Przewodnik

Lekarza

95

p r a k t y k a m e d y c z n a

Kuracja z wieloma
niewiadomymi

Znowu pojawi³y siê w¹tpliwoœci,

czy witaminy antyoksydacyjne za¿y-
wane w tabletkach zmniejszaj¹ ryzyko
raka oraz zawa³u serca. Uczeni podej-
rzewaj¹, ¿e niszcz¹ one szkodliwe dla
komórek wolne rodniki, jednak wyniki
badañ klinicznych s¹ sprzeczne.

Na cenzurowanym po raz kolejny

znalaz³ siê beta-karoten – prowitamina
A, zaliczana do tzw. przeciwutleniaczy
(oprócz np. witaminy C i E). – Uda³o
siê nam jedynie ustaliæ, ¿e jej za¿ywa-
nie nie jest szkodliwe, nie ma natomiast
pewnoœci, czy daje jakieœ korzyœci –
twierdzi I-Min Lee z Brigham and Wo-
men’s Hospital w Bostonie w najnow-
szym wydaniu pisma Narodowego In-
stytutu Raka w USA. Uczony obser-
wowa³ 39 tys. kobiet powy¿ej 45. roku
¿ycia, z których czêœæ otrzymywa³a be-
ta-karoten. Niestety, nie zauwa¿y³, by
dziêki temu rzadziej chorowa³y one na
raka lub niedokrwienn¹ chorobê serca.

Wczeœniej podobne badania by³y

prowadzone w Finlandii. Objêto nimi
29 tys. mê¿czyzn pal¹cych papierosy,
którym podawano tê sam¹ prowitami-
nê dla zmniejszenia ryzyka raka p³uc.
Kuracja ta a¿ trzykrotnie zwiêkszy³a jej
stê¿enie we krwi palaczy, mimo to za-
miast oczekiwanego obni¿enia nast¹pi³
wzrost zachorowalnoœci na tê chorobê.
– Musimy przyznaæ, ¿e beta-karoten nie
chroni przed rakiem – twierdzi w ko-
mentarzu James Marshall z Centrum
Raka Uniwersytetu Arizona.

Niew¹tpliwie niezbêdne s¹ kolejne

badania, które mog³yby wyjaœniæ, jaki
jest sens za¿ywania syntetycznych wi-
tamin, zalecanych szczególnie jesieni¹
i zim¹ dla zwiêkszenia odpornoœci or-
ganizmu, bo nie ma wci¹¿ pewnoœci,
przed jakimi chorobami mog¹ one
chroniæ i w jakich dawkach nale¿y je
stosowaæ. Trzeba wyjaœniæ, czy skut-
kuj¹ tylko w skojarzeniu z innymi
sk³adnikami pokarmowymi. Czy bar-
dziej przydatne s¹ jedynie naturalne
witaminy – znajduj¹ce siê g³ównie
w warzywach i owocach? Przekonuje
o tym Charles Elson, dietetyk Uniwer-
sytetu Wisconsin-Madison, zajmuj¹cy
siê badaniem sk³adników pokarmo-
wych w profilaktyce nowotworów. Je-
go zdaniem, korzystne dzia³anie wyka-
zuj¹ nie tyle pojedyncze witaminy, jak
np. E i C, ale ca³e grupy wystêpuj¹cych
w produktach ¿ywnoœciowych zwi¹z-
ków nazywanych isoprenoidami. Zali-

cza siê do nich m.in. limonen – nada-
j¹cy cytrynie charakterystyczny aromat
– oraz likopen, któremu pomidory za-
wdziêczaj¹ czerwony kolor.

W po¿ywieniu s¹ ich tysi¹ce, w tym

setki karotenoidów, takich jak beta-ka-
roten i likopen. Ten ostatni chroni mê¿-
czyzn przed rakiem prostaty: spo¿ywa-
nie 2x w tygodniu przetworów pomi-
dorowych, w których jest go najwiêcej,
zmniejsza ryzyko tej choroby o 34
proc. Mo¿e te¿ hamowaæ zwyrodnie-
nie plamki ¿ó³tej, bêd¹cej najczêstsz¹
przyczyn¹ utraty wzroku u osób powy-
¿ej 65. roku ¿ycia. – Wprawdzie w Ka-
nadzie i Stanach Zjednoczonych jest on
dostêpny w tabletkach, ale nie s¹ one
tak skuteczne jak likopen zawarty w po-
¿ywieniu – twierdzi prof. David Yeung
z Uniwersytetu w Toronto.

Nie mo¿na jednak uwa¿aæ, ¿e ¿ad-

ne wytwarzane witaminy ani zawiera-
j¹ce je preparaty nie s¹ przydatne. Licz-
ne badania potwierdzaj¹, ¿e za¿ywanie
kwasu foliowego chroni kobiety przed
urodzeniem dziecka z cew¹ nerwow¹
– ciê¿k¹ wad¹ wrodzon¹. Witaminy C
i E mog¹ zapobiec te¿ stanom prze-
drzucawkowym, które mog¹ zakoñ-
czyæ siê tragicznie zarówno dla nich,
jak i ich dziecka. Wykazano te¿, ¿e
znajduj¹ca siê w witaminie A fenrety-
nida ma w³aœciwoœci antyrakowe. By-
³a ona skuteczna nawet wobec takich
komórek rakowych, które s¹ oporne na
leki stosowane w onkologii.

Trzeba jednak ustaliæ, kiedy taka

suplementacja powinna byæ stosowa-
na. Onkolodzy ostrzegaj¹, ¿e za¿ywa-
nie niektórych witamin przez chorych
na raka w czasie stosowania chemio-
lub radioterapii pogarsza efekty lecze-
nia. Do takiego wniosku naukowcy do-
szli po czteromiesiêcznych doœwiad-
czeniach na myszach z rakiem mózgu,
które z u¿yciem witaminy A i E prze-
prowadzili na Uniwersytecie Karoliny
Pó³nocnej w Chapel Hill. Nie nale¿y
te¿ stosowaæ witaminy C: prof. David
Golde z Centrum Raka Sloan-Ketterin-
ga w Nowym Jorku wykry³, ¿e komór-
ki nowotworowe wykorzystuj¹ j¹ do
ochrony przed lekami i promieniowa-
niem radiacyjnym.

Ochrona przed
rakiem prostaty

Amerykañscy badacze zamierzaj¹

ostatecznie przekonaæ siê, czy spo¿y-
wanie witaminy E oraz selenu zmniej-

sza ryzyko raka prostaty u mê¿czyzn.
W trwaj¹cych 12 lat badaniach o na-
zwie SELECT weŸmie udzia³ 32 tys.
mê¿czyzn. Rozpoczn¹ siê one jeszcze
w tym roku. Dotychczasowe obserwa-
cje sugeruj¹, ¿e tak tania kuracja chro-
ni przed tym rodzajem raka, ale nie ma
pewnoœci, czy jest bezpieczna. 10-let-
nie badania wykaza³y, ¿e dzienna daw-
ka 200

µ

g selenu w tabletkach o 63

proc. zmniejsza ryzyko raka prostaty.
Z kolei zakoñczone w 1998 r. obser-
wacje wykaza³y, ¿e jest ono mniejsze
o 32 proc., jeœli za¿ywa siê 50 mg wi-
taminy E. K³opot polega³ jedynie na
tym, ¿e u ma³ej grupy mê¿czyzn pal¹-
cych papierosy jednoczeœnie zwiêk-
szy³a siê zachorowalnoœæ na wylewy
krwi do mózgu.

Z innych badañ wynika, ¿e ryzyko

raka prostaty zmniejsza czêste spo¿y-
wanie broku³ów, jak te¿ wszelkich ro-
œlin kapustowatych (krzy¿owych). –
Korzystne jest jednak spo¿ywanie
wszelkich warzyw, co najmniej trzy ra-
zy dziennie, co o po³owê zmniejsza na-
ra¿enie na ten typ raka – zaleca dr
Alan Kristel z Centrum Badañ Raka
Freda Hutchinsona w Seattle. Zaskaku-
j¹ce jest tylko, ¿e badania w tym oœrod-
ku nie potwierdzi³y wczeœniejszych
ustaleñ, ¿e ryzyko raka prostaty
zmniejsza te¿ czêste spo¿ywanie ket-
chupu i przecierów pomidorowych, bo-
gatych w likopen zaliczany do karote-
noidów. Warzywa (podobnie jak i owo-
ce) zawieraj¹ substancje uaktywniaj¹ce
w organizmie enzymy niszcz¹ce tok-
syny sprzyjaj¹ce powstawaniu raka.

Witamina E nie chroni
przed zawałem

Dodatkowe za¿ywanie witaminy E

prawdopodobnie nie chroni przed za-
wa³em serca. Przynajmniej nie wskazu-
j¹ na to piêcioletnie obserwacje 9,5 tys.
osób powy¿ej 55 roku ¿ycia, jakie prze-
prowadzi³ Salim Yusuf z Uniwersytetu
McMaster w Hamilton (Ontario). Dr
Peterf Sleight z Uniwersytetu Oxfordz-
kiego w W. Brytanii bada teraz, czy
w profilaktyce choroby wieñcowej
przydatne jest za¿ywanie witamin A, B
i C. Jak na razie potwierdza siê jedynie,
¿e przed atakiem serca i rakiem chroni
dieta bogata w warzywa i owoce. Nie
wiadomo jednak, co o tym decyduje:
poszczególne sk³adniki pokarmowe czy
raczej wzajemny ich konglomerat, ja-
kiego nie zapewniaj¹ dostêpne obecnie
suplementy ¿ywnoœci.

Najnowsze doniesienia o zaletach i wadach zażywania witamin

Przewodnik

Lekarza

96

p r a k t y k a m e d y c z n a

Witamina C
leczy nadciśnienie

Znacznie wiêksze od zalecanych

dawki witaminy C mog¹ byæ pomocne
w leczeniu umiarkowanego nadciœnie-
nia têtniczego krwi. Wczeœniejsze ba-
dania wykaza³y, ¿e zmniejsza ona ry-
zyko raka i zawa³u serca, ale specjaliœci
ostrzegaj¹ przed jej nadu¿ywaniem.

Dla obni¿enia nadciœnienia trzeba

za¿ywaæ 500 mg tej witaminy. Dopie-
ro w tej iloœci powoduje ona obni¿e-
nie ciœnienia krwi o 9 proc. A zatem
w takim samym stopniu, jak niektóre
leki stosowane w nadciœnieniu. – Ku-
racja witaminowa mo¿e zmniejszyæ je
do poziomu prawid³owego, mimo to
nie jest terapi¹ alternatywn¹ – przy-
znaje Balz Frei, szef Instytutu Linusa
Paulinga Uniwersytetu Stanu Oregon
(nazwanego od nazwiska laureata Na-
grody Nobla, który by³ najwiêkszym
zwolennikiem za¿ywania megadawek
witaminy C).

Mimo tak zachêcaj¹cych wyników

badañ, Amerykañskie Towarzystwo
Kardiologiczne (AHA) nie podjê³o de-
cyzji o wprowadzeniu witaminy C do
arsena³u œrodków pomocnych w lecze-
niu nadciœnienia têtniczego. – Jest na
to jeszcze za wczeœnie, musimy pocze-
kaæ do opublikowania kolejnych wyni-
ków badañ – twierdzi prof. Alice Lich-
tenstein z Uniwersytetu Tufts w Bosto-
nie, rzecznik prasowy AHA.

Ju¿ teraz mo¿na jednak oczekiwaæ,

¿e witamina C zwiêksza skutecznoœæ
dzia³ania leków stosowanych w lecze-
niu nadciœnienia. Podejrzewa siê bo-
wiem, ¿e wzmaga w organizmie wy-
dzielanie tlenku azotu zwiêkszaj¹cego
elastycznoœæ têtnic, co obni¿a ciœnienie
krwi. Dotychczas s¹dzono, ¿e jest ona
g³ównie przeciwutleniaczem niszcz¹-
cym wolne rodniki – agresywne mole-
ku³y tlenu powoduj¹ce uszkodzenie
komórek i DNA – sprzyjaj¹ce powsta-
waniu raka i chorób serca.

Nadmiar witaminy C mo¿e byæ jed-

nak szkodliwy. Zamiast wzmacniaæ or-
ganizm mo¿e powodowaæ brak apety-
tu, zmêczenie, trudnoœci w koncentracji
uwagi, rozdra¿nienie, apatiê i zaburze-
nia snu. Dlatego lekarze ostrzegaj¹
przed jej nadu¿ywaniem, szczególnie
w d³u¿szym okresie, bez konsultacji ze
specjalist¹ od zdrowego od¿ywiania. –
Dla sprawdzenia, czy przyjmujemy od-
powiedni¹ iloœæ witamin, nale¿y zba-
daæ ich poziom we krwi. Jest to jedyna,

niezawodna metoda oceny ich zawar-
toœci w organizmie – twierdzi prof.
Œwiatos³aw Ziemlañski z Instytutu
¯ywnoœci i ¯ywienia w Warszawie.

Lepiej zadbaæ o czêste spo¿ywanie

warzyw i owoców (co najmniej 4–5 ra-
zy dziennie) ni¿ uzupe³niaæ dietê wita-
minami i mikroelementami. K³opot po-
lega jednak na tym, ¿e mo¿liwoœci
zwiêkszenia ich spo¿ycia w ten sposób
s¹ ograniczone. Narodowy Instytut
Zdrowia w USA proponuje zatem
zwiêkszenie zalecanej dawki witaminy
C z 60 do 100, a nawet 200 mg dzien-
nie. Decyzja w tej sprawie ma byæ
wkrótce podjêta.

Wg Instytutu ¿ywnoœci i ¿ywienia,

ka¿dy z nas codziennie powinien do-
starczaæ organizmowi 60 mg witaminy
C. Wiêkszych dawek wymagaj¹ osoby
pal¹ce papierosy, kobiety w ci¹¿y
i w okresie laktacji, pacjenci po opera-
cji, osoby prze¿ywaj¹ce silne stresy
i nara¿one na du¿y wysi³ek fizyczny.

Dietetyka alergii

Zmiana diety mo¿e zmniejszyæ ry-

zyko alergii lub zwiêkszyæ skutecznoœæ
jej leczenia. Objawy zapalenia ³agodz¹
przeciwutleniacze, jak witaminy E i C
oraz beta-karoten. Bardziej korzystne
jest te¿ u¿ywanie oliwy z oliwek ni¿
olejów s³onecznikowego i sojowego.

– Wczasie napadu astmatycznego

znacznie zmniejsza siê zawartoœæ wi-
taminy C w drzewie oskrzelowym, co
jest szczególnie widoczne w astmie
powysi³kowej – twierdzi prof. Edward
Zawisza z Akademii Medycznej
w Warszawie.

Antyoksydanty niszcz¹ wolne rod-

niki (agresywne moleku³y tlenu), które
nie tylko przyczyniaj¹ siê do rozwoju
choroby wieñcowej i nowotworów, ale
i reakcji alergicznych. Przyk³adem s¹
chorzy na astmê, którzy mog¹ unikn¹æ
napadów dusznoœci, jeœli przed wysi³-
kiem fizycznym za¿yj¹ du¿¹ dawkê wi-
taminy C – a¿ 2 g (dzienna norma wy-
nosi 60 mg). Czêstotliwoœæ ostrych na-
padów alergii górnych i dolnych dróg
oddechowych zmniejsza te¿ wiêksze
spo¿ycie produktów zawieraj¹cych wi-
taminy E i C oraz beta-karotenu.

Wp³yw diety na powstawanie

i przebieg chorób alergicznych jest
prawdopodobnie znacznie wiêkszy ni¿
do niedawno s¹dzono. Podejrzewa siê
nawet, ¿e wzrost zachorowalnoœci na
atopowe zapalenie skóry, astmê i aler-

giczne zapalenie b³ony œluzowej nosa
jest zwi¹zany z wiêksz¹ konsumpcj¹
kwasu linoleinowego, któremu towa-
rzyszy spadek spo¿ycia kwasu eikosa-
pentanowego. Wskazuj¹ na to obser-
wacje krajów œródziemnomorskich,
szczególnie Grecji, a tak¿e Indii, Chin
oraz Rosji, gdzie miejscowa ludnoϾ
spo¿ywa ma³o kwasu linoleinowego
i rzadziej choruje na alergiê. Czy¿by
zbieg okolicznoœci?

Grecja wyró¿nia siê wysokim spo-

¿yciem olejów, ale Grecy najczêœciej
u¿ywaj¹ oliwy z oliwek, której g³ów-
nym sk³adnikiem jest kwas oleinowy.
РDlatego zapadalnoϾ na choroby
alergiczne jest w tym kraju niska –
twierdzi prof. Zawisza. Z tego wzglê-
du mniej korzystne s¹ czêsto spo¿ywa-
ne w USA i Europie Zachodniej oleje
s³onecznikowy i sojowy, obfituj¹ce
w kwas linoleinowy.

Niestety, wydaje siê, ¿e oliwa z oli-

wek nie jest panaceum na wiele scho-
rzeñ. Anette Pedersen z Instytutu ¿y-
wienia Cz³owieka w Danii twierdzi, ¿e
wbrew powszechnej opinii nie sprzyja
ona zapobieganiu zawa³om serca. Z jej
badañ wynika bowiem, ¿e o 20 proc.
zwiêksza we krwi stê¿enie z³ego cho-
lesterolu (LDL). Pod tym wzglêdem
wypada gorzej ni¿ oleje rzepakowy
i s³onecznikowy. – Dlatego nie mo¿na
jej reklamowaæ w profilaktyce mia¿d¿y-
cy – twierdzi uczona.

Białaczka i kwas foliowy

Ludzie z niedoborem kwasu folio-

wego mog¹ byæ bardziej nara¿eni na
ostr¹ bia³aczkê limfocytow¹. Badacze
Uniwersytetu Kalifornijskiego brytyj-
skiego Centrum Klinicznej Epidemio-
logii oraz Uniwersytetu Leeds wykryli
dwie mutacje genu pogarszaj¹ce
wch³anianie tej substancji, zaliczanej
do witamin grupy B. Uczeni twierdz¹,
¿e mutacje te 3–4 razy zwiêkszaj¹ ry-
zyko tej choroby, czêsto wystêpuj¹cej
ju¿ u dzieci. Z wczeœniejszych badañ
wiadomo, ¿e niedobór kwasu foliowe-
go u kobiet w ci¹¿y zwiêksza ryzyko
urodzenia dziecka z cew¹ nerwow¹ –
ciê¿k¹ wad¹ centralnego uk³adu ner-
wowego. Instytut Medycyny USA za-
leca od 1998 r. spo¿ywanie 44

µ

g tej

witaminy dziennie.

Zbigniew Wojtasiñski

Najnowsze doniesienia o zaletach i wadach zażywania witamin