GEOGRAFIA GOSPODARCZA ŚWIATA

WYKŁADY – WGISR

WYKŁAD 1

„Mapa Polityczna Świata”

Mapa polityczna świata – mapa ta oddaje nam stan zależności politycznych na świecie. Ważna jest
data wydania mapy. Istotne jest także miejsce wydania mapy (polityka różnych państw różnie
wyznacza granice – robi to tak jak im najbardziej odpowiada: np. Izrael nie uznaje na mapach
autonomii palestyńskiej; Gwatemala nie uznaje istnienia Belize; Japonia na swoich mapach
przedstawia Kuryle jako wyspy japońskie). Na mapach politycznych Antarktyda jest biała.
Dobór barw – barwy mogą sugerować pewne zależności

{dezintegracja – tworzy się więcej państw}
{integracja – tworzą się pewne organizacje jednoczące państwa}

Większość państw powstało w erze nowożytnej

XVI w. – duże zmiany polityczne: rozwój kolonializmu; podbój Ameryki przez Hiszpanów i częściowo
Portugalczyków (Brazylia), podbój wybrzeży Afryki przez Portugalczyków, podbój Azji przez
Portugalczyków (Indie).

1496 r. traktat z Tordesillas podzielił świat na dwie części: od południka ok. 44 W na wschód był to
świat Portugalczyków a na zachód Hiszpanów. Taki podział umożliwił Portugalii podbój części
dzisiejszej Brazylii.

Wielka Brytania – Francja – spory w Kanadzie, spory w Indiach
Nigeria – sztuczne państwo, stworzone dla ludności murzyńskiej powracającej z Ameryki.

Etiopia, Nigeria – były państwami już w XIX w.

Włochy – Libia, Somalia
Portugalia – Angola, Mozambik

W Afryce dokonano geometrycznego podziału granic, który zazwyczaj nie ma nic wspólnego z
miejscową ludnością i rejonami etnicznymi.

Azja – Indie Brytyjskie, Indie Francuskie, Indie Portugalskie; Indonezja holenderska

I Wojna Światowa spowodowała duży zamęt na mapie politycznej świata

-

rozpad imperium Otomańskiego
mandaty: W. Brytania – Oman, Irak; Francja – Syria, Liban

-

rozpad Austro-Węgier
powstały mniejsze państwa: Chorwacja, Słowenia, Czechy, Węgry, Austria, Włochy dostają
Triestr, część odzyskuje Polska

1

Mandaty – otrzymały je państwa, które wygrały I Wojnę Światową. Mandaty przyznawała Liga Narodów.
Obszary, które stały się terytoriami mandatowymi nie były jeszcze same w stanie stać się neutralnymi
państwami.

-

mandaty typu A - wcześniejsze tereny należące do imperium Otomańskiego: Irak, Palestyna,
Oman – W. Brytania; Syria – Francja

-

mandaty typu B – terytoria niemieckie: Togo, Kamerun – podzielone pomiędzy W. Brytanię i
Francję; Tanganika (Tanzania) – W. Brytania; Ruanda, Urundi – Belgia

-

mandat typu C – Wyspy Marshalla, Karoliny, Mariany, Papua Nowa Gwinea... – mandaty USA,
Australii, Nowej Zelandii; Namibia – mandat RPA

{Dominia – obszary najbardziej niezależne}

II Wojna Światowa
Stwierdzono, że nie jest dobrze mieć kolonie a uzależnić te obszary gospodarczo
Obecnie mamy 197 państw należących do ONZ
1946 r. – 80 państw
1986 r. – 176 państw
2001 r. – 197 państw

Podział Indii
Indie, Pakistan wsch., Pakistan zach., Cejlon
Z Pakistanu wsch. powstało państwo Bangladesz
Podział Palestyny na: Izrael, Jordania

Lata 60 XX w. – dekada Afryki (większość koloni na kontynencie afrykańskim odzyskuje niepodległość)
Francuska Afryka Zachodnia i Równikowa dzielą się na dużą liczbę państw

Terytoria Powiernicze – ustanowione przez ONZ
Były to terytoria, które nie mogły stać się jeszcze samodzielnymi państwami a kontrolę nad nimi
sprawowały państwa, które wygrały wojnę. Państwa, które posiadały terytoria powiernicze były
zobowiązane prowadzić do odzyskania niepodległości przez te terytoria

Namibia uzyskała niepodległość dopiero w 1990 roku mimo, że powinna też w latach 60 ale RPA coś
tam się nie zgadzało.

Państwa słabe gospodarczo (Hiszpania, Portugalia) nie mogły opanować (uzależnić) gospodarczo
swoich koloni i dlatego nie chcieli dać im wolności.

Lata 90 – Europa
rozpad ZSRR
rozpad Jugosławii
rozpad Czechosłowacji

Ile jest koloni teraz?

-

Grenlandia (dominują tu bardziej Amerykanie niż Duńczycy)

-

Gibraltar (Wielka Brytania)

-

Szpitzbergen (Norwegia)

-

St. Pierre (Francja)

Obecnie powstaje wiele organizacji międzynarodowych zrzeszających państwa: UE, NAFTA...

2

Podział państw:

1.) I podział
- Socjalistyczne
- Kapitalistyczne
- Rozwijające się
Jest to zły podział i już nie istnieje. Jest tu mieszanie kryteriów (to jakby podzielić ludzi na wysokich,
niskich i łysych).

