NARZĄD WZROKU

Oko jest wysoce wyspecjalizowanym narządem odbierającym wrażenia wzrokowe. Jego

budowa umożliwia powstawanie na siatkówce rzeczywistego, odwróconego i pomniejszonego
obrazu oglądanych przedmiotów. Przeciętna moc łamiąca układu optycznego oka wynosi
ok.60 dioptrii.

W skład narządu wzroku wchodzą:



gałki oczne;



mięśnie oczne;



powieki;



spojówki;



narząd łzowy.

GAŁKA OCZNA

Gałka oczna ma kształt zbliżony do kuli o średnicy około 24 mm. Od tylnej powierzchni

gałki ocznej odchodzi jednoosłonkowy nerw wzrokowy (pokryty tylko osłonką rdzenną),
który łączy gałkę oczną z mózgiem. Gałkę oczną można podzielić na odcinek przedni
(komora przednia i tylna) oraz odcinek tylny który wypełnia ciałko szkliste.

Ściana gałki ocznej jest zbudowana z trzech warstw:



zewnętrznej, włóknistej rogówkowo – twardówkowej;



środkowej – naczyniowej;



wewnętrznej – siatkówki.

WARSTWA ZEWNĘTRZNA GAŁKI OCZNEJ

TWARDÓWKA

Twardówka jest twardą i nieprzezroczystą błoną, która pokrywa około 5/6 powierzchni

gałki ocznej. Jest zbudowana z tkanki łącznej włóknistej. Jej głównym składnikiem są włókna
kolagenowe ułożone w pęczki. W twardówce występują także w mniejszej ilości włókna
sprężyste. Dzięki splotowatej, mocnej strukturze twardówka utrzymuje kulisty kształt gałki
ocznej. Głównymi komórkami twardówki są fibroblasty. Oprócz fibroblastów występują
także komórki barwnikowe, zawierające melaninę. Szczególnie dużo komórek barwnikowych
znajduje się w najgłębszych warstwach twardówki, dlatego też tą jej warstwę, która styka się
z leżącą pod nią naczyniówką nazwano blaszką cisawą lub nadnaczyniówką.

ROGÓWKA

Rogówka jest przezroczystym przedłużeniem twardówki w kierunku przedniej części

gałki ocznej i pokrywa pozostałą 1/6 jej powierzchni. Rogówka jest głównym ośrodkiem
refrakcji oka, a jej wskaźnik refrakcji wynosi 1,376. Łączy się z twardówką w miejscu
zwanym rąbkiem rogówki.

Rogówka zbudowana jest z 5 warstw. Poczynając od powierzchni zewnętrznej są to:



nabłonek przedni;



blaszka sprężysta przednia (Bowmana);



rogówka właściwa;



blaszka sprężysta tylna (Descemeta);



nabłonek tylny.

Nabłonek przedni jest nabłonkiem wielowarstwowym płaskim nierogowaciejącym, w

którym najgłębszą warstwę stanowią komórki walcowate mające zdolności proliferacyjne,
dzięki którym w przypadku uszkodzenia dochodzi do odtworzenia nabłonka. Warstwa
środkowa nabłonka - w której także widać liczne podziały - składa się najczęściej z dwu
pokładów komórek wielobocznych, na których spoczywają komórki płaskie. Nabłonek
przedni rogówki jest bardzo wrażliwy na bodźce, ponieważ zawiera liczne zakończenia
bólowe. Nabłonek przedni rogówki spoczywa na blaszce sprężystej przedniej (Bowmana).
Błona ta ma grubość kilku mikrometrów i zbudowana jest z cienkich włókienek
kolagenowych. Spełnia ona rolę błony podstawnej dla nabłonka przedniego rogówki.
Najgrubszą warstwą rogówki (około 0,9 mm) jest rogówka właściwa. Warstwa ta stanowi
9/10 masy całej rogówki. Jest zbudowana z tkanki łącznej blaszkowatej, której blaszki
ułożone są równolegle do jej powierzchni. Każda z blaszek składa się z włókien
kolagenowych układających się w pęczki. Włókna w każdej blaszce przebiegają w jednym
kierunku, równolegle do siebie. Oprócz włókien kolagenowych w skład rogówki właściwej
wchodzą nieliczne włókna sprężyste i substancja podstawowa. Między warstwami włókien
kolagenowych leżą korneocyty. Są to komórki typu fibroblastów. Posiadają liczne wypustki i
są odżywiane dzięki dyfuzji składników odżywczych z naczyń krwionośnych znajdujących
się na obwodzie rogówki w tzw. rąbku rogówki. Wyjątkową cechą rogówki właściwej jest
bowiem brak naczyń krwionośnych.

