Karolina Strugała IA

         "Wpływ czynników meteorologicznych na organizm ludzki z uwzględnieniem skóry
           i włosów"

1.Czynniki meterologiczne a zdrowie człowieka:

Pod   pojęciem   działania   meteoropatycznego   rozumiemy   wpływ   na   organizm   ludzki 

czynników fizycznych takich jak: temperatura, wilgotność, ruch powietrza, ciśnienie atmosferyczne 
i inne. Wpływ czynników meteorologicznych na zdrowie człowieka kształtuje się indywidualnie i 
zwykle jest on większy u osób wrażliwych. Liczba meteoropatów ciągle rośnie. Wynika to z tego, 
że współczesny człowiek mało przebywa na świeżym powietrzu. Większą część dnia przebywamy 
w zamkniętych pomieszczeniach, pozbawieni tego co nasz organizm lubi najbardziej – kontaktu z 
przyrodą. 
 Ruch powietrza-Może on przejawiać się w działaniu bezpośrednim i pośrednim. Powietrze, które 
wykazuje zwiększony ruch, wpływa bezpośrednio na oddawanie ciepła z ustroju, a przez to samo na 
jego   ochłodzenie.   Jeżeli   ruch   powietrza   jest   nadmierny,   to   przy   odpowiedniej   temperaturze 
wywołuje   silny  masaż   skóry.   Znaczny   ruch   powietrza   przy   niskiej   temperaturze,   ale   wysokiej 
wilgotności, doprowadza łatwo do powstania schorzeń dróg oddechowych. Mogą to być nieżyty 
nosa, gardła, krtani, tchawicy lub oskrzeli. Brak ruchu powietrza może doprowadzić do zaburzeń 
termoregulacji. Duże znaczenie ma stosowanie wentylatorów, które wywołują ruch powietrza w 
pomieszczeniach. Ostatnio w wielu instytucjach pojawiły się urządzenia klimatyzujące. Poprawiają 
one samopoczucie, ale stanowią istotne zagrożenie dla zdrowia ze względu na specyficzną florę 
bakteryjną,   która   rozwija   się   w   obrębie   instalacji   klimatyzacyjnej.   Może   ona   stanowić   istotny 
czynnik chorobotwórczy dla układu oddechowego. Stąd tyle infekcji dróg oddechowych w czasie 
upałów. 
Światło   słoneczne-jest   bardzo   ważnym   czynnikiem   życiodajnym,   potęgującym   procesy 
fizjologiczne   ustroju.   Powoduje   wzrost   dobrego   samopoczucia,   rześkości,   przypływu   energii. 
Jednak   w   nadmiarze   może   doprowadzić   do   niebezpiecznego   przegrzania   organizm   i   oparzeń. 
Nadmierne i długotrwałe opalanie się w czasie upalnych dni jest przeciwwskazane szczególnie u 
osób,które mają jasną karnację i wrażliwą skórę ze zmianami pigmentacyjnymi (tzw.pieprzyki). 
Najbardziej wskazane są spacery w czasie mniejszego nasłonecznienia. Należy pamiętać o ochronie 
głowy   i   oczu   przed   silnym   promieniowaniem   ultrafioletowym,   szczególnie   u   dzieci   i   ludzi 
starszych.   Przy   wysokiej   temperaturze   powietrza   i   wysokiej   wilgotności   człowiek   wydala 
największą ilość ciepła na drodze pocenia i parowania. Mocne pocenie wychładza organizm, ale 
może   doprowadzić   do   odwodnienia.   Stąd   konieczność   przyjmowania   około   3   litrów   płynów 
dziennie. 
Ciśnienie atmosferyczne-szczególnie zmiany ciśnienia mają duży wpływ na nasze samopoczucie.
Różnice   w   wielkości   ciśnienia   atmosferycznego   mogą   powodować   powstawanie   niektórych 
dolegliwości   lub   nasilanie   się   różnych   istniejących   schorzeń.   Spadki   ciśnienia   wywołują 
rozdrażnienie, bóle głowy, bóle wieńcowe, neuralgie, bóle reumatyczne. Wzrost ciśnienia może 
również generować dolegliwości ze strony różnych układów. 
Pogoda-
Na to, co nazywamy pogodą, składa się wiele czynników pogodotwórczych: ciśnienie powietrza, 
natężenie promieniowania słonecznego i cieplnego, temperatura, wilgotność, ruch powietrza (wiatr) 
i jego natężenie, zachmurzenie, opady atmosferyczne oraz czynniki, których nie dostrzegamy, takie 
jak   jonizacja   powietrza,   pole   elektromagnetyczne,   promieniowanie   kosmiczne.   Czynniki 
pogodotwórcze mogą działać na nas obciążająco, stymulująco i odbarczająco, przekładając się na 
różne zespoły bodźców biometeorologicznych:
-Bodźce mechaniczne – czyli wynik działania silnego wiatru i zmian ciśnienia;