2.) II podział
- Kraje bogatej północy
- Kraje biednego południa
Podział ten także nie jest dobry bo np.: do bogatej północy są zaliczane Australia i Nowa Zelandia

{kraje bogate zajmują 20% powierzchni a mają 80% dochodu świata}
Podział państw według dochodu na mieszkańca też nie jest tak zupełnie dobry ponieważ np. wielkie
kampanie zarabiają ogromne pieniądze a zwykli ludzie zarabiają mało ale średnia wychodzi wysoka
lecz nie ma ona odbicia w społeczeństwie. Dodatkowo w różnych krajach stosowane są różne kryteria
pomiarowe i stąd trudno porównywać wyniki. Taki podział państw według jednych jest bardzo dobry a
według innych głupi.

Świat jest jeden. Jeżeli coś się dzieje w krajach rozwijających się to odbije się w krajach rozwiniętych i
odwrotnie.

WYKŁAD 2

Lata 40 – dekada krajów azjatyckich
Lata 60 – dekada krajów afrykańskich
Ostatnimi aspektami dekolonizacji było przyłączenie Hong Kongu i Makao do Chin
Nie licząc Grenlandii obecnie kolonie zajmują niewielką powierzchnię na świecie

Obecnie na Ziemi jest wiele konfliktów

Kontrowersje w sprawach granic:

-

Wiele kontrowersji wzbudza granica pomiędzy Ameryką Północną a Południową i różni ludzie
różnie tę granicę widzą:

a.) Granice tę powinna stanowić granica państw Panamy i Kolumbi
b.) Granicę tę powinien stanowić przesmyk Panamski
c.) Granicą tę powinien stanowić przesmyk Theuantepek

Pojęcie Ameryki Łacińskiej wiąże się z obszarem od granicy Meksyk/USA na południe. Ta nazwa
jednak też jest kontrowersyjna ponieważ podboje Hiszpanów nie zatrzymały się na linii dzisiejszej
granicy USA-Meksyk ale kolonizowali oni także niektóre stany dzisiejszego USA.

-

Kontrowersje wzbudza także granica pomiędzy Europą i Azją

3

a.) Niektórzy uważają, że granica pomiędzy Europą i Azją powinna przebiegać: górami Ural, rzeką

Ural, rzeką Embą, do M. Kaspijskiego i grzbietami Kaukazu

b.) Inni natomiast uważają, że granica ta biegnie: wschodnimi zboczami Uralu, wzdłuż przedgórzy

Kaukazu, przez M. Czarne i M. Marmara (jest to pogląd bardziej popularny i według niego Cypr
i Kaukaz należą do Azji a Ural do Europy).

Te podziały mają odbicie w pracy ONZ, który inaczej traktuje poszczególne regiony (kontynenty).
Obradują różne komisje.

Obecnie są duże dysproporcje pomiędzy krajami wysokorozwiniętymi a krajami trzeciego świata i te
dysproporcje rosną. W krajach wysokorozwiniętych obecnie żyje 20% ludności świata a przypada na
nie 80% dochodu światowego.

Co wpływa na taki stan rzeczy?

-

mały przyrost naturalny w krajach wysokorozwiniętych (czasem ujemny)

-

wysoki przyrost naturalny w krajach trzeciego świata

-

w krajach trzeciego świata przeważnie występuje dużo konfliktów zwłaszcza na podłożu
etnicznym (sztuczne granice). Są to konflikty zewnętrzne jak i wewnętrzne.

Po II Wojnie Światowej było około 150 innych wojen. Szacuje się, że w ciągu 9 tys. lat istnienia
cywilizacji ludzkiej jedynie w ciągu 120 lat nie było żadnej wojny. Wojny i konflikty wpływają druzgocąco
na gospodarki państw ponieważ ogromne sumy z budżetów przeznaczane są na zbrojenia, np.: Izrael
31% dochodu; Syria 28%, Rosja 16%, Egipt 16%.
Industrializacja ZSRR była w dużej części dzięki przemysłowi zbrojeniowemu.

Koncepcje pomocy krajom słabo rozwiniętym

-

Niektórzy uważają, że trzeba zatrzymać rozwój w krajach wysokorozwiniętych a produkcję itd.
przenieść do krajów trzeciego świata co rozwinie ich gospodarki. Jest to głupi pomysł i
nierealny, ponieważ kraje wysokorozwinięte dają impuls do rozwoju innym krajom. Tak też
kryzys, czy zatrzymanie rozwoju w krajach wysokorozwiniętych nie spowoduję przyśpieszenia
rozwoju w krajach trzeciego świata a nawet będzie przeciwny skutek

-

Inni twierdzą aby zmniejszyć wydatki na zbrojenia a te zaoszczędzone pieniądze wydawać na
rozwój tych krajów najbiedniejszych

-

Są też koncepcje, że w rewanżu za zagarnięte bogactwa z kolonii umarzać tym krajom kredyty
(ale w zasadzie wszystkie te propozycje są w nierealne)

Straty w ludziach w konfliktach zbrojnych są 25 razy większe niż straty w katastrofach naturalnych.
Wiele krajów jest zainteresowanych sprzedażą broni i dla nich te konflikty są opłacalne: mają rynki
zbytu oraz darmowe poligony dla nowego sprzętu. Ze sprzedaży broni są duże dochody.