Od strony tylnej z rogówką właściwą graniczy blaszka sprężysta tylna (Descemeta)

Zbudowana jest ona z włókien kolagenowych ułożonych w specyficzne struktury węzłowe i
stanowi błonę podstawną dla nabłonka tylnego rogówki.
Tylną powierzchnię rogówki pokrywa nabłonek jednowarstwowy płaski, będący jednocześnie
śródbłonkiem komory przedniej oka.

WARSTWA NACZYNIOWA OKA

Warstwa naczyniowa gałki ocznej składa się z trzech części:



naczyniówki;



ciałka rzęskowego wraz z wyrostkami rzęskowymi;



tęczówki.

NACZYNIÓWKA
Naczyniówka składa się z trzech warstw:



naczyniówki właściwej;



naczyniówki włosowatej;



blaszki podstawnej.

Naczyniówkę właściwą budują duże naczynia krwionośne, zarówno tętnicze jak i żylne.

Charakterystyczne dla tej warstwy są żyły wirowate naczyniówki. Przestrzeń między
naczyniami wypełnia tkanka łączna z licznymi włóknami kolagenowymi i elastycznymi.
Pomiędzy włóknami występują komórki barwnikowe. Pod naczyniówką właściwą leży
naczyniówka włosowata, zbudowana z tkanki łącznej wiotkiej oraz z licznych naczyń
włosowatych. Najbardziej wewnętrzną warstwą naczyniówki jest blaszka podstawna (błona
Brucha), która jest błona podstawną zarówno dla kapilarów naczyniówki, jak i dla nabłonka
barwnikowego siatkówki. We wszystkich warstwach naczyniówki występują rozsiane
makrofagi, limfocyty i komórki plazmatyczne.

CIAŁKO RZĘSKOWE

Ciałko rzęskowe jest zgrubieniem błony naczyniowej i jej przedłużeniem ku przodowi

gałki ocznej. Główną masę ciałka rzęskowego tworzy mięsień rzęskowy, odpowiadający za
akomodację. Zbudowany jest on z komórek mięśniowych gładkich. Z przednim odcinkiem
ciałka rzęskowego łączy się tęczówka. Cechą charakterystyczną ciałka rzęskowego jest
obecność na jego powierzchni dwuwarstwowego nabłonka sześciennego. Nabłonek ten
stanowi przedłużenie siatkówki. Ta część siatkówki - w odróżnieniu od części wzrokowej -
nie zawiera neuronów i nie uczestniczy w odbieraniu bodźców wzrokowych, dlatego zwana
jest częścią ślepą siatkówki.

Warstwa głębsza komórek sześciennych jest przedłużeniem nabłonka barwnikowego

siatkówki, natomiast wierzchnia warstwa pozbawiona jest barwnika.
Częścią składową ciałka rzęskowego są także wyrostki rzęskowe. Zbudowane są one z tkanki
łącznej wiotkiej i są także pokryte częścią ślepą siatkówki. Ich rola polega
najprawdopodobniej na wydzielaniu cieczy wodnistej do komory tylnej gałki ocznej.
Ciecz wodnista jest równocześnie reabsorbowana do kanału Schlemma, struktury położonej w
kącie rogówkowo - tęczówkowym. Równowaga pomiędzy produkcją a resorpcją cieczy
wodnistej warunkuje prawidłowe ciśnienie wewnątrz gałki ocznej.

TĘCZÓWKA

Tęczówka jest płaskim pierścieniem położonym pomiędzy rogówką a soczewką. Jest ona

najbardziej przednim odcinkiem błony naczyniowej oka.

