Promocja zdrowia i

edukacja zdrowotna

Kierunek logopedia ogólna i kliniczna

Semestr pierwszy

Materiały dydaktyczne dla studentów (tylko do użytku wewnętrznego)

Dr inż. Jan Sobótka – Zakład Medycyny Zapobiegawczej i Higieny IMS WUM

Literatura

• Barbara Woynarowska:

Edukacja zdrowotna

, Warszawa 2010,

PWN.

• Ewa Syrek, Katarzyna Borzucka-Sitkiewicz:

Edukacja zdrowotna

,

Warszawa 2009, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.

• Zakład Zdrowia Publicznego AM w Warszawie,

Promocja zdrowia

jako zadanie zdrowia publicznego

, Warszawa 2006, skrypt dla

studentów AM w Warszawie.

• Jerzy B. Karski:

Promocja zdrowia dziś i perspektywy jej rozwoju

w Europie

, Warszawa 2009, Wydawca CeDeWu.Sp. z o.o.

• Sobótka J., Broczek K., Leżnicka M., Żyrkowski J.:

Problem

Solving for Better Health: Perspectives From Around the World
- Poland

. W: Problem Solving for Better Health. A Global

Perspective, Editors: Barry H. Smith, Joyce J. Fitzpatrick, Pamela
Hoyt-Hudson. Springer Publishing Company, New York, 2011, p.
123-131.

• Środowiskowe czynniki zdrowia w zarysie

red. Longina

Kłosiewicz-Latoszek i Henryk Kirschner, Warszawa 2006, skrypt dla

studentów AM w Warszawie.

Hygeia

• Grecy w swej mitologii stworzyli boga

medycyny Asklepiosa

, który miał

córki - boginię zdrowia Hygeię (od jej
imienia pochodzi dzisiejsza higiena)

oraz boginię lecznictwa Panakeię (od

jej imienia utworzono słowo

panaceum, oznaczające cudowny lek

na wszystko). Hygeia reprezentowała

idę zdrowia osiąganego przez

harmonię duszy i ciała.

• dwa nurty medycyny:

hygiena - zachowanie zdrowia i

profilaktyka chorób

medycyna naprawcza

– leczenie

chorób i przywracanie zdrowia

Hipokrates

z Kos

• Lekarz grecki (460-377 p.n.e.),

jeden z najwybitniejszych

prekursorów współczesnej
medycyny, obdarzony przydomkiem

„

ojca medycyny

”.

• Wprowadził dietę i higienę jako

środki profilaktyczne zapobiegające
chorobom.

• Dobre samopoczucie, czyli

zdrowie

oraz złe samopoczucie czyli

choroba

, zależą od

równowagi

pomiędzy tym co nas otacza i co na
nas

oddziałuje jak wiatr,

temperatura, woda, gleba, a
indywidualnym

sposobem życia,

czyli odżywianiem, zwyczajami

seksualnymi, pracą i odpoczynkiem.

Definicja zdrowia

rodzaje definicji zdrowia:

POTOCZNE

↓

zdrowie rozumiane jest jako

brak choroby lub dolegliwości

Definicja zdrowia

• Definicja zdrowia wg Światowej Organizacji Zdrowia

(

WHO

) ogłoszonej w 1947 roku:

„Zdrowie to

stan dobrego samopoczucia

(dobrostanu

) fizycznego, psychicznego i społecznego a

nie tylko

brak choroby

lub

niepełnosprawności

”.

• zdrowie: jest kategorią pozytywną - dobre

samopoczucie (

dobrostan

),

• posiada trzy wymiary: zdrowie fizyczne, psychiczne,

społeczne (obecnie podaje się jeszcze czwarty wymiar -
zdrowie duchowe).

Wymiary zdrowia

• Zdrowie

fizyczne

(somatyczne):

prawidłowe funkcjonowanie organizmu, wszystkich jego

układów i narządów;

• Zdrowie

psychiczne

:

-

umysłowe (zdolność do jasnego, logicznego

myślenia);

- emocjonalne

(zdolność do rozpoznawania własnych

uczuć i wyrażania ich w odpowiedni sposób; umiejętność

radzenia sobie ze stresem, napięciami, depresją,

lękiem);

Wymiary zdrowia

• Zdrowie

społeczne

zdolność do utrzymywania prawidłowych relacji
z innymi ludźmi oraz pełnienia ról społecznych;

• Zdrowie

duchowe

związane z wiarą i praktykami religijnymi, a
także zasadami, zachowaniami i sposobami
utrzymania wewnętrznego spokoju.

Medycyna

zapobiegawcza

Dziedzina nauki i działań praktycznych mających na celu

zapobieganie rozwojowi chorób u ludzi.

Medycynę zapobiegawczą dzielimy na profilaktykę i

promocję zdrowia.

Profilaktykę

dzielimy na pierwszo/-drugo/- i

trzeciorzędową – inaczej na: I-szego, II-go i III-ciego
stopnia.

Promocja zdrowia

to edukowanie i mobilizowanie,

głównie ludzi zdrowych, do społecznego udziału w
ochronie i poprawianiu zdrowia indywidualnie i w
formach

zorganizowanych.

Narzędzia

medycyny zapobiegawczej

• higiena

-

kontrola i eliminowanie czynników ryzyka

zdrowotnego ze środowiska.

• epidemiologia

-

badanie przyczyn pojawiania się i

mechanizmów rozprzestrzeniania chorób.

• zdrowie publiczne

- interdyscyplinarna dziedzina

medycyny badająca i prognozująca zagrożenia zdrowia

zbiorowości ludzkich, organizująca metody i instytucje,

środki i podstawy prawne ochrony i poprawiania zdrowia
ludzi.