Podział terytorialny wód

W morzach są bogactwa naturalne: surowce, ryby... i dlatego występują konflikty odnośnie tego jaki
obszar powinny stanowić wody terytorialne

4

Obecnie według traktatu, który podpisało 138 państw wody terytorialne stanowią pas 12 mil morskich.
Jednak nie wszystkie kraje to uznają i chcą więcej przez co powstają konflikty (np. chyba Peru żąda
aby jego obszar wód terytorialnych wynosił 200 mil morskich ???).

Ciekawa jest także sprawa Antarktydy, która została podzielona na sektory i kraję chcą mieć tam swoje
sektory czy bazy. Na Antarktydzie są bogactwa naturalne i może ona być potencjalnym miejscem
sporów.

Na świecie jest wiele baz wojskowych na terenach innych państw. Są to jakby enklawy na terenach
innych państw. W tych bazach mieszka dużo ludności.

Ludność świata

Ludność świata gwałtownie wzrasta i wzrost ten jest coraz szybszy

LATA

ERA

LICZBA LUDZI

7000

p.n.e.

10 mln

0

160 mln

900

n.e.

320 mln

1700

n.e.

600 mln

1850

n.e.

1250 mln

1950

n.e.

2500 mln

2000

n.e.

6100 mln

(oczywiście lata 7000 p.n.e. to do pewnego stopnia przypuszczenie)

Lata jakich potrzebowała ludność świata aby przekroczyć kolejny miliard

KOLEJNE MILIARDY

LICZBA LAT POTRZEBNYCH

ABY PRZYBYŁ KOLEJNY

MILIARD LUDZI

LATA

1 (pierwszy miliard)

8500 lat

1820 r.

2

?

?

3

30 lat

1960 r.

4

15 lat

1975 r.

5

12 lat

1987 r.

6

9 lat

1999 r.

Obecnie rocznie przybywa około 90 mln ludzi.

Przyrost naturalny to różnica pomiędzy stopą urodzeń a stopą zgonów.

W pierwszych okresach cywilizacji było bardzo dużo urodzeń ale także była duża śmiertelność. Ludzie
żyli krótko ok. 30 lat. Stąd w tamtych czasach był powolny przyrost naturalny. Wtedy centrum ludności
był bliski wschód i rejon morza Śródziemnego.

SAUVY – wymyślił 5 cykli demograficznych

1.) Wysoka stopa urodzeń oraz wysoka stopa zgonów. Niski przyrost naturalny. Dziś na

świecie trudno znaleźć ten etap.

5

2.) Wysoka stopa urodzeń i stosunkowo niska stopa zgonów (rozwój medycyny). Cykl

charakterystyczny dla dzisiejszych krajów trzeciego świata.

3.) Niska stopa zgonów i stopa urodzeń zaczyna być obniżana (zmniejsza się, urodzenia

kontrolowane). Przyrost naturalny nadal dość wysoki.

4.) Stopa urodzeń równa jest stopie zgonów. Niska stopa urodzeń i zgonów: ludność nie

wzrasta.

5.) Bardzo niska stopa urodzeń i bardzo niska stopa zgonów. Pojawia się ujemny przyrost

naturalny.

{te cykle zostały opracowane na podstawie Europy i niema pewności czy potwierdzą się na całym
świecie}

W krajach trzeciego świata jest % mniej chorób cywilizacyjnych (raka, układu krążenia). W krajach tych
stopa zgonów także maleje ale współczynnik ten jest nadal większy niż w krajach wysokorozwiniętych.

Proletariat – proles (łac.) – potomstwo {tak nazywano grupy biednej ludności, która w zasadzie za
własność mogła uważać swoje dzieci bo nic innego nie posiadali)

13,2 promili – przyrost światowy (jest trochę obniżony bo parę lat temu był większy)

Można z góry założyć, że stopa zgonów na świecie będzie malała i ludzie będą żyli coraz dłużej.
Sprawą dyskusyjną jest to co się stanie z liczbą urodzeń, którą obecnie na świecie chcemy ograniczyć.

Paradoks krajów trzeciego świata

Polega on na tym, że poszczególne rodziny chcą mieć dużo dzieci a im jest więcej ludzi tym w krajach
tych jest coraz ciężej bo gospodarka nie wyrabia za przyrostem ludności.
Kraje trzeciego świata leżą w strefach: równikowej, podrównikowej, zwrotnikowej i podzwrotnikowej. W
zasadzie wydatki na dzieci są niewielkie, np.: nie trzeba kupować często nowych ubrań bo cały rok jest
ciepło. Owoce są cały rok i 2 razy do roku są zbiory. Ludzie żyją na granicy nędzy ale z głodu nie
umierają. Czyli stosunkowo powinno być łatwiej wyżywić ludność trzeciego świata niż ludność krajów
wysokorozwiniętych.
Dzieci w krajach słabo rozwiniętych pracują i część swoich dochodów odsyłają rodzicom. W takiej
sytuacji im rodzice mają więcej dzieci tym w przyszłości będą mieli więcej pieniędzy (dlatego płodzą te
dzieci). Często najstarsze rodzeństwo utrzymuje to najmłodsze. W krajach tych rodziny są zazwyczaj
duże, np.: 12 osobowe. Problem szybko wzrastającej liczby ludności w krajach trzeciego świata jest
problemem ekonomicznym ale i społeczno-kulturowym. W niektórych krajach ilość dzieci wskazuje na
męskość, podobnie jest z kobietami. A więc ludzie chcą udowodnić swoją męskość czy kobiecość i
płodzą te dzieci bez umiaru. Również wszystkie religie w tych krajach nigdy nie wspominają aby mieć
mało dzieci a często nawet nakłaniają do ich posiadania.