Przestrzeń ograniczoną przednią powierzchnią tęczówki i tylną powierzchnią rogówki

nazywamy komorą przednią gałki ocznej. Do tyłu od tęczówki leży komora tylna gałki
ocznej. Tylną jej granicę stanowi soczewka. Komory gałki ocznej wypełnione są cieczą
wodnistą, która jest wytwarzana przez ciałko rzęskowe. Tęczówka automatycznie reguluje
dopływ światła do siatkówki.

Zbudowana jest z następujących warstw:



nabłonka przedniego;



warstwy granicznej przedniej;



zrębu tęczówki;



warstwy granicznej tylnej (Brucha);



nabłonka tylnego.

Nabłonek przedni jest nabłonkiem jednowarstwowym płaskim. W miejscu styku tęczówki

z rogówką, w zwanym kącie tęczówkowo - rogówkowym, przechodzi on w nabłonek tylny
rogówki. Oba te nabłonki wyścielają więc komorę przednią gałki ocznej.
Warstwa graniczna przednia tęczówki jest zbudowana z cienkich włókien kolagenowych oraz
fibrocytów, które u osób z ciemnymi oczami zawierają barwnik.

Zrąb tęczówki jest zbudowany z fibrocytów, włókien tkanki łącznej oraz

bezpostaciowej substancji podstawowej. Pomiędzy wymienionymi strukturami leżą
melanocyty zawierające ziarenka pigmentu. Liczba melanocytów oraz zawartość w nich
pigmentu warunkują kolor oczu (osoby o oczach niebieskich posiadają znacznie mniej
pigmentu w tej warstwie). Zrąb tęczówki zawiera także komórki mięśniowe gładkie, które
tworzą mięsień zwieracz i rozwieracz źrenicy. Komórki mięśnia rozwieracza źrenicy mogą
zawierać także ziarenka pigmentu. Zrąb tęczówki zawiera także bogatą sieć naczyń
krwionośnych.

Warstwa graniczna tylna (Brucha) jest błoną ściśle powiązaną z mięśniem

rozwierającym źrenicę.

Nabłonek tylny tęczówki stanowi jednocześnie część tęczówkową siatkówki. Jest on

zbudowany z wymienionych wyżej dwóch rodzajów komórek (zrębowych i barwnikowych
siatkówki), które u osób z ciemnymi oczami mogą także zawierać barwnik.

SIATKÓWKA

Siatkówka jest najbardziej wewnętrzną błoną gałki ocznej. Składa się z części ślepej i

wzrokowej, których granicę stanowi tzw. rąbek zębaty
Część ślepa (nabłonkowa) pokrywa ciałko rzęskowe i tęczówkę. Zbudowana jest z dwóch
warstw komórek: powierzchownej, warstwy komórek walcowatych, zwanych inaczej
komórkami Müllera, oraz leżącej pod nią warstwy komórek sześciennych zawierających
melaninę. Ta część siatkówki nie zawiera neuronów i nie uczestniczy w odbieraniu bodźców
wzrokowych.

Część wzrokowa siatkówki różni się od części rzęskowej i tęczówkowej tym, że

oprócz elementów nabłonkowych zawiera komórki nerwowe. Zbudowana jest ona z komórek
wyspecjalizowanych w odbieraniu bodźców świetlnych (komórki fotoreceptorowe) oraz
komórek przekazujących impuls nerwowy (komórki dwubiegunowe i zwojowe). Ponadto w
tej części siatkówki występują komórki nerwowe modulujące przejście impulsu z
fotoreceptorów do komórek zwojowych (komórki horyzontalne, amakrynowe i
różnokształtne) oraz komórki podporowe (komórki Müllera i astrocyty). Pomiędzy neuronami
tej części siatkówki istnieje skomplikowany system połączeń synaptycznych. W siatkówce
leżą trzy pierwsze neurony drogi wzrokowej. Pierwszym neuronem są komórki pręciko- i
czopkonośne, drugim komórki dwubiegunowe, trzecim neurony wzrokowo-zwojowe.

