaturę.

III. Uczniowie oglądają film dydaktyczny poświęcony rozmowie dietetyka z pacjentem.

Po jego obejrzeniu nauczyciel prosi uczniów o uwagi na temat przebiegu obejrzanej
rozmowy.

4. Zapoznanie uczniów z tematami ćwiczeń:

UWAGA: Realizacja ćwiczeń powinna odbywać się zgodnie ze wskazówkami zawartymi

w poradniku. Poradnik dla nauczyciela str. 12, 13, 14.

Ćwiczenie 1

Wypisz odpowiednie zwroty grzecznościowe, pytania i sformułowania, niezbędne

podczas rozmowy z pacjentem, w czasie pierwszej i kolejnych wizyt pacjenta, uwzględniając
fazy wywiadu dietetycznego:
1) wstęp do wywiadu – faza przywitania,
2) główna część wywiadu – wprowadzenie do rozmowy, podtrzymanie rozmowy,

ukierunkowanie wywiadu,

3) zakończenie wywiadu – zachęcenie pacjenta do stosowania diety i do dalszych wizyt.

Tabela do ćwiczenia 1 (wzór)

Pierwsza wizyta – przykłady zwrotów

Kolejne wizyty – przykłady zwrotów

Kolejne fazy
wywiadu

Propozycja

zwrotów

Uwagi

Propozycja

zwrotów

Uwagi

Wstęp do
wywiadu

Główna część
wywiadu

Zakończenie
wywiadu

Ćwiczenie 2

Przygotuj rozmowę między dietetykiem a pacjentem:

1) w szpitalu,
2) w gabinecie dietetycznym.

Ćwiczenie 3

Opisz, w jaki sposób na stosunki interpersonalne wpływa odległość między rozmówcami

oraz właściwe ustawienie krzeseł. Rozważ następujące przykłady:
1) rozmówców rozdziela biurko, dietetyk siedzi w wysokim fotelu, pacjent na krześle,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) rozmówcy siedzą na jednym poziomie (ta sama wysokość krzeseł) w dużej odległości bez

pośrednictwa biurka,

3) pacjent leży w łóżku, dietetyk stoi.

Wynotuj przeszkody, jakie mogą nastąpić w komunikacji w wymienionych przypadkach

i zaproponuj sposób usunięcia ewentualnych przeszkód.

−

nauczyciel obserwuje pracę uczniów, udzielając w razie potrzeby rad i wskazówek,

−

uczniowie na bieżąco korygują swoją pracę,

−

po zakończeniu każdego ćwiczenia nauczyciel dokonuje krótkiego podsumowania
ćwiczenia, wskazując na realizowane cele zajęć.

Zakończenie zajęć

Podsumowanie zajęć i ocena zaangażowania poszczególnych uczniów.

Praca domowa

Przygotuj pytania do krótkiego wywiadu żywieniowego, który dietetyk przeprowadzi

z dzieckiem (10-cio letnim), przebywającym w szpitalu na leczeniu.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

Ustna wypowiedź uczniów na temat treści i sposobu prowadzenia zajęć lub technika
„walizka” – co zabieram do domu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca

..........................................................................

Modułowy program nauczania:

Dietetyk 321[11]

Moduł:

Żywienie dietetyczne 321[11].Z3

Jednostka modułowa:

Prowadzenie dokumentacji żywieniowej pacjentów
321[11].Z3.09

Temat: Zakładanie dokumentacji żywieniowej pacjenta.

Cel ogólny: Określenie zasad zakładania dokumentacji żywieniowej pacjenta.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

założyć kartotekę żywieniową pacjenta,

−

zastosować zasady ochrony danych pacjenta,

−

wykorzystać program komputerowy do gromadzenia danych o pacjencie.

Metody nauczania–uczenia się:

−

dyskusja dydaktyczna,

−

instruktaż,

−

ćwiczenia praktyczne.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

praca w parach,

−

praca indywidualna.

Czas: 4 godziny dydaktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura dotycząca dokumentacji żywieniowej pacjenta,

−

zeszyt,

−

arkusz papieru w kratkę formatu A4,

−

długopis, ołówek, linijka,

−

wzory dokumentów żywieniowych pacjentów,

−

kalkulator, odpowiednie siatki centylowe i niezbędne do wykonania obliczeń wzory,

−

stanowisko komputerowe z odpowiednim oprogramowaniem dietetycznym i drukarką,

−

rzutnik multimedialny i ekran.

Przebieg zajęć:
1. Sprawy organizacyjne.
2. Nawiązanie do tematu, omówienie celów zajęć.
3. Realizacja zajęć:

Nauczyciel prezentuje przykładowe wzory dokumentacji żywieniowej pacjentów
i omawia sposób ich wypełniania. Zwraca przy tym uwagę na potrzebę staranności
i dyskrecji. Rozdaje uczniom wzory druków i prosi o zapoznanie się z nimi.
Następnie odpowiada na ewentualne pytania uczniów związane ze sposobem
wypełniania tych dokumentów.

II. Nauczyciel prezentuje uczniom wybrany program komputerowy przeznaczony dla

dietetyków – objaśnia sposób prowadzenia kartoteki żywieniowej pacjentów.
Do tego celu może wykorzystać rzutnik multimedialny.

4. Zapoznanie uczniów z tematami ćwiczeń:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 1

Dokonaj analizy wzorów różnych kart dietetycznych pacjentów żywieniowych.

UWAGA: Realizacja ćwiczenia 1 powinna odbywać się zgodnie ze wskazówkami

zawartymi w poradniku. Poradnik dla nauczyciela str. 15.

Ćwiczenie 2

Wypełnij przykładowy druk kartoteki.

−

nauczyciel podaje uczniom dane pacjenta (opisuje przygotowany „przypadek” pacjenta
żywieniowego) i prosi uczniów o uzupełnienie kartoteki tego pacjenta, następnie
sprawdza poprawność wykonania ćwiczenia

Ćwiczenie 3

Wypełnij elektroniczną kartotekę pacjenta.

−

nauczyciel prosi uczniów o założenie kartoteki elektronicznej pacjentowi, którego
przypadek został opisany w poprzednim ćwiczeniu,

−

po zakończeniu ćwiczenia sprawdza poprawność wykonania zadania, jeśli uczniowie
mają problemy z jego wykonaniem zwiększa liczbę ćwiczeń.

−

nauczyciel obserwuje pracę uczniów podczas ćwiczeń, udzielając w razie potrzeby rad
i wskazówek,

−

uczniowie na bieżąco korygują swoją pracę,

−

po zakończeniu każdego ćwiczenia nauczyciel dokonuje krótkiego podsumowania
ćwiczenia, wskazując na realizowane cele zajęć.

Zakończenie zajęć

Podsumowanie zajęć i ocena zaangażowania poszczególnych uczniów.