20 promili – przyrost w Afryce
16 promili – przyrost w Ameryce Łacińskiej
10 promili – przyrost w Australii

Przekonanie ludności trzeciego świata to nie posiadania tak dużego potomstwa jest niezwykle trudne.
Najwięcej dzieci rodzi się na wsiach a do tych ludzi jest najtrudniej dotrzeć i uświadomić ich.

6

Prognozy na przyszłość

Jeżeli przyrost naturalny zostanie ograniczony do 5 promili to w roku 3000 będzie na Ziemi 442 mld
ludności a na jednego człowieka przypadnie powierzchnia 337 m kwadratowych.
Jeżeli jednak utrzyma się obecny wskaźnik przyrostu naturalnego na świecie 13,2 promila to w roku
3000 na jednego człowieka przypadnie zaledwie 102,97 cm kw. - (koniec ludzkości). Tak więc widzimy,
że przyrost ten zależy zatrzymać.

Np.: Chiny – wprowadzono zasadę, że można mieć tylko jedno dziecko. Ma ono wiele przywilejów,
dodatki od państwa, itd... Mając jednak drugie dziecko, taka rodzina staje się „wrogiem narodu”. Wtedy
i pierwszemu dziecku zabiera się wszelkie pomoce i rodzina ma problemy. Jednak mimo tych ustaleń
przyrost naturalny w Chinach istnieje. Chodzi o to, że w Chinach mieszkają mniejszości narodowe (ok.
100 mln ludzi), które nie podlegają temu prawu i mogą mieć więcej dzieci.

Duży przyrost naturalny wymaga jednoczesnego dużego wzrostu w gospodarce co nie idzie w parze.
Przy dużym wzroście ludności pojawia się jeszcze problem wody pitnej. Zasoby tej wody na świecie w
przeciwieństwie do ludności nie wzrastają. Na dodatek większa liczba ludności świata wiąże się nie
tylko z większą konsumpcją wody ale to także nowe zakłady przemysłowe wykorzystujące wodę; więcej
ludzi wiąże się ze zwiększeniem hodowli zwierząt, które też piją wodę; a na koniec im więcej ludzi tym
więcej wód będzie zanieczyszczonych.
Ludzie na świeci najwięcej rodzi się w miejscach, w których nie mogą być wyżywieni. Pojawiają się
przez to migracje. W krajach trzeciego świata powinno być mniej ludności bo mniejsze są możliwości
gospodarcze.

WYKŁAD 3

Eksplozja demograficzna – gwałtowny przyrost ludności

Duży przyrost ludności na świecie modyfikuje znacznie strukturę ludności na świecie. Jest dużo
ludności młodej (grupa przedprodukcyjna). Ta grupa ludzi wymaga dużo inwestycji – szkoły, szpitale...
(są to inwestycje nieprodukcyjne). W momencie gdy ta grupa dojdzie do wieku produkcyjnego to
nastąpi kolejny wyż demograficzny. Ludzie ci w tym momencie szukają pracy a dzisiejsze zakłady są
zmechanizowane i zatrudniają mało ludzi. Budując zakłady mniej zmechanizowane, zatrudniające
więcej ludzi nie wytrzymamy konkurencji światowej.

-

w krajach mało rozwiniętych jest dużo młodzieży

-

w krajach wysoko rozwiniętych jest duży postęp w medycynie, ludzie żyją długo i jest coraz
więcej ludzi w wieku emerytalnym (ta grupa jest jednak nieprodukcyjna).

Struktura płci na świecie

Jest prawie taka sama liczba mężczyzn i kobiet. Jednak w poszczególnych grupach wiekowych nie jest
tak do końca. W najmłodszych grupach obserwuje się większą liczbę mężczyzn, w grupach
najstarszych jest natomiast więcej kobiet.
{nadwyżka mężczyzn nad kobietami występuje głównie w Australii i Azji}
Większa liczba kobiet w wieku poprodukcyjnym jest większa ze względu na to, że umieralność
mężczyzn jest większa.
{obecnie rodzi się więcej chłopców – rekompensata za wojny}

7

Rozmieszczenie ludności na świecie

Od początku zawsze prawie połowa ludności przypadała ba Azję (dziś jest podobnie).

-

Obecnie na Azję przypada ponad 60% ludności świata

-

Afryka 13-14% ludzi świata (udział Afryki wzrasta)

-

Europa (z Rosją) 12% ludności świata. Obecnie udział Europy w % zaludnieniu świata maleje.
W średniowieczu w Europie mieszkało około 30% ludności Ziemi. Spada tu przyrost naturalny,
który obecnie jest ujemny. Na to, że liczba ludności w Europie nie spada wpływa fakt, że ludzie
migrują do Europy.