Histologicznie część wzrokowa siatkówki podzielona jest na 10 warstw. Licząc od zewnątrz,
czyli od błony naczyniowej, są to:

1. Warstwa komórek barwnikowych zawierająca melaninę, która zapobiega odbiciom

światła wewnątrz gałki ocznej. Warstwa ta jest stosunkowo słabo połączona z kolejną
warstwą, dlatego w tym miejscu dochodzi najczęściej do odklejenia siatkówki.
Komórki barwnikowe spoczywają na błonie podstawnej, zwanej błoną Brucha.
Posiadają one ponadto zdolności do fagocytozy(usuwają zużyte fragmenty
fotoreceptorów).

2. Warstwa fotoreceptorów zbudowana z pręcików i czopków.
3. Błona graniczna zewnętrzna, która łączy fotoreceptory z komórkami glejowymi

Müllera.

4. Warstwa ziarnista zewnętrzna, którą budują ciała komórek pręcikowych i

czopkowych.

5. Warstwa splotowata zewnętrzna zbudowana z połączeń synaptycznych pomiędzy

krótkimi aksonami komórek pręcikowych i czopkowych, a komórkami nerwowymi
łączącymi, których ciała stanowią następną warstwę.

6. Warstwa ziarnista wewnętrzna, zbudowana z ciał komórek nerwowych łączących. W

tej warstwie spoczywają komórki nerwowe amakrynowe, których charakterystyczną
cechą jest brak neurytu. Ich dendryty wchodzą w połączenia zarówno z komórkami
dwubiegunowymi jak i z trzecią grupą neuronów drogi wzrokowej - neuronami
wzrokowo-zwojowymi. W tej warstwie leżą także jądra komórek glejowych Müllera.

7. Warstwa splotowata wewnętrzna, w której dochodzi do połączenia komórek warstwy

ziarnistej wewnętrznej z dendrytami komórek zwojowych, tworzących kolejną
warstwę.

8. Warstwa komórek zwojowych. Warstwę tą tworzą neurony wzrokowo-zwojowe

stanowiące trzeci neuron drogi wzrokowej.

9. Warstwa włókien nerwowych przechodzących do krążka nerwu wzrokowego i

tworzących nerw wzrokowych.

10. Błona graniczna wewnętrzna oddzielająca siatkówkę od ciała szklistego.

Specyficznym fragmentem siatkówki jest plamka żółta. Budowa plamki żółtej różni się od

innych części siatkówki wzrokowej bardzo silnym rozwinięciem warstwy komórek
zwojowych. W warstwie pręcików i czopków plamki żółtej przeważają czopki. Plamka żółta
jest fragmentem siatkówki o największej rozdzielczości, gdyż na jeden czopek lub pręcik
przypada tylko jedna komórka dwubiegunowa i komórka zwojowa (w pozostałej części
siatkówki jedna komórka dwubiegunowa przypada na kilka czopków lub pręcików).

W skład siatkówki wchodzą także komórki glejowe, z których najliczniejszymi są

komórki Müllera. W części rzęskowej oraz tęczówkowej komórki te tworzą jedną z dwóch
warstw siatkówki.

W części nerwowej siatkówki komórki Müllera są rozmieszczone pomiędzy

neuronami. Ich jądra leżą w warstwie ziarnistej wewnętrznej, natomiast ciała sięgają od błony
granicznej wewnętrznej do warstwy pręcików i czopków. Komórki Müllera połączone są
pomiędzy sobą oraz z komórkami wzrokowymi, a połączenia te widoczne są w mikroskopie
optycznym pod postacią błony granicznej zewnętrznej. Wypustki komórek Müllera sięgają
pomiędzy czopki i pręciki, i dotykają komórek barwnikowych.

BUDOWA WZROKOWYCH KOMÓREK ZMYSŁOWYCH

Siatkówka każdego oka zawiera około 130 milionów komórek pręcikowych oraz

około 7 milionów komórek czopkowych. Komórki pręcikowe są wrażliwe przede wszystkim
na nasilenie światła, czopkowe zaś głównie na jego barwę.