Praca domowa

Odszukać, jakie dokumenty prawne chronią dane pacjenta.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

„Mówiąca ściana” – uczniowie naklejają kolorowe karteczki na tablicy ze swoją oceną
przebiegu, organizacji zajęć oraz zdobytej wiedzy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. ĆWICZENIA

5.1. Zasady przeprowadzania wywiadu z pacjentem

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wypisz odpowiednie zwroty grzecznościowe, pytania i sformułowania, niezbędne

ukierunkowanie wywiadu,

3) zakończenie wywiadu – zachęcenie pacjenta do stosowania diety i do dalszych wizyt.

Tabela do ćwiczenia 1

Pierwsza wizyta – przykłady zwrotów

Kolejne wizyty – przykłady zwrotów

Kolejne fazy
wywiadu

Propozycja

zwrotów

Uwagi

Propozycja

zwrotów

Uwagi

Wstęp do
wywiadu

Główna część
wywiadu

Zakończenie
wywiadu

Wskazówki do realizacji
Ćwiczenie należy przeprowadzić w parach lub zespołach 3 osobowych. Nauczyciel

powinien zwrócić uwagę uczniom na cel ćwiczeń. Ćwiczenie ma przygotować dietetyka do
prowadzenia rozmów z pacjentami, które nie mogą zawsze przebiegać zgodnie z jednym
ustalonym schematem, ponieważ każdy pacjent prezentuje inną osobowość. Dlatego po
zakończeniu ćwiczeń należy zainicjować dyskusje na ten temat oraz wskazać uczniom
ewentualne błędy a także umożliwić dokonanie korekty.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeprowadzić dyskusję na temat wywiadu i zebrać propozycje odpowiednich

sformułowań,

2) uzupełnić tabelę,
3) przeczytać propozycje poszczególnych par w ramach grupy (w skład grupy wchodzą 2

lub 3 pary, zatem będą 2 lub 3 różne propozycje),

4) wymienić uwagi na temat poszczególnych propozycji,
5) zanotować uwagi w tabeli.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

dyskusja dydaktyczna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura dotycząca przeprowadzania rozmowy z pacjentem,

−

wzór tabeli, papier na notatki,

−

długopis.

Ćwiczenie 2

Przygotuj rozmowę między dietetykiem a pacjentem:

1) w szpitalu,
2) w gabinecie dietetycznym.

Wskazówki do realizacji
Podczas ćwiczeń uczniowie powinni zwrócić uwagę na nieco inny przebieg porady

w warunkach szpitalnych oraz w poradni. Nauczyciel powinien podkreślić konieczność
stworzenia odpowiedniej atmosfery do rozmowy poradniczej w każdym przypadku. Po
zakończeniu ćwiczenia powinna wywiązać się na ten temat dyskusja.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) wybrać jedną z zaproponowanych wersji rozmów,
2) zaplanować warunki rozmowy – dobór mebli i sposób ich ułożenia oraz aranżację

przestrzeni do rozmowy w wybranych warunkach,

3) wypisać wszystkie niezbędne pomoce, narzędzia i sprzęty do przeprowadzenia tej

rozmowy,

4) przygotować zaplanowane pomoce, narzędzia, sprzęty i zaaranżować miejsce rozmowy,
5) omówić na forum grupy sposób wykonania zadania,
6) poprosić pozostałe osoby w grupie o ocenę przygotowania rozmowy wraz

z uzasadnieniem,

7) dokonać ewentualnej korekty w sposobie wykonania ćwiczenia,
8) sporządzić listę pomocy i sprzętu, niezbędnych do przeprowadzenia wywiadu

z pacjentem w ramach całej grupy ćwiczeniowej.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

dyskusja dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

−

papier formatu A4,

−

długopis,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura dotycząca przeprowadzania rozmowy z pacjentem,

−

sprzęt niezbędny do przeprowadzenia rozmowy zaplanowanej przez ucznia (np. krzesła,
stolik lub biurko).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Opisz, w jaki sposób na stosunki interpersonalne wpływa odległość między rozmówcami

oraz właściwe ustawienie krzeseł. Rozważ następujące przykłady:
1) rozmówców rozdziela biurko, dietetyk siedzi w wysokim fotelu, pacjent na krześle,
2) rozmówcy siedzą na jednym poziomie (ta sama wysokość krzeseł) w dużej odległości bez

pośrednictwa biurka,

3) pacjent leży w łóżku, dietetyk stoi.

Wynotuj przeszkody, jakie mogą nastąpić w komunikacji w wymienionych przypadkach

i zaproponuj sposób usunięcia ewentualnych przeszkód.

Wskazówki do realizacji
Po samodzielnym opracowaniu ćwiczeń przez uczniów wskazane jest zaimprowizowanie

wstępu do rozmowy poradniczej w różnych, zaproponowanych w ćwiczeniu przypadkach,
aby udowodnić rozważania teoretyczne. Po obejrzeniu fragmentów scenek powinna
wywiązać się dyskusja.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) określić sposoby aranżacji przestrzeni podczas rozmowy (lub skorzystać z bibliografii

zamieszczonej w poradniku),

2) określić jakie przeszkody w komunikacji mogą nastąpić w wymienionych przypadkach,

wynotować je,

3) przedyskutować w parach swoje spostrzeżenia i zaproponować możliwości usunięcia

przeszkód komunikacyjnych w poszczególnych przypadkach,

4) przygotować sprzęt do prezentacji scenek,
5) zaprezentować opisane przypadki.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

metoda przypadków,

−

dyskusja dydaktyczna,

−

inscenizacja.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura dotycząca przeprowadzania rozmowy z pacjentem,

−

sprzęt do zaprezentowania scenek (meble),

−

papier, długopis.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.2. Gromadzenie danych o pacjencie

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj analizy wzorów różnych kart dietetycznych pacjentów.

Wskazówki do realizacji
Nauczyciel powinien przygotować różne wzory dokumentów pacjenta, wskazane jest

zademonstrowanie uczniom takiej dokumentacji w wersji elektronicznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeanalizować wzory różnych dokumentów przedstawionych przez nauczyciela,
2) porównać informacje i dane jakie się w tych dokumentach zamieszcza,
3) wypisać w zeszycie niezbędne informacje, jakie powinny znajdować się w tzw. kartotece

pacjenta.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz,

−

ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

wzory dokumentów pacjentów,

−

zeszyt, długopis,

−

ewentualnie elektroniczna wersja kartoteki pacjenta – stanowisko komputerowe
z oprogramowaniem (wskazany jest rzutnik multimedialny, który ułatwia prezentację).

Ćwiczenie 2

Opracuj mapę mentalną (mapę skojarzeń) do zagadnienia: „Wywiad dietetyczny”.

Wskazówki do realizacji
Uczniowie pracują w parach lub małych grupach. Mapa ma na celu uporządkowanie

i utrwalenie poznanych treści. Należy uświadomić uczniom cel tworzenia map.
Po sporządzeniu map, uczniowie prezentują swoje prace na forum grupy. Wskazane jest
wcześniejsze opracowanie zasad punktacji i przedstawienie ich uczniom przed rozpoczęciem
ćwiczeń. Proponuję ocenić stronę merytoryczną i przejrzystość map. Podczas opracowywania
map nauczyciel może pomagać uczniom w usystematyzowaniu informacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z informacjami dotyczącymi wywiadu dietetycznego,
2) uporządkować informacje, dzieląc je na spójne fragmenty, zgodnie z własnymi

skojarzeniami,

3) przedstawić graficznie omawiany temat,
4) zaprezentować swój plakat na forum grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

dyskusja dydaktyczna (technika map mentalnych).