-

Ameryka Północna i Środkowa 8%

-

Ameryka Południowa 6% {Ameryka Łacińska 8%; przyrost naturalny w Ameryce Łacińskiej jest
znacznie wyższy niż w Ameryce Anglo-Saskiej}

-

Australia i oceania 0,5% ludności świata

Średnia gęstość zaludnienia na Ziemi wynosi 43 mieszkańców na kilometr kwadratowy

-

Europa (z Rosją) 32 mieszkańców na km2 (gdyby nie Rosja było by o wiele więcej)

-

Azja (bez Rosji) 112 mieszkańców na km2

-

Ameryka Północna i Środkowa 19 osób na km2

-

Ameryka Południowa 18 osób na km2

-

Australia i oceania 3 osoby na km2

25 państw zawiera około 70% ludności świata

11 państw w Azji
5 państw w Afryce
6 państw w Europie
3 państwa w Ameryce

Najludniejsze kraje świata to Chiny i Indie – mają razem ponad 2 mld mieszkańców
{szacuje się, że za 20 lat Indie będą miały więcej ludności od Chin}

Zmiana ludności w wybranych krajach świata w przeciągu 50 lat

Kraj

Liczba ludności w latach (w mln)

1950 r.

2000 r.

Chiny

550

1350

Indie

368

ok. 1000

USA

150

270

Indonezja

80

205

Brazylia

53

162

Rosja

103

147

Pakistan

40

140

8

Japonia

84

126

Bangladesz

42

125

Nigeria

33

106

Meksyk

33

100

Egipt

22

66

Tajlandia

20

61

Co jest powodem koncentracji ludności w jednych krajach a czemu w innych krajach ten proces jest
wolniejszy?

-

czynniki historyczne (rozwój cywilizacji)

-

czynniki środowiskowe (niziny, obszary niedaleko morza, rejon śródziemnomorski zawsze były
chętnie zaludniane). Mało ludzi chce mieszkać w obszarach arktycznych. Obszary wyżynne i
góry mają mniej ludności. Do 20 m n.p.m. mieszka około połowa ludności. W rejonach ciepłych,
równikowych lepiej się mieszka wyżej bo jest tam bardziej umiarkowany klimat. Mało ludzi
mieszka na pustyniach. Ludzie mieszkają nad rzekami. Ludzie interesują się obszarami
odległymi i nieprzyjaznymi jeżeli są tam np. jakieś surowce naturalne.

Wzrost ludności na danym terytorium następuje także dzięki migracją. 125 milionów ludzi rocznie
zmienia na stałe kraj zamieszkania.

Struktura narodowościowa świata

Świat zamieszkuje wiele narodowości (w zasadzie nie wiadomo ile). Jest około 5000 tysięcy języków –
nie wliczając dialektów.

Co to jest naród?
Historycznie wytworzona trwała wspólnota ludzi , ukształtowana na gruncie wspólnych losów
dziejowych, kulturze, języku, terytorium. Występuje świadomość narodowa wśród członków.

Świadomość narodowa jest chyba najważniejszym czynnikiem, ważniejszym nawet od języka. Nie jest
także konieczne posiadanie terytorium aby istniał naród, np. Cyganie.

Kiedy zaczęły się tworzyć narody

Powstawały w okresie feudalnym. Inne powstały w XIX i XX wieku. Np. narody Afrykańskie czy
Amerykańskie powstały w momencie utworzenia państwa.
Wcześniej były jakieś plemiona.
Nawet w Europie niedawno powstały narody – np. Bośnia i Hercegowina

Naród a grupa etniczna – gdzie granica?
Grupa etniczna nie spełnia wszystkich atrybutów definicji narodu. Grupy etniczne mogą np. mówić
jakimiś dialektami.

Państwo narodowe – zamieszkuje je jedna narodowość {jest bardzo mało takich krajów na świecie}

9

Państwo narodowościowe – jest w nich wiele grup narodowościowych, może być jedna dominująca
choć niekoniecznie. Na pewno żadna z grup nie jest bardzo liczna. Tych krajów na świecie jest
większość

Europa

Hiszpania – Celtowie, Kartagińczycy, Fenicjanie, Grecy, Rzymianie, Wizygoci
W VIII wieku przychodzą arabowie i zajmują znaczne obszary płw. iberyjskiego.
Rekonkwista – odbijanie Hiszpanii z rąk arabów; Granada – ostatni odbity teren
Kim są dzisiejsi Hiszpanie – Celtowie, Rzymianie, Arabowie...
Największe, historyczne prawa do tych terenów mają Baskowie – potomkowie Celtów.
Obecne mniejszości: Katalończycy, Baskowie, Kastylijczycy
60% produktu narodowego Hiszpanii jest wytwarzane w Katalonii i kraju Basków.

Portugalia – kiedyś była krajem o jednolitej ludności ale obecnie tak nie jest

Francja – Są tu 3 problemy nie licząc migrantów.
Alzacja i Lotaryngia – raz tereny te należały do Francji a raz do Niemiec. Ludzie ci mówią dialektem
francusko-niemieckim. Ludność jest tu przemieszana {podobnie Śląsk-opolski}
Normandia i Bretonia – Bretończycy mówią po bretońsku
Korsyka – wszystkie nazwy na wyspie są włoskie. Zamieszkuje ją głównie ludność o przeszłości
włoskiej. Korsyka zastała przyłączona do Francji po zwycięstwach Napoleona.

