Prawo finansowe – każdy ma swoją autorską definicję.

Kryteria wyodrębniania prawa finansowego:

Prawo prywatne prawo cywilne

Prawo publiczne prawo administracyjne prawo finansowe

Prawo publiczne prawo karne

• Prawo finansowe nie wywodzi się z prawa cywilnego.

• Jedyną dziedziną prawa, którą można nazwać niezmienną, jest prawo karne, gdyż ingeruje
  w wolność człowieka.

• Prawo finansowe jest także prawem ingerencyjnym, gdyż kształtuje obowiązki, które państwo ma prawo egzekwować, jeśli się im nie poddamy.

Prawo finansowe – podział czysto umowny:

Nie da się wyraźnie wydzielić z prawa cywilnego czy karnego prawa finansowego (wręcz przeciwnie – często prawo finansowe korzysta z ich instytucji), na które się składają: prawo podatkowe, prawo bankowe (zwłaszcza w elemencie publicznym – obecnie mówi się nawet ogólnie o prawie rynku finansowego, który obejmuje giełdę, ubezpieczenia, instytucje płatnicze, parabanki, banki), prawo rachunkowe, prawo finansów publicznych (czyli szeroko rozumiany budżet), prawo celne, prawo dewizowe, prawo walutowe (jest to podział umowny i bardzo dynamicznie się zmieniający). Wyraźny podział miedzy prawem gospodarczym publicznym a prawem finansowym także nie jest możliwy..

Prawo finansowe jest w teorii zbiorem przepisów regulujących (konstrukcja stosunku prawnofinansowego czy finansowo prawnego), które scalają wszystkie działy prawa finansowego.

Cechy charakterystyczne stosunku finansowoprawnego (jest to stosunek podobny do stosunku administracyjnoprawnego):

• pozycja podmiotów względem siebie nie jest równorzędna (w przeciwieństwie do prawa cywilnego); inaczej: podporządkowanie jednego podmiotu tego stosunku drugiemu podmiotowi; występuje uprzywilejowanie jednego podmiotu, ale musi on także przestrzegać prawa; organ może modyfikować i kształtować pozycję tego słabszego podmiotu, ale wyłącznie i aż w granicach prawa (brak jest tu miejsca na analogię); z jednej strony występuje organ władzy publicznej (szeroko pojmowany), z drugiej – obywatel (oba podmioty działające w granicach i na postawie prawa); jeśli podmiot podporządkowany nie zastosuje się do działań organu zgodnych z prawem, to organ ma prawo uruchomić działania przymusu państwowego (zakres tzw. imperium państwa); czasami pojawiają się wątpliwości – czy podatnik powinien się podporządkować działaniom organu podatkowego, które są w sposób rażący niezgodne z prawem – czy powinien podporządkować się i potem dochodzić sprawiedliwości czy od razu odmówić podporządkowania się działaniom tego organu?

• jednostronność, władczość organu, ale działanie w granicach prawa, modyfikacja;

• cel i interes prawny, który tkwi u podstaw regulacji stosunku finansowo prawnego: prawo finansowe regulowanie pozycji obywatela w odniesieniu do zjawisk finansowych; prawo podatkowe zapewnienie dochodów Skarbowi Państwa; na pewno prawo finansowe nie realizuje funkcji ochronnej podatnika, bo państwowa machina jest niewydolna; pojęcie INTERESU PUBLICZNEGO, odnoszącego się do zjawisk finansowych.

„Ustawodawca nie jest racjonalny” – ustawa o VAT była nowelizowana w grudniu 2010 r. kilkukrotnie – raz 5 grudnia i dwa razy 15 grudnia, zaś wszystkie nowelizacje wchodziły w życie 1 stycznia 2011 r., czyli nowelizacja z 5 grudnia, wchodząca w życie 1 stycznia 2011 r., została zmieniona nowelizacją
z 15 grudnia, także wchodzącą w życie 1 stycznia 2011 r. „Gdzie jest Trybunał Konstytucyjny?”

Sprawy finansowoprawne są trudne ze względu na to podporządkowanie jednego podmiotu drugiemu.

Prawo finansowe dotyczy szerokiego spektrum, ale jest też niedoskonałe, gdyż np. stosuje się do niego przepisy ogólne Kodeksu postępowania administracyjnego (walczy się o wprowadzenie specjalnego rozdziału w Kodeksie postępowania administracyjnego). Wyjątkiem są podatki.

FINANSE PUBLICZNE W KONSTYTUCJI RP

Rozdział X Konstytucji dotyczy finansów publicznych.