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura dotycząca gromadzenia danych o pacjencie,

−

arkusz papieru format A1,

−

kolorowe pisaki,

−

tablica magnetyczna i magnesy do przymocowania plakatów.

Ćwiczenie 3

Zaprojektuj kwestionariusz żywieniowy dla pacjenta, który zgłosił się po poradę

dietetyczną.

Wskazówki do realizacji
Ćwiczenie może być wykonywane indywidualnie lub w parach. Celem ćwiczenia jest

wyrobienie umiejętności zadawania prostych, zrozumiałych dla pacjenta pytań oraz
zdobywania niezbędnych dla dietetyka informacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) ustalić i sporządzić listę informacji, jakie należy uzyskać od pacjenta,
2) określić wstępną listę pytań dla pacjenta, korzystając z opracowanej listy,
3) określić możliwe odpowiedzi na poszczególne pytania, uwaga – część pytań może

pozostać otwartych, tzn. pacjent nie wybiera spośród wskazanych odpowiedzi właściwej
lecz odpowiada na pytania własnymi zdaniami,

4) przeprowadzić próbę wywiadu – kwestionariusz powinny wypełnić co najmniej dwie

osoby, najlepiej wymienić się kwestionariuszami w grupach,

5) dokonać ewentualnej korekty pytań w kwestionariuszu, uwzględniając uwagi pochodzące

z próby,

6) przeprowadzić kolejną próbę wywiadu,
7) ustalić ostateczną wersje kwestionariusza,
8) podzielić się na forum grupy uwagami na temat trudności, jakie pojawiły się podczas

projektowania kwestionariusza.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

instruktaż,

−

ćwiczenia praktyczne,

−

dyskusja dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura dotycząca gromadzenia danych o pacjencie,

−

papier formatu A4,

−

długopis,

−

stanowisko komputerowe z oprogramowaniem i drukarką, papier do drukarki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Korzystając z zaprojektowanego w ćwiczeniu 3 kwestionariusza, dokonaj oceny sposobu

żywienia pacjenta.
Uwaga: Do wykonania ćwiczenia można wykorzystać odpowiedni program komputerowy.

Wskazówki do realizacji
Ćwiczenie ma na celu wyrobienie u uczniów umiejętności interpretacji wyników

wywiadu dietetycznego i wykorzystania ich do właściwego planowania żywienia. Ten cel
należy uczniom uświadomić przed rozpoczęciem ćwiczeń, a po ich zakończeniu rozpocząć na
ten temat dyskusję.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) poprosić o wypełnienie kwestionariusza wywiadu żywieniowego osobę, która nie brała

udziału w próbach nad projektowaniem tego kwestionariusza (patrz ćwiczenie 1),

2) przeanalizować odpowiedzi zawarte w kwestionariuszu,
3) ocenić sposób żywienia osoby wypełniającej kwestionariusz,
4) przedstawić „pacjentowi” czyli osobie wypełniającej kwestionariusz, rezultaty oceny

sposobu żywienia, ,

5) przedstawić pisemnie zalecenia dotyczące ewentualnej zmiany w sposobie żywienia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenia praktyczne,

−

dyskusja dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

−

opracowany w ćwiczeniu 3 kwestionariusz,

−

długopis,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura dotycząca gromadzenia danych o pacjencie,

−

stanowisko komputerowe z odpowiednim oprogramowaniem i drukarką.

Ćwiczenie 5

Dokonaj aktualnej oceny spożycia żywności przez pacjenta.
Uwaga – do tego ćwiczenia należy się wcześniej przygotować. Przed zajęciami należy

zebrać wykaz produktów spożywanych przez kolejne trzy dni. Listę sporządzić na podstawie
spożywanych przez siebie produktów.

Wskazówki do realizacji
Ćwiczenie przewidziane jest do indywidualnej pracy ucznia. Należy podkreślić, że ilość

spożytych produktów można określić w przybliżeniu. Po zakończeniu ćwiczeń, uczniowie
mogą podzielić się swoimi spostrzeżeniami na temat ocenianej diety. Do wykonania ćwiczenia
można wykorzystać odpowiedni program komputerowy. Po wykonaniu ćwiczenia uczniowie
sporządzają notatkę w zeszycie zawierającą ocenę i uwagi na temat ocenianej diety.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przygotować listę produktów żywnościowych, spożywanych przez trzy dni,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) wymienić się listą z osobą w grupie,
3) dokonać oceny spożycia na podstawie przedstawionej listy,
4) przedstawić wnioski z oceny osobie, która sporządziła listę produktów spożywanych

przez trzy kolejne dni,

5) zaproponować ewentualne zmiany w sposobie żywienia tej osoby,
6) przedstawić na forum grupy wraz z uzasadnieniem wnioski na temat propozycji zmian

w sposobie żywienia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenia praktyczne,

−

dyskusja dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura dotycząca gromadzenia danych o pacjencie,

−

lista spożywanych produktów notowana przez 3 dni,

−

papier formatu A4,

−

długopis,

−

kalkulator,

−

racje pokarmowe,

−

stanowisko komputerowe z odpowiednim oprogramowaniem i drukarką.

Ćwiczenie 6

Dokonaj pomiarów antropometrycznych pacjenta. Uwaga w roli pacjenta powinna

wystąpić osoba wypełniająca kwestionariusz żywieniowy w ćwiczeniu 5.

Wskazówki do realizacji
Podobne ćwiczenia już były wykonywane przez uczniów, dlatego należy uświadomić im,

że pomiary są niezbędne, aby założyć dokumentację żywieniową pacjenta.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zmierzyć wzrost i masę ciała pacjenta,
2) określić zawartość tkanki tłuszczowej pacjenta za pomocą fałdomierza,
3) określić typ sylwetki, mierząc pacjenta za pomocą taśmy antropometrycznej (i dokonując

odpowiednich obliczeń),

4) zanotować wyniki pomiarów.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

instruktaż,

−

ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

przyrządy do dokonania pomiarów antropometrycznych,

−

odpowiednie siatki centylowe i niezbędne do wykonania obliczeń wzory,

−

kalkulator,

−

poradnik dla ucznia,

−

kartka, długopis,

−

stanowisko komputerowe z odpowiednim oprogramowaniem dietetycznym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 7

Załóż kartotekę pacjentowi, który przyszedł do gabinetu dietetycznego.