Wielka Brytania – problem Irlandii Północnej; problem Walii; problem Szkocji (osobna drużyna
piłkarska, funt szkocki w obiegu – oprócz funta brytyjskiego}

Belgia – są tu dwie narodowości: Flamandowie i Balonowie. Używają 2 języków. Prawdopodobnie
nastąpi podział państwa. Flamandowie są bogatsi. Bruksela jest wydzielona. Ludność flamandzka i
balońska dzielą się 50% / 50%.

Holandia – problem z Fryzami

Niemcy – Łużyczanie: nigdy nie stworzyli państwa, mają swój język, są to Słowianie, wydają gazety w
swoim języku.

Włochy – ludność austryjacka na północy, chce tą część przyłączyć do Austrii. Triestr jest zamieszkały
przez ludność słoweńską. Podział na biedne południowe Włochy i bogatszą północ {to nie jest podział
etniczny}. Sardynia – ludność hiszpansko-włoska

Szwajcaria – podział na część francuską i niemiecką, 1 kanton włoski.
Zurich – jednostka niemiecka
Genewa – dominacja francuska
Różnice narodowościowe w Szwajcarii są istotne
20% ludności Szwajcarii są to imigranci

Kraje skandynawskie – są to kraje dość jednolite

Jugosławia – 5 narodowości (bez Bośni i Hercegowiny); 4 języki (serbski, chorwacki, macedoński i
słoweński); 3 religie (katolicy, prawosławni i muzułumanie); 2 alfabety (łaciński i cyrylica)
Słowenia, Chorwacja, Macedonia, Czarnogóra, Serbia, Bośnia i Hercegowina

10

Dwa obwody autonomiczne (albański i węgierski)
{rakija – wódka}
Chorwacja i Słowenia miały ciągoty do Austrii. Jeszcze przed rozpadem miały większy handel z Austrią
niż z Serbią.
Serbia – związki z Rosją
Pierwsza oddzieliła się Słowenia (bez problemów), na terenach tych nie było mniejszości
Chorwacja – tu już były problemy bo w Chorwacji było dużo Serbów ale ostatecznie poszło to nieźle.
Bośnia i Hercegowina – były konflikty bo było dużo różnej ludności {aż w końcu Bośniacy poczuli się
narodem – są to głównie muzułumanie}
Macedonia – ludność ta mieszka także w Grecji i Bułgarii. Grecy w Polsce to głównie Macedończycy.
Grecja i Bułgaria nie uznały Macedonii.
Kosowo – 80% Albańczycy (tyle samo Albańczyków w Kosowie co w Albanii) ale prawa historyczne do
Kosowa są po stronie Serbów ale od XIV wieku zajęli chyba te tereny Turcy – kolonizowali

Rumunia – problem z Węgrami

Węgry – „Węgry graniczą z Węgrami”, we wszystkich krajach ościennych przy granicach mieszkają
Węgrzy. Obecnie Węgry mają 2/5 terytorium, które posiadali przed wojną.

Czechy – Morawianie; 80 tys. Polaków na „jakimś tam Śląsku”.

WYKŁAD 4

Polska – są w Polsce mniejszości Ukraińców i Białorusinów. Białorusini - Podlasie, Hajnówka,
Białowieża); Ukraińcy – byli przesiedlani na ziemie odzyskane, Dolny Śląsk, Warmia i Mazury, rejon
Przemyśla; Mniejszość niemiecka – statystyki różnie podają ile tych ludzi znajduje się w Polsce. W
trzech województwach skoncentrowane jest 60% mniejszości niemieckiej w Polsce: opolskie,
katowickie i gdańskie. Mniejszość ta jest związana ze zmianą granic Polski po II Wojnie Światowej.
Obecnie jest już dużo pomieszanych małżeństw polsko-niemieckich. Właściwie do końca nie wiadomo
kto jest naprawdę Niemcem a kto tylko się za niego podaję z przyczyn ekonomicznych. Inne
mniejszości w Polsce stanowią małe grupy: Litwini, Czesi, Słowacy, Grecy, Cyganie...

ZSRR
Dzieliło się na 15 (16 – zależnie od okresu) republik. Konstytucja mówiła, że republiki mają prawo
wystąpić z ZSRR ale w praktyce żadna nie mogła tego zrobić. Republiki dzieliły się na mniejsze
jednostki administracyjne. Występowały także obwody autonomiczne i nie autonomiczne.
Na terenie ZSRR mieszkało około 180 narodowości. Polityka Lenina i Stalina miała na celu
przemieszanie tych ludzi – przesiedlano ich. Przykładowo stało się tak w Kazachstanie gdzie w końcu
mieszkało więcej Rosjan niż Kazachów.
W 1990 roku nastąpił rozpad ZSRR a republiki stały się niezależnymi państwami choć nie do końca bo
powstała Wspólnota Niepodległych Państw. Do NWP nie weszły jednak republiki nadbałtyckie – Litwa,
Łotwa i Estonia, które to po II Wojnie Światowej do ZSRR zostały włączone siłą.
Na terenach byłych republik radzieckich jest obecnie wiele konfliktów na podłożu etnicznym.
Republiki nadbałtyckie także mają pewne problemy etniczne.

