FINANSE PUBLICZNE WYKŁAD

prof. dr hab. Krystyna Kalinowska

Dyżury wtorki 10-12 T310

Egzamin
Forma pisemna, 10 pytać z wiedzy, na każde pytanie jest 5 minut na odpowiedź, termin
zerowy na ostatnich zajęciach.

Zwolnienie z egzaminu
ocena bardzo dobry z zaliczenia ćwiczeń + krótkie kolokwium z wykładów

Literatura:
- Stanisław Owsiak " Finanse publiczne, teoria i praktyka" PWN WARSZAWA 2005 lub
2008
- Demek, Sopiech, Wolniak - "Finanse publiczne" PWN 2005 - najbardziej polecana
- Poul Goudemet " Finanse publiczne" PWN WARSZAWA 2000
- M. Podstawka "Finanse" PWN WARSZAWA 2010

W

YKŁAD

1

Z DNIA 10.03.2012

Jak finanse mieszczą się w gospodarce?
Finanse - to jest podział i wymiana towarów i usług za pomocą pieniądza.

Wymiana - transakcja ekwiwalent za ekwiwalent, gdy cena jest promocyjna to nie mamy do
czynienia z wymianą.

Podział - jednostronne przekazanie towarów, usług i pieniędzy bez bezpośredniego
wzajemnego świadczenia – dotacje, subsydia, podatek, renta, emerytura, ochrona, obrona.
Podziałem zajmują się finanse publiczne.
Wymiana i podział podlega finansom tylko wtedy, gdy do nich dochodzi za pomocą
pieniądza.

W gospodarce mamy:

 przedsiębiorstwa( państwowe, prywatne, samorządowe)
 instytucje budżetu państwa i lokalne
 banki (prywatne, NBP, spółdzielcze)
 instytucje ubezpieczeniowe (ZUS, KRUS, prywatne)
 gospodarstwa domowe

W całości do finansów publicznych zaliczamy:

 budżet
 instytucje lokalne
 przedsiębiorstwa samorządowe
 NBP
 ZUS, KRUS

1) trudno jest jednoznacznie stwierdzić, które należą tylko do finansów publicznych
2) Państwo musi ingerować w działanie podmiotów

Finanse publiczne :

a. z podmiotowego (instytucjonalnego) punktu widzenia - dotyczą działalności państwa
(organy centralne), samorządów terytorialnych(powiaty, gminy) i instytucji publicznych.( te
instytucje, które finansowane są z budżetu państwa - oświata, sądy, wojsko, policja, służba
zdrowia ...) Mamy różne podmioty, które świadczą usługi społeczne, które są finansowane
tylko z pieniędzy publicznych, oraz takie, które są finansowane częściowo z finansów
publicznych.

.....Państwo jest potrzebne, ponieważ reguluje, chroni, obywateli, gdy weźmiemy pod uwagę
ekonomistów z XVIII w. to uważali, że państwo musi istnieć na zasadzie stróża nocnego,
musi finansować w 100% policję, wojsko = usługi ogólnospołeczne, a resztę niech
rozstrzygnie rynek. Oprócz tego w gospodarce są usługi zwane społecznymi - zdrowie,
oświata, kultura, sport- w jakim zakresie państwo powinno pokrywać te usługi, a w jakim
stopniu pozostawić na rynku, co jest lepsze? Nie mogą być tylko oparte na rynku =
negatywne efekty społeczne, bo biedni nie mogliby z niej korzystać, dla oświaty -
analfabetyzm, zdrowie - choroby społeczne,
.....Teraz mamy gospodarkę mieszaną - publiczne i prywatne, są również instytucje na
pograniczu rynku czyli fundacje, przedsiębiorstwa społeczne - funkcjonują na rynku, ale
celem ich działalności nie jest uzyskanie zysku, ale realizowanie określonych potrzeb
społeczeństwa - przedsiębiorstwa zatrudniające osoby niepełnosprawne - bez finansowego
wsparcia państwa nie mogłyby funkcjonować na rynku.

b. z przedmiotowego(instrumentalnego) punktu widzenia: na finanse publiczne składają
się publiczne zasoby pieniężne, operacje publicznych zasobów pieniężnach, majątek
publiczny i jego wykorzystanie.