Wskazówki do realizacji
Należy uświadomić uczniom, jaki jest cel ćwiczenia oraz wyjaśnić, że niektóre dane (te,

które uczniowie chcą zachować w tajemnicy) nie muszą być zgodne z prawdą, ale powinny
być wiarygodne. Ćwiczenie należy przeprowadzać w parach, a uczniowie powinni wiedzieć,
że jest to rodzaj „scenki”, która jednak powinna spełniać warunki dydaktyczne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia na temat dokumentacji

żywieniowej pacjenta,

2) wypisać następujące informacje o:

−

danych osobowych pacjenta – imię i nazwisko, wiek, płeć, data założenia kartoteki,

−

dolegliwościach i przyczynie wizyty w gabinecie dietetycznym,

−

ewentualnych wynikach badań lekarskich i diagnostycznych,

−

dotychczasowym leczeniu dietetycznym i jego wynikach,

−

warunkach rodzinno – socjalnych,

−

chorobach przebytych wcześniej, które mogą mieć wpływ na stan zdrowia i przebieg
dietoterapii pacjenta – żółtaczka i wirusowe zapalenie wątroby, operacje na
przewodzie pokarmowym, poważne schorzenia przewodu pokarmowego, alergie
pokarmowe, nadciśnienie tętnicze, choroby nerek itp.,

−

wynikach badań antropometrycznych i obliczone wskaźniki, np. BMI,

−

wnioskach z przeprowadzonego wywiadu żywieniowego,

−

zaleceniach dietetycznych,

−

terminie kolejnej wizyty.

Można skorzystać z odpowiedniego programu komputerowego dla dietetyków, lub

samodzielnie opracować wzór kartoteki, uwzględniając dane zaproponowane w sposobie
wykonania ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

inscenizacja,

−

ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

wzór kartoteki pacjenta,

−

obliczenia dokonane w ćwiczeniu 6, długopis,

−

stanowisko komputerowe z odpowiednim oprogramowaniem dietetycznym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 8

Oceń wartość odżywczą jadłospisu (obiadowego) dla dorosłych pacjentów szpitala (dieta

podstawowa). Ocenę przeprowadź na podstawie „gramówki”.

Jadłospis:

1) barszcz czerwony zabielany z ziemniakami (350 ml + 80 g),
2) zrazy bite duszone w jarzynach (80g mięso + 100g sos), ryż na sypko (100 g), sałata

zielona z kefirem (30 g +20 g),

3) kompot z jabłek (225 ml).

Wskazówki do realizacji
Jeśli ćwiczenie jest wykonywane przy pomocy programu komputerowego nie powinno

sprawić uczniom kłopotów. Jeśli uczniowie będą samodzielnie liczyć nauczyciel powinien
udzielić im wskazówek odnośnie przeliczeń wynikających z norm żywienia (w odniesieniu do
posiłku) i receptur gastronomicznych. Ćwiczenie może być wykonywane indywidualnie lub
w parach. Ćwiczenie można poszerzyć o pozostałe posiłki, ale wówczas jest ono bardzo
czasochłonne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) odszukać receptury na potrawy zawarte w jadłospisie – należy wykorzystać „Tabele

składu i wartości odżywczej produktów i potraw”, „Dietetyczną książkę kucharską” lub
inne źródła,

2) wypełnić „gramówkę” – do tego celu wykorzystać wzór zamieszczony w poradniku dla

ucznia,

3) obliczyć wartość odżywczą i energetyczną jadłospisu na podstawie „gramówki”,

korzystając z tabel składu i wartości odżywczej produktów i potraw,

4) porównać wyliczoną wartość odżywczą z normami żywienia – przyjąć, że obiad

powinien pokrywać 40% dziennego zapotrzebowania,

5) ocenić zaproponowany jadłospis.

Uwaga – do oceny można wykorzystać odpowiedni program komputerowy dla

dietetyków.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

instruktaż,

−

ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

arkusz „gramówki”,

−

poradnik dla ucznia,

−

receptury dietetyczne, normy żywienia, tabele wartości odżywczej produktów),

−

papier na notatki, długopis,

−

kalkulator,

−

stanowisko komputerowe z odpowiednim oprogramowaniem, drukarką, papier do
drukarek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.3. Prowadzenie

dokumentacji

pacjentów.

Planowanie

dietoterapii

5.3.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaprojektuj krótką ankietę dla pacjenta, który ma nadwagę, ułatwiającą monitorowanie

przebiegu dietoterapii.

Wskazówki do realizacji
Należy uświadomić uczniom, że chodzi o przygotowanie pytań, jakie dietetyk powinien

zadać pacjentowi podczas drugiej i kolejnych wizyt (a nie podczas pierwszego spotkania).
Chodzi zatem o uzyskanie informacji jak zaproponowany wcześniej przez dietetyka sposób
żywienia wpłynął na pacjenta oraz czy pacjent stosował się do zaleceń dietetyka. Jest to
oczywiście rozważanie teoretyczne, jednak odpowiednie zmotywowanie uczniów może
przynieść zamierzony efekt.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał dotyczący diety ubogoenergetycznej ze źródła wskazanego przez

nauczyciela,

2) wypisać najważniejsze czynniki, które powinny być monitorowane podczas dietoterapii

pacjenta,

3) ułożyć pytania skierowane do pacjenta, które pozwolą na monitorowanie wypisanych

czynników,

4) wymienić się opracowanymi ankietami (w parach), przeczytać je i podzielić się uwagami,
5) dokonać ewentualnej korekty redakcyjnej przygotowanych pytań.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenia praktyczne,

−

dyskusja dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

−

arkusz papieru w kratkę formatu A4,

−

ołówek, linijka, długopis,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura dotycząca prowadzenia dokumentacji pacjenta.

Ćwiczenie 2

W 28 tygodniu ciąży pacjentki przeprowadzono badania lekarskie, które wykazały

cukrzycę ciążową. Dokonaj modyfikacji diety pacjentki, według wskazań lekarskich. Załóż
kartotekę pacjentce oraz ułóż przykładowy jadłospis dla tej pacjentki na 3 dni.

Dane pacjentki:

−

wiek – 36 lat,

−

wzrost – 169 cm,

−

masa ciała – 89 kg (przyrost masy ciała 10 kg od początku ciąży),

−

ciśnienie tętnicze – 125/80 mm hg,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zalecenie lekarskie: zastosować dietę z ograniczoną podażą węglowodanów łatwo
przyswajalnych o wartości energetycznej 2000 kcal – 6 posiłków dziennie (zmniejszona
wartość energetyczna diety podyktowana jest nadwagą pacjentki).

Wskazówki do realizacji
Nauczyciel wyjaśnia uczniom, że jest to rodzaj teoretycznego przypadku, który pozwala

na doskonalenie umiejętności dokonywania modyfikacji diety pacjenta w zależności od jego
stanu zdrowia. Należy przyjąć, że pacjentka do tej pory stosowała dietę dla kobiet ciężarnych.