• zdrowie środowiskowe

- dyscyplina medyczna

zajmująca się zagrożeniem zdrowia ludzi przez czynniki

środowiska bytowania i ochroną przed nimi

Profilaktyka pierwszorzędowa

(pierwotna)

zapobieganie powstawaniu chorób, zakres

działania ograniczony do „

zdrowej

” populacji,

która może być lub jest narażona na zagrożenie
zdrowia

Cel:

przewidzenie wystąpienia ewentualnych

zagrożeń lub zaburzeń zdrowia i nie
dopuszczenie do ich rozwoju

Profilaktyka drugorzędowa

(wtórna)

zapobieganie dalszemu rozwojowi już

istniejącej choroby

lub hamowanie

czynników prowadzących do choroby, a
także kontrolowanie zaistniałej sytuacji i
podejmowanie działań mających na celu
odwrócenie niekorzystnych tendencji -
wczesna diagnostyka, działania
terapeutyczne

Profilaktyka trzeciorzędowa

odnosi się do osób, które zostały

wyleczone

,

ale z powodu mniej lub bardziej trwałych
skutków choroby mogą mieć pewne trudności w
prowadzeniu normalnego życia

• Cel:

zapobieganie niepomyślnym skutkom fizycznym
i psychospołecznym choroby

Profilaktyka

(Prevention)

–

zapobieganie chorobom

• PROFILAKTYKA

PIERWOTNA

– działania zmierzające do

likwidacji lub

usunięcia z naszego życia wszelkich czynników

ryzyka

, które mogą zagrozić naszym osobniczym mechanizmom

obronnym i naszemu dobrostanowi psychicznemu i fizycznemu,
czyli zdrowiu.

• PROFILAKTYKA

WTÓRNA

– wczesne wykrywanie objawów

chorób i uszkodzeń oraz powstrzymywanie ich rozwoju –

badanie przesiewające (screeningowe).

• PROFILAKTYKA

III STOPNIA

– usprawnianie i rehabilitacja

po przebytych chorobach aby ich skutki nie stawały się same

przyczynami drobnych uszkodzeń i chorób.

wg Caplana

– 1964.

Historia promocji

zdrowia

Historia promocji zdrowia

• H. Siegerist w 1945 r. wyróżnił cztery

zadania

medycyny

: promocja zdrowia, zapobieganie

chorobom, leczenie i rehabilitacja.

• W. L. Dunn w roku 1960 zaproponował użycie

„

wellness

” - proces przyjmowania wzorów zachowań

prowadzących do poprawy zdrowia i zwiększenia

satysfakcji życiowej ludzi.

• lata 70 – poczęcie
• lata 80 – narodziny
• lata 90 – dojrzałość

PROMOCJA ZDROWIA

• KONCEPCJA

I

STRATEGIA

DZIAŁAŃ DLA

ZDROWIA

– powstała w latach 70-tych XX wieku, z

ruchem „

Zdrowie dla wszystkich w 2000 roku

”

• PODSTAWOWE

ZAŁOŻENIA

sformułowano w 1986

roku w KARCIE OTTAWSKIEJ, w czasie
KONFERENCJI PROMOCJI ZDROWIA w OTTAWIE:

PROMOCJA ZDROWIA JEST TO PROCES

UMOŻLIWIAJĄCY LUDZIOM ZWIĘKSZENIE

KONTROLI

NAD SWOIM ZDROWIEM ORAZ

JEGO

POPRAWĘ

Marc Lalonde

- prekursor idei

promocji zdrowia

W roku 1974 Marc Lalonde (minister zdrowia i

opieki społecznej Kanady) opublikował raport

"

A New Perspective on the Health of

Canadians

„ (Nowa perspektywa dla zdrowia

Kanadyjczyków), w którym wskazał na
możliwość poprawy stanu zdrowia obywateli
metodą prostszą i tańszą niż poprzez działania
medycyny naprawczej. Idea ta rozpowszechniła
się w tym kraju bardzo szybko i przyniosła
doniosłe rezultaty.

1.

Style życia (zachowania prozdrowotne i czynniki ryzyka

zdrowotnego).

2.

Czynniki środowiskowe (fizyczne, chemiczne,

psychospołeczne).

3. Czynniki biologiczne (uwarunkowania genetyczne,

rozwój i dojrzewanie, starzenie się, mechanizmy
adaptacyjne, regulacje homeostatyczne.

4. Organizacja opieki zdrowotnej

(dostępność,

zorganizowanie, sprawność działania, nowoczesność,
profilaktyka, edukacja zdrowotna, terapia, rehabilitacja).

Składniki „

pól zdrowia

” Lalonde’a

Pola zdrowia Marca Lalonde’a

Najwięcej zależy od... ciebie!

• Styl życia (53 proc.)

ma największy wpływ na zdrowie, na

który składają się takie elementy: aktywność fizyczna, sposób

odżywiania się, umiejętności radzenia sobie ze stresem,

stosowanie używek – nikotyna, alkohol, środki
psychoaktywne, zachowania seksualne.

• Środowisko fizyczne (21 proc.)

. Korzystny wpływ mają

przede wszystkim czyste powietrze i woda oraz zdrowa i

bezpieczna szkoła, a także zakład pracy.

Negatywne oddziaływania środowiska na zdrowie wynika w

znacznym stopniu z degradacji środowiska naturalnego,

promieniowania jonizującego, hałasu, szkodliwych substancji

chemicznych oraz czynników biologicznych.

• Czynniki genetyczne stanowią 16 proc.

• Tylko

10 proc.,

czyli w najmniejszym stopniu zdrowie zależy

od opieki zdrowotnej

, jej struktury, organizacji,

funkcjonowania, czy też dostępności do świadczeń

medycznych i ich jakości.

Ałma Ata – 1977 r.

• Po raz pierwszy pojawiło się oficjalnie określenie –

„promocja zdrowia”, w dokumencie Zgromadzenia

WHO: „

Zdrowie dla wszystkich

”:

• zdrowie

nie

powinno być

przywilejem lecz prawem

dla

wszystkich ludzi naszego globu, a rządy poszczególnych

krajów powinny stworzyć do tego warunki;

• dotychczasowe wysiłki, metody i nakłady na ochronę

zdrowia

nie dają oczekiwanych wyników

;

• wskazano na potrzebę przywiązywania większej wagi do

zachowania zdrowia poprzez jego promowanie

przy

równoległym rozwijaniu podstawowej opieki zdrowotnej

(rozwój kosztownych technologii medycznych).

Aktywne wzmacnianie zdrowia

• J. Kostrzewski - "przedmiotem medycyny

społecznej jako nauki i działalności praktycznej

jest badanie i kształtowanie zdrowia ludności.„

• Nie "ochrona", lecz

aktywne kształtowanie

zdrowia

.

• Stawianie w centrum uwagi

zdrowia

, a

nie

choroby

, jest głównym wyróżnikiem tej nowej

idei.