Litwa – mieszka tu tylko 70% Litwinów. Jest tu dużo Polaków. Stolica Litwy Wilno liczy 500 tysięcy
mieszkańców z czego jest 100 tysięcy Polaków. Mimo tak dużej poloni na Litwie nie ma
dwujęzyczności. Kraj ten prowadzi politykę nacjonalistyczną wobec mniejszości polskiej, która liczy 300
tysięcy. W rejonie Wilna jest dużo Polaków – są oni skupieni. Jest tu także spora mniejszość Rosjan.

11

Łotwa – jest tu problem z Rosjanami, którym Łotysze nie chcą dać obywatelstwa łotewskiego.

Estonia – również jest problem z mniejszością rosyjską.

Białoruś – Jest to kraj silnie zrusyfikowany. {„tutejsi” – są to Białorusini, którzy nie do końca określili
swoją narodowość. 1931 rok – katolicy twierdzili, że są Polakami a prawosławni, że są Rosjanami}. Na
uniwersytecie w Mińsku wykładano po rosyjsku. Po rozpadzie ZSRR gwałtownie próbują wycofać język
rosyjski. Na Białorusi mieszka 0,5 miliona Polaków. Jest tu także duża grupa Białorusinów, którzy nie
mówią po białorusku (np. prezydent Łukaszenka) i jest ich kilka milionów. {Białorusini mają większą
swobodę w Polsce niż na Białorusi}.

Ukraina – kraj dzieli się na kilka części, np., Ukraina Zach. – kiedyś należała do Galicji. Jest tu ludność
polska i ukraińska; Ukraina Zadnieprzańska – jest tu dużo Rosjan. Ciekawe jest to, że dużo Polaków
jest na terenach, które przed wojną nie należały do Polski. Z Ukrainy (Lwowa) wyjechało do Polski dużo
ludzi. W zasadzie cały Uniwersytet Warszawski stoi na profesorach polskich, którzy wyemigrowali z
Lwowa. Poczucie narodowościowe wśród Ukraińców zawsze było większe niż wśród Białorusinów.
Krym kiedyś zamieszkiwali Tatarzy ale po wojnie wysiedlono ich do Uzbekistanu a na ich miejsce
sprowadzono Rosjan. Obecnie na Krymie jest konflikt pomiędzy Ukraińcami, Rosjanami i Tatarami
powracającymi z Uzbekistanu. {obecnie państwa byłego ZSRR chcą być państwami o w miarę jednolitej
narodowości i chcą się pozbyć innych ludzi, mniejszości, np. chcą aby Tatarzy opuszczali Uzbekistan).

Mołdawia – konflikty pomiędzy ludnością rosyjską a mołdawską
{w Rosji jest około 30 jednostek o podobnym statusie do Czeczeni. Rosja nie może się zgodzić na ich
oderwanie bo to oznaczało by rozkład państwa}

Kocioł Kaukaski
Jest tu dużo grup narodowościowych o różnych kulturach i językach.

Armenia – Jest to pierwszy kraj na świecie, który przyjął chrześcijaństwo. Wielu Ormian wymordowali
Turcy (chyba w I Wojnie Światowej), za co Ormianie teraz ich nie lubią.

Azerbejdżan – język to dialekt tureckiego; panuje tu islam; jest tu duża mniejszość rosyjska; Azerowie
są chyba jakimś odłamem Turków; na terenie Azerbejdżanu są enklawy Ormiańskie, co jest źródłem
konfliktów; dużo Azerów mieszka w Iranie – prawie tyle samo co w Azerbejdżanie – przez to chyba
mówi się tu też coś o sztucznych granicach

Gruzja – kraj prawosławny; na jej terenie są terytoria autonomiczne związane z islamem

{Osetia północna i południowa – jedna należy do Gruzji a druga do Rosji}

Kazachstan – problem ludności rosyjskiej, polskiej i niemieckiej. Obecnie Kazachstan prowadzi politykę
zmierzającą ku usunięciu mniejszości. Kazachstan to kraj islamski. Mniejszości opuszczają ten kraj i
powracają do swoich krajów gdzie trudno im się przystosować do nowych warunków.

W każdym mieście w federacji rosyjskiej można spotkać Polaków. Polaków jest dużo w obwodach
Moskiewskim i St. Petersburgu (po około 20 tys.). W Moskwie są dwa polskie kościoły i jeden w St.
Petersburgu. Dużo Polaków jest na Syberii w rejonie Irkucka.

Cypr – podzielony jest na część grecką i turecką

12

Turcja – problem Kurdów. Po wojnie obiecywano im niepodległość ale nigdy jej nie otrzymali. Kurdowie
mieszkają na terenie Turcji, Iranu, Iraku i Syrii. Rejony zamieszkane przez Kurdów są roponośne
dlatego państwa wymienione nie chcą się zgodzić na utworzenie wolnego Kurdystanu. Turcy uważają
Kurdów za tureckich górali.

Iran – problem z Kurdami i Azerami. Przed wojną teren ten był zwany jako Persja.

Indie – jedynie 25% mówi językiem indyjskim, dlatego wprowadzono język angielski, który wszyscy
znają. W kraju tym są liczne różnice kulturowe, religijne i językowe co jest powodem konfliktów.
Podobnie jest w Pakistanie i Bangladeszu.

Birma – jest tu 5 grup, które walczą o własne państwa

Półwysep Indochiński – też są tu problemy

Indonezja – na każdej wyspie mówi się innym językiem i są na nich inne narodowości. Nie ma żadnej
grupy dominującej; to cud, że to wszystko się jeszcze trzyma.