Uwaga – można wykorzystać program komputerowy dla dietetyków.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał na temat żywienia kobiet w ciąży oraz diet z ograniczoną podażą

węglowodanów łatwo przyswajalnych (z literatury wskazanej przez nauczyciela),

2) wypisać produkty i potrawy zalecane i dozwolone w żywieniu kobiet ciężarnych,
3) wykreślić z powstałej listy produkty i potrawy niedozwolone i zabronione w diecie

z ograniczoną podażą węglowodanów łatwo przyswajalnych,

4) ułożyć jadłospis dla kobiety ciężarnej z cukrzycą, uwzględniając zalecenia lekarskie,
5) sprawdzić poprawność jadłospisu – urozmaicenie potraw, zalecaną wartość energetyczną,

ilość i objętość posiłków, rozłożenie w czasie posiłków, zawartość białek
pełnowartościowych, źródła wapnia i witamin, źródła energii, zawartość cukrów prostych
i dwucukrów, strawność potraw itp.,

6) dokonać ewentualnej korekty jadłospisów.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenia praktyczne,

−

analiza przypadku.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura dotycząca planowania dietoterapii,

−

wzór kartoteki pacjenta,

−

długopis,

−

program komputerowy z odpowiednim oprogramowaniem.

Ćwiczenie3

Dokonaj oceny przebiegu dietoterapii u pacjentek z nadwagą, na podstawie pomiarów

masy ciała, podczas kolejnych wizyt (wzrost obu pacjentek – 165 cm).

Tabela do ćwiczenia 3

Pacjentka X

Pacjentka Y

1.03.07.,masa ciała – 80 kg
8.03.07, masa ciała - 79 kg
3.04.07, masa ciała – 75 kg
5.06.07, masa ciała – 72 kg

1.03.07., masa ciała – 80 kg
8.03.07., masa ciała – 77 kg
3.04.07., masa ciała – 73 kg
5.06.07., masa ciała – 74 kg

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do ćwiczeń należy szczegółowo omówić sposób wykonania

ćwiczenia. Ćwiczenie może być wykonane w parach. Uczniowie powinni rozważyć oba
przypadki i zastanowić się nad przyczyną różnic w spadku masy ciała pacjentek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał na temat leczenia nadwagi i otyłości z literatury zaleconej przez

nauczyciela,

2) wypisać optymalny, zalecany przez dietetyków i lekarzy, procentowy ubytek masy ciała

podczas stosowanej terapii odchudzającej,

3) obliczyć wskaźnik BMI pacjentek – sprawdzić jaka powinna być prawidłowa masa obu

pacjentek,

4) obliczyć jaki procentowy ubytek masy wystąpił u pacjentek po 1 tygodniu, po 1 i 3

miesiącach,

5) porównać uzyskane rezultaty z zalecanym przez dietetyków i lekarzy procentowym

ubytkiem masy ciała podczas stosowanej terapii odchudzającej,

6) ocenić dotychczasowy przebieg dietoterapii,
7) przedstawić swoje wyniki na forum grupy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

instruktaż,

−

ćwiczenia praktyczne,

−

analiza przypadków.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura dotycząca planowania dietoterapii,

−

odpowiednie siatki centylowe i niezbędne do wykonania obliczeń wzory,

−

kalkulator,

−

papier, długopis,

−

ewentualnie komputer z odpowiednim oprogramowaniem.

Ćwiczenie 4

Do poradni dietetycznej zgłosiła się matka z 14-letnim synem zaniepokojona jego niską

masą ciała i brakiem apetytu (wzrost – 170 cm, masa ciała – 47 kg). Zaplanuj przebieg
rozmowy oraz przygotuj zalecenia żywieniowe dla pacjenta.

Wskazówki do realizacji
Jest to kolejny przypadek do analizy. Nauczyciel powinien zwrócić uwagę czy uczniowie

prawidłowo interpretują BMI.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał na temat objawów i skutków niedożywienia,
2) wynotować objawy niedożywienia,
3) wypisać wszystkie dodatkowe badania, jakie są niezbędne, aby ustalić czy u pacjenta

występuje niedożywienie oraz jaki jest stopień ewentualnego niedożywienia,

4) obliczyć BMI pacjenta i porównać wynik z należną masą ciała tego pacjenta,

zinterpretować wynik (npdst. siatki centylowej),

5) wypisać niezbędne informacje jakie dietetyk powinien uzyskać od pacjenta i jego matki

aby ustalić przyczynę ewentualnych błędów żywieniowych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6) przygotować dla pacjenta wstępne zalecenia żywieniowe (dokładne zalecenia można

ustalić dopiero po przeprowadzeniu wszystkich badań oraz po analizie wyników
i ewentualnym kontakcie z lekarzem i psychologiem) – ogólne wskazówki na temat
sposobu odżywiania pacjenta o niskiej masie ciała (niedobór energetyczny i białkowy)
aby powstrzymać proces osłabienia (lub wyniszczania organizmu),

7) opracować w formie pisemnej (drukowanej) wstępne, ogólne zalecenia żywieniowe dla

pacjenta,

8) zaprezentować wyniki swojej pracy w grupie ćwiczeniowej.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

instruktaż,

−

ćwiczenia praktyczne,

−

analiza przypadków.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura dotycząca planowania dietoterapii,

−

odpowiednie siatki centylowe i niezbędne do wykonania obliczeń wzory,

−

papier na notatki, długopis,

−

stanowisko komputerowe z oprogramowaniem,

−

drukarka, papier do drukarek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Prowadzenie dokumentacji
żywieniowej pacjentów”

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania 1, 2, 4, 5, 6, 7, 9, 10, 12, 14, 16, 17, 18, 19, 20 są z poziomu podstawowego,

−

zadania 3, 8, 11, 13, 15 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt, za złą odpowiedź lub jej brak,

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzymuje następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 16 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu
ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. b, 2. d, 3. c, 4. b, 5. a, 6. d, 7. b, 8. d, 9. c, 10. d, 11. c,
12. d, 13. c, 14. d, 15. b, 16. c, 17. d, 18. b, 19. a, 20. b.

Plan testu

zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

Określić sposoby oceny stanu odżywienia pacjenta

Określić informacje konieczne do wywiadu
dietetycznego

Zastosować parafrazę jako technikę skutecznego
porozumiewania się z pacjentem

Określić podstawy diagnozy dietetycznej

Określić przestrzeń podczas rozmowy z pacjentem

Ocenić sposób żywienia pacjenta

Ocenić stan odżywienia pacjenta

Wykorzystać informacje o stanie odżywienia
pacjenta

Uwzględnić czynniki wpływające na sposób
żywienia pacjenta

Zebrać i zapisać informacje o pacjencie

Określić pytania do wywiadu dietetycznego

Opracować kwestionariusz wywiadu dietetycznego

Ocenić zmiany w stanie odżywienia pacjenta

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Scharakteryzować budowę kwestionariusza
wywiadu dietetycznego

Określić pytania do wywiadu dietetycznego

Podjąć decyzje warunkujące prawidłową diagnozę
dietetyczną

Wypełnić kartotekę pacjenta

Wskazać postępowanie po leczeniu szpitalnym
pacjenta

Scharakteryzować kartę dietetyczną

Opracować kwestionariusz żywieniowy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu, co najmniej z tygodniowym

wyprzedzeniem.