Promocja zdrowia

• Pojęcie "promocja zdrowia" ukształtowało się w czasie

obrad Światowego Zgromadzenia Zdrowia w roku 1978.

• W 1984 roku Biuro Światowej Organizacji Zdrowia

Regionu Europejskiego wydało „Dokument dyskusyjny”

na temat promocji zdrowia i zaproponowała definicję.

• I Międzynarodowa Konferencja na temat promocji

zdrowia w Ottawie (1986).

• Z ruchu społecznego rozwinęła się nowa dziedzina nauki

o nazwie PROMOCJA ZDROWIA.

Karta Ottawska

– 1986 r.

• I Międzynarodowa Konferencja Promocji

Zdrowia w Ottawie

– określono

pięć celów

strategicznych

promocji zdrowia:

1) budowanie polityki zdrowia publicznego

2)

tworzenie środowisk wspierających

3)

rozwój umiejętności indywidualnych

4)

wzmacnianie działań społecznych

5) reorientacja systemu opieki zdrowotnej.

Definicja promocji zdrowia

Promocja zdrowia to proces

umożliwiający ludziom kontrolę

nad własnym zdrowiem i jego

poprawę.

(Karta Ottawska, 1986)

Różnice pomiędzy

profilaktyką

i

promocją zdrowia

Cecha

profilaktyka

promocja
zdrowia

Punkt wyjścia

choroba

zdrowie

Cel

uniknięcie
choroby

poprawa
zdrowia

Adresaci

wybrane grupy
o większym
ryzyku chorób

cała populacja

Wykonawcy

resort zdrowia

uczestnictwo
społeczeństwa

Epidemiological albo Mortality

Transition

• Dzisiejsi "

główni zabójcy

" to choroby serca i

układu

krążenia, choroby nowotworowe oraz wypadki, urazy
i zatrucia.

• Wszystkie one jeszcze

na początku XX w.

znajdowały

się

poza pierwszą trójką chorób

powodujących

najwyższą umieralność.

• Ich powstawanie i rozwój determinowane są w

znacznym stopniu przez

zachowania ludzi

i ich

styl

życia

, a więc czynniki kontrolowane i zależne od

indywidualnych oraz zbiorowych decyzji („choroby z

wyboru”).

Definicja promocji zdrowia

zawarta w raporcie WHO z 1993 r.

działanie

społeczne

i

polityczne

na

poziomie indywidualnym i zbiorowym,

którego celem jest podniesienie stanu

świadomości zdrowotnej

społeczeństwa, krzewienie

zdrowego

stylu życia

i tworzenie warunków

sprzyjających zdrowiu.

Dokumenty

dotyczące promocji

zdrowia

• W ostatnich latach XX w.

WHO

ogłosiła

dwa bardzo ważne dokumenty dotyczące
promocji zdrowia:

• Światową Deklarację Zdrowia

– przyjętą

na XXXI Światowym Zgromadzeniu
Zdrowia w maju 1998 r.

• „

Zdrowie 21

” – przyjęty przez Europejski

Komitet Regionalny WHO na XXI wiek.

Cele i obszary

działań promocji

zdrowia

Promocja zdrowia

(Health promotion)

• Promocja zdrowia jest procesem umożliwiającym ludziom

zwiększenie

kontroli

nad własnym

zdrowiem

oraz jego

poprawę

.

• Zdrowie jest traktowane

nie

jako

cel

sam w sobie, ale jako

zasób

umożliwiający jednostkom i grupom

realizację aspiracji

,

zaspakajanie potrzeb

oraz

przeobrażanie

i

kontrolę środowiska

.

• Promocja zdrowia symbolizuje

strategię mediacyjną

między

ludźmi

i ich

środowiskiem

, mającą na celu budowanie „

zdrowszej

przyszłości

" zarówno poprzez wybory dokonywane przez jednostki,

jak i społeczną działalność na rzecz zdrowia.

• Za promocję zdrowia

nie

jest

wyłącznie

odpowiedzialny

sektor

zdrowia

. Na profesjonalistach zatrudnionych w służbie zdrowia

spoczywa jednak obowiązek wspierania i umożliwiania działań

składających się na promocję zdrowia.

Współpraca wielosektorowa

•

Promocja zdrowia nie tyle skupia się na grupach ludności zagrożonych

określonymi chorobami, co

uwzględnia ludność jako całość

w kontekście

jej codziennego życia.

•

Umożliwia ludziom podejmowanie kontroli oraz

odpowiedzialności za

własne zdrowie

zarówno poprzez spontaniczne, jak i zorganizowane

działania na rzecz zdrowia.

•

Promocja zdrowia zmierza do oddziaływania na

determinanty

oraz

przyczyny zdrowia

. Złożoność uwarunkowań zdrowia zakłada konieczność

ścisłej

współpracy między wieloma sektorami

oraz wyjście poza sektor

zdrowia.

•

Ogromna odpowiedzialność w tym względzie spoczywa na

władzach

zarówno

krajowych

, jak i

lokalnych

. Ich zadaniem jest bowiem

podejmowanie działań zapewniających takie warunki w będącym poza

kontrolą jednostek i grup środowisku globalnym, by sprzyjało ono zdrowiu.

Mobilizacja do aktywnego

uczestnictwa

• Promocja zdrowia stosuje różne uzupełniające się

podejścia

i metody oddziaływania

, w tym: sposoby komunikowania

się, edukację, legislację, stosowanie właściwej polityki
fiskalnej, zmiany organizacyjne,

aktywizację społeczności

lokalnych

, w tym zwłaszcza wspieranie spontanicznych akcji

lokalnych skierowanych przeciwko zagrożeniu zdrowia.

• Promocja zdrowia ma szczególnie na celu

mobilizowanie

ludności do aktywnego uczestnictwa

w działaniach

podejmowanych na rzecz zdrowia.

• Dążenie takie stwarza konieczność rozwoju zarówno

indywidualnych, jak i grupowych

umiejętności definiowania

problemów

i

podejmowania decyzji

w codziennym życiu,

tak aby były one korzystne dla zdrowia oraz wzmacniania

mechanizmów efektywnego uczestnictwa.

