Planowanie pracy

Program nauczania

www.wsip.pl

PROGRAM NAUCZANIA

I. Założenia dydaktyczno-

wychowawcze

Program nauczania Bliżej muzyki jest przeznaczony dla nauczycieli uczących przedmiotu „muzyka”
w gimnazjum, czyli na III etapie kształcenia. Jego intencją jest przyjście z pomocą nauczycielom re-
alizującym ten przedmiot oraz – w szerszym rozumieniu – prowadzącym działania pedagogiczne
w zakresie edukacji muzycznej młodzieży.
W gimnazjum kończy się nauczanie muzyki jako przedmiotu szkolnego (wiedza o kulturze w szko-
łach ponadgimnazjalnych dotyczy wszystkich rodzajów sztuk, nie tylko muzycznych). Rolą szkoły
jest więc wyposażenie uczniów w taką wiedzę i umiejętności muzyczne, z których będą mogli ko-
rzystać samodzielnie w ciągu całego swojego życia. Trzeba zadbać o uwrażliwienie młodego czło-
wieka, rozwijanie jego potrzeby muzykowania, zdobywanie różnorodnych doświadczeń muzycznych
i aktywnego kontaktu z muzyką. Nauka w gimnazjum powinna wzbogacać wiedzę o artystach i ich
dziełach, uczyć wartościowania zjawisk w muzyce, rozwijać umiejętności muzyczne, kreatywność
i oryginalność twórczego myślenia. W celu właściwego i efektywnego procesu nauczania, należy
przekazywać wiedzę różnymi metodami, łącząc i uzupełniając teorię praktycznymi działaniami
z doświadczeniami muzycznymi.
Program uwzględnia zakres wiadomości i umiejętności niezbędny dla harmonijnego ogólnego, inte-
lektualnego i emocjonalnego rozwoju ucznia i jego dalszego kształcenia.
Treści nauczania są zgodne z nową podstawą programową przedmiotu „muzyka”, a także są ściśle
powiązane z celami edukacyjnymi nauczania i wychowania w gimnazjum. Proponowany program
nauczania jest dostosowany do obowiązujących standardów wymagań oraz aktualnego prawa oświa-
towego.
Program wykorzystuje koncepcje edukacyjne sprawdzone w praktyce. Wyznaczony programem pro-
ces edukacji muzycznej uwzględnia:

naturalne dyspozycje i potrzeby poznawcze uczniów,

–

potrzeby przeżyć estetycznych na różnym poziomie dojrzałości,

–

potrzeby ekspresji, zabawy i współdziałania w grupie,

–

rozwój umiejętności prowadzących do pozytywnej samooceny i poczucia sukcesu,

–

poznawanie zjawisk muzycznych tradycyjnych i współczesnej kultury muzycznej,

–

wzbogacanie doświadczeń przez własne działania artystyczne.

–
Treści edukacji muzycznej nawiązują do treści innych przedmiotów w gimnazjum, zwłaszcza języka
polskiego, historii, plastyki. Muzyka ukazywana jest jako język symboliczny, jedna z wartości świata
ludzkiej kultury.
Proces edukacji muzycznej w gimnazjum daje uczniom szansę przyswojenia określonego kanonu
wartości w sferze kultury muzycznej.
1. Podstawę stanowi zakres dzieł (arcydzieł) współtworzących „uniwersum wartości trwałych” – mu-

zyka, jej formy i gatunki, wykształcone w kolejnych epokach. Chodzi o uwrażliwienie uczniów na
dziedzictwo kultury muzycznej, obcowanie z coraz bardziej rozbudowaną formą piękna i ekspresji.

2. Ważny nurt muzyki polskiej interpretuje się jako czynnik tożsamości etniczno-narodowej, z ko-

niecznym odniesieniem do źródeł: języka, historii, folkloru, pojęcia stylu narodowego, poznawa-
nia kanonu pieśni narodowych. Chodzi o wychowanie do dojrzałego patriotyzmu, przywiązanie
do narodowych tradycji.

3. Sztuka – muzyka ludowa różnych narodów europejskich i muzyka innych kultur pozaeuropej-

skich (w tym prymitywnych) stanowi podstawę wychowania międzykulturowego. Kontakt z nią,
jej przeżycie – doświadczenie – powinno uświadomić uczniom tożsamość wyrażanych treści
przy odmienności środków i muzycznych form. Powinno też kształcić przekonanie, że muzyka
jest wszędzie i mają ją wszyscy, uczyć z jednej strony – „bycia Europejczykiem”, z drugiej –
otwartości na różnorodność wartości. W tym kontekście ważne jest rozwijanie sfery wrażliwości

Planowanie pracy

Program nauczania

natury ogólnohumanistycznej, postaw empatycznych (bez względu na rasę, dziedzictwo i kultu-
rowe korzenie). Ważna jest też świadomość koniecznego dialogu kultur, otwierania się na inność,
różnorodność, która wzbogaca.

4. Z innej perspektywy ujmując, materiał zawarty w treściach uwzględnia zarówno wartości tradycji

kulturowej, jak współczesności. Za szczególnie ważne uznaje się doświadczanie przez uczniów
różnych stylów muzyki, rozumiejący kontakt z muzyką ukształtowaną w różnych epokach histo-
rycznych i w różnych środowiskach twórczych od starożytności aż po współczesność, rozwijającą
nowe brzmienia, formy, nowy język wyrażania emocji. Każdy z tych stylów rozwija inny zakres
wrażliwości estetycznej, bogacąc ją.

5. Materiał programowy (treści kształcenia) ułożony został według dwóch uzupełniających się za-

sad: chronologicznej i, w miarę możliwości, problemowej. Poszczególne rozdziały podręcznika
Bliżej muzyki ukazują muzykę w integracji z ważnymi ideami filozoficzno-estetycznymi, religią,
wydarzeniami historycznymi. Muzykę interpretuje się jako symboliczny język wyrażający ducha
epoki. Nie jest to jednak skrót historii muzyki, lecz ze względu na możliwości percepcyjno-po-
znawcze uczniów w tym wieku – wybór problemów – wątków najważniejszych dla danej epoki
i przedstawienie ich raczej w „obrazkach z życia muzycznego” niż w uogólnieniu. Ponadto w epo-
kach dawnych zwraca się uwagę na to, co w dziejach muzyki jest uniwersalne, żywe i ważne dla
współczesnego człowieka; na ciągłość kultury.

Podręcznik zawiera również materiał współczesnej kultury muzycznej. Obok nurtu współcze-

snej muzyki poważnej uwzględniono w nim: muzykę etniczną różnych narodów, jazz, muzykę
filmową, piosenki, rock, zmieniające się trendy muzyki młodzieżowej. Zapoznawaniu się z tymi
gatunkami powinno towarzyszyć uświadamianie sobie przez uczniów pluralizmu – złożoności
zjawisk współczesnej kultury muzycznej, problematyki wartości, kryteriów estetycznego wybo-
ru, sposobów kreowania wartości, roli reklamy, rynku fonograficznego itp.

6. W ujęciu treści kształcenia chodzi też o wyważenie proporcji pomiędzy percepcją muzyki (wraz

z rozumieniem jej jako swoistego tekstu kulturowego) a własną ekspresją, muzycznym działa-
niem, kreatywnością uczniów.

W odniesieniu do percepcji – wiadomości historyczne, o formach, o środkach muzycznych,

o kompozytorach, o integracji sztuk mają być czynnikiem aktywizującym, ułatwiającym usły-
szenie utworu, wzbogacającym przeżycie estetyczne muzyki.

Ze

względu na wiek uczniów i spowodowane tym ograniczenia w śpiewie związane z dojrzewa-

niem chłopców (mutacja), zakres muzycznych działań, w porównaniu ze szkołą podstawową, jest
mniejszy. Jednak treści kształcenia zawierają bogaty i różnorodny repertuar: pieśni, piosenki,
utwory do grania przez uczniów, także zadania zachęcające do tworzenia elementarnej muzy-
ki. Mają one zapewnić realizację potrzeb ekspresji muzycznej uczniów oraz stymulować rozwój
podstawowych zdolności muzycznych: słuchu, wyobraźni, pamięci, uczyć, w miarą możliwości,
wyrażania własnego sądu, także samodzielności w ocenie zjawisk muzycznych.

Aktywizacji postawy twórczej służą też polecenia: „uzasadnij”, „porównaj”, „oceń”, „odpowiedz
– dlaczego?”. Ich stosowanie skłania do aktywności uczniów, pobudza pracę intelektualną i umie-
jętność wartościowania.

7. Treści przedmiotu „muzyka” są istotnym dopełnieniem treści przedmiotów humanistycznych

w gimnazjum, umożliwiają integrację w wielu różnych zakresach z językiem polskim, historią,
plastyką, także z takimi przedmiotami jak geografia, informatyka. Dopełniają świat faktów w hi-
storii dziejów, pomagają w zbudowaniu całościowego obrazu świata oraz zrozumienia charakte-
ru poszczególnych epok i współczesności. Emocjonalne reakcje (przeżycie muzyki) umożliwiają
głębszą interrioryzację treści przedmiotów humanistycznych w gimnazjum.

8. Realizacji treści programu w gimnazjum służy podręcznik Bliżej muzyki, w którym obok tekstów

podstawowych znajduje się bogaty i różnorodny zestaw tekstów źródłowych, m.in.: myśli filozo-
fów, fragmenty literatury pięknej poświęcone muzyce, wypowiedzi krytyków, kompozytorów,
anegdoty i ciekawostki, słowniczek, ogromny materiał ikonograficzny oraz repertuar utworów do
grania, śpiewania i słuchania muzyki.

Planowanie pracy

Program nauczania

www.wsip.pl

Wybór utworów literatury muzycznej nagrany jest na trzech CD i dołączony do poradnika dla na-
uczyciela.
Z podręcznikiem integralnie związany jest Zeszyt ćwiczeń dla uczniów z zadaniami, ćwiczeniami
utrwalającymi wiadomości, kształcącymi wrażliwość muzyczną i ocenę zjawisk muzycznych oraz
poradnik metodyczny dla nauczyciela.

II. Cele kształcenia

Rozwój i kształtowanie muzycznych zainteresowań i upodobań.

y

Rozwój podstawowych zdolności muzycznych (słuchu, poczucia rytmu, pamięci i wyobraźni my-

y

zycznej).
Rozwój aktywności muzycznej (śpiewu, gry na instrumentach, działań twórczych) umożliwiającej

y

wyrażanie poprzez muzykę włąsnych odczuć.
Wprowadzenie w podstawy języka i zapisu muzycznego.

y

Rozwój estetycznej wrażliwości na piękno muzyki.

y

Poznawanie:

y

kultury muzycznej własnego regionu,

–

dorobku polskiej kultury muzycznej w tradycji i współczesności,

–

wielkich dzieł światowej kultury muzycznej (kanon arcydzieł) oraz rozbudzania świadomości ich

–

wielostronnych walorów.

Wzbogacanie wiedzy o funkcjach muzyki oraz jej związkach z innymi dziedzinami sztuki i kultury.

y

Kształtowanie otwartej postawy wobec różnych kultur, różnorodności przejawów muzyki.

y

Uczenie wartościowania zjawisk muzycznych otaczających uczniów i przygotowanie do świado-

y

mego wyboru dóbr oferowanych przez współczesną kulturę muzyczną, w tym multimedia.

III. Treści nauczania
Treści edukcji muzycznej wynikające z ogólnych założeń programu i treści repertuarowe nawiązują
do treści innych przedmiotów, zwłaszcza języka polskiego, historii, plastyki i integrują się z kształtu-
jącym się u uczniów obrazem kultury i sztuki, ich funkcjami, rozwojem, symboliką.

Starożytność
Dział ten ukazuje źródła – korzenie europejskiej kultury muzycznej – trzy jej ważne ośrodki: Egipt,
Izrael, starożytną Grecję. Pokazuje muzykę nie jako sztukę abstrakcyjną, ale istotny element rzeczy-
wistości ludzkiej. Uczniowie mają uświadomić sobie wielość, różnorodność funkcji, jakie spełniała
muzyka, także jej wagę, znaczenie, doniosłość. Jako składnik mitu, wierzeń religijnych, ozdoba ży-
cia, oprawa świąt, uroczystości i wydarzeń, lekarstwo dla ciała i duszy – uczniowie mogą prześledzić,
jak w zależności od funkcji zmieniają się środki muzycznego wyrazu. Na podstawie tekstów tego
działu i zawartego w nim repertuaru uczniowie z nauczycielem mogą ustalić role muzyki typowe dla
starożytności, jej poszczególnych ośrodków, a także te o znaczeniu uniwersalnym, przekraczającym
ramy tego czasu. Także wskazać przykłady twórczego nawiązania przez kompozytorów do tych an-
tycznych źródeł.
Intencją programu jest także ukazanie trwałości, żywotności tradycji, idei, wątków powstałych
w zamierzchłej przeszłości a ciągle aktualnych i na nowo pobudzających wyobraźnię twórców. W tym
dziale uczniowie mają je prześledzić na przykładzie utworów K. Pendereckiego, K. Szymanow-
skiego.
Uczniowie poznają następujące utwory muzyczne:

Seikilos,

y

Hymn

Karol Szymanowski,

y

Źródło Aretuzy z cyklu Mity

Planowanie pracy

Program nauczania

Średniowiecze
Tematy tego działu wprowadzają uczniów w podstawowe zagadnienia epoki, ukazują wielorakie po-
wiązania sztuki – muzyki, nauki, filozofii, religii. Muzyka ukazywana jest jako istotny składnik reli-
gii, wówczas ideologii uniwersalnej, czynnik integrujący społeczność tej epoki. W późnym średnio-
wieczu (epoka gotyku, scholastyki) muzyka traktowana jest jako dyscyplina naukowa. Ukazuje się
wpływ tego swoiście intelektualnego pojmowania piękna na formy muzyki, bogacenie się brzmienia,
komplikacje stylu. Ważne są także analogie pomiędzy kunsztem muzyki i innych sztuk, na przykład
architekturą tego czasu (waga detalu, misternych, koronkowych konstrukcji).
Obraz epoki dopełnia ukazanie muzyki jako symbolu kultury rycerskiej, elementu sztuki świeckiej
– muzyki trubadurów i truwerów wyrosłej z urzeczenia urodą życia, także muzyki jako przejawu
sztuki plebejskiej.
Osobne miejsce zajmuje polska kultura muzyczna, znaczenie jej najdawniejszych zabytków, wtopie-
nie ich w krwioobieg życia w dawnej Polsce. Na podstawie podanych treści i utworów muzycznych
uczniowie mogą sobie uświadomić analogie w stosunku do europejskiej kultury muzycznej, a także
oryginalność zabytków polskich.
Materiał tego działu jest nie tylko punktem wyjścia do wprowadzenia uczniów w tajniki wiedzy
o formach, gatunkach, stylach muzycznych tej epoki jak: msza, organum, liryka rycerska. Chodzi
o zainteresowanie uczniów historią, kulturą. Treści (w tym muzyczna percepcja i ekspresja) mogą
obudzić w uczniach emocjonalne reakcje, poczucie więzi z człowiekiem tamtych czasów. Na podsta-
wie rozmów, dyskusji, własnych przeżyć uczniowie mogą zrozumieć, iż dawna muzyka to indywidu-
alny, niepowtarzalny styl istotnie bogacący naszą muzyczną współczesność.
Również w tym dziale ukazuje się epokę średniowiecza jako źródło inspiracji twórców (utwory:
G. Verdiego, R. Wagnera, O. Messieana, K. Pendereckiego).

Uczniowie poznają następujące utwory muzyczne:

Chorał gregoriański

y

Leoninus, organum

y

Alleluja Pascha nostrum

Hildegarda z Bingen,

y

Modlitwa

Pieśń truwerów

y

Guillaume de Machaut, msza

y

Nostre Dame (fragment)

Francesco Landini,

y

Ecco la primavera

Bogurodzica

y

Gaude, mater Polonia

y

Breve regnum

y

Olivier Messiaen,

y

Kazanie do ptaków z opery Święty Franciszek z Asyżu

Ryszard Wagner,

y

Pieśń do gwiazdy z III aktu opery Tannhäuser

Krzysztof Penderecki,

y

Stabat Mater

Renesans
Treści zawarte w tym dziale powinny uzmysłowić uczniom sposób, w jaki istotne zjawiska epoki rene-
sansu: idee humanizmu, inspiracje antycznej filozofii i estetyki, kult piękna formy, rozkwit sztuki świec-
kiej i narodowej – przejawiają się w kulturze muzycznej. Na podstawie treści czytanek – obrazków z epo-
ki, przykładów muzycznych, własnych muzycznych działań, uczniowie mogą zauważyć odrębne, inne
w porównaniu ze średniowieczem, jej cechy: odwrót od gotyckiej surowości i linearnej faktury (opartej
na niezależnych głosach), wzrost świadomości harmonii konsonansowej, jednocześnie rozkwit sztuki po-
lifonicznej (wielogłosowej) – J. des Prés, G. da Palestrina, O. di Lasso. W muzyce świeckiej – bogactwo
i różnorodność pieśni: francuskie chanson, włoski madrygał, polskie pieśni. W tych utworach uczniowie
mogą śledzić związek z językiem narodowym, wnikanie przez kompozytorów w znaczenie słów, sposoby
różnicowania klimatu, wyrazu pieśni w zależności od tekstu, efekty ilustracyjne w muzyce będącej po-
chwałą uroków natury. Powinni też dostrzegać typowe dla tej epoki brzmienie instrumentalne tak w ka-
peli (instrumenty smyczkowe, dęte, klawiszowe zestawiane rodzinami odpowiadającymi układowi chó-
ralnemu), jak i barwy instrumentów poszczególnych, zwłaszcza lutni (kunszt gry na tym instrumencie).

Planowanie pracy

Program nauczania

www.wsip.pl

Ważnym zagadnieniem jest też powstanie opery (na przełomie renesansu i baroku) – dowód inspiracji
sztuką i estetyką antyczną.
Na szczególną uwagę w tym dziale zasługuje wątek muzyki polskiej. Przedstawione wybitne dzieła
„złotego wieku muzyki polskiej” dają uczniom okazję do ich poznania, także porównania z kulturą
muzyczną Europy, a poprzez własne muzykowanie niejako uczestniczenia w kulturze muzycznej
tamtej epoki.
Również w tym dziale pokazuje się „bohaterów renesansu”, ciągle obecnych w dziełach późniejszych
epok (utwory: Ch. Gounoda, S. Prokofiewa, A. Kurylewicza).

Uczniowie poznają następujące utwory muzyczne:

Orlando di Lasso,

y

Chichilichi? Cucurucu!

Giovanni Pierluigi da Palestrina,

y

Missa Papae Marcelli (Kyrie)

Anonim,

y

Słodki słowik

Anonim,

y

Rex

Claudio Monteverdi,

y

Orfeusz (scena z opery)

Mikołaj Gomółka,

y

Nieście chwałę mocarze i Kleszczmy rekoma

Wacław z Szamotuł,

y

Modlitwa – Gdy dziatki spać idą i Kryste, dniu naszej światłości

Tańce renesansowe

y

Sergiusz Prokofiew, balet

y

Romeo i Julia (fragment)

Charles Gounod, aria Mefista z opery

y

Faust

Barok
W dziale tym prezentowane są charakterystyczne dla epoki baroku postawy twórców, ich dzieła
oraz środki muzycznego wyrazu. Podane treści są podstawą uświadomienia sobie przez uczniów
cech wyróżniających tę epokę, jak: przepych, bogactwo dekoracji, wystawność, teatralność, wielka
skala emocji (przykładem opera). Barok przedstawia się też jako epokę wielkiego rozwoju muzyki
instrumentalnej, różnorodności gatunków (sonata, koncert, suita – tańce, fuga). Wśród nich wyeks-
ponowano fugę jako charakterystyczny model budowy. Uczniowie mogą też sobie uświadomić, że
powstałe w baroku formy (modele budowy, przebiegu utworów) okazały się tak atrakcyjne dla kom-
pozytorów i słuchaczy, że przetrwały aż do naszych czasów.
Na podstawie podanych treści i przykładów utworów uczniowie mogą poznać barokowy styl kon-
certujący, rozmaite środki i sposoby koncertowania, zrozumieć, że przejawia się on w cechach ta-
kich jak: przeciwstawianie barw głosów, instrumentów, obsady (solo, tutti), kontrastach dynamiki,
faktury, także w wirtuozerii instrumentów i głosów. A przy tym zauważyć powinni intensywność,
masywność brzmienia, majestatyczność, energię muzyki, różnorodność, skalę środków wyrazu.
W tym dziale, w większym stopniu niż w poprzednich epokach, eksponuje się wielkie indywidual-
ności twórcze (Corelli, Vivaldi, Bach, Händel), podkreśla indywidualny styl każdego z nich. Zawarte
w tym dziale materiały łącznie ze słuchaniem muzyki powinny być podstawą do rozmów i dyskusji
z uczniami na temat nieprzemijalności, nieśmiertelności wybitnych dzieł.
Muzykę polską interpretuje się jako element wiedzy o kulturze tej epoki, wskazując na różnorodność
gatunków, sylwetki wybitnych kompozytorów, żywotność wielu ośrodków, powszechność uprawia-
nia muzyki.
W zakończeniu działu ukazuje się aktualność barokowej kategorii piękna.
Uczniowie poznają następujące utwory muzyczne:

Arcangelo Corelli,

y

Sarabanda

Antonio Vivaldi, I część „

y

Wiosna” z cyklu Cztery pory roku

Johann Sebastian Bach,

y

Toccata d-moll, Fuga c-moll (z I zeszytu Das Wohltemperierte Klavier),

Aria z Suity orkiestrowej D-dur, Msza h-moll część Et ressurexit
Georg Friedrich Händel,

y

Largo z opery Kserkses, Koncert organowy F-dur nr 13 „Kukułka i sło-

wik”, uwertura z Muzyki na wodzie, Alleluja z oratorium Mesjasz
Jean Philippe Rameau,

y

Kura z suity Ptaki, Tamburyn

Mikołaj Zieleński,

y

Magnificat (fragment)

Planowanie pracy

Program nauczania

Adam Jarzębski,

y

Tamburetta

Krzysztof Penderecki,

y

Pasja wg św. Łukasza, scena biczowania

Klasycyzm
Treści tego działu powinny pomóc uczniom w zrozumieniu podstawowych idei oświecenia: kult ro-
zumu, logiki, poszukiwanie prawidłowości w otaczającym świecie, ukazanych na przykładach kul-
tury muzycznej. Chodzi także o uwrażliwienie uczniów na charakterystyczne cechy, wyodrębniające
styl klasyczny w muzyce. Ich uwagę kieruje się na środki wykonawcze (brzmienie klasycznej orkie-
stry oraz fortepianu z orkiestrą). Wyjaśnia się zasady kształtowania muzyki: powtórzenie, kontrast,
wariant, budowa ABA, allegro sonatowe. Przedstawia się je jako przejaw symetrii, idealnych propor-
cji, równowagi elementów, klarowności formy (w allegrze sonatowym konflikt tematów jako zasadę
rozwoju). We wczesnym klasycyzmie podkreśla się również takie kategorie jak: elegancja, lekkość,
niekiedy figlarność, wdzięk w muzycznym stylu rokoko.
Percepcja wybranych dzieł wraz z komentarzami i poleceniami powinna być podstawą rozmów i dys-
kusji z uczniami wokół zagadnienia doskonałości dzieł klasyków wiedeńskich. Przy tym ujawnia się
cechy indywidualnego stylu każdego z nich. Prezentuje się sylwetki kompozytorów (Haydna, Mozar-
ta, Beethovena) z wyeksponowaniem ich lat młodzieńczych. Poznawanie tych postaci może wywołać
uczuciowy rezonans w stosunku do osoby kompozytora, pobudzić zainteresowanie jego muzyką, a tak-
że wzbudzić refleksję na temat tego, jak wiele zależy od talentu, odwagi, wytrwałości, siły charakteru.
Również w tym dziale ważnym wątkiem jest muzyka polska. Treści koncentrują się wokół stylu na-
rodowego – ujęcia muzyki w związku z językiem, folklorem (tańce), wydarzeniami historycznymi,
intelektualno-artystycznym klimatem epoki. Zwraca się uwagę uczniów na fakt, że styl ten przejawia
się zarówno w muzyce profesjonalnej, jak i w prostych pieśniach religijnych, żołnierskich, obyczajo-
wych. Możliwe są tu różne wpływy i przenikania.
Także w tym dziale obecny jest wątek odniesienia kategorii „klasycyzmu” do współczesności.

Uczniowie poznają następujące utwory muzyczne:

Joseph Haydn,

y

Symfonia „Z uderzeniem w kocioł” (cz. II)

Wolfgang Amadeusz Mozart,

y

Eine kleine Nachtmusik (Mała nocna serenada), Symfonia g-moll

KV 550 (cz. I), aria Papagena i aria Królowej Nocy z opery Czarodziejski flet, Requiem (część
Kyrie)
Ludwig van Beethoven,

y

Sonata „Księżycowa” (cz. I), Sonata „Patetyczna” (cz. II), Dla Elizy,

III Symfonia „Eroica” (cz. I), V Symfonia (cz. I), VI Symfonia „Pastoralna” (cz. Burza), VII Sym-
fonia (cz. II)
Michał Kleofas Ogiński,

y

Polonez „Pożegnanie ojczyzny”

Jan Stefani,

y

Polonez i Pieść Bordosa ze śpiewogry Krakowiacy i Górale

Wybrane pieśni patriotyczne z tego czasu

y

Sergiusz Prokofiew,

y

I Symfonia D-dur „Klasyczna” (Gawot)

Romantyzm
Treści tego działu mają uświadomić uczniom złożoność i bogactwo muzyki romantyzmu, także jej
wyjątkowość i odrębność. Cechy takie jak: śmielsza niż kiedykolwiek penetracja ludzkiego wnętrza
psychicznego (przewaga emocji subiektywnej), upodobanie do tego, co niezwykłe, dawne, ludowe,
pierwotne. Uczniowie powinni zrozumieć, na czym polega postulat więzi wszystkich sztuk, także
znaczenie muzyki jako symbolicznego języka uniwersalnego. Muzyka tej epoki tak bogato różni-
cowana (prezentująca różne odcienie uczuć i nastrojów) może znaleźć żywy oddźwięk w emocjach
uczniów. Chodzi o to, aby uczniowie zauważyli, jak różne elementy muzyki dostosowywane są do
wymagań ekspresji: melodia – bogato rozwijana, harmonia – coraz bardziej dysonansowa, forma –
coraz bardziej elastyczna, przełamująca klasyczne schematy.
Zwraca się uwagę uczniów na formy, które rozwinęły się w romantyzmie jak: pieśń, miniatura, fan-
tazja, ballada, poemat symfoniczny, także na znaczenie muzyki programowej, przykłady syntezy

Planowanie pracy

Program nauczania

www.wsip.pl

muzyki i literatury. W muzyce orkiestrowej podkreśla się tak ważną w romantyzmie nową kolorysty-
kę orkiestry (indywidualizm barw dźwiękowych), jej rolę w utworach programowych, w stwarzaniu
iluzji fantastycznych zdarzeń. Ukazuje się też kult artysty-wirtuoza i odzwierciedlenie tego kultu
w utworach o charakterze popisowym.
W treściach tej epoki mocno wyeksponowano wątek narodowy. Chodzi o uwrażliwienie uczniów na
funkcję muzyki we współtworzeniu kultury narodowej. Ukazano go w dwóch aspektach: kultury
muzycznej narodów europejskich i polskiej kultury muzycznej. Uczeń poznaje tradycje kultury mu-
zycznej różnych narodów (związek z językiem, folklorem). Treści i przykłady muzyczne uczą rozu-
mienia – na czym polega odrębny charakter, na przykład muzyki rosyjskiej, czeskiej czy norweskiej.
Słuchowemu poznawaniu utworów towarzyszą wiadomości o jej funkcjach, założeniach estetycz-
nych, związkach z językiem, religią, folklorem.
W rozdziale poświęconym polskiej kulturze muzycznej treści koncentrują się wokół takich zagadnień
jak: źródła stylu narodowego (folklor różnych regionów), twórczość czołowych polskich kompozyto-
rów (wyeksponowano postaci Chopina i Moniuszki), związki z wydarzeniami historycznymi i życiem
codziennym (historyczne, patriotyczne, religijne, żołnierskie, obyczajowe pieśni). Różnorodność mu-
zycznych przekazów daje uczniom szansę na zrozumienie, w jak bogaty sposób może wyrażać się to,
co bliskie we wspólnocie, jaką stanowi rodzina, wieś, miasto, region czy kraj (ojczyzna) i co stanowi
zarazem podstawę uczuć patriotycznych.
Analogicznie, jak w poprzednich działach, również w tym obecny jest wątek „romantyczności –
dziś”.

Uczniowie poznają następujące utwory muzyczne:

Franz Schubert,

y

Król olch, VIII Symfonia „Niedokończona” (cz. I)

Hector Berlioz,

y

Symfonia „Fantastyczna” (cz. II)

Fryderyk Chopin,

y

Preludia: d-moll i A-dur z op. 28, Koncert fortepianowy f-moll (cz. II), Etiuda c-moll

op. 10 nr 12 „Rewolucyjna”, Mazurki: D-dur op. 33 nr 2; B-dur op. 7 nr 1, Ballada g-moll op. 24
Ferenc Liszt, transkrypcja fortepianowa pieśni

y

Życzenie

Niccolo Paganini,

y

La Campanella

Carl Maria von Weber, scena

y

W wilczym jarze z opery Wolny strzelec

Edvard Grieg,

y

W grocie króla gór z suity Peer Gynt

Nikołaj Rimski-Korsakow,

y

Szeherezada

Modest Musorgski,

y

Hopak

Piotr Czajkowski,

y

Taniec rosyjski z baletu Dziadek do orzechów, balet Jezioro łabędzie (frag-

ment)
Robert Schumann,

y

Marzenie z cyklu Sceny dziecięce, Chiarina z cyklu Karnawał

Giuseppe Verdi, Chór niewolników z opery

y

Nabucco

George Bizet,

y

Habanera z opery Carmen

Felix Mendelssohn,

y

Marsz ze Sny nocy letniej oraz pieśń Pierwsza róża

Bedrzich Smetana,

y

Wełtawa z cyklu Moja ojczyzna

Stanisław Moniuszko, aria Miecznika z opery

y

Straszny dwór, aria Skołuby z opery Straszny dwór,

pieśń Dziad i baba
Henryk Wieniawski,

y

Kujawiak

Zygmunt Noskowski,

y

Step

Autentyczny śpiew ludowy

y

Autentyczne kapele ludowe

y

Wybrane pieśni historyczne i ludowe

y

Nowe drogi muzyki
W tym działe prezentowane są wybrane charakterystyczne dla tego czasu postawy twórców, ich
dzieła, środki artystycznego wyrazu: zjawiska współtworzące bogactwo, różnorodność kultury mu-
zycznej XX i początku XXI wieku.

Planowanie pracy

Program nauczania

Wskazuje się na przełomowe znacznie impresjonizmu, także na jego analogie w odniesieniu do ma-
larstwa i do literackiego symbolizmu. Eksponuje się twórczość wielkich kompozytorów XX wie-
ku – twórców muzycznej awangardy, dziś uznanych za klasyków (Bartók, Strawiński, Prokofiew).
Osobne, ważne miejsce w treściach tego działu zajmuje postać Karola Szymanowskiego. Zwraca się