plik

FINANSE PUBLICZNE WYKŁAD

prof. dr hab. Krystyna Kalinowska

Dyżury wtorki 10-12 T310

Egzamin
Forma pisemna, 10 pytać z wiedzy, na każde pytanie jest 5 minut na odpowiedź, termin
zerowy na ostatnich zajęciach.

Zwolnienie z egzaminu
ocena bardzo dobry z zaliczenia ćwiczeń + krótkie kolokwium z wykładów

Literatura:
- Stanisław Owsiak " Finanse publiczne, teoria i praktyka" PWN WARSZAWA 2005 lub
2008
- Demek, Sopiech, Wolniak - "Finanse publiczne" PWN 2005 - najbardziej polecana
- Poul Goudemet " Finanse publiczne" PWN WARSZAWA 2000
- M. Podstawka "Finanse" PWN WARSZAWA 2010

YKŁAD

Z DNIA 10.03.2012

Jak finanse mieszczą się w gospodarce?
Finanse - to jest podział i wymiana towarów i usług za pomocą pieniądza.

Wymiana - transakcja ekwiwalent za ekwiwalent, gdy cena jest promocyjna to nie mamy do
czynienia z wymianą.

Podział  -  jednostronne  przekazanie  towarów,  usług  i  pieniędzy  bez  bezpośredniego
wzajemnego  świadczenia  –  dotacje,  subsydia,  podatek,  renta,  emerytura,  ochrona,  obrona.
Podziałem zajmują się finanse publiczne.
Wymiana  i  podział  podlega  finansom  tylko  wtedy,  gdy  do  nich  dochodzi  za  pomocą
pieniądza.

W gospodarce mamy:

  przedsiębiorstwa( państwowe, prywatne, samorządowe)
  instytucje budżetu państwa i lokalne
   banki (prywatne, NBP, spółdzielcze)
  instytucje ubezpieczeniowe (ZUS, KRUS, prywatne)
   gospodarstwa domowe

W całości do finansów publicznych zaliczamy:

  budżet
   instytucje lokalne
  przedsiębiorstwa samorządowe
  NBP
  ZUS, KRUS

1) trudno jest jednoznacznie stwierdzić, które należą tylko do finansów publicznych
2) Państwo musi ingerować w działanie podmiotów

Finanse publiczne :

a.  z  podmiotowego  (instytucjonalnego)  punktu  widzenia  -  dotyczą  działalności  państwa
(organy  centralne),  samorządów  terytorialnych(powiaty,  gminy)  i  instytucji  publicznych.(  te
instytucje,  które  finansowane  są  z  budżetu  państwa  -  oświata,  sądy,  wojsko,  policja,  służba
zdrowia  ...)  Mamy  różne  podmioty,  które  świadczą  usługi  społeczne,  które  są  finansowane
tylko  z  pieniędzy  publicznych,  oraz  takie,  które  są  finansowane  częściowo  z  finansów
publicznych.

.....Państwo jest potrzebne, ponieważ reguluje, chroni, obywateli, gdy weźmiemy pod uwagę
ekonomistów  z  XVIII  w.  to  uważali,  że  państwo  musi  istnieć  na  zasadzie  stróża  nocnego,
musi  finansować  w  100%  policję,  wojsko  =  usługi  ogólnospołeczne,  a  resztę  niech
rozstrzygnie  rynek.  Oprócz  tego  w  gospodarce  są  usługi  zwane  społecznymi  -  zdrowie,
oświata, kultura, sport- w jakim zakresie państwo powinno pokrywać te usługi, a w jakim
stopniu  pozostawić  na  rynku,  co  jest  lepsze?  Nie  mogą  być  tylko  oparte  na  rynku  =
negatywne  efekty  społeczne,  bo  biedni  nie  mogliby  z  niej  korzystać,  dla  oświaty  -
analfabetyzm, zdrowie - choroby społeczne,
.....Teraz  mamy  gospodarkę  mieszaną  -  publiczne  i  prywatne,  są  również  instytucje  na
pograniczu  rynku  czyli  fundacje,  przedsiębiorstwa  społeczne  -  funkcjonują  na  rynku,  ale
celem  ich  działalności  nie  jest  uzyskanie  zysku,  ale  realizowanie  określonych  potrzeb
społeczeństwa  -  przedsiębiorstwa  zatrudniające  osoby  niepełnosprawne  -  bez  finansowego
wsparcia państwa nie mogłyby funkcjonować na rynku.

b.  z  przedmiotowego(instrumentalnego)  punktu  widzenia:  na  finanse  publiczne  składają
się  publiczne  zasoby  pieniężne,  operacje  publicznych  zasobów  pieniężnach,  majątek
publiczny i jego wykorzystanie.

Publiczne  zasoby  pieniężne  -  to  są  środki  którymi  dysponuje  państwo,  samorządy
terytorialne,  instytucje  publiczne.  Muszą  występować  w  formie  środków  pieniężnych
bezzwrotnych  -  wtedy  stanowią  własność  państwa  -  cło,  podatki  lub  postać  papierów
wartościowych  -  są  jedynie  w  dyspozycji  wymienionych  podmiotów  co  oznacza,  że  po
określonym terminie musza być zwrócone z określonymi odsetkami.

Operacje  publicznymi  środkami  finansowymi  -  środki  pieniężne  w  dyspozycji  państwa
muszą  być  w  ciągłym  ruchu  =  aby  państwo  mogło  zachować  płynność finansowa  -  jest to
zdolność  danego  podmiotu  do  terminowego  regulowania  zobowiązań  =  wypłacanie  w
terminie  pensji  urzędnikom  państwowym.  Gdyby  pieniądze  leżały  to  traciłyby  na  wartości
choćby  przez  inflacje.  Dlatego  ciągle  lokuje  je  państwo  na  różne  lokaty.  Państwo  jest
instytucją,  która  musi  być  bardzo  zdecydowanie  kontrolowana,  ze  względu  na  to,  że
dysponuję największym majątkiem.

Majątek publiczny i jego wykorzystanie
I  grupa:  majątek  służący  organom  władzy  i  administracji  państwowej  i  samorządowej  -
budynki, budowle i grunty,
II  grupa:  majątek  służący  publicznym  instytucją  usługowym  -  budynki,  budowle  i  grunty
publicznych szkół, szpitali, kulturalnych - przynosi dochody, bo muszą płacić czynsze itd.
III  grupa:  majątek  w  użytkowaniu  publicznym  -  drogi,  mosty,  transport  miejski,  zieleń
miejska, budynki komunalne - przynosi dochody
IV grupa: majątek zaangażowany w zarobkową działalność gospodarczą:

1. gospodarka komunalna - przedsiębiorstwa samorządowe - dostawa wody,

oczyszczalnia ścieków - organem założycielskim jest gmina, jeśli są rentowne, to
wtedy płacą podatki i przynoszą zyski, jeśli nie to samorząd musi je dofinansowywać.

2. prowadzenie komercyjnej działalności - gmina może prowadzić działalność

gospodarczą, z której ma zyski, z których zasila budżet gminy.

3. Jednoosobowa spółka skarbu państwa - majątek na pograniczu państwowego i

prywatnego. Jest przedsiębiorstwo, któremu zmienia się formę prawną i emituje akcje,
które zostają w rękach państwa. Jak znajdzie się inwestor, który wykupi akcje to
mamy do czynienia z prywatyzacją spółki.

4. Przedsiębiorstwa państwowe, pracujące na własny rachunek. W trakcie działalności

przynosi zyski, a kapitał założycielski należy do państwa.

Instytucje finansów publicznych

1.  skarb państwa
2.  budżet państwa
3.  budżety województw, powiatów i gmin
4.  publiczne fundusze celowe
5.  agencje władz publicznych oraz regionalne izby obrachunkowe

~ SKARB PAŃSTWA ~

Jest  instytucją  niejednoznaczną,  reprezentującą  państwo.  W  Polsce  skarb  państwa  ma
osobowość prawną i może podejmować decyzje, zaciągać kredyty. Jeśli nie ma osobowości
prawnej to działa w ramach osobowości państwa.

Skarb państwa ma do realizacji 2 podstawowe zadania:
a. zarządzanie majątkiem publicznym - państwo albo finansuje ten majątek czyli utrzymuje
go,  ale  procesami  jego  prywatyzacji.  Nie  ponosi  odpowiedzialności  za  działanie
przedsiębiorstw  państwowych,  z  wyjątkiem  tych  samorządowych.  Skarb  państwa  ma
powiązania  z  gospodarką  lokalną.  Przekazuje  środki  pieniężne,  subwencje,  dotacje,  aby
mogły realizować swoje zadania. Ale majątek komunalny jest wyłączony ze skarbu państwa.

b. finansowanie majątku publicznego- do zadań w tym zakresie należy:



gromadzenie i wydatkowanie środków publicznych –



działalność gospodarcza w postaci kasjera i bankiera gospodarki narodowej.

Budżet państwa to księgowy - gromadzi środki pieniężne bezzwrotne, a potem zajmuje się ich
rozdysponowaniem.

Skarb  państwa  -  jest  mózgiem,  bacznie  obserwuje  te  przepływy  pieniężne,  synchronizuje
dochody z wydatkami, aby państwo nie straciło płynności finansowej.

Skarb państwa jako kasjer - działa w obrębie administracji publicznej, jest odpowiedzialny
za wykonanie operacji związanych z gromadzeniem dochodów i ich wydatkowaniem, zgodnie
z przepisami wynikającymi z ustawy finansowej.

Instrumenty zachowania płynności finansowej

1. pożyczki zagraniczne - jeden z instrumentów zachowania płynności finansowej,
zaciąganie długów. Pożyczki zagraniczne mogą być:

a. pożyczki międzypaństwowe - zaciągane są między dwoma państwami, rządami

dwóch państw.

b. pożyczki międzynarodowe - zaciągane w bankach innych państw.

2. pożyczki wewnętrzne

a. pieniężne – muszą być zwrócone również w formie pieniężnej (Polska)
b. rzeczowe – np. towary, spłata w towarach. Np. kupujemy w formie pożyczkowej

licencję na produkcję samochodów określonej marki, spłacać natomiast będziemy ją
samochodami.

Zależności między Skarbem Państwa i Budżetem Państwa

ROLA KASJERA

Dochody stałe (bezzwrotne)

gromadzenie

Skarb Państwa

wydatkowanie

synchronizacja

deficyt

płynność finansowa

dochody czarne (zwrotne)

Skarb Państwa jako kasjer realizuje następujące zadania:

1. Dokonuje operacji finansowych – inkasuje i wypłaca środki pieniężne

Inkasowanie  polega  na  kontrolowaniu  dochodów  i  wydatków  gromadzonych  przez  budżet
państwa,  dokonywanie  operacji  na  rachunkach  specjalnych,  dokonuje  transferu  środków  do
budżetów samorządowych w postaci dotacji, zaliczek, subwencji, udziela pożyczek i zarządza
długiem publicznym)

2. Czuwa nad zachowaniem płynności finansowej państwa – dba aby środki były

rozporządzalne odpowiednio do potrzeb regulowania zobowiązań państwa.

Czuwanie  nad  tym,  aby  środki  te  były  rozporządzalne  czyli  dostępne  odpowiednio  do
potrzeb regulowania zobowiązań państwa  - czyli zachowania płynności finansowej  - polega
na  tym,  aby  znaleźć  sposób  pozwalający  na  to,  żeby  w  każdej  chwili  skarb  państwa
dysponował środkami pieniężnymi wystarczającymi na terminowe regulowanie zobowiązań.
Skarb  państwa  zajmuje  się  gromadzeniem  dochodów  czasowych  czyli  zwrotnych  -  może
zaciągać kredyty, aby nie stracić płynności.

Budżet

Dochody czasowe (zwrotne) Skarbu Państwa:

1. Pożyczki zagraniczne

a) międzypaństwowe
b) międzynarodowe

2. Pożyczki wewnętrzne

a) Środki korespondentów Skarbu Państwa – wszystkie instytucje publiczne

finansowane są ze środków publicznych.

b) Bony skarbowe – najważniejsze dochody.

Bony  skarbowe  –  krótkookresowe  (1  dzień  –  5  lat)  są  to  papiery  wartościowe  których
emitentem  jest  Skarb  Państwa,  nabywcami  są  banki,  przedsiębiorstwa,  przedsiębiorstwa
ubezpieczeniowe. Najpopularniejsze są 12 lub 52 tygodniowe.
Bony  skarbowe  służą  finansowaniu  deficytu  i  długu  publicznego,  nazywane  są  wekslami
skarbowymi. Sprzedaje się je na rynku pierwotnym. Dyskontowanie polega na sprzedawaniu
bonów skarbowych po cenie niższej niż nominalna, a później po cenie nominalnej.

c) Zaliczki Banku emisyjnego – są to emisje prostego pieniądza.

Dodatkowa emisja pieniądza jest to dodrukowywanie pieniędzy, w wyniku czego rosną ceny
towarów, ponieważ musi zachować się równowaga pieniądza.

Ilość pieniędzy = ilość towarów * cena -> równowaga pieniądza.

d) Obligacje skarbowe – są to długoterminowe papiery wartościowe, których

emitentem jest Skarb Państwa, a nabywcami ludność. Emitowane są na okres
15-20 lat.

Obligacje klasyczne – ze względu na długi okres emitowania.

Operacje na obligacjach klasycznych:

 konwersja – zmiana warunków obligacji, łączona jest z konsolidacją. ta operacja jest

konieczna przy denominacji pieniądza (np. złotego), zmianie rządów, warunków
ekonomicznych.

  konsolidacja – łączenie dwóch obligacji w jedną i wydanie nowej obligacji.
  arrosement – uzależnienie uznania dawnych zobowiązań od dopłaty.
  repudiacja – odmowa sfinansowania dawnych zobowiązań przez nową władzę.

kapitalizacja odsetek

brak kapitalizacji odsetek

zysk

wartość

obligacji

okresy odsetkowe

okresy odsetkowa

Rodzaje obligacji:

1. według pożyczkodawcy

a) dla ludności 2,3,4,10 letnie
b) dla inwestorów 10,20 letnie

2. według stopnia płynności

a) obligacje rynkowe (w obrocie giełdowym – bardziej płynne) 3 letnie
b) obligacje oszczędnościowe ( nie występują na rynku giełdowym – mniej płynne)

2,4,10 letnie

3. według oprocentowania

a) obligacje o stałym oprocentowaniu – 2 letnie
b) obligacje o zmiennym oprocentowaniu – 3,4,10 letnie

4. według kapitalizacji odsetek

a) obligacje z kapitalizacją odsetek – 2,10 letnie
b) obligacje bez kapitalizacji odsetek – pozostałe

Obligacje w Polsce

1.  o stałym oprocentowaniu
  2 – letnie, nie giełdowe, odsetki naliczane są co roku. Kapitalizacja odsetek.
2.  O zmiennym oprocentowaniu
  3  –letnie  –  giełdowe.  Oprocentowanie  według  wskaźnika  WIBOR  6M

(oprocentowanie pożyczek na okres 6 miesięcy na rynku międzynarodowym). Odsetki
naliczane co pół roku. Brak kapitalizacji odsetek.

 3 – letnie – nie giełdowe. Oprocentowanie zmienne – indeksowanie : stopa inflacji za

10 miesięcy ogłaszana przez GUS + marża. Odsetki naliczane co rok. Brak
kapitalizacji odsetek.

 10 – letnie – nie giełdowe. Oprocentowanie zmienne – indeksowanie stopa inflacji

ogłaszana przez US za 12 miesięcy + marża. Odsetki naliczane co rok. Brak
kapitalizacji odsetek.

 20 – letnie dla inwestorów.

Aktualne oprocentowanie obligacji

 2 – letnie

4,6%

od 31.03.2012

 3 – letnie

5,01%

do 30.04.2012

(odsetki co pół roku)

 4 – letnie

5,50%

01.03-31.03.2012

(odsetki co kwartał)

 10 – letnie

6,5%

01.03-31.03.2012

(odsetki co rok)

Skarb państwa jako BANKIER

1. Bank emisyjny

a)  bicie monet okolicznościowych
b)  emisja papierów wartościowych
c)  udzielanie gwarancji – podejmowanie zobowiązań za podmiot któremu udzielono

gwarancji. jeśli nie będzie on spłacał swych zobowiązań my za nie odpowiemy.

2. Bank handlowy – udziela pożyczek

a) udzielanie pożyczek – pożyczki rzeczowe, tzw. inkubatory przedsiębiorczości –

dla osób które chcą podjąć działalność gospodarczą a nie mają zabezpieczenia
gospodarczego.

b) współfinansowanie przedsiębiorczości - Skarb Państwa nie udziela pożyczek w

pieniądzu, ale może je współfinansować.