Cele

operacyjne promocji zdrowia

w Polsce

• zmniejszenie

zachorowalności

i przedwczesnej

umieralności

• redukcja

czynników ryzyka

(tj. długotrwałego

bezrobocia, izolacji społecznej, niskiego poziomu

wykształcenia)

• zmiana

innych

zachowań

zdrowotnych (sposoby

spędzania wolnego czasu, wypoczynku i relaksu,

korzystania z opieki medycznej, zużycie leków,

realizacja zaleceń lekarskich, samoleczenie)

• zmniejszenie

absencji

chorobowej

• obniżenie

kosztów

opieki zdrowotnej

• wzrost

wiedzy

społeczeństwa o czynnościach

wpływających na zdrowie

• lepsze

standardy organizacyjne

.

Obszary działania promocji zdrowia

Promocja zdrowia jest przede wszystkim społecznym i

politycznym przedsięwzięciem, a nie zadaniem służb
medycznych. Zgodnie z ustaleniami zawartymi w karcie

ottawskiej w promocji zdrowia wyróżnia się

pięć

wzajemnie powiązanych

obszarów działania

:

• Budowanie

prozdrowotnej polityki

;

• Tworzenie

środowisk sprzyjających zdrowiu

;

• Wzmacnianie

działań społeczeństwa

na rzecz

zdrowia;

• Rozwijanie

indywidualnych umiejętności

służących

zdrowiu;

•

Reorientacja

służby zdrowia.

Poziomy promocji zdrowia

• Państwo

• Województwo

• Gmina

• Szkoła

• Rodzina

Poziomy promocji zdrowia

•

Poziom środowiskowy

– oddziaływanie na środowisko życia i

pracy

. Należą do nich takie akcje promocyjne, jak "zdrowe

miasto", "zdrowy dom" i podobne.

•

Poziom społeczny

– oddziaływanie na grupy społeczne i inne

elementy struktury społecznej. Tworzenie i propagowanie

nowych, sprzyjających zdrowiu wzorów i standardów

zachowań. Najważniejsze instrumenty oddziaływania to reklama,
polityka fiskalna, zmiany w ustawodawstwie, a przede wszystkim

działania edukacyjne.

•

Poziom organizacyjny (instytucjonalny)

– instytucje jako

ośrodki promocji zdrowia ("zdrowa szkoła", "zdrowy szpital"

itp.). Tworzenie kultury sprzyjającej zdrowiu w środowisku pracy.

•

Poziom indywidualny

– w dawnym modelu główna sfera działań.

Zasady promocji zdrowia

•

Promocja zdrowia

obejmuje wszystkich ludzi

a nie

tylko chorych bądź zagrożonych chorobą

•

Promocja zdrowia zajmuje się wszystkimi

czynnikami

zwiększającymi potencjał zdrowia.

•

Do rozwoju teorii promocji zdrowia przyczyniają się
takie

dyscypliny pozamedyczne

, jak socjologia,

psychologia, pedagogika, ekonomia, polityka

społeczna, marketing czy filozofia.

Zasady opracowywania,

wdrażania i ewaluacji

programów promocji

zdrowia

Metodologia działań w dziedzinie

promocji zdrowia.

Etapy działań w tworzeniu programów z
zakresu promocji zdrowia:

1.

Analiza

rzeczywistej sytuacji zdrowotnej

2.

Wybór

priorytetów

3. Zdefiniowanie

celów

4. Ustalenie

strategii

działania

5.

Realizacja

ustalonych działań

6.

Ewaluacja

(ocena) uzyskanych efektów

Analiza

rzeczywistej sytuacji

zdrowotnej

• zdefiniowanie

zbiorowości

(wielkość, grupa

społeczna)

• określenie zakresu

problemów

(potrzeb,

oczekiwań), które będą przedmiotem działań

• ustalenie aspektów

czasowych

• określenie posiadanych

zasobów

: osobowych,

finansowych, materialnych

• zidentyfikowanie potencjalnych

przeszkód

i

trudności

• określenie potrzeb i możliwości w zakresie

integracji i

koordynacji

prowadzonych działań

Wybór

priorytetów

• zdefiniowanie

kryteriów

i

wskaźników

-

konfrontacja

istniejącej

sytuacji

lokalnej

z posiadaną

wiedzą

nt. uwarunkowań

zdrowia

• określenie

działań pożądanych

i

koniecznych

• ocena

możliwości ich

realizacji

• oszacowanie ważności działań –

skonstruowanie

listy rankingowej

Zdefiniowanie

celów

Na podstawie listy rankingowej ważności
działań określenie:

• celu

głównego

(zdrowotnego),

• celów

szczegółowych

,

• celów

operacyjnych

(konkretnych

czynności).

Podstawowe elementy

strategii

działania

• plan działania

dla poszczególnych

okresów

(odcinków

czasowych)

• rozdzielenie zadań

pomiędzy uczestników na

podstawie:

-

listy zagadnień,

- listy instytucji i
-

listy osób, które zostaną zaangażowane do działań

• zdefiniowanie

problemów organizacyjnych

(koordynacji)

• przydzielenie niezbędnych

zasobów

(osobowych,

materialnych, finansowych) i ich

kontrola

• przyjęcie metod i technik

pomiaru rezultatów

Realizacja

ustalonych działań

Polega na

wykorzystaniu

posiadanych

zasobów

i podjęciu

określonych działań w taki sposób
aby zostały

osiągnięte

wcześniej

ustalone

cele

.

Ewaluacja

(ocena) uzyskanych

efektów

• ocenia i

porównuje koszty

oraz

efekty

wstępne z końcowymi;

• określa ewentualne

działania korekcyjne

;

• powinna służyć

doskonaleniu dalszych

działań

(także planowanych w

przyszłości) i

przeformułowaniu

dotychczasowych strategii

.

Etapy działania i środki

dydaktyczne w edukacji

zdrowotnej

EDUKACJA ZDROWOTNA

proces

, dzięki któremu

ludzie uczą się

dbać o

zdrowie własne

i

społeczności

, w której żyją.

EDUKACJA ZDROWOTNA

• Proces, w trakcie którego ludzie uczą się

dbać o

zdrowie własne i innych osób

. Koncentruje się ona na

uświadamianiu związków między zdrowiem człowieka a

jego stylem życia oraz środowiskiem fizycznym i

społecznym.