2. Zapoznaj uczniów z rodzajami i zasadami rozwiązywania zadań w teście oraz z zasadami

punktowania.

3. Wyjaśnij uczniom zasady udzielania odpowiedzi na karcie odpowiedzi.
4. Zapewnij uczniom warunki do rozwiązywania zadań testowych.
5. Podaj czas rozwiązywania zadań.
6. Rozdaj uczniom zadania testowe oraz karty odpowiedzi.
7. Stwórz właściwą atmosferę w czasie rozwiązywania testu.
8. Podczas rozwiązywania testu przestrzegaj konsekwentnie przedstawionych zasad pracy.
9. Kilka minut przed zakończeniem sprawdzianu przypomnij uczniom o upływającym

czasie.

10. Po upływie wyznaczonego czasu zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań testowych.
11. Dokonaj oceny testów, sprawdź wyniki. Oceny wpisz do arkusza zbiorczego.
12. Dokonaj analizy zadań testowych i ustal, które zadania sprawiły najwięcej trudności.
13. Ustal przyczyny tych trudności i omów je z uczniami.
14. Opracuj wnioski do dalszej pracy.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań.

Wszystkie

są zadaniami wielokrotnego wyboru i tylko jedna

odpowiedź jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej Karcie odpowiedzi.
6. Zaznacz prawidłową odpowiedź X (w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź

zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową).

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli zadanie będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie na później

i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja dla ucznia,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Do oceny stanu odżywienia pacjenta nie można wykorzystać

a) pomiarów antropometrycznych.
b) badań genetycznych.
c) obserwacji.
d) badań krwi i moczu pacjenta.

2. Wywiad dietetyczny powstaje w wyniku

a) zebrania informacji wyłącznie wśród rodziny i bliskich pacjenta.
b) przeprowadzenia badań laboratoryjnych.
c) analizy historii choroby pacjenta.
d) przeprowadzenia ukierunkowanej rozmowy między dietetykiem a pacjentem.

3. Parafrazowanie jako technika skutecznego porozumiewania się z pacjentem

uniemożliwia
a) przekonanie pacjenta, że staramy się dokładnie zrozumieć, co chciał nam przekazać.
b) sprawdzenie, czy trafnie zrozumieliśmy wypowiedź pacjenta.
c) błędne zrozumienie intencji rozmówcy.
d) sprecyzowanie treści wypowiedzi.

4. Diagnozę dietetyczną można postawić na podstawie

a) wywiadu dietetycznego.
b) wywiadu dietetycznego oraz badań lekarskich i antropometrycznych.
c) diagnozy lekarskiej.
d) diagnozy lekarskiej oraz wyników badań laboratoryjnych.

5. Podczas rozmowy między dietetykiem a pacjentem

a) krzesła rozmówców należy ustawić pod pewnym kątem w stosunku do siebie, aby

uniknąć bezpośredniej konfrontacji „twarzą w twarz” rozmówców.

b) krzesła rozmówców należy ustawić na wprost siebie w bardzo małej odległości, aby

pacjent i dietetyk dobrze się słyszeli i rozumieli.

c) należy rozdzielić rozmówców dużym biurkiem, aby pacjent nie czuł się zakłopotany

odpowiadając na niektóre pytania.

d) dietetyk może stać, ponieważ w ten sposób okazuje szczególne zainteresowanie

problemami pacjenta.

6. Oceniając sposób żywienia pacjenta

a) dokonujemy wyłącznie analizy jadłospisu pacjenta w dniu poprzedzającym wizytę

u dietetyka.

b) przeprowadzamy badania antropometryczne – pomiar masy ciała, wzrostu i grubość

tkanki tłuszczowej pacjenta.

c) dokonujemy wyłącznie obliczeń wartości energetycznej diety dobowej pacjenta.
d) wykorzystujemy między innymi punktowe metody oceny jadłospisów.

7. Oceniając stan odżywienia pacjenta

a) wykorzystujemy między innymi metody oceny jadłospisów.
b) wykorzystujemy między innymi badania biochemiczne i antropometryczne pacjenta.
c) przeprowadzamy wywiad żywieniowy z pacjentem.
d) analizujemy jadłospisy dekadowe pacjenta.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Informacje na temat stanu odżywienia pacjenta, jakie dietetyk uzyskał

a) są niezbędne, aby wystawić zaświadczenie o stanie zdrowia pacjenta.
b) są niezbędne, aby potwierdzić nawyki żywieniowe pacjenta.
c) służą do oceny zwyczajów żywieniowych rodziny pacjenta.
d) służą do właściwego planowania leczenia dietetycznego.

9. Podczas oceny sposobu żywienia pacjenta przebywającego w oddziale szpitalnym należy

a) uwzględnić wyłącznie posiłki szpitalne.
b) pamiętać o niższych wydatkach energetycznych pacjenta, w związku z tym

o konieczności dokonania korekty w jadłospisach, zmniejszających ich kaloryczność
o 40%.

c) uwzględnić żywność zakupioną przez pacjenta lub dostarczoną przez osoby

odwiedzające.

d) porównać wyniki badań antropometrycznych pacjenta – w dniu przyjęcia do szpitala

i w dniu zakończenia hospitalizacji.

10. Do metod gromadzenia przez dietetyka informacji o pacjencie zalicza się

a) między innymi wywiad środowiskowy.
b) wyłącznie analizie dokumentacji żywieniowej i medycznej.
c) wyłącznie pomiar i obliczanie wskaźników na podstawie wyników pomiaru.
d) między innymi wywiad dietetyczny.

11. Zakres pytań w wywiadzie dietetycznym może dotyczyć

a) wyłącznie faktów z życia pacjenta związanych z jego żywieniem.
b) wyłącznie opinii pacjenta na temat odczuć związanych z odżywianiem.
c) oceny własnego stylu życia w opinii pacjenta.
d) planów dotyczących zmiany sposobu odżywiania pacjenta.

12. W kwestionariuszach wywiadu dietetycznego stosuje się

a) wyłącznie pytania zamknięte.
b) wyłącznie pytania otwarte.
c) testy wyboru.
d) zarówno pytania otwarte jak i zamknięte.

13. Gwałtowny spadek masy ciała pacjenta, który chce się odchudzić

a) jest dowodem na zastosowanie prawidłowej diety.
b) jest skutkiem odwodnienia organizmu, co jest korzystne na początku terapii.
c) może skutkować efektem „jo-jo”.
d) może prowadzić do zaburzeń perystaltyki jelit.

14. Kwestionariusz wywiadu dietetycznego powinien

a) czytać na głos dietetyk, ponieważ w razie potrzeby wyjaśnia on pacjentowi

znaczenie poszczególnych pytań.

b) być bardzo krótki, aby pacjent chętniej go wypełnił.
c) składać się z około 100 pytań, bo tylko wówczas dietetyk otrzymuje odpowiednią

ilość informacji o pacjencie.

d) zawierać pytania proste i jednoznaczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15. Dietetyk zadał pacjentowi następujące pytanie – „Czy wszyscy w Pana rodzinie są otyli?