Publiczne zasoby pieniężne - to są środki którymi dysponuje państwo, samorządy
terytorialne, instytucje publiczne. Muszą występować w formie środków pieniężnych
bezzwrotnych - wtedy stanowią własność państwa - cło, podatki lub postać papierów
wartościowych - są jedynie w dyspozycji wymienionych podmiotów co oznacza, że po
określonym terminie musza być zwrócone z określonymi odsetkami.

Operacje publicznymi środkami finansowymi - środki pieniężne w dyspozycji państwa
muszą być w ciągłym ruchu = aby państwo mogło zachować płynność finansowa - jest to
zdolność danego podmiotu do terminowego regulowania zobowiązań = wypłacanie w
terminie pensji urzędnikom państwowym. Gdyby pieniądze leżały to traciłyby na wartości
choćby przez inflacje. Dlatego ciągle lokuje je państwo na różne lokaty. Państwo jest
instytucją, która musi być bardzo zdecydowanie kontrolowana, ze względu na to, że
dysponuję największym majątkiem.

Majątek publiczny i jego wykorzystanie
I grupa: majątek służący organom władzy i administracji państwowej i samorządowej -
budynki, budowle i grunty,
II grupa: majątek służący publicznym instytucją usługowym - budynki, budowle i grunty
publicznych szkół, szpitali, kulturalnych - przynosi dochody, bo muszą płacić czynsze itd.
III grupa: majątek w użytkowaniu publicznym - drogi, mosty, transport miejski, zieleń
miejska, budynki komunalne - przynosi dochody
IV grupa: majątek zaangażowany w zarobkową działalność gospodarczą:

1. gospodarka komunalna - przedsiębiorstwa samorządowe - dostawa wody,

oczyszczalnia ścieków - organem założycielskim jest gmina, jeśli są rentowne, to
wtedy płacą podatki i przynoszą zyski, jeśli nie to samorząd musi je dofinansowywać.

2. prowadzenie komercyjnej działalności - gmina może prowadzić działalność

gospodarczą, z której ma zyski, z których zasila budżet gminy.

3. Jednoosobowa spółka skarbu państwa - majątek na pograniczu państwowego i

prywatnego. Jest przedsiębiorstwo, któremu zmienia się formę prawną i emituje akcje,
które zostają w rękach państwa. Jak znajdzie się inwestor, który wykupi akcje to
mamy do czynienia z prywatyzacją spółki.

4. Przedsiębiorstwa państwowe, pracujące na własny rachunek. W trakcie działalności

przynosi zyski, a kapitał założycielski należy do państwa.

Instytucje finansów publicznych

1. skarb państwa
2. budżet państwa
3. budżety województw, powiatów i gmin
4. publiczne fundusze celowe
5. agencje władz publicznych oraz regionalne izby obrachunkowe

~ SKARB PAŃSTWA ~

Jest instytucją niejednoznaczną, reprezentującą państwo. W Polsce skarb państwa ma
osobowość prawną i może podejmować decyzje, zaciągać kredyty. Jeśli nie ma osobowości
prawnej to działa w ramach osobowości państwa.

Skarb państwa ma do realizacji 2 podstawowe zadania:
a. zarządzanie majątkiem publicznym - państwo albo finansuje ten majątek czyli utrzymuje
go, ale procesami jego prywatyzacji. Nie ponosi odpowiedzialności za działanie
przedsiębiorstw państwowych, z wyjątkiem tych samorządowych. Skarb państwa ma
powiązania z gospodarką lokalną. Przekazuje środki pieniężne, subwencje, dotacje, aby
mogły realizować swoje zadania. Ale majątek komunalny jest wyłączony ze skarbu państwa.

b. finansowanie majątku publicznego- do zadań w tym zakresie należy:



gromadzenie i wydatkowanie środków publicznych –



działalność gospodarcza w postaci kasjera i bankiera gospodarki narodowej.