Srilanka (Cejlon) – też jest tu trochę problemów etnicznych

Afryka

Część arabska na północ od Sahary; Czarna Afryka na południe od Sahary
Aby państwa tu miały być narodowościowymi trzeba by pozmieniać granice no i w ogóle było by to
bardzo ciężkie, różne języki... Obecnie jest tu duże zróżnicowanie etniczne, jest wiele konfliktów
{część arabów to chrześcijanie co podważa pogląd, że arabowie (wszyscy) to Muzułmanie}
Na półwyspie Arabskim w Kuwejcie, Bahrainie i Katarze jest bardzo dużo ludności napływowej – chyba
około 60%

RPA – też są konflikty; chyba obecnie z buszmenami

Ameryka – rejon z innymi problemami niż w Afryce i Azji

Kanada – problem francuskiej prowincji Quebec, która chce się oddzielić i pewnie do tego dojdzie.
Kanada i USA pozwalają swojej ludności na poszukiwanie swoich korzeni.

USA – zmienia się skład ludności tego kraju. Początkowo przybywało tu najwięcej Europejczyków,
potem fala migrantów przyszła z Ameryki Łacińskiej a trzecia fala ludności napłynęła z Azji. Generalnie
do USA nie przybywa ludność z Afryki.

Ameryka Łacińska – mówi się, że mieszkają tu Latynosi, choć to pojęcie też nie jest do końca dobre.
Każdy z nich też ma poczucie narodowe, np. Meksykanie...
Są to jakby kraje sztucznie utworzone z kolonii hiszpańskich ale mają duże poczucie narodowościowe.
W Ameryce Łacińskiej jest dużo potomków Inków i Azteków ale rządzą biali.

Australia – rejon słabo zaludniony, głównie przez ludzi z Europy. Kraj otwarty na emigrację. Prowadzi
podobną politykę jak USA i Kanada. O ile USA broniła się przed napływem ludności murzyńskiej tak
Australia broniła się przed azjatami lecz w końcu musi ich wpuścić.

13

WYKŁAD 5

Migracje

Migracje stałe i migracje okresowe
Migracje transkontynentalne
Migracje ekonomiczne i polityczne
Migracje wewnętrzne (wieś – miasto, miasto – wieś, region - region)

Po II Wojnie Światowej mamy 3 okresy migracyjne

1.) migracje powojenne: zmiany ustrojów, zmiany granic

Europa – przemieszczenia dużej liczby ludności niemieckiej. Polska i Czechosłowacja
wysiedliły 5 mln Niemców (2 mln z Polski, 3 mln z Czechosłowacji). W całej Europie
przesiedlono około 10 mln Niemców. Również Polacy byli wysiedlani z kresów wschodnich:
około 2 mln osób. Z Polski wyjechało około 400 tys. Ukraińców i 400 tys. Białorusinów.
Emigracja 150 tys. Włochów z terenów Jugosławii, {chyba 400 tys. Finów powróciło do
Finlandii.

Inne kontynenty

Azja - do Izraela przybywa około 700 tys. Żydów. Jednocześnie mamy tu około 900 tys.
uciekinierów arabskich. Z Pakistanu wysiedlono 7 mln Hindusów a z Indii wysiedlono 7 mln
Pakistańczyków. Około 6 mln Japończyków powróciło do swojego kraju z krajów, które do tej pory
okupowali. Powstanie Chin spowodowało ucieczkę 1 mln ludzi. 1,5 mln ludzi uciekło z Korei Płn. do
Płd.

Afryka – z byłych kolonii wyjeżdżali byli administratorzy

Ameryka Płn. – do USA przybywa dużo emigrantów (najwięcej Niemców, Brytyjczyków i Włochów).
Przybywa około 300 tys. emigrantów z Europy wsch. Dużo ludzi przybywa z Meksyku.

Ameryka Łac. – pojawia się nowy kraj: Wenezuela, przybywa tu około 500 tys. ludzi. Argentyna
przyjmuje 1 mln emigrantów, głównie Hiszpanów. Brazyli przyjmuje około 800 tys.

Australia – przyjmuje 1,6 mln ludzi, głównie Brytyjczyków i Włochów.

2.) Od lat 60 nastąpił duży przyrost gospodarczy. Jest to drugi okres migracyjny: lata 60-80.
Następują duże różnice gospodarcze pomiędzy krajami. Jest duże zapotrzebowanie na robotników.
Ta emigracja charakteryzuje się gassarbaiterami. W tym okresie mniejszą rolę zaczęła odgrywać
emigracja transkontynentalna. Pojawia się zjawisko migrodolarów: czyli dolarów zarobionych przez
gassarbaiterów i wysyłanych do ich krajów ojczystych. W Europie dużo ludzi przyjeżdżało do pracy
w EWG. Tymi gassarbaiterami byli tu Turcy, Jugosłowianie, Grecy, Włosi, Hiszpanie (Jugosławia
była jedynym krajem socjalistycznym, który miał podpisane umowy o prace z Austrią i Niemcami). Z
innych krajów socjalistycznych pracowników w EWG było mało. Dużo gassarbaiterów pracowało
także we Francji, około 3,7 mln; w Belgii 800 tys. Część wcześniejszych emigrantów postanowiła
wracać do Europy.

14

15