-

Bodźce termiczne – czyli czynniki wpływające na bilans cieplny organizmu, a więc temperatura, 

wilgotność powietrza, prędkość wiatru, promieniowanie cieplne;
-Bodźce   fotochemiczne   –   efekt   działania   promieni   UV,   które   przenikając   przez   skórę,   inicjują 
szereg procesów biochemicznych o działaniu ogólnoustrojowym;
-Bodźce świetlne – czyli widzialny zakres promieniowania elektromagnetycznego, działający na 
światłoczułe komórki oka, pośrednio oddziałują na aktywność procesów biologicznych ustroju;
-Bodźce   chemiczne   –   będące   efektem   zmian   ciśnienia   i   zawartości   cząstkowego   tlenu   O2   w 
powietrzu. Do czynników chemicznych zaliczamy także działanie toksycznych zanieczyszczeń, w 
tym także biologicznych (np. zawierających pyłki roślin) poprzez drogi oddechowe czy przez skórę.
-Bodźce neurotropowe – nagłe, krótkotrwałe zmiany pogody, oddziałujące przede wszystkim na 
psychikę.

Z reguły najbardziej dokuczliwe dla pogodowych nadwrażliwców są tzw. fronty atmosferyczne. 
Jest   to   efekt   spotkania   się   dwóch   różnych   mas   powietrza   (np.   polarnego,   tropikalnego   czy 
kontynentalnego). Zazwyczaj nie następuje ich wymieszanie, lecz stykając się, tworzą płaszczyznę 
frontu.   Skutkuje   to   szybkimi   zmianami   równocześnie   wielu   parametrów   meteorologicznych: 
temperatury,   wilgotności,   prędkości   i   kierunku   wiatru,   stopienia   i   rodzaju   zachmurzenia, 
widzialności, stanu zanieczyszczenia, występowania opadów itp. Za niekorzystną uważa się także 
słoneczną pogodę w trakcie cofania się wyżu oraz zbliżającą się zmianę pogody (czyli obszar, 
poprzedzający front z wypieraniem mas cieplnych ku górze),a także samą zmianę pogody. W takich 
warunkach wrażliwi na pogodę ludzie mają prawo źle się czuć. Natomiast biometeorologicznie 
korzystne dla ludzkiego ustroju jest uspokojenie pogody po przejściu frontu, bez mgły i parności 
oraz   średnio   nasilona   słoneczna   pogoda.  Takim   warunkom   synoptycznym   towarzyszy   wysokie 
ciśnienie atmosferyczne oraz niski dopływ mas powietrza (a więc brak wiatru lub niewielki wiatr). 
Wyjątek stanowią letnie wyże w połączeniu z wysoką temperaturą i dużym zanieczyszczeniem 
powietrza.
Bóle głowy,stawów i inne choroby-

Specjaliści z zakresu biometeorologii uważają, że pewne elementy pogody, choć same chorób nie 
wywołują, stanowią dodatkowe obciążenie dla organizmu i mogą powodować zachwianie 
homeostazy chorego już ustroju. Sprzyjają więc ujawnieniu choroby lub jej zaostrzeniu, mogą też 
być przyczyną powikłań lub zgonów.
Oto przykłady chorób meteotropowych:
-Choroby   gośćcowe   –   doświadczenia   potwierdzają,   że   kilka   godzin   przed   nadejściem   frontu 
ciepłego lub zimnego może wystąpić u chorych nasilenie bólów stawów, nerwobóli, zaostrzenie 
stanów zapalnych stawów i kości. Natomiast na kilka godzin przed zmianą pogody pojawiają się 
bóle   mięśni   i   stawów,   które   kiedyś   uległy   urazom,   oraz   tzw.   bóle   fantomowe   –   czyli   bóle 
amputowanych kończyn. Bóle stawów tłumaczone są zwiększeniem się lepkości mazi stawowej, co 
zmniejsza poślizg ich powierzchni.
-Choroba   wieńcowa   –   w   obliczu   nagłych   zmian   pogody   u   chorych   na   wieńcówkę   częściej 
występują bóle serca. Co więcej, szacuje się, że do ponad połowy zawałów dochodzi w trakcie 
przechodzenia   frontów   atmosferycznych!   Taka   aura   powoduje   zmiany   fizykochemiczne   krwi: 
wzrasta jej lepkość i skraca się czas krzepliwości. W połączeniu z miażdżycą zmiany te mogą 
prowadzić do zawału. W rejonach upalnych i wilgotnych pór letnich wzrasta latem zapadalność na 
choroby   układu   krążenia   –   ze   względu   na   stres   cieplny,   wpływający   na   elastyczność   i   opór 
obwodowych naczyń krwionośnych, łamliwość włośniczek, lepkość krwi i czas krzepnięcia. Liczba 
zachorowań spada w zimie.
-Choroby alergiczne – gwałtownie wzrasta częstość ataków astmy oskrzelowej w czasie napływu 
chłodnych mas powietrza i przy nagłym wzroście burzliwości. Od wiosny do jesieni, w okresie 
kwitnienia i pylenia traw i drzew nasilają się napady duszności, katar sienny, astma i odczyny 
alergiczne skóry. Dodatkowo rozprzestrzenianiu się tych zanieczyszczeń sprzyja sucha, słoneczna i 
wietrzna pogoda, a najmniejsze dolegliwości odczuwają uczuleni na pyłki tuż po deszczu.

-Padaczka – wzrost liczby napadów zaobserwowano w czasie przepływu zimnych mas powietrza.
-Nieżyt nosa, gardła, krtani – nasilają się podczas przepływu zimnych mas powietrza. Jest to efekt 
oziębienia ciała, które powoduje skurcz naczyń, gorsze ukrwienie i utlenowanie tkanek, a więc 
upośledzenie miejscowej przemiany materii i spadek odporności. 

-

Grypa   –   w   czasie   niżu   maleje   odporność   organizmu,   a   wirusy  wykazują   większą   aktywność. 

Największa zachorowalność na grypę występuje przy nagłym spadku ciśnienia, nadejściu frontów 
chłodnych, napływie polarnego powietrza morskiego i silnym wietrze.
-Choroby  psychiczne   –  napływ  mas  gorącego  i  suchego   powietrza   ma  tu   wpływ  pobudzający. 
Zaobserwowano,   że   podczas   wiatrów   fenowych   nasilają   się   depresje,   zwiększa   się   liczba 
samobójstw,   wzrasta   liczba   bójek,   kłótni,   rośnie   podniecenie   płciowe.   Taka   aura   sprzyja   też 
występowaniu bólów gośćcowych, bólów głowy, wzrostowi temperatury ciała, wzrostowi ciśnienia 
u chorych na nadciśnienie, powstawaniu obrzęków, krwotoków śródmózgowych i zatorów płuc.
-Wrzody żołądka i dwunastnicy – znane są z sezonowości występowania i zaostrzeń, do których 
dochodzi najczęściej jesienią i zimą.
Bodźce atmosferyczne działające między innymi na skóre:

•

Bodźce fizyczne

•

Radiacyjne,

•

Termiczno-wilgotn.

•

Mechaniczne,

•

Elektryczne,

•

Akustyczne

•

Promieniowanie słoneczne

•

Temperatura i wilgotność

•

Wiatr, ciśnienie atmosf.

•

Elektryczność atmosf.

•

Hałas

•

Bodźce chemiczne • Jakości powietrza

•

Ozon (O

3

 )

•

Tlen

•

Dwutlenek siarki 

•

Dwutlenek azotu

•

Tlenek węgla

•

Metale ciężkie

•

Bodźce

•

biologiczne 

•

Organiczne

•

Bakterie

•

Wirusy

•

Materia roślinna (alergeny)

•

Fitoncydy 

Z punktu widzenia oddziaływania na człowieka można je podzielić na: bodźce odczuwalne 

(np. termiczno-wilgotnościowe) bądź nieodczuwalne (elektryczne), o działaniu ogólnoustrojowym 
(radiacyjne) lub działającym na wyspecjalizowane receptory np. słuch (akustyczne) 

Bodźce atmosferyczne odbiera przede wszystkim skóra - poprzez termoreceptory (ciepła i 

zimna), drogi oddechowe - reagują na zmiany temperatury, wilgotności prędkości wiatru, jonizację 
powietrza,   zanieczyszczenie   powietrza,   narządy   zmysłów  wzrok   -  odbiera   światło   słoneczne   i 
drogą   impulsów   nerwowych   przekazuje   je   do   mózgu,  węch   i   smak  -   są   wrażliwe   na 
zanieczyszczenia powietrza),  obwodowy i ośrodkowy układ nerwowy  - reaguje poprzez układ 
termoregulacji. na zmiany warunków pogodowych .
 Wpływ promieniowania słonecznego na skóre i organizm człowieka:

Promieniowanie słoneczne - jest bodźcem korzystnym dla ustroju człowieka, ponieważ wzmaga 
działanie   gruczołów   wydzielania   wewnętrznego,   układu   krwiotwórczego,   zwiększa   odporność 
człowieka   na   zakażenia.   Poszczególne   zakresy   widma   charakteryzują   się   innym   działaniem 
biologicznym  Najaktywniejszą   biologicznie   częścią   widma   słonecznego   jest  promieniowanie 
nadfioletowe jest lecz stanowi niewielką część widma słonecznego, bo tylko około 8-9% Działa ono 
bakteriobójczo (przyspiesza gojenie ran), hartująco, wywołuje również w ustroju szereg przemian 
chemicznych,   w  wyniku   których   tworzy  się  witamina   D

3

,  zwana   przeciwkrzywiczną   (odgrywa 

kluczowa rolę w metaboliźmie wapnia i fosforu). UV wzmaga działanie układu krwiotwórczego, 
gruczołów wydzielania  wewnętrznego,  przemiany materii  (szybsze  spalanie tłuszczów), ułatwia 
prace mięśni. Pod wpływem promieniowania UV wytwarza się w skórze barwnik melaninowy 
(tzw.”opalenizna”),   posiadający   zdolność   pochłaniania   i   rozpraszania   UV  i   zapobiegający   jego 
wnikaniu w głąb skóry. Silnym działaniem rumieniotwórczym odznacza się UV- B zwany również 
promieniowaniem erytemalnym, o długości fali 0,280 - 0,315µm 

Promieniowanie nadfioletowe jest częściowo pochłaniane i rozpraszane w atmosferze. Ponieważ 
strumień promieniowania UV-C jest całkowicie pochłaniany w górnych warstwach atmosfery przez 
tlen i ozon, do powierzchni Ziemi dociera głównie promieniowanie UV-A i niewielka ilość UV-B. 
Promieniowanie to jest częściowo rozpraszane i odbijane przez różne powierzchnie naturalne. Np. 
świeży   śnieg   odbija   około   80%   UV,   piasek   około   25%,   co   może   zwiększyć   strumień 
promieniowania UV padającego na człowieka przebywającego zimą w górach lub na plaży – latem. 
Warto dodać, że około 95% promieniowania UV przenika do wody, przy czym 50% do głębokości 
około 3m. Natężenie promieniowania UV wzrasta z wysokością nad poziomem morza średnio o 6-
8% na każe 1000 m wysokości. Największa wrażliwość skóry populacji europejskiej na działanie 
promieniowania   nadfioletowego   występuje   w   okresie   wiosennym,   natomiast   najmniejsza   w 
miesiącach   letnich.Przyjmuje   się,   że   niezbędne   do   wywołania   pigmentacji   skóry   człowieka 
natężenie   promieniowania   UV-B  występuje  przy  wysokościach   Słońca  powyżej   30°,  natomiast 
dolna granica fotochemicznej aktywności promieniowania słonecznego określona jest wysokością 
słońca   20°.(okres   XI-I   tzw.”głód   ultrafioletowy”)

 Promieniowanie   jonizujące 

Ostre   działanie   promieniowania   jonizującego   wywołuje   efekty   bardziej   dramatyczne   niż 
promieniowanie   ultrafioletowe   -   obok   reakcji   zapalnej   dochodzi   do   zmian   degeneracyjnych   w 
obrębie   skóry   i   przydatków.   Przewlekłe   popromienne   zapalenie   skóry   cechuje   się 
charakterystycznym   obrazem   histologicznym   ze   stwardnieniem   tkanki   łącznej,   powiększeniem 
fibroblastów i komórek śródbłonkowych, często z cechami atypii komórkowej.

Reakcja na promieniowanie słoneczne zależy od indywidualnych właściwości 
ochronnych skóry (pigmentacja) związanych z typem skóry (tab.). 

Typ 

skóry

 Kolor 

Skóry

Oparzenie 

słonecz
ne

Opalenizna

(brązowienie

)

Ochrona

własna (min)

I

Skóra 
bardzo 
jasna 

Zawsze

Nie 
występuje

5-10

II

Skóra jasna

Często

Słaba

10-20

III

Skóra 
jasnobrązo
wa

Rzadko

Wyrazista

20-30

IV

Skóra 
brązowa 
lub 
oliwkowa

Nigdy

Mocna

40

Czas bezpiecznego (bez żadnej ochrony) przebywania na słońcu latem w Polsce wynosi 

przeciętnie < 20 min. dla typu skóry I, dla typu II - 20 min, III - 30 min, IV - około 40 min. 
Przekraczanie tego czasu wymaga stosowania odpowiednich kremów ochronnych z filtrem o liczbie 
tym większej im dłużej pozostaje się na słońcu i im niższy jest typ skóry. 

Promieniowanie podczerwone dostarcza człowiekowi energii cieplnej, działa przeciwskurczowo i 
przeciwbólowo. Światło widzialne działa pobudzająco na układ nerwowy poprzez siatkówkę oka. 
Decyduje   ono   o   psychicznym   odczuciu   pogody,   a   także   reguluje   rytm   biologiczny   ustroju 
człowieka (rytm snu i czuwania). Skutki zbytniej ekspozycji na słońce są często nieodwracalne. Do 
mniej   groźnych   należy   wysuszenie,   zrogowacenie   i   przebarwienia   skóry,   przedwczesne   jej 
starzenie, oparzenia, osłabienie odporności organizmu (opryszczki, skłonności do przeziębień). Do 
najgroźniejszych   –   należy   uszkodzenie   DNA  jądra   komórek   skóry   prowadzące   do   względnie 
łagodnych nowotworów skóry ale również – czerniaka. Intensywne opalanie się prowadzi do udaru 
słonecznego a także do nowotworów oczu, zaćmy. Również niektóre leki są źle tolerowane w czasie 
kąpieli słonecznych np.: antybiotyki, sulfonamidy, środki psychotropowe a nawet niektóre zioła np. 
dziurawiec mogą wywołać przejściową nadwrażliwość skóry (perfumy, dezodoranty). 
Inne reakcje wywołuje pogoda bezsłoneczna, szczególnie dłuższe jej utrzymywanie się w okresie 
jesienno-zimowym. Sprzyja ona nastrojowi melancholii i rozdrażnienia a nawet depresji . "depresji 
zimowej", (SAD) Zauważono również w tym czasie zmniejszoną odporność organizmu na infekcje, 
zwiększone zapotrzebowanie na węglowodany. Niedobór promieniowania słonecznego w zakresie 
widzialnym a więc krótki dzień w tym okresie roku i brak promieniowania UV powoduje ten rodzaj 
depresji. Jest to dolegliwość na którą zapadają na ogół mieszkańcy krajów północnych. Według 
ostatnich doniesień około miliona Brytyjczyków cierpi corocznie z powodu depresji zimowej (w 
Polsce 3-4% populacji). Przyczyną depresji zimowej są zmiany biochemiczne zachodzące w mózgu 
(większa   produkcja   melatoniny   przy   braku   promieniowania   słonecznego   niż   w   dniach 
słonecznych). Wpływ temperatury i wilgotności powietrza (bodziec termiczno-wilgotnościowy) 
Działają zarówno hartująco jak i obciążająco na ustrój człowieka. Przyjmuje się, że temperatura 
maksymalna przekraczająca 25.0°C oznacza  dzień gorący, zaś powyżej 30.0°C -  dzień upalny, a 
kilka po sobie następujących dni upalnych tworzą tzw. „fale upałów”. Jeśli towarzyszy jej wysoka 
wilgotność   powietrza   (e>18.8   hPa),   występuje   uciążliwe   dla   człowieka   zjawisko  parności  i 
wówczas oddawanie ciepła przez drogi oddechowe i skórę jest utrudnione, a układ termoregulacji 
nadmiernie obciążony. Taki stan fizyczny powietrza jest źle tolerowany przez układ krążenia.
Niekorzystne dla człowieka są również dni bardzo mroźne z temperaturą maksymalną <- 10.0°C , 
zwłaszcza   gdy   towarzyszy   jej   silny   wiatr   (możliwość   odmrożeń   twarzy).Wiatr  stanowi   dla 
człowieka silny bodziec mechaniczny. Wywiera na skórę ciśnienie aerodynamiczne spełnia rolę 
hartującą (mikromasaż), a ponadto jest czynnikiem kształtującym odczuwalność cieplną człowieka, 
zwiększa   bowiem   wymianę   ciepła   między   ciałem   człowieka   a   otoczeniem.   Przy   ujemnej 
temperaturze powietrza silny wiatr potęguje odczucie chłodu, natomiast przy wysokiej - łagodzi 
odczucie   gorąca.   Inną   rolę   w   wymianie   ciepła   odgrywa   wiatr   bardzo   słaby   (<2   m.s

-1

),   nie 

sprzyjający oddawaniu ciepła z ustroju.

Wiatr o prędkości >8m.s

-1

 jest bodźcem silnie działającym na ustrój człowieka. Silny wiatr 

towarzyszy   na   ogół   pogodzie   typu   zaburzonego,   związanej   z   przemieszczaniem   frontów 
atmosferycznych   i   szybkimi   zmianami   ciśnienia;   jest   także   cechą   klimatu   obszarów   górskich 
(wiatry   typu   fenowego).   W   czasie   występowania   tego   typu   wiatru   obserwuje   się   u

  ludzi 

wrażliwych   zespół   reakcji   fizjologicznych   zwanych  "

  chorobą   fenową

 

 "

  .    Przejawia   się   ona 

wzmożoną pobudliwością fizyczną i psychiczną, zaostrzeniem procesów chorobowych takich jak 

zaburzenia   układu   krążenia,   zaburzenia   równowagi   układu   nerwowego   w   tym:   niepokojem, 
ogólnym osłabieniem, uczuciem lęku, , bólami głowy, skłonnością do depresji, a nawet samobójstw.
Wpływ czynników zewnętrznych na włosy:W skórze i włosach, ze względu na ich specyficzne 
"umiejscowienie"   łatwo   dochodzi   do   uszkodzeń   powodowanych   oddziaływaniem   szkodliwych 
czynników zewnątrzpochodnych.  Stała  ekspozycja  na środowisko (promieniowanie UV, zmiana 
pogody,  kurz, itp.)  powoduje, że  włosy są szczególnie  narażone  na wpływ  wolnych  rodników. 
Wiadomo także, że wolne rodniki mogą powstawać w organizmie człowieka w tych sytuacjach, na 
które   reagujemy   stresem.   Te   niezwykle   szkodliwe   cząstki   utleniają   i   niszczą   wiele   tkanek   i 
przyczyniają   się   do   szybszego   starzenia   się   włosów.   Powodują   także   osłabianie   włosów   i 
przedwczesne ich wypadanie i łysienie.  O włosach należy pamietac także zimą .Pod wpływem 
zimna włosy przerzedzają sie.Jest to w dużej mierze związane ze zmianami hormonalnymi. Latem 
dociera do nas duża ilość promieni słonecznych, które stymulują nasz organizm do wydzielania 
hormonów   przyczyniających   się   do   wzrostu   włosów.   To   właśnie   latem   rosną   one   najszybciej. 
Jesienią i zimą kończy się ten proces, stąd też może pojawić się sezonowe wypadanie. 

Aby zmniejszyć wrażliwość ustroju na działanie czynników meteorologicznych należy więcej czasu 
spędzać na dworze. Zwiększyć aktywność fizyczną. Musimy to czynić z pełną świadomością z 
korzyścią dla naszego organizmu. Nie musieli tego robić nasi dziadkowie gdyż w sposób naturalny 
spędzali większość swego życia na wolnym powietrzu, przemieszczając się najczęściej na piechotę, 
uprawiając rolę, odpoczywając na łonie natury po pracowitym dniu. My jeździmy samochodami, 
odpoczywamy przed telewizorem, a pracujemy najczęściej w zamkniętych pomieszczeniach. Stąd 
konieczność zmiany trybu życia, zwiększenie liczby godzin spędzanych na powietrzu, uprawiania 
sportów w lecie i w zimie. Wszystko po to by zmniejszyć konsekwencje rozwoju cywilizacyjnego, 
który jest wygodny, ale jednocześnie zgubny dla człowieka.
Bibliografia:
bbelcar.w.interia.pl/meteo.html 

www.doz.pl

Wykłady biometeorologia