• Edukacja zdrowotna obejmuje głównie

działania

informacyjne

, których bezpośrednim celem jest

ukształtowanie sprzyjających zdrowiu przekonań

motywacji i umiejętności, a co za tym idzie

postaw

zdrowotnych

jednostki, które powinny prowadzić do

realizacji zachowań służących zdrowiu.

Środki dydaktyczne w edukacji

zdrowotnej

• przedmioty materialne

usprawniające proces

kształcenia, które

dostarczają

uczniom

określonych

bodźców

wzrokowych, słuchowych

i dotykowych;

• ułatwiają

uczącym się

poznawanie

rzeczy,

zjawisk, wydarzeń i procesów;

• pobudzają i intensyfikują

procesy myślowe

;

• zastępują lub dopełniają czynności dydaktyczne

nauczyciela.

Środki dydaktyczne „tradycyjne”

• dominowały do końca lat 80.

• ulotki

, składanki, znaczki, gry, broszury,

plakaty, wywieszki, tablice instruktażowe;

• flanelograf

– rysunki i napisy podklejone

flanelą były przyczepiane do ekranu z
flaneli

• przezrocza

;

• filmy

dydaktyczne;

• nagrania

na taśmie magnetofonowej.

Środki dydaktyczne wspomagające

metody aktywizujące

• arkusze robocze, karty z zadaniami,

opisami sytuacji, rolami, testy, krzyżówki,
puzzle itd.;

• często

przygotowywane przez

prowadzących

zajęcia.

Zestawy edukacyjne

zawierają

• poradnik metodyczny

dla nauczyciela,

• kasetę lub płytę z

filmem

,

• materiały do demonstracji, np.:

plansze

,

plakaty

,

• różnorodne materiały dla uczniów –

broszury

, arkusze,

zakładki, krzyżówki, gry

Zestawy edukacyjne opracowane przez producentów

zawierają też

produkty reklamowe

(próbki past do

zębów, kosmetyków) do demonstracji lub rozdawnictwa.

Komputery i Internet

• umożliwiają zdobywanie i przekazywanie

informacji

• programy komputerowe

na potrzeby

edukacji zdrowotnej

Projekt „

Młode Umysły

”

• badanie związków między młodzieżą, kulturą i

spożyciem

alkoholu

• rozpoczęty w 2000 r.
• koordynowany przez naukowców z

Danii

w

ramach Europejskiej Sieci Szkół Promujących
Zdrowie

• za pomocą

internetu

młodzież współpracuje ze

sobą w rozwiązywaniu problemów zdrowia

(alkohol, żywność i żywienie, samopoczucie w
szkole)

Projekt „

Od naszych początków

do naszej przyszłości

”

• edukacja zdrowotna

i

ekologiczna

• opracowany w

Szwecji

• cel –

kształtowanie

u uczniów odpowiednich

postaw

wobec

środowiska

i

zdrowia

• narzędzie –

program komputerowy

z

informacjami o społecznych, kulturowych i
fizycznych aspektach zdrowia i środowiska
dawniej i obecnie

Zalety

internetu

• łatwy dostęp

do aktualnych informacji

• korzystanie z wiedzy w

indywidualny

sposób, we własnym tempie i dogodnym
czasie

• anonimowość

• komunikowanie się z ludźmi o podobnych

problemach zdrowotnych (

wspólne

działania

, grupy wsparcia)

Wady

internetu

• brak gwarancji co do

jakości informacji

• powierzchowność

informacji

• ograniczone możliwości ludzi

ubogich

i o

niższym

poziomie

wykształcenia

• helathism

(kult zdrowia) i

medykalizacja

• łatwy dostęp do stron i kontaktów z

osobami stanowiącymi zagrożenia

• konkurencja dla

aktywności fizycznej

.

Helathism

(kult zdrowia)

• Kult zdrowia

oznacza wyznawanie poglądu, że

zdrowie

jest

bardziej znaczące niż wszystkie inne wartości, a jego

osiągnięcie jest

głównym celem życia

.

• Taka ideologia może prowadzić do powstawania zaleceń

dotyczących zachowania jednostki sprzecznych z zasadami
promocji zdrowia. W promocji zdrowia bowiem

zdrowie

traktowane jest jako zasób, a

nie cel sam w sobie

.

• Tego rodzaju podejście do zdrowia,

skoncentrowane na

jednostce

i jej sposobie życia, zaciemnia i zmniejsza także

rangę relacji między społecznymi i środowiskowymi

warunkami życia a zdrowiem.

• Zgodnie z założeniami promocji zdrowia dopuszczalne jest

bowiem niezajmowanie się w pewnych przypadkach

zdrowiem, cierpliwe znoszenie dolegliwości na rzecz wsparcia

wartości

uważanych przez jednostki lub grupy za

ważniejsze

od zdrowia

.

Medykalizacja

(Medicalization)

• Proces ekspansji

podporządkowujący jurysdykcji

medycyny

rozległe obszary życia, poczynając od kontroli

zwykłych funkcji ludzkiego organizmu, a skończywszy na

problemach społecznych.

• Konsekwencją tego procesu jest

definiowanie

problemów

społecznych przede wszystkim

w kategoriach medycznych

i

posługiwanie się leczeniem jako właściwym środkiem

zaradczym. W rezultacie wiele aspektów życia osobistego i

społecznego, na przykład stosunki rodzinne, urodzenie i

rozwój dziecka, życie seksualne, staje się przedmiotem

medycznej ekspertyzy

i

interwencji

.

• Medykalizacja codziennego życia stoi w jawnej

sprzeczności

z zasadami promocji zdrowia. Ogranicza ona bowiem

możliwości jednostek w zakresie właściwego pojmowania

rozległych uwarunkowań zdrowia

i zmniejsza ich zaufanie

do samych siebie oraz wiarę w możliwość samostanowienia.

Źródła i zasady

finansowania oraz

pozyskiwania środków

na promocję zdrowia

Wydatki na ochronę zdrowia w 2009 r.