Komórki pręcikowe są komórkami długimi i cienkimi. Występują one głównie w

obwodowych częściach siatkówki. Posiadają charakterystyczne struktury w postaci pręcików.
Pręcik, który jest częścią homologiczną do dendrytu, składa się dwóch odcinków: segmentu
wewnętrznego i zewnętrznego. W segmencie wewnętrznym, który jest odpowiedzialny za
syntezę białek budujących błoniaste struktury dysków, występuje aparat Golgiego oraz liczne
mitochondria. Segment zewnętrzny natomiast zawiera bardzo liczne, gęsto upakowane dyski,
ułożone warstwowo, poprzecznie do długiej osi pręcika. Dyski zawierają rodopsynę.
Rodopsyna zbudowana jest z białka opsyny i wrażliwego na światło cis-retinalu.

Komórki pręcikowe są wrażliwe na natężenie światła i umożliwiają widzenie o

zmierzchu. Pobudzenie pręcika polega na interakcji światła z cząsteczkami rodopsyny, która
poprzez zmianę swej konfiguracji powoduje powstanie impulsu nerwowego. Impuls świetlny
po dotarciu do segmentu zewnętrznego komórki fotoreceptorowej powoduje rozpad
rodopsyny na opsynę oraz przejście retinalu z formy cis w formę trans. Proces ten generuje
łańcuch reakcji prowadzących do powstania impulsu nerwowego.

Komórki czopkonośne są krótkie, grube, i występują głównie w centrum siatkówki

(dołek środkowy). Czopki zbudowane są podobnie do pręcików, różnią się kilkoma
szczegółami. Segment zewnętrzny czopka jest grubszy, dyski zaś są w ciągłości z błoną
komórkową i nie zawierają rodopsyny. Wyróżniamy trzy rodzaje czopków, zawierające inne
niż rodopsyna barwniki wzrokowe odbierające podstawowe kolory: niebieski, zielony oraz
czerwony

SOCZEWKA

Soczewka jest przezroczystą, dwuwypukłą strukturą leżącą za źrenicą. Średnica

soczewki wynosi ok.10mm, a jej wskaźnik refrakcji wynosi 1,36. Soczewka otoczona jest
torebką. Torebka soczewki jest zbudowana z kolagenu typu IV oraz glikoprotein. Wnętrze
soczewki zbudowane jest z wydłużonych pozbawionych jąder komórek zwanych włóknami.
Włókna w ilości od 2000 do 3000 składają się z białka – krystaliny. Typowe włókno
soczewki na przekroju ma kształt sześcioboku i zagięte jest w formie litery U.

Pomiędzy przednią powierzchnią soczewki a torebką występuje nabłonek

jednowarstwowy sześcienny, którego komórki w okolicy równika soczewki ulegają
wydłużeniu i przechodzą we włókna soczewki. Tylna powierzchnia soczewki nie posiada
nabłonka. W okolicy równika soczewka połączona jest z ciałkiem rzęskowym, a zatem i z
mięśniem rzęskowym. Stan czynnościowy mięśnia rzęskowego wpływa na kształt soczewki, a
więc na akomodację.

CIAŁKO SZKLISTE

Ciałko szkliste położone jest pomiędzy soczewką a siatkówką. Jest ono przejrzystą,

galaretowatą substancją składającą się głównie z kolagenu i kwasu hialuronowego wiążącego
duże ilości wody. Na obwodzie ciałka szklistego włókna kolagenowe ulegają zagęszczeniu.
W ciele szklistym występują komórki zwane hialocytami oraz makrofagi. Ciałko szkliste jest
ważnym ośrodkiem optycznym oka (wskaźnik refrakcji 1,334), bierze także udział w
odżywianiu siatkówki oraz soczewki. Wypełniając tylną komorę oka wpływa w znaczący
sposób na utrzymanie kształtu i napięcia gałki ocznej.

NARZĄDY DODATKOWE OKA

NARZĄD ŁZOWY

Narząd łzowy składa się z gruczołów łzowych, kanalików łzowych, woreczka łzowego

oraz przewodu nosowo-łzowego.

