Karolina Strugała IA

"Wpływ czynników meteorologicznych na organizm ludzki z uwzględnieniem skóry
i włosów"

1.Czynniki meterologiczne a zdrowie człowieka:

Pod pojęciem działania meteoropatycznego rozumiemy wpływ na organizm ludzki

czynników fizycznych takich jak: temperatura, wilgotność, ruch powietrza, ciśnienie atmosferyczne
i inne. Wpływ czynników meteorologicznych na zdrowie człowieka kształtuje się indywidualnie i
zwykle jest on większy u osób wrażliwych. Liczba meteoropatów ciągle rośnie. Wynika to z tego,
że współczesny człowiek mało przebywa na świeżym powietrzu. Większą część dnia przebywamy
w zamkniętych pomieszczeniach, pozbawieni tego co nasz organizm lubi najbardziej – kontaktu z
przyrodą.
Ruch powietrza-Może on przejawiać się w działaniu bezpośrednim i pośrednim. Powietrze, które
wykazuje zwiększony ruch, wpływa bezpośrednio na oddawanie ciepła z ustroju, a przez to samo na
jego ochłodzenie. Jeżeli ruch powietrza jest nadmierny, to przy odpowiedniej temperaturze
wywołuje silny masaż skóry. Znaczny ruch powietrza przy niskiej temperaturze, ale wysokiej
wilgotności, doprowadza łatwo do powstania schorzeń dróg oddechowych. Mogą to być nieżyty
nosa, gardła, krtani, tchawicy lub oskrzeli. Brak ruchu powietrza może doprowadzić do zaburzeń
termoregulacji. Duże znaczenie ma stosowanie wentylatorów, które wywołują ruch powietrza w
pomieszczeniach. Ostatnio w wielu instytucjach pojawiły się urządzenia klimatyzujące. Poprawiają
one samopoczucie, ale stanowią istotne zagrożenie dla zdrowia ze względu na specyficzną florę
bakteryjną, która rozwija się w obrębie instalacji klimatyzacyjnej. Może ona stanowić istotny
czynnik chorobotwórczy dla układu oddechowego. Stąd tyle infekcji dróg oddechowych w czasie
upałów.
Światło słoneczne-jest bardzo ważnym czynnikiem życiodajnym, potęgującym procesy
fizjologiczne ustroju. Powoduje wzrost dobrego samopoczucia, rześkości, przypływu energii.
Jednak w nadmiarze może doprowadzić do niebezpiecznego przegrzania organizm i oparzeń.
Nadmierne i długotrwałe opalanie się w czasie upalnych dni jest przeciwwskazane szczególnie u
osób,które mają jasną karnację i wrażliwą skórę ze zmianami pigmentacyjnymi (tzw.pieprzyki).
Najbardziej wskazane są spacery w czasie mniejszego nasłonecznienia. Należy pamiętać o ochronie
głowy i oczu przed silnym promieniowaniem ultrafioletowym, szczególnie u dzieci i ludzi
starszych. Przy wysokiej temperaturze powietrza i wysokiej wilgotności człowiek wydala
największą ilość ciepła na drodze pocenia i parowania. Mocne pocenie wychładza organizm, ale
może doprowadzić do odwodnienia. Stąd konieczność przyjmowania około 3 litrów płynów
dziennie.
Ciśnienie atmosferyczne-szczególnie zmiany ciśnienia mają duży wpływ na nasze samopoczucie.
Różnice w wielkości ciśnienia atmosferycznego mogą powodować powstawanie niektórych
dolegliwości lub nasilanie się różnych istniejących schorzeń. Spadki ciśnienia wywołują
rozdrażnienie, bóle głowy, bóle wieńcowe, neuralgie, bóle reumatyczne. Wzrost ciśnienia może
również generować dolegliwości ze strony różnych układów.
Pogoda-
Na to, co nazywamy pogodą, składa się wiele czynników pogodotwórczych: ciśnienie powietrza,
natężenie promieniowania słonecznego i cieplnego, temperatura, wilgotność, ruch powietrza (wiatr)
i jego natężenie, zachmurzenie, opady atmosferyczne oraz czynniki, których nie dostrzegamy, takie
jak jonizacja powietrza, pole elektromagnetyczne, promieniowanie kosmiczne. Czynniki
pogodotwórcze mogą działać na nas obciążająco, stymulująco i odbarczająco, przekładając się na
różne zespoły bodźców biometeorologicznych:
-Bodźce mechaniczne – czyli wynik działania silnego wiatru i zmian ciśnienia;

-

Bodźce termiczne – czyli czynniki wpływające na bilans cieplny organizmu, a więc temperatura,

wilgotność powietrza, prędkość wiatru, promieniowanie cieplne;
-Bodźce fotochemiczne – efekt działania promieni UV, które przenikając przez skórę, inicjują
szereg procesów biochemicznych o działaniu ogólnoustrojowym;
-Bodźce świetlne – czyli widzialny zakres promieniowania elektromagnetycznego, działający na
światłoczułe komórki oka, pośrednio oddziałują na aktywność procesów biologicznych ustroju;
-Bodźce chemiczne – będące efektem zmian ciśnienia i zawartości cząstkowego tlenu O2 w
powietrzu. Do czynników chemicznych zaliczamy także działanie toksycznych zanieczyszczeń, w
tym także biologicznych (np. zawierających pyłki roślin) poprzez drogi oddechowe czy przez skórę.
-Bodźce neurotropowe – nagłe, krótkotrwałe zmiany pogody, oddziałujące przede wszystkim na
psychikę.

Z reguły najbardziej dokuczliwe dla pogodowych nadwrażliwców są tzw. fronty atmosferyczne.
Jest to efekt spotkania się dwóch różnych mas powietrza (np. polarnego, tropikalnego czy
kontynentalnego). Zazwyczaj nie następuje ich wymieszanie, lecz stykając się, tworzą płaszczyznę
frontu. Skutkuje to szybkimi zmianami równocześnie wielu parametrów meteorologicznych:
temperatury, wilgotności, prędkości i kierunku wiatru, stopienia i rodzaju zachmurzenia,
widzialności, stanu zanieczyszczenia, występowania opadów itp. Za niekorzystną uważa się także
słoneczną pogodę w trakcie cofania się wyżu oraz zbliżającą się zmianę pogody (czyli obszar,
poprzedzający front z wypieraniem mas cieplnych ku górze),a także samą zmianę pogody. W takich
warunkach wrażliwi na pogodę ludzie mają prawo źle się czuć. Natomiast biometeorologicznie
korzystne dla ludzkiego ustroju jest uspokojenie pogody po przejściu frontu, bez mgły i parności
oraz średnio nasilona słoneczna pogoda. Takim warunkom synoptycznym towarzyszy wysokie
ciśnienie atmosferyczne oraz niski dopływ mas powietrza (a więc brak wiatru lub niewielki wiatr).
Wyjątek stanowią letnie wyże w połączeniu z wysoką temperaturą i dużym zanieczyszczeniem
powietrza.
Bóle głowy,stawów i inne choroby-

Specjaliści z zakresu biometeorologii uważają, że pewne elementy pogody, choć same chorób nie
wywołują, stanowią dodatkowe obciążenie dla organizmu i mogą powodować zachwianie
homeostazy chorego już ustroju. Sprzyjają więc ujawnieniu choroby lub jej zaostrzeniu, mogą też
być przyczyną powikłań lub zgonów.
Oto przykłady chorób meteotropowych:
-Choroby gośćcowe – doświadczenia potwierdzają, że kilka godzin przed nadejściem frontu
ciepłego lub zimnego może wystąpić u chorych nasilenie bólów stawów, nerwobóli, zaostrzenie
stanów zapalnych stawów i kości. Natomiast na kilka godzin przed zmianą pogody pojawiają się
bóle mięśni i stawów, które kiedyś uległy urazom, oraz tzw. bóle fantomowe – czyli bóle
amputowanych kończyn. Bóle stawów tłumaczone są zwiększeniem się lepkości mazi stawowej, co
zmniejsza poślizg ich powierzchni.
-Choroba wieńcowa – w obliczu nagłych zmian pogody u chorych na wieńcówkę częściej
występują bóle serca. Co więcej, szacuje się, że do ponad połowy zawałów dochodzi w trakcie
przechodzenia frontów atmosferycznych! Taka aura powoduje zmiany fizykochemiczne krwi:
wzrasta jej lepkość i skraca się czas krzepliwości. W połączeniu z miażdżycą zmiany te mogą
prowadzić do zawału. W rejonach upalnych i wilgotnych pór letnich wzrasta latem zapadalność na
choroby układu krążenia – ze względu na stres cieplny, wpływający na elastyczność i opór
obwodowych naczyń krwionośnych, łamliwość włośniczek, lepkość krwi i czas krzepnięcia. Liczba
zachorowań spada w zimie.
-Choroby alergiczne – gwałtownie wzrasta częstość ataków astmy oskrzelowej w czasie napływu
chłodnych mas powietrza i przy nagłym wzroście burzliwości. Od wiosny do jesieni, w okresie
kwitnienia i pylenia traw i drzew nasilają się napady duszności, katar sienny, astma i odczyny
alergiczne skóry. Dodatkowo rozprzestrzenianiu się tych zanieczyszczeń sprzyja sucha, słoneczna i
wietrzna pogoda, a najmniejsze dolegliwości odczuwają uczuleni na pyłki tuż po deszczu.

-Padaczka – wzrost liczby napadów zaobserwowano w czasie przepływu zimnych mas powietrza.
-Nieżyt nosa, gardła, krtani – nasilają się podczas przepływu zimnych mas powietrza. Jest to efekt
oziębienia ciała, które powoduje skurcz naczyń, gorsze ukrwienie i utlenowanie tkanek, a więc
upośledzenie miejscowej przemiany materii i spadek odporności.

-

Grypa – w czasie niżu maleje odporność organizmu, a wirusy wykazują większą aktywność.

Największa zachorowalność na grypę występuje przy nagłym spadku ciśnienia, nadejściu frontów
chłodnych, napływie polarnego powietrza morskiego i silnym wietrze.
-Choroby psychiczne – napływ mas gorącego i suchego powietrza ma tu wpływ pobudzający.
Zaobserwowano, że podczas wiatrów fenowych nasilają się depresje, zwiększa się liczba
samobójstw, wzrasta liczba bójek, kłótni, rośnie podniecenie płciowe. Taka aura sprzyja też
występowaniu bólów gośćcowych, bólów głowy, wzrostowi temperatury ciała, wzrostowi ciśnienia
u chorych na nadciśnienie, powstawaniu obrzęków, krwotoków śródmózgowych i zatorów płuc.
-Wrzody żołądka i dwunastnicy – znane są z sezonowości występowania i zaostrzeń, do których
dochodzi najczęściej jesienią i zimą.
Bodźce atmosferyczne działające między innymi na skóre:

•

Bodźce fizyczne

•

Radiacyjne,

•

Termiczno-wilgotn.

•

Mechaniczne,

•

Elektryczne,

•

Akustyczne

•

Promieniowanie słoneczne

•

Temperatura i wilgotność

•

Wiatr, ciśnienie atmosf.

•

Elektryczność atmosf.

•

Hałas

•

Bodźce chemiczne • Jakości powietrza

•

Ozon (O

3

)

•

Tlen

•

Dwutlenek siarki

•

Dwutlenek azotu

•

Tlenek węgla

•

Metale ciężkie

•

Bodźce

•

biologiczne

•

Organiczne

•

Bakterie

•

Wirusy

•

Materia roślinna (alergeny)

•

Fitoncydy

Z punktu widzenia oddziaływania na człowieka można je podzielić na: bodźce odczuwalne

(np. termiczno-wilgotnościowe) bądź nieodczuwalne (elektryczne), o działaniu ogólnoustrojowym
(radiacyjne) lub działającym na wyspecjalizowane receptory np. słuch (akustyczne)

Bodźce atmosferyczne odbiera przede wszystkim skóra - poprzez termoreceptory (ciepła i

zimna), drogi oddechowe - reagują na zmiany temperatury, wilgotności prędkości wiatru, jonizację
powietrza, zanieczyszczenie powietrza, narządy zmysłów wzrok - odbiera światło słoneczne i
drogą impulsów nerwowych przekazuje je do mózgu, węch i smak - są wrażliwe na
zanieczyszczenia powietrza), obwodowy i ośrodkowy układ nerwowy - reaguje poprzez układ
termoregulacji. na zmiany warunków pogodowych .
Wpływ promieniowania słonecznego na skóre i organizm człowieka:

Promieniowanie słoneczne - jest bodźcem korzystnym dla ustroju człowieka, ponieważ wzmaga
działanie gruczołów wydzielania wewnętrznego, układu krwiotwórczego, zwiększa odporność
człowieka na zakażenia. Poszczególne zakresy widma charakteryzują się innym działaniem
biologicznym Najaktywniejszą biologicznie częścią widma słonecznego jest promieniowanie
nadfioletowe jest lecz stanowi niewielką część widma słonecznego, bo tylko około 8-9% Działa ono
bakteriobójczo (przyspiesza gojenie ran), hartująco, wywołuje również w ustroju szereg przemian
chemicznych, w wyniku których tworzy się witamina D

3

, zwana przeciwkrzywiczną (odgrywa

kluczowa rolę w metaboliźmie wapnia i fosforu). UV wzmaga działanie układu krwiotwórczego,
gruczołów wydzielania wewnętrznego, przemiany materii (szybsze spalanie tłuszczów), ułatwia
prace mięśni. Pod wpływem promieniowania UV wytwarza się w skórze barwnik melaninowy
(tzw.”opalenizna”), posiadający zdolność pochłaniania i rozpraszania UV i zapobiegający jego
wnikaniu w głąb skóry. Silnym działaniem rumieniotwórczym odznacza się UV- B zwany również
promieniowaniem erytemalnym, o długości fali 0,280 - 0,315µm

Promieniowanie nadfioletowe jest częściowo pochłaniane i rozpraszane w atmosferze. Ponieważ
strumień promieniowania UV-C jest całkowicie pochłaniany w górnych warstwach atmosfery przez
tlen i ozon, do powierzchni Ziemi dociera głównie promieniowanie UV-A i niewielka ilość UV-B.
Promieniowanie to jest częściowo rozpraszane i odbijane przez różne powierzchnie naturalne. Np.
świeży śnieg odbija około 80% UV, piasek około 25%, co może zwiększyć strumień
promieniowania UV padającego na człowieka przebywającego zimą w górach lub na plaży – latem.
Warto dodać, że około 95% promieniowania UV przenika do wody, przy czym 50% do głębokości
około 3m. Natężenie promieniowania UV wzrasta z wysokością nad poziomem morza średnio o 6-
8% na każe 1000 m wysokości. Największa wrażliwość skóry populacji europejskiej na działanie
promieniowania nadfioletowego występuje w okresie wiosennym, natomiast najmniejsza w
miesiącach letnich.Przyjmuje się, że niezbędne do wywołania pigmentacji skóry człowieka
natężenie promieniowania UV-B występuje przy wysokościach Słońca powyżej 30°, natomiast
dolna granica fotochemicznej aktywności promieniowania słonecznego określona jest wysokością
słońca 20°.(okres XI-I tzw.”głód ultrafioletowy”)

Promieniowanie jonizujące

Ostre działanie promieniowania jonizującego wywołuje efekty bardziej dramatyczne niż
promieniowanie ultrafioletowe - obok reakcji zapalnej dochodzi do zmian degeneracyjnych w
obrębie skóry i przydatków. Przewlekłe popromienne zapalenie skóry cechuje się
charakterystycznym obrazem histologicznym ze stwardnieniem tkanki łącznej, powiększeniem
fibroblastów i komórek śródbłonkowych, często z cechami atypii komórkowej.

Reakcja na promieniowanie słoneczne zależy od indywidualnych właściwości
ochronnych skóry (pigmentacja) związanych z typem skóry (tab.).

Typ

skóry

Kolor

Skóry

Oparzenie

słonecz
ne

Opalenizna

(brązowienie

)

Ochrona

własna (min)

I

Skóra
bardzo
jasna

Zawsze

Nie
występuje

5-10

II

Skóra jasna

Często

Słaba

10-20

III

Skóra
jasnobrązo
wa

Rzadko

Wyrazista

20-30

IV

Skóra
brązowa
lub
oliwkowa

Nigdy

Mocna

40

Czas bezpiecznego (bez żadnej ochrony) przebywania na słońcu latem w Polsce wynosi

przeciętnie < 20 min. dla typu skóry I, dla typu II - 20 min, III - 30 min, IV - około 40 min.
Przekraczanie tego czasu wymaga stosowania odpowiednich kremów ochronnych z filtrem o liczbie
tym większej im dłużej pozostaje się na słońcu i im niższy jest typ skóry.

Promieniowanie podczerwone dostarcza człowiekowi energii cieplnej, działa przeciwskurczowo i
przeciwbólowo. Światło widzialne działa pobudzająco na układ nerwowy poprzez siatkówkę oka.
Decyduje ono o psychicznym odczuciu pogody, a także reguluje rytm biologiczny ustroju
człowieka (rytm snu i czuwania). Skutki zbytniej ekspozycji na słońce są często nieodwracalne. Do
mniej groźnych należy wysuszenie, zrogowacenie i przebarwienia skóry, przedwczesne jej
starzenie, oparzenia, osłabienie odporności organizmu (opryszczki, skłonności do przeziębień). Do
najgroźniejszych – należy uszkodzenie DNA jądra komórek skóry prowadzące do względnie
łagodnych nowotworów skóry ale również – czerniaka. Intensywne opalanie się prowadzi do udaru
słonecznego a także do nowotworów oczu, zaćmy. Również niektóre leki są źle tolerowane w czasie
kąpieli słonecznych np.: antybiotyki, sulfonamidy, środki psychotropowe a nawet niektóre zioła np.
dziurawiec mogą wywołać przejściową nadwrażliwość skóry (perfumy, dezodoranty).
Inne reakcje wywołuje pogoda bezsłoneczna, szczególnie dłuższe jej utrzymywanie się w okresie
jesienno-zimowym. Sprzyja ona nastrojowi melancholii i rozdrażnienia a nawet depresji . "depresji
zimowej", (SAD) Zauważono również w tym czasie zmniejszoną odporność organizmu na infekcje,
zwiększone zapotrzebowanie na węglowodany. Niedobór promieniowania słonecznego w zakresie
widzialnym a więc krótki dzień w tym okresie roku i brak promieniowania UV powoduje ten rodzaj
depresji. Jest to dolegliwość na którą zapadają na ogół mieszkańcy krajów północnych. Według
ostatnich doniesień około miliona Brytyjczyków cierpi corocznie z powodu depresji zimowej (w
Polsce 3-4% populacji). Przyczyną depresji zimowej są zmiany biochemiczne zachodzące w mózgu
(większa produkcja melatoniny przy braku promieniowania słonecznego niż w dniach
słonecznych). Wpływ temperatury i wilgotności powietrza (bodziec termiczno-wilgotnościowy)
Działają zarówno hartująco jak i obciążająco na ustrój człowieka. Przyjmuje się, że temperatura
maksymalna przekraczająca 25.0°C oznacza dzień gorący, zaś powyżej 30.0°C - dzień upalny, a
kilka po sobie następujących dni upalnych tworzą tzw. „fale upałów”. Jeśli towarzyszy jej wysoka
wilgotność powietrza (e>18.8 hPa), występuje uciążliwe dla człowieka zjawisko parności i
wówczas oddawanie ciepła przez drogi oddechowe i skórę jest utrudnione, a układ termoregulacji
nadmiernie obciążony. Taki stan fizyczny powietrza jest źle tolerowany przez układ krążenia.
Niekorzystne dla człowieka są również dni bardzo mroźne z temperaturą maksymalną <- 10.0°C ,
zwłaszcza gdy towarzyszy jej silny wiatr (możliwość odmrożeń twarzy).Wiatr stanowi dla
człowieka silny bodziec mechaniczny. Wywiera na skórę ciśnienie aerodynamiczne spełnia rolę
hartującą (mikromasaż), a ponadto jest czynnikiem kształtującym odczuwalność cieplną człowieka,
zwiększa bowiem wymianę ciepła między ciałem człowieka a otoczeniem. Przy ujemnej
temperaturze powietrza silny wiatr potęguje odczucie chłodu, natomiast przy wysokiej - łagodzi
odczucie gorąca. Inną rolę w wymianie ciepła odgrywa wiatr bardzo słaby (<2 m.s

-1

), nie

sprzyjający oddawaniu ciepła z ustroju.

Wiatr o prędkości >8m.s

-1

jest bodźcem silnie działającym na ustrój człowieka. Silny wiatr

towarzyszy na ogół pogodzie typu zaburzonego, związanej z przemieszczaniem frontów
atmosferycznych i szybkimi zmianami ciśnienia; jest także cechą klimatu obszarów górskich
(wiatry typu fenowego). W czasie występowania tego typu wiatru obserwuje się u

ludzi

wrażliwych zespół reakcji fizjologicznych zwanych "

chorobą fenową

"

. Przejawia się ona

wzmożoną pobudliwością fizyczną i psychiczną, zaostrzeniem procesów chorobowych takich jak

zaburzenia układu krążenia, zaburzenia równowagi układu nerwowego w tym: niepokojem,
ogólnym osłabieniem, uczuciem lęku, , bólami głowy, skłonnością do depresji, a nawet samobójstw.
Wpływ czynników zewnętrznych na włosy:W skórze i włosach, ze względu na ich specyficzne
"umiejscowienie" łatwo dochodzi do uszkodzeń powodowanych oddziaływaniem szkodliwych
czynników zewnątrzpochodnych. Stała ekspozycja na środowisko (promieniowanie UV, zmiana
pogody, kurz, itp.) powoduje, że włosy są szczególnie narażone na wpływ wolnych rodników.
Wiadomo także, że wolne rodniki mogą powstawać w organizmie człowieka w tych sytuacjach, na
które reagujemy stresem. Te niezwykle szkodliwe cząstki utleniają i niszczą wiele tkanek i
przyczyniają się do szybszego starzenia się włosów. Powodują także osłabianie włosów i
przedwczesne ich wypadanie i łysienie. O włosach należy pamietac także zimą .Pod wpływem
zimna włosy przerzedzają sie.Jest to w dużej mierze związane ze zmianami hormonalnymi. Latem
dociera do nas duża ilość promieni słonecznych, które stymulują nasz organizm do wydzielania
hormonów przyczyniających się do wzrostu włosów. To właśnie latem rosną one najszybciej.
Jesienią i zimą kończy się ten proces, stąd też może pojawić się sezonowe wypadanie.

Aby zmniejszyć wrażliwość ustroju na działanie czynników meteorologicznych należy więcej czasu
spędzać na dworze. Zwiększyć aktywność fizyczną. Musimy to czynić z pełną świadomością z
korzyścią dla naszego organizmu. Nie musieli tego robić nasi dziadkowie gdyż w sposób naturalny
spędzali większość swego życia na wolnym powietrzu, przemieszczając się najczęściej na piechotę,
uprawiając rolę, odpoczywając na łonie natury po pracowitym dniu. My jeździmy samochodami,
odpoczywamy przed telewizorem, a pracujemy najczęściej w zamkniętych pomieszczeniach. Stąd
konieczność zmiany trybu życia, zwiększenie liczby godzin spędzanych na powietrzu, uprawiania
sportów w lecie i w zimie. Wszystko po to by zmniejszyć konsekwencje rozwoju cywilizacyjnego,
który jest wygodny, ale jednocześnie zgubny dla człowieka.
Bibliografia:
bbelcar.w.interia.pl/meteo.html

www.doz.pl

Wykłady biometeorologia