Obecnie obowiązująca Konstytucja jest pierwszą, które zawiera jakiekolwiek uregulowania dotyczące finansów publicznych, które doczekały się od razu całego rozdziału. W 1952 r. siłą rzeczy nie były regulowane zjawiska finansowe, bo wszystko było „nasze”, było „wspólne”.

Konstytucja jako najbardziej sensowny akt prawny reguluje zjawiska finansowe nie tylko w rozdziale X, ale także istotne są wszystkie standardy regulowane w rozdziale I, np. RP jako państwo prawa, dialog społeczny partnerów społecznej gospodarki rynkowej (art. 20 Konstytucji¹ – „zwierzątko, którego nikt nigdy nie widział, takie YETI” – żaden ekonomista tego nie widział, gdyż gospodarka nie może być społeczna i rynkowa jednocześnie).

Jest wiele zagadnień finansowych, które są właśnie analizowane wg przepisów rozdziału I (przy badaniu konstytucyjności następuje odwołanie także do przepisów ogólnych Konstytucji). Następuje także odwołanie się także do art. 84 Konstytucji² (pojawia się w nim odesłanie do ustawy Kazus Róży P. i opodatkowanie dochodów z nieujawnionych źródeł przychodów.

Zmieniająca się systematyka Konstytucji – w 1952 r. rozdział „Obowiązki” były na pierwszym miejscu. Obecnie jest to rozdział II.

Art. 129 ust. 5 ustawy o podatku akcyzowym (?) – oleje opałowe sądowa ochrona słabszego podmiotu – podatek jak za olej napędowy pokrywa sprzedawca oleju opałowego – pytanie, czy jest to zgodne z Konstytucją?

TK rozpoznawał skargę przedsiębiorstwa, dotyczącą obowiązku zapłaty podatku akcyzowego od sprzedaży oleju opałowego na cele inne niż grzewcze. Sprawa dotyczyła sprzedaży oleju opałowego z dystrybutora na stacji benzynowej. Organy skarbowe, a potem WSA i NSA stwierdziły, że olej był sprzedawany na cele napędowe, więc przedsiębiorstwo powinno zapłacić od niego podatek akcyzowy. Gdyby olej był sprzedawany na cel opałowy, przysługiwałoby zwolnienie od podatku. Według przedsiębiorstwa, przepisy rozporządzenia w sprawie podatku akcyzowego z 2001 r. (obowiązujące w okresie, którego dotyczyła skarga) naruszały konstytucyjną zasadę swobody działalności gospodarczej oraz określania obowiązku podatkowego w ustawie, a nie w akcie wykonawczym, czyli w rozporządzeniu. TK orzekł, że przepisy zaskarżonego rozporządzenia nie naruszają konstytucji, zaś ograniczenie swobody prowadzenia działalności gospodarczej "jest dopuszczalne, jeżeli przemawia za tym ważny interes społeczny". W tym wypadku chodziło o zapobieżenie stratom budżetowym, jakie powodowało sprzedawanie oleju opałowego do celów napędowych bez obciążania transakcji podatkiem akcyzowym. "Moment powstania podatku akcyzowego wynikał z ustawy o VAT i akcyzie. W 2002 r. spółka nie była więc płatnikiem akcyzy na podstawie rozporządzenia, lecz ustawy" - uzasadniał wyrok prezes TK. Dodał, że "zróżnicowanie obciążenia podatkiem akcyzowym, w zależności do sposobu sprzedawania oleju opałowego, było zasadne".

Akcyza – bardzo kryminogenny podatek.

Artykuły rozdziałów I i II Konstytucji – trzeba je także uwzględniać.

Występuje pojęcie „sprawy finansowej” – „cokolwiek to znaczy”.

Źródła prawa finansowego:

• akty powszechnie obowiązujące określone w art. 87 Konstytucji;

• art. 12 ustawy o Narodowym Banku Polskim³ – uchwały Rady Polityki Pieniężnej – wątpliwości, jaki charakter mają te akty; wg Konstytucji są to akty wewnętrzne, ale mają one bezpośrednie zastosowanie co do stop procentowych kredytów. Są one więc źródłem prawa dla banków i ich klientów. Sprawa wpłynęła do TK. Orzeczenie podtrzymało koncepcję zamkniętego katalogu źródeł prawa (art. 87 Konstytucji), więc uchwały RPP (tj. organu NBP) na pewno nie są źródłem prawa powszechnie obowiązującego, ale nie można negować znaczenia uchwał RPP w gospodarce (art. 227 Konstytucji⁴), zastosowanie znajdzie także
  art. 93 ust. 1 Konstytucji⁵ – „funkcjonalna podległość” podmiotów prawa prywatnego
  i gospodarczego (wyrok TK z dnia 28.6.2000 r. Sygn. K. 25/99 w sprawie konstytucyjności przepisów umożliwiających wydawanie organom NBP uchwał jako powszechnie obowiązujących przepisów prawnych – poleca się przeczytać); nikt nie próbuje obalić tej koncepcji, choć wszyscy wiedzą, że jest sztuczna.

Wyrok TK z dnia 28.6.2000 r. Sygn. K. 25/99 w sprawie konstytucyjności przepisów umożliwiających wydawanie organom NBP uchwał jako powszechnie obowiązujących przepisów prawnych

W dniu 28 czerwca Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie orzekł na publicznej rozprawie w sprawie wniosku Prezesa Najwyższej Izby Kontroli o stwierdzenie niekonstytucyjności przepisów ustawy o Narodowym Banku Polskim, które zezwalają Zarządowi NBP oraz Radzie Polityki Pieniężnej na wydawanie uchwał, które są powszechnie obowiązującymi aktami prawnymi, nie wymienionymi przez Konstytucję RP.

Trybunał Konstytucyjny rozpoznał sprawę na rozprawie w dniu 20 czerwca, jednak ze względu na wyjątkową materię sprawy i jej precedensowość postanowił odroczyć wydanie wyroku do 28 czerwca.

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że organy NBP nie mają prawa wydawać aktów prawnych powszechnie obowiązujących, ponieważ katalog podmiotów uprawnionych do ich wydawania nie wymienia jako upoważnionego Narodowego Banku Polskiego oraz uchwały, które przez organy NBP są wydawane, nie mieszczą się wśród wymienionych w art. 87 konstytucji aktów prawnych o mocy powszechnie obowiązującej.

Trybunał orzekł, że niezgodny z Konstytucją RP jest przepis art. 23 ust. 4 pkt 1 ustawy o Narodowym Banku Polskim, w zakresie, w jakim upoważnia Zarząd NBP do określenia - w drodze uchwały - szczegółowych zasad przekazywania "przez inne osoby prawne, jednostki organizacyjne nie będące osobami prawnymi oraz innych przedsiębiorców" danych określonych w art. 23 ust. 2 i 3 ustawy, zobowiązujących te podmioty do przekazywania NBP danych "niezbędnych" do sporządzenia bilansu płatniczego i innych bilansów Państwa oraz do określenia sytuacji finansowej tych podmiotów i ryzyka sektora finansowego. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że przepis ten wymaga przekazania danych przez akt prawny nie posiadający mocy powszechnie obowiązującej, a przez to niezgodny z zasadami demokratycznego państwa prawa i oraz działania organów państwa w granicach prawa i na jego podstawie (art. 87 ust. 1 konstytucji oraz art. 92 ust. 1 w związku z art. 2 i 7 konstytucji).

Trybunał Konstytucyjny orzekł o zgodności pozostałych zaskarżonych przepisów ustawy o NBP pod warunkiem, że są one rozumiane jako akty prawne o charakterze wewnętrznym, nie mające mocy powszechnie obowiązującej. Trybunał orzekł, że Narodowy Bank Polski dysponuje, na mocy art. 227 konstytucji uprawnieniami, które powodują, że banki - jako organy funkcjonalnie mu podległe w zakresie ustalania zasad
i stóp rezerwy obowiązkowej banków, warunkowych ograniczeń udzielania kredytów i pożyczek, utrzymywania nieoprocentowanych depozytów od zagranicznych środków wykorzystywanych przez banki i krajowych przedsiębiorców - są zobowiązane do przestrzegania prawa wewnętrznego, czyli uchwał organów NBP. Trybunał podkreślił, że wszystkie uchwały wydawane przez te organy muszą się mieścić w granicach przewidzianych przez art. 93 konstytucji, muszą być wydane na podstawie upoważnienia ustawowego i w jego granicach oraz nie mogą stanowić podstawy do wydawania decyzji w stosunku do podmiotów, które nie są podporządkowane ani organizacyjnie, ani funkcjonalnie NBP. Ponieważ uchwały organów NBP spełniają te warunki, to będąc aktami prawa wewnętrznego nie podlegają kontroli zgodności z art. 87 ust. 1 i art. 92 ust. 1 Konstytucji RP, które ustalają katalog aktów prawnych powszechnie obowiązujących i regulują zasady wydawania rozporządzeń.

Wyrok Trybunału jest ostateczny i prawomocny.

Rada Polityki Pieniężnej – na pewno na EGZAMINIE!

Pod koniec rozdziału III Konstytucji także pojawiają się ważne rzeczy – trzeba pamiętać :)

Wyrok TK z dnia 23.11.2004 Sygn. K 26/03 w sprawie zbadania konstytucyjności niektórych przepisów ustawy o Narodowym Banku Polskim, dotyczących długości trwania kadencji członków Rady Polityki Pieniężnej

24 listopada 2003 r. o godz. 12:00 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał wniosek Marszałka Sejmu w sprawie zbadania konstytucyjności niektórych przepisów ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku o Narodowym Banku Polskim, dotyczących długości trwania kadencji członków Rady Polityki Pieniężnej.

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 13 ust. 7 zdanie drugie ustawy o Narodowym Banku Polskim jest niezgodny z art. 227 ust. 5 Konstytucji. Trybunał orzekł także, że art. 13 ust. 8 ustawy o Narodowym Banku Polskim w części, w jakiej przewiduje możliwość ponownego powołania do Rady Polityki Pieniężnej, jeżeli poprzednie powołanie nastąpiło w trakcie kadencji na okres krótszy niż 3 lata jest niezgodny z art. 227 ust. 5 Konstytucji, z wyłączeniem skutków powołania dokonanego przed wejściem w życie niniejszego wyroku.

Zgodnie z zaskarżonym art. 13 ust. 7 ustawy o NBP, w sytuacji wakatu na stanowisku członka Rady Polityki Pienieżnej (RPP) wywołanego okolicznościami innymi niż upływ kadencji, nowy członek mający uzupełniać skład Rady powoływany jest na okres krótszy niż sześć lat. Jest to niezgodne z art. 227 ust. 5 Konstytucji. Zdaniem Trybunału wykładnia gramatyczna art. 227 Konstytucji prowadzi do wniosku, że ustrojodawca przyjął koncepcję indywidualnej kadencji poszczególnych członków RPP, nie zaś Rady jako całości. Powołanie każdego członka następuje na okres 6 lat. Nie jest wiec zgodne z unormowaniem konstytucyjnym, powołanie nowego członka Rady do końca kadencji, na którą powołany był jego poprzednik.

Trybunał uznał także, ze stwierdzenie niezgodności z Konstytucją kwestionowanych przepisów nie rodzi skutków niekonstytucyjności zdarzeń, które miały miejsce pod rządami obowiązującej wówczas ustawy. TK uznał poprawność rozstrzygnięcia dokonanego przez Sejm, w duchu przepisów obowiązujących w dniu wyboru nowego członka RPP, gdyż Sejm działał wówczas w oparciu o ustawę, której dotyczyło domniemanie konstytucyjności. W praktyce oznacza to, ze wobec osoby powołanej na stanowisko pod rządami przepisów uznanych za niekonstytucyjne niniejszym orzeczeniem Trybunału, nie jest wyłączone prawo ponownego powołania na pełny okres konstytucyjnie określonej kadencji.

Rozprawie przewodniczył Wiceprezes TK Andrzej Mączyński, a sprawozdawcą był Sędzia TK Mirosław Wyrzykowski.

Wyrok jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.

---

1. Art. 20 Konstytucji RP:

   „Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej”.↩

2. Art. 84 Konstytucji RP:

   „Każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych
   w ustawie”.↩

3. Art. 12 ustawy o Narodowym Banku Polskim:

   „1. Rada Polityki Pieniężnej, zwana dalej "Radą", ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej. Rada składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego.

   2. Kierując się założeniami polityki pieniężnej Rada w szczególności:

     1)   ustala wysokość stóp procentowych NBP;

     2)   ustala stopy rezerwy obowiązkowej banków i wysokość jej oprocentowania;

     3)   określa górne granice zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów
   w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych;

     4)   zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z działalności NBP;

     5)   przyjmuje roczne sprawozdanie finansowe NBP;

     6)   ustala zasady operacji otwartego rynku”.↩

4. Art. 227 Konstytucji RP:

   „1. Centralnym bankiem państwa jest Narodowy Bank Polski. Przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza.

   2. Organami Narodowego Banku Polskiego są: Prezes Narodowego Banku Polskiego, Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarząd Narodowego Banku Polskiego.

   3. Prezes Narodowego Banku Polskiego jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej na 6 lat.

   4. Prezes Narodowego Banku Polskiego nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu.

   5. W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzą Prezes Narodowego Banku Polskiego jako przewodniczący oraz osoby wyróżniające się wiedzą z zakresu finansów, powoływane na 6 lat, w równej liczbie przez Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejm i Senat.

   6. Rada Polityki Pieniężnej ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej. Rada Polityki Pieniężnej,
   w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego, składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej.

   7. Organizację i zasady działania Narodowego Banku Polskiego oraz szczegółowe zasady powoływania
   i odwoływania jego organów określa ustawa”.↩

5. Art. 93 ust. 1 Konstytucji RP:

   „ Uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów mają charakter wewnętrzny
   i obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu te akty”.↩