GRUCZOŁY ŁZOWE

Gruczoły łzowe mają budowę cewkową, są złożone i pomimo budowy cewkowej są

gruczołami surowiczymi. Ich odcinki wydzielnicze są wysłane nabłonkiem
jednowarstwowym sześciennym leżącym na błonie podstawnej. Komórki wydzielnicze mają
budowę typową dla komórek surowiczych (jądra ułożone przypodstawnie oraz ciemno
barwiącą się cytoplazmę). Pomiędzy komórkami gruczołowymi i błoną podstawną występują
komórki mioepitelialne. Cewki gruczołowe przechodzą w przewód wewnątrzzrazikowy, który
wysłany jest także nabłonkiem sześciennym. Przewody międzyzrazikowe wysłane
nabłonkiem walcowatym przechodzą w 6 do 12 przewodów odprowadzających głównych. Te
ostatnie wysłane są też nabłonkiem walcowatym i uchodzą do załamka górnego powieki. W
powiece górnej ponadto mogą występować także drobne gruczoły łzowe o budowie
analogicznej do opisanego gruczołu łzowego.

Gruczoły łzowe są odpowiedzialne za wydzielanie łez, roztworu który zawiera mający

właściwości bakteriobójcze lizozym oraz elektrolity w stężeniu podobnym do osocza.
Przewody łzowe są wysłane nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, woreczek łzowy i
przewód nosowo – łzowy są natomiast wysłane nabłonkiem wielowarstwowym walcowatym.

POWIEKI
W powiekach możemy wyróżnić następujące warstwy:



warstwę zewnętrzną pokrytą skórą;



mięsień okrężny oka;



tarczkę;



warstwę wewnętrzną pokrytą błoną śluzową zwaną spojówką powiekową.

Powierzchnia zewnętrzna powieki ma budowę skóry owłosionej. Z brzegu powieki

wyrastają rzęsy, grube i twarde włosy ułożone w 2 do 3 rzędów. Do torebek rzęs uchodzą
gruczoły łojowe (gruczoły Zeisa) oraz gruczoły potowe, zwane gruczołami rzęskowymi
Molla. W odróżnieniu od typowych gruczołów potowych gruczoły rzęskowe nie posiadają
pozwijanych w kłębki odcinków wydzielniczych. Cechą charakterystyczną tej części powieki
jest luźne utkanie tkanki łącznej oraz brak tkanki tłuszczowej.

Mięsień okrężny oka leży pod warstwą skórną, a ponad tarczką powiekową. W

powiece górnej oprócz mięśnia okrężnego oka występują włókna mięśnia dźwigacza powieki
górnej. Włókna mięśniowe oddzielone są od tarczki warstwą tkanki łącznej o wyjątkowo
luźnym utkaniu, co uzasadnia bardzo częste występowanie obrzęków w obrębie powiek.
Tarczka jest twardą płytką, tworzącą szkielet powieki. Zbudowana jest ona z tkanki łącznej
włóknistej. Wewnątrz tarczki znajdują się gruczoły łojowe zwane gruczołami Meiboma w
liczbie 12-30. Są to gruczoły wielopokładowe, w których do jednego głównego przewodu
wyprowadzającego uchodzą pęcherzyki wydzielnicze. Gruczoły te uchodzą na brzegu
powiek.

Spojówka pokrywa powiekę od strony stykającej się z gałką oczną. Pokryta jest

nabłonkiem wielowarstwowym walcowatym. Nabłonek spojówki zawiera komórki śluzowe,
których wydzielina ma znaczenie ochronne dla oka. W warstwie podstawnej nabłonka
występują komórki barwnikowe. Pod warstwą nabłonka znajduje się warstwa luźnej tkanki
łącznej. W spojówce powieki górnej ponadto występują skupiska limfocytów i komórek
plazmatycznych.

HISTOGENEZA OKA

Zawiązek oka powstaje jako uwypuklenie międzymózgowia w kierunku ektodermy.

Uwypuklenie zwane kubkiem ocznym połączone jest z mózgowiem za pomocą szypuły, z
której powstaje nerw wzrokowy. Na dalszych etapach rozwoju zaczyna powstawać siatkówka
oraz soczewka.

Kubek oczny otoczony jest mezenchymą, z której powstaje naczyniówka, zrąb ciała

rzęskowego i tęczówki oraz twardówka, a także rogówka właściwa i tylny jej nabłonek.
Nabłonek przedni rogówki powstaje natomiast z ektodermy.
Pochodzenia ektodermalnego jest również nabłonek spojówki i gruczoł łzowy. Powieki
powstają z fałdów skóry.