Twoim zdaniem
a) pytanie świadczy o dużym zainteresowaniu dietetyka losami pacjenta.
b) taka informacja jest dietetykowi potrzebna, ale pytanie powinno mieć inną formę.
c) jest to standardowe pytanie każdego dietetyka, jeśli pacjent ma nadwagę.
d) takie pytanie jest zupełnie niepotrzebne

16. Do dietetyka zgłosił się pacjent, który podejrzewa u siebie anemię. W takiej sytuacji

dietetyk powinien
a) zapytać pacjenta na czym opiera swoje podejrzenia.
b) opracować dla niego dietę ze zwiększoną ilością źródeł żelaza.
c) poprosić o przyniesienie diagnozy lekarskiej z zaleceniami żywieniowymi.
d) wypisać pacjentowi skierowanie na badania krwi.

17. Dietetyk zakładając kartotekę pacjentowi

a) spisuje wyłącznie dane osobowe z dokumentu tożsamości pacjenta.
b) prosi pacjenta o wypełnienie własnej kartoteki.
c) prosi pacjenta o skopiowanie dokumentacji w poradni, w której otrzymał

skierowanie do dietetyka.

d) może posłużyć się programem komputerowym dla dietetyków.

18. Po zakończeniu leczenia na oddziale szpitalnym pacjent

a) otrzymuje od dietetyka skierowanie do poradni dietetycznej ogólnodostępnej.
b) otrzymuje od dietetyka zalecenia dotyczące żywienia poszpitalnego.
c) jest kierowany na odpowiedni kurs sporządzania potraw dietetycznych.
d) może sam zdecydować o dalszym postępowaniu żywieniowym.

19. Karta dietetyczna nie zawiera

a) jadłospisu dekadowego pacjenta.
b) zaleceń dietetycznych.
c) wywiadu żywieniowego.
d) danych osobowych pacjenta.

20. Zestaw pytań ukierunkowany na zdobycie określonych informacji, służący

do przeprowadzenia wywiadu żywieniowego to
a) kwestionariusz osobowy pacjenta.
b) kwestionariusz żywieniowy pacjenta.
c) ankieta osobowa pacjenta.
d) ankieta lekarska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……..............................………………………………………………..

Prowadzenie dokumentacji żywieniowej pacjentów

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

TEST 2

Test praktyczny do jednostki modułowej „Prowadzenie dokumentacji
żywieniowej pacjentów”

Test składa się z zadania typu próba pracy. Podczas wykonywania zadania 6 umiejętności

będzie ocenianych kryterialnie.

Punktacja umiejętności: 0, 1 lub 2 punkty

Za każde spełnione kryterium uczeń otrzymuje 2 lub 1 punkt (zgodnie z opisem

kryterium), w wypadku, gdy kryterium jest niespełnione uczeń otrzymuje 0 punktów.
Maksymalnie uczeń może otrzymać 12 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzymuje następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za co najmniej 5 punktów uzyskanych za spełnienie kryteriów
z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za co najmniej 7 punktów uzyskanych za spełnienie kryteriów z poziomu
podstawowego,

−

dobry – za co najmniej 9 punktów, w tym co najmniej 1punkt uzyskany za spełnienie
kryteriów z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za co najmniej 10 punktów, w tym co najmniej 2 punkty uzyskane za
spełnienie kryteriów z poziomu ponadpodstawowego.

Schemat punktowania zadań

Lp.

Oceniana umiejętność

Kryterium – uczeń otrzyma

punkty, jeżeli:

Liczba

punktów

Wypisze wszystkie dane
pacjenta

Prawidłowe założenie kartoteki
pacjenta

Pominie 1 – 2 danych

Prawidłowo obliczy wskaźnik
BMI oraz zinterpretuje ten
wskaźnik na podstawie siatki
centylowej

Prawidłowe obliczenie wskaźnika BMI
i jego interpretacja

Prawidłowo obliczy wskaźnik
BMI bez interpretacji wyniku

Ułoży wszystkie pytania, jakie
są niezbędne do ustalenia
dietoterapii. Pytania sformułuje
prostym językiem, zrozumiałym
dla pacjenta, poprawnie

Prawidłowe przygotowanie pytań do
wywiadu z pacjentem

Ułoży wystarczającą ilość pytań
do uzyskania niezbędnych
informacji do ustalenia
dietoterapii dla pacjenta, ale
popełni drobne błędów językowe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ustali termin drugiej wizyty
w niezbyt odległym czasie od
pierwszej wizyty (ok. 2 tyg.)

Prawidłowe ustalenie terminu kolejnej
wizyty pacjenta

Ustali termin kolejnej wizyty
w odległości ok. 1 miesiąca od
pierwszej wizyty

Opracuje w formie pisemnej
zalecenia dla pacjenta
uwzględniające jego stan
zdrowia. Zalecenia są napisane
poprawnie, językiem prostym
i zrozumiałym dla pacjenta

Prawidłowe przygotowanie zaleceń
żywieniowych dla pacjenta

Opracuje w formie pisemnej
zalecenia żywieniowe dla
pacjenta, ale pominie jedną
istotną informację lub zastosuje
niezrozumiały język lub
zalecenie będzie zbyt obszerne

Opracuje przykładowy jadłospis
na 1 dzień, uwzględniający stan
zdrowia pacjenta oraz obliczy
wartość energetyczną tego
jadłospisu stosownie do potrzeb
pacjenta (weźmie pod uwagę
dane pacjenta – wiek, tryb życia,
BMI)

Opracowanie przykładowego
jadłospisu na 1 dzień

Opracuje poprawnie
przykładowy jadłospis dla
chorego na refluks żołądkowy
i obliczy jego wartość
energetyczną, ale nie uwzględni
zapotrzebowania energetycznego
pacjenta lub pomyli się
w obliczeniach (max. 10%)

Plan testu

zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

Założyć kartotekę pacjenta

Obliczyć i zinterpretować wskaźnik BMI

Opracować pytania do wywiadu z pacjentem

Zaplanować termin wizyty

Opracować zalecenia żywieniowe dla pacjenta

Ułożyć przykładowy jadłospis odpowiedni do
stanu zdrowia pacjenta i ustalić wartość
energetyczną jadłospisu na poziomie potrzeb
pacjenta

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu, co najmniej z dwutygodniowym

wyprzedzeniem.

2. Zapoznaj uczniów z rodzajem i zasadą wykonania zadania testowego oraz z zasadami

punktowania – możesz rozdać im schemat punktowania zadań.

3. Zapewnij uczniom warunki do wykonania zadania będącego przedmiotem testu.
4. Podaj uczniom czas przeznaczony na wykonanie zadania.
5. Na podstawie schematu punktowania oceń poszczególne umiejętności.
6. Ustal oceny dla uczniów.
7. Oceny wpisz do arkusza zbiorczego.
8. Dokonaj analizy zadań testowych i ustal, co sprawiało uczniom największą trudność.
9. Omów przyczyny trudności z uczniami.
10. Opracuj wnioski do dalszej pracy.

Instrukcja dla ucznia

Poniższy test pozwoli Ci sprawdzić nabytą wiedzę i umiejętności w tej jednostce

modułowej. Jest to test praktyczny, polegający na wykonaniu określonego zadania.
1. Przeczytaj uważnie instrukcję dotyczącą wykonywania zadań.
2. Przeczytaj zadanie.
3. Zapoznaj się z opisem sposobu wykonania zadania.
4. Zapoznaj się ze schematem oceniania zadania.
5. Zadanie możesz wykonać przy stanowisku komputerowym z odpowiednim

oprogramowaniem lub wykorzystując przygotowane przez nauczyciela materiały
pomocnicze, np. wzory kartoteki pacjenta.

6. Po wykonaniu zadania sprawdź jego poprawność.
7. Jeśli nie korzystasz z programu komputerowego do obliczeń możesz użyć kalkulatora.
8. Po wykonaniu zadania oddaj pracę nauczycielowi.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

program komputerowy dla dietetyków lub niezbędne do obliczeń – kalkulator, wzór
kartoteki pacjenta żywieniowego, wzory niezbędne do obliczeń, siatki centylowe, normy
żywieniowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZADANIE TESTOWE

Opracuj projekt postępowania dietetyka podczas wizyty pacjenta, który wymaga

dietoterapii zaleconej przez lekarza.

Opis przypadku
Do poradni dietetycznej zgłosił się 17-letni pacjent – Jacek Kowalski, u którego lekarz

stwierdził „Refluks żołądkowo – przełykowy”.

Dane pacjenta
Wiek – 17 lat, zawód – uczeń, tryb życia – umiarkowany, wzrost – 178 cm, masa ciała –

64 kg

Objawy z wywiadu lekarskiego
Zgaga, uczucie pieczenia w klatce piersiowej, często chrypka, ból gardła i bóle brzucha.

Diagnostyka
Przeprowadzono badanie RTG przełyku z kontrastem i endoskopię górnego odcinka

przewodu pokarmowego. Badania wykazały przekrwienie przełyku, bez nadżerek.

Zastosowane leczenie
Leczenie zachowawcze z zastosowaniem leków zmniejszających wydzielanie kwasu

żołądkowego.

Zalecenia lekarskie
Skierowanie do dietetyka w celu ustalenia odpowiedniej dietoterapii.

Zadanie
Załóż kartotekę tego pacjenta, opracuj wstępne zalecenia dietetyczne oraz zaplanuj

przebieg rozmowy poradniczej i przebieg dietoterapii pacjenta.

Uwagi dotyczące sposobu rozwiązania zadania
Zadanie powinno zawierać następujące elementy opracowane w formie pisemnej:

−

aby zaplanować przebieg rozmowy poradniczej wypisz wszystkie informacje, jakie
chcesz uzyskać od pacjenta w wywiadzie dietetycznym a następnie ułóż pytania, które
pomogą ci uzyskać niezbędne informacje,

−

załóż kartotekę pacjentowi (dokonaj niezbędnych obliczeń, np. oblicz wybrane,
niezbędne dla podjęcia decyzji o terapii wskaźniki, wykorzystując podane informacje
o pacjencie, zinterpretuj uzyskane wyniki),

−

planując przebieg dietoterapii ustal termin kolejnej wizyty oraz zasady współpracy
z pacjentem,

−

przygotuj w formie pisemnej wstępne zalecenia odnośnie żywienia dla pacjenta i opracuj
przykładowy jadłospis na jeden dzień – oblicz wartość energetyczną tego jadłospisu,
stosownie do potrzeb pacjenta (przyjmij, że pacjent ma szerokie upodobania żywieniowe
i nie wyklucza spożycia żadnych produktów spożywczych).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. LITERATURA

1. Brostoff J., Gamlin L.: Alergia i nietolerancja pokarmowa. Litera, Kraków 1994
2. Ciborowska H.: Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. PZWL,

Warszawa 2000

3. Gawęcki J., Hryniewiecki L.: Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu. PWN,

Warszawa 2000

4. Hasik J., Gawęcki J., (red.): Żywienie człowieka zdrowego i chorego. Tom 2. PWN,

Warszawa 2007

5. Hasik J., Hryniewiecki L., Grzymisławski M.: Dietetyka. PZWL, Warszawa 1999
6. Hasik J., Hryniewiecki L., Rościszewska-Stoyanow A.: Gdy lekarz zaleci dietę. Watra,

Warszawa 1987

7. Kierebiński Cz., Godlewska Z.: Żywienie a zdrowie. PZWL, Warszawa 1986
8. Kuchanowicz H., Czarnowska-Misztal E., Turlejska H.: Zasady żywienia człowieka.

WSiP, Warszawa 2000

9. Kunachowicz H., Nadolna I., Przygoda

B., Iwanow K.: Tabele

składu

i wartości odżywczej żywności. PZWL, Warszawa 2005

10. Myerscough R., Ford M.: Jak rozmawiać z pacjentem. GWP Gdańsk 2002
11. Pietkiewicz E.: Dobre obyczaje. CIM, Warszawa 1997
12. Pietkiewicz E.: Etykieta menadżera. CIM, Warszawa 1998
13. Turlejska H., Pelzner U., Szponar L., Konecka-Matyjek E.: Zasady racjonalnego

żywienia – zalecane racje pokarmowe dla wybranych grup ludności w zakładach
żywienia zbiorowego. ODDK, Gdańsk 2004

14. Wądołowska L, Bandurska-Stankiewicz E.: Wybrane zagadnienia z dietetyki. Ćwiczenia.

Wyd. UWM, Olsztyn 2002

15. Wieczorek-Chełmińska Z. (red.): Dietetyczna książka kucharska. PZWL, Warszawa 1991
16. Wieczorek-Chełmińska Z.: Zasady żywienia i dietetyka stosowana. PZWL,

Warszawa 1992

17. Włodarek D.: Dietetyka. Format A–B, Warszawa 2005
18. Ziemlański Ś. (red.): Normy żywienia człowieka. Fizjologiczne podstawy. PZWL,

Warszawa 2001

19. Ziemlański Ś.: Podstawy prawidłowego żywienia człowieka. Zalecenia żywieniowe dla

ludności w Polsce. Instytut Danone, Warszawa 1998

Literatura metodyczna:

1. Figurski J., Symela K. (red.): Modułowe programy nauczania w kształceniu zawodowym.

Wyd. ITeE, Radom 2001

2. Niemierko B.: Pomiar wyników kształcenia. WSiP S.A. Warszawa 1999
3. Okoń W.: Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej. Wydawnictwo Akademickie „Żak”,

Warszawa 2003

4. Plewka Cz.: Metodyka nauczania teoretycznych przedmiotów zawodowych. Cz. I i II.

Wyd. ITeE, Radom 1999

5. Szlosek F.: Wstęp do dydaktyki przedmiotów zawodowych. Wyd. ITeE, Radom 1998