Polska: Wysokość środków w ochronie zdrowia

2006

MLD

PLN

% przychodu budżetu

PKB

999,6

Wydatki budżetowe

224,7

Przychody budżetu

194,2

Deficyt

30,5

15,71%

2006

MLD

PLN

%PKB

PLN/głowę* €**/głowę

Całkowite wydatki NFZ

36,3

3,63%

951,3

237,8

Całkowite wydatki MZ i innych
ministrów na świadczdnia zdrowotne i
zoz-y

2,5

0,25%

65,5

16,4

Płatność z "kieszeni własnej"
włączając w to "szara strefę"

15,0

1,50%

393,1

98,3

Całkowite wydatki na ochronę
zdrowia

53,8

5,38%

1 410,0

352,5

* Populacja Polski 38.157.000

** 1€ = 4 PLN

Polska
•

123.000

Lekarzy, dentystów, farmaceutów (25,000)

•

200.000

pielęgniarek i położnych

•

Ogólne zadłużenie w ochronie zdrowia 10 mld PLN

Finansowanie działań promocji

zdrowia

Rozwijanie działalności w dziedzinie promocji
zdrowia wymaga odpowiedniego finansowania,

zwłaszcza takie dziedziny aktywności jak:

• -

edukacja zdrowotna

– względnie

mało

kosztowna,

• -

zapobieganie

chorobom, szczególnie tym

nowopowstałym –

kosztowne

,

• -

kształtowanie polityki zdrowotnej

–

odpowiadającej stale zmieniającym się
uwarunkowaniom zdrowia

–

kosztowne

.

Podstawowe źródła finansowania

działań promocji zdrowia

są wskazane w:

• tzw.

ustawach samorządowych

(dot. gmin,

powiatów i województw),

• Ustawie o

Narodowym Programie Zdrowia

,

• Ustawie o

świadczeniach opieki zdrowotnej

finansowanych ze środków publicznych

,

• Dyrektywach i decyzjach

Unii Europejskiej

.

Budżet promocji zdrowia w Polsce

• Promocja zdrowia

nie ma w Polsce swojego

stałego budżetu

, finansowana jest z

budżetu

państwa, NFZ, budżetów samorządowych,

programów zagranicznych

oraz

środków

sponsorów

.

• Aktywność lokalnej polityki zdrowotnej związana

z zapewnieniem obywatelom

konstytucyjnego

prawa do ochrony zdrowia

jest realizowana w

Polsce od 1999r. na trzech szczeblach podziału

terytorialnego państwa: w województwie,
powiecie i gminie.

Żródła finansowania

promocji zdrowia

• Ministerstwo Zdrowia
• Budżet NFZ

– ustawa o finansowaniu

świadczeń zdrowotnych ze środków
publicznych

• Ustawy samorządowe

(gminy, powiaty i

województwa)

• Organizacje rządowe

i

pozarządowe

,

stowarzyszenia, fundacje, sponsorzy

Żródła finansowania

• W ostatnich latach finansowanie

programów z zakresu promocji zdrowia

pochodziło głównie ze środków

NFZ

,

Ministerstwa Zdrowia

oraz coraz częściej

z

samorządów gminnych

i

powiatowych

.

• W finansowanie niektórych

programów

edukacyjnych

włączają się niekiedy

firmy

farmaceutyczne

.

Ministerstwo Zdrowia

• Narodowy program profilaktyki

chorób

kardiologicznych

Wysokość planowanych środków

finansowych z budżetu ministra zdrowia:

2010 -

33 200 000 zł.

2011 -

25 800 000 zł

2012 -

36 990 000 zł

Razem -

95 990 000 zł

• Narodowy program zwalczania

chorób

nowotworowych

Na realizacje zadań programu w 2011

r. zarezerwowane zostały środki finansowe w wysokości

250 mln zł.

Wykaz programów zdrowotnych

Ministra Zdrowia w roku 2011

1.

„Psychiatryczna opieka zdrowotna w latach 2009-2013”

2.

„Leczenie antyretrowirusowe osób żyjących z wirusem HIV w Polsce w

latach 2010-

2011”

3.

„Program kompleksowej diagnostyki i terapii wewnątrzmacicznej w

profilaktyce następstw i powikłań wad rozwojowych i chorób płodu - jako

element poprawy stanu zdrowia płodów i noworodków na lata 2009-2013”

4.

Program Wieloletni na lata 2011-

2020 „Narodowy Program Rozwoju

Medycyny Transplantacyjnej”

5.

Narodowy Program Wyrównywania Dostępności do Profilaktyki i

Leczenia Chorób Układu Sercowo-Naczyniowego na lata 2010 - 2012
POLKARD

6.

Narodowy program zwalczania chorób nowotworowych w 2011 roku.

7.

Program badań przesiewowych noworodków w Polsce na lata 2009-2014

Wykaz programów zdrowotnych

Ministra Zdrowia w roku 2011

8.

Narodowy Program Ochrony Antybiotyków na lata 2011-2015

9.

„Narodowy Program Przeciwdziałania Chorobom Cywilizacyjnym, w tym:

Moduł I – Program zapobiegania nadwadze i otyłości oraz przewlekłym

chorobom niezakaźnym poprzez poprawę żywienia i aktywności fizycznej
POL-HEALTH na lata 2007-2011,

Moduł II – Program Prewencji i Leczenia Cukrzycy w Polsce na lata 2010-
2011,

Moduł III – Program Eliminacji Niedoboru Jodu w Polsce na lata 2009-

2011”.

10.

Zapewnienie samowystarczalności Rzeczpospolitej Polski w zakresie

krwi, jej składników i produktów krwiopochodnych na lata 2009-2014.

11.

Narodowy program leczenia hemofilii na lata 2005-2011.

12.

Monitorowanie stanu zdrowia jamy ustnej populacji polskiej w latach

2010-2012

Profilaktyczne programy

zdrowotne realizowane przez

Narodowy Fundusz Zdrowia

• Populacyjny program wczesnego wykrywania

raka piersi

• Populacyjny program profilaktyki i wczesnego

wykrywania

raka szyjki macicy

• Program profilaktyki chorób

układu krążenia

• Program

badań prenatalnych

• Program wczesnej diagnostyki i leczenia

jaskry

• Program profilaktyki

gruźlicy

• Program profilaktyki

chorób odtytoniowych

-

palenie jest uleczalne

Ministerstwo Zdrowia

finansuje zwykle programy profilaktyczne

dotyczące głównych zagrożeń
zdrowotnych (

nowotwory

,

choroby

układu krążenia

) a także programy

diagnostyczne

i

lecznicze

.

WHO

• Światowa Organizacja Zdrowia

(WHO

– Word Heath

Organisation) z siedzibą w Genewie koordynuje działań
w zakresie ochrony zdrowia.

• Członkami WHO są

192 państwa

, ponadto dwa

państwa są członami stowarzyszonymi.

• Polska jest

jednym z pierwszych

sygnatariuszy WHO.

WHO

• Najwyższym Organem WHO jest

Światowe Zgromadzenie

Zdrowia

, a organem wykonawczym

–

Rada Wykonawcza

, w której

skład wchodzi

32 ekspertów medycznych

pochodzących z

różnych państw.

• Rada Wykonawcza zbiera się dwa razy w ciągu roku, natomiast

stale działa Sekretariat kierowany przez Dyrektora Generalnego. W

strukturze WHO znajduje się również 6 biur regionalnych.

• Światowa Organizacja Zdrowia ściśle

współpracuje z Bankiem

Światowym

, a głównym jej celem jest dążenie do poprawy i

ochrony zdrowia wszystkich ludzi na świecie.

• Współpraca Polski z WHO polega na udziale polskich lekarzy i

farmaceutów w międzynarodowej wymianie naukowej oraz

kształceniu i podnoszeniu kwalifikacji polskich kadr medycznych.

Wg WHO przed przyznaniem środków na

działania promocji zdrowia, należy zwrócić

szczególną uwagę na to, czy:

• zlecane działania odpowiadają

priorytetowym

potrzebom zdrowotnym?

• działania te prowadzą do

poprawy zdrowia

na

poziomie określonej populacji?

• zlecanie działań jest oparte na zasadach

demokratycznych

?

• w procesie zlecania zwraca się uwagę na

uwarunkowania zdrowia

?

• proces zlecania odbywa się w kontekście

długotrwałego inwestowania

w zdrowie?

Projekty promocji zdrowia

• Promocja zdrowia to pierwszy z czterech

głównych kierunków działania w ramach

Europejskiej Strategii Zdrowia

.

• Aby zrealizować plany i zamierzenia w

dziedzinie promocji i poprawy zdrowia

WHO

zaprojektowała i rozpowszechniła

szereg

projektów

, które szybko zostały zaadoptowane

do warunków poszczególnych krajów.

Projekty WHO promocji zdrowia

• “ZDROWE MIASTA”
• “ZDROWE MIEJSCE PRACY”
• “SZKOŁA PROMUJĄCA ZDROWIE
• “SZPITAL PROMUJĄCY ZDROWIE”
• oraz projekty pokrewne jak “CINDI”,

“SZPITAL PRZYJAZNY DZIECKU”.

„Zdrowe Miasta”

• Projekt powstał w pierwszych latach 1980-tych.
• W Polsce rozwija się od 1991 roku, początkowo

jako

Sieć

Zdrowych Miast Polskich, a od 1994

roku jako

Stowarzyszenie

Zdrowych Miast

Polskich.

• Liczba miast i gmin członkowskich zarówno

Sieci jak i Stowarzyszenia utrzymuje się stale na

poziome około 30.

• Miasta takie jak Poznań, Toruń, Gdańsk,

Białystok i Kraków należą również do

Europejskiej Sieci Zdrowych Miast

.

„Zdrowie w Miejscu Pracy”

• W Polsce oraz w innych krajach Europy

Wschodniej i Środkowej projekt realizowany od
wielu lat w ramach tzw.

medycyny

przemysłowej

.

• Zajmować się miał przede wszystkim

działaniami profilaktycznymi

, jednak z

upływem czasu rozrastał się pion leczniczy do

tworzenia łóżek szpitalnych

przy większych

zakładach pracy

włącznie.

• Rzeczywiste promowanie zdrowia w miejscu

pracy rozpoczęło się w Polsce również z

początkiem lat 1990-tych.

“Szkoła Promująca Zdrowie”

• W Polsce projekt rozwija się od początku 1992 roku.
• Początkowa liczba 16 szkół tworzących

Polską Sieć

Szkół Promujących Zdrowie

rozrosła się szybko

działając zgodnie z celami i zadaniami projektu WHO

• W ostatnich latach została znacznie wzmocniona

wychowaniem zdrowotnym w szkole, wprowadzonym i
rozpowszechnionym na mocy ustawy o systemie

oświaty.

• Równoległe działania prowadzi od szeregu lat

Szkolny

Związek Sportowy

odnosząc nie małe osiągnięcia w

rozwoju sportu i turystyki wśród dzieci i młodzieży.

Szpital Promujący Zdrowie”

• Promowaniem zdrowia w środowisku szpitalnym zajęto

się początkowo (1989/90) na zasadach ogólnych działań
profilaktycznych w miejscu pracy.

• Z upływem czasu powstał projekt “Szpitala Promującego

Zdrowie”.

• Pierwsza Międzynarodowa Konferencja Szpitali

Promujących Zdrowie odbyła się w Warszawie w 1993
roku.

• Polska Sieć Szpitali Promujących Zdrowie

powstała w

1992 roku jako jedna z pierwszych w Europie i obecnie

liczy ponad 80 szpitali członkowskich z całego kraju co

czyni ją

największą siecią europejską

.

„Szpital Przyjazny Dziecku”

• W konsekwencji powstania Europejskiej Karty Dziecka w

szpitalu i innych dokumentów rangi międzynarodowej
opracowano projekt Szpitala Przyjaznego Dziecku.

• Celem projektu jest stworzenie jak

najkorzystniejszych

warunków pobytu dziecka w szpitalu

.

• Realizacja programu odbywa się poprzez stworzenie

odpowiedniej atmosfery, stałego kontaktu dziecka z

rodzicami, najbliższymi osobami, wzajemne uczenie się

personelu i opiekunów bycia z dzieckiem w chorobie.

• W Polsce projekt ten uzyskuje coraz większe

rozpowszechnienie.

„CINDI”

• CINDI (Countrywide Integrated Noncommunicable

Diseases Intervention) -

Program Zintegrowanej

Profilaktyki Chorób Niezakaźnych

.

• Program Światowej Organizacji Zdrowia, którego

realizację rozpoczęło w latach 80. osiem krajów, głównie
zachodnioeuropejskich.

• W tej chwili program ten obejmuje

24 kraje Europy

Zachodniej i Środkowowschodniej oraz

Kanadę

i

Izrael

.

• Założeniem programu jest

zmniejszenie umieralności i

zachorowań na przewlekłe choroby niezakaźne

,

przede wszystkim choroby układu krążenia i
nowotworowe, czyli interwencja skierowana na

najczęstsze przyczyny umieralności, zwłaszcza
przedwczesnej.

Dokumenty z zakresu

promocji zdrowia

• Narodowy Program Zdrowia

• Światowa Deklaracja Zdrowia

• „Zdrowie 21”

• Decyzja nr 645/96/EC

Najważniejszym dokumentem

wyznaczającym cele i kierunki polityki
ochrony zdrowia publicznego jest

Narodowy Program Zdrowia (NPZ)

w

latach 2007-2015

oraz

przyjęty przez Europejski Komitet

Regionalny WHO dokument pn. „

Zdrowie

21

– Zdrowie dla wszystkich w XXI

wieku

”. W realizacji tego programu biorą

udział organy administracji rządowej i

samorządy terytorialne.

Narodowy Program Zdrowia

• Pierwsza wersja

powstała w

1990

roku,

obecnie obowiązująca, została przyjęta przez

Radę Ministrów 15 maja 2007 roku.

• Narodowy Program Zdrowia na mocy protokółu

ustaleń Rady Ministrów stał się oficjalnym

dokumentem nakreślającym

kierunki

zdrowotnej polityki społecznej

w kraju na lata

2007-2015

.

• Obecnie w przygotowaniu jest ustawa o

Narodowym Programie Zdrowia.

Promocja zdrowia podstawą NPZ

• Podstawą

obecnej, podobnie jak poprzednich,

wersji Narodowego Programu Zdrowia jest

koncepcja promocji zdrowia

zgodna z Kartą

Ottawską Promocji Zdrowia (1986),

• Definiuje promocję zdrowia jako

proces

umożliwiający ludziom

zwiększenie kontroli

nad

swoim

zdrowiem

przez podejmowanie

wyborów i decyzji sprzyjających zdrowiu.

Narodowy Program Zdrowia

• Celem strategicznym NPZ jest

poprawa zdrowia

i

związanej z nim

jakości życia

ludzi poprzez działania

skierowane na promocję zdrowego stylu życia,

kształtowanie sprzyjającego zdrowiu środowiska życia,

pracy i nauki oraz zmniejszanie różnic w zdrowiu i

dostępności do świadczeń zdrowotnych, co w

konsekwencji prowadzi do ograniczenia bądź likwidacji

czynników sprzyjających powstawaniu głównych

chorób cywilizacyjnych

, takich jak: choroby układu

krążenia, choroby nowotworowe, urazy i zatrucia,
choroby psychiczne.

Priorytety zdrowotne Polski

Narodowy Program Zdrowia 2007-2015

• Umacnianie zdrowia i

wyrównywania różnic

terytorialnych i społecznych poprzez wpływ na

styl życia a także wyrównywanie szans osób

starszych i niepełnosprawnych

• Wczesne wykrywanie i leczenie

najczęściej

występujących chorób

w odwracalnych ich

stadiach ze szczególnym uwzględnieniem

świadczeń podstawowej opieki zdrowotnej i

pomocy doraźnej w stanach zagrożenia życia

• Ochrona zdrowia ludności przed najczęstszymi

zagrożeniami

Narodowy Program Zdrowia

na lata 2007-2015

Cel operacyjny 15

Zwiększenie i optymalne wykorzystanie
systemu ochrony zdrowia oraz
infrastruktury samorządowej dla potrzeb
promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej

Zadania

– NPZ Cel operacyjny 15

• 1. Monitorowanie infrastruktury promocji

zdrowia w kraju,

• 2. Opracowanie krajowego planu rozwoju

promocji zdrowia,

• 3. Stworzenie systemu nadzoru nad

szkoleniem przed i podyplomowym kadr dla
promocji zdrowia,

• 4. Stworzenie przejrzystego systemu wsparcia

finansowego dla programów promocji zdrowia

i edukacji zdrowotnej (nakłady z ubezpieczenia

zdrowotnego i zabezpieczenia społecznego,

jednostek samorządu terytorialnego itp.),

Zadania

– NPZ Cel operacyjny 15

• 5. Rozwijanie edukacji zdrowotnej w szkołach

podstawowych i ponadpodstawowych,

• 6. Rozwijanie i wspieranie działań opartych na

podejściu siedliskowym,

• 7. Nasilanie działań ukierunkowanych na grupy

społeczne o szczególnie pilnych potrzebach
zdrowotnych

, w tym zwłaszcza upowszechnianie

wzorców dobrej praktyki w dziedzinie promocji zdrowia i
edukacji zdrowotnej,

• 8. Rozwijanie współpracy ze środkami masowego

przekazu

, prowadzenie działalności edukacyjnej,

kierowanej do środowiska dziennikarskiego i
przedstawicieli TV,

Źródła finansowania NPZ

• Budżet Państwa

• Budżet Gmin, Powiatów, Województw

• Dotacje z Unii Europejskiej

• Inne źródła finansowania ( stowarzyszenia,

organizacje, instytucje prywatne )

Światowa Deklaracja Zdrowia



Została przyjęta przez światową
społeczność zajmującą się problematyką
zdrowotną na XXXI Światowym
Zgromadzeniu Zdrowia w maju 1998 r.

„Zdrowie 21 – Zdrowie dla

wszystkich w XXI wieku”



Przyjęty przez Europejski Komitet Regionalny

WHO we wrześniu 1998 r.



Ustanawia

kierunki polityki zdrowia

dla

wszystkich w Regionie Europejskim WHO na

następny wiek.



W realizacji tego programu biorą udział organy

administracji rządowej i samorządy terytorialne.

Decyzja nr 645/96/EC



Jeden z najistotniejszych

dokumentów UE

w

zakresie promocji zdrowia Parlamentu
Europejskiego i Rady Europy z dnia 29 marca
1996 r.



Przyjęła

program działania Wspólnoty

w

zakresie promocji zdrowia, informacji, edukacji i
szkolenia w ramach działania w dziedzinie
zdrowia publicznego (1996-2000 r.).