Budżet państwa to księgowy - gromadzi środki pieniężne bezzwrotne, a potem zajmuje się ich
rozdysponowaniem.

Skarb państwa - jest mózgiem, bacznie obserwuje te przepływy pieniężne, synchronizuje
dochody z wydatkami, aby państwo nie straciło płynności finansowej.

Skarb państwa jako kasjer - działa w obrębie administracji publicznej, jest odpowiedzialny
za wykonanie operacji związanych z gromadzeniem dochodów i ich wydatkowaniem, zgodnie
z przepisami wynikającymi z ustawy finansowej.

Instrumenty zachowania płynności finansowej

1. pożyczki zagraniczne - jeden z instrumentów zachowania płynności finansowej,
zaciąganie długów. Pożyczki zagraniczne mogą być:

a. pożyczki międzypaństwowe - zaciągane są między dwoma państwami, rządami

dwóch państw.

b. pożyczki międzynarodowe - zaciągane w bankach innych państw.

2. pożyczki wewnętrzne

a. pieniężne – muszą być zwrócone również w formie pieniężnej (Polska)
b. rzeczowe – np. towary, spłata w towarach. Np. kupujemy w formie pożyczkowej

licencję na produkcję samochodów określonej marki, spłacać natomiast będziemy ją
samochodami.

Zależności między Skarbem Państwa i Budżetem Państwa

ROLA KASJERA

Dochody stałe (bezzwrotne)

gromadzenie

Skarb Państwa

wydatkowanie

synchronizacja

deficyt

płynność finansowa

dochody czarne (zwrotne)

Skarb Państwa jako kasjer realizuje następujące zadania:

1. Dokonuje operacji finansowych – inkasuje i wypłaca środki pieniężne

Inkasowanie polega na kontrolowaniu dochodów i wydatków gromadzonych przez budżet
państwa, dokonywanie operacji na rachunkach specjalnych, dokonuje transferu środków do
budżetów samorządowych w postaci dotacji, zaliczek, subwencji, udziela pożyczek i zarządza
długiem publicznym)

2. Czuwa nad zachowaniem płynności finansowej państwa – dba aby środki były

rozporządzalne odpowiednio do potrzeb regulowania zobowiązań państwa.

Czuwanie nad tym, aby środki te były rozporządzalne czyli dostępne odpowiednio do
potrzeb regulowania zobowiązań państwa - czyli zachowania płynności finansowej - polega
na tym, aby znaleźć sposób pozwalający na to, żeby w każdej chwili skarb państwa
dysponował środkami pieniężnymi wystarczającymi na terminowe regulowanie zobowiązań.
Skarb państwa zajmuje się gromadzeniem dochodów czasowych czyli zwrotnych - może
zaciągać kredyty, aby nie stracić płynności.

Budżet

Dochody czasowe (zwrotne) Skarbu Państwa:

1. Pożyczki zagraniczne

a) międzypaństwowe
b) międzynarodowe

2. Pożyczki wewnętrzne

a) Środki korespondentów Skarbu Państwa – wszystkie instytucje publiczne

finansowane są ze środków publicznych.

b) Bony skarbowe – najważniejsze dochody.

Bony skarbowe – krótkookresowe (1 dzień – 5 lat) są to papiery wartościowe których
emitentem jest Skarb Państwa, nabywcami są banki, przedsiębiorstwa, przedsiębiorstwa
ubezpieczeniowe. Najpopularniejsze są 12 lub 52 tygodniowe.
Bony skarbowe służą finansowaniu deficytu i długu publicznego, nazywane są wekslami
skarbowymi. Sprzedaje się je na rynku pierwotnym. Dyskontowanie polega na sprzedawaniu
bonów skarbowych po cenie niższej niż nominalna, a później po cenie nominalnej.

c) Zaliczki Banku emisyjnego – są to emisje prostego pieniądza.

Dodatkowa emisja pieniądza jest to dodrukowywanie pieniędzy, w wyniku czego rosną ceny
towarów, ponieważ musi zachować się równowaga pieniądza.

Ilość pieniędzy = ilość towarów * cena -> równowaga pieniądza.

d) Obligacje skarbowe – są to długoterminowe papiery wartościowe, których

emitentem jest Skarb Państwa, a nabywcami ludność. Emitowane są na okres
15-20 lat.

Obligacje klasyczne – ze względu na długi okres emitowania.

Operacje na obligacjach klasycznych:

 konwersja – zmiana warunków obligacji, łączona jest z konsolidacją. ta operacja jest

konieczna przy denominacji pieniądza (np. złotego), zmianie rządów, warunków
ekonomicznych.

 konsolidacja – łączenie dwóch obligacji w jedną i wydanie nowej obligacji.
 arrosement – uzależnienie uznania dawnych zobowiązań od dopłaty.
 repudiacja – odmowa sfinansowania dawnych zobowiązań przez nową władzę.

kapitalizacja odsetek

brak kapitalizacji odsetek

zysk

wartość

wartość

obligacji

obligacji

okresy odsetkowe

okresy odsetkowa

Rodzaje obligacji:

1. według pożyczkodawcy

a) dla ludności 2,3,4,10 letnie
b) dla inwestorów 10,20 letnie

2. według stopnia płynności

a) obligacje rynkowe (w obrocie giełdowym – bardziej płynne) 3 letnie
b) obligacje oszczędnościowe ( nie występują na rynku giełdowym – mniej płynne)

2,4,10 letnie

3. według oprocentowania

a) obligacje o stałym oprocentowaniu – 2 letnie
b) obligacje o zmiennym oprocentowaniu – 3,4,10 letnie

4. według kapitalizacji odsetek

a) obligacje z kapitalizacją odsetek – 2,10 letnie
b) obligacje bez kapitalizacji odsetek – pozostałe

Obligacje w Polsce

1. o stałym oprocentowaniu
 2 – letnie, nie giełdowe, odsetki naliczane są co roku. Kapitalizacja odsetek.
2. O zmiennym oprocentowaniu
 3 –letnie – giełdowe. Oprocentowanie według wskaźnika WIBOR 6M

(oprocentowanie pożyczek na okres 6 miesięcy na rynku międzynarodowym). Odsetki
naliczane co pół roku. Brak kapitalizacji odsetek.

 3 – letnie – nie giełdowe. Oprocentowanie zmienne – indeksowanie : stopa inflacji za

10 miesięcy ogłaszana przez GUS + marża. Odsetki naliczane co rok. Brak
kapitalizacji odsetek.

 10 – letnie – nie giełdowe. Oprocentowanie zmienne – indeksowanie stopa inflacji

ogłaszana przez US za 12 miesięcy + marża. Odsetki naliczane co rok. Brak
kapitalizacji odsetek.

 20 – letnie dla inwestorów.

Aktualne oprocentowanie obligacji

 2 – letnie

4,6%

od 31.03.2012

 3 – letnie

5,01%

do 30.04.2012

(odsetki co pół roku)

 4 – letnie

5,50%

01.03-31.03.2012

(odsetki co kwartał)

 10 – letnie

6,5%

01.03-31.03.2012

(odsetki co rok)

Skarb państwa jako BANKIER

1. Bank emisyjny

a) bicie monet okolicznościowych
b) emisja papierów wartościowych
c) udzielanie gwarancji – podejmowanie zobowiązań za podmiot któremu udzielono

gwarancji. jeśli nie będzie on spłacał swych zobowiązań my za nie odpowiemy.

2. Bank handlowy – udziela pożyczek

a) udzielanie pożyczek – pożyczki rzeczowe, tzw. inkubatory przedsiębiorczości –

dla osób które chcą podjąć działalność gospodarczą a nie mają zabezpieczenia
gospodarczego.

b) współfinansowanie przedsiębiorczości - Skarb Państwa nie udziela pożyczek w

pieniądzu, ale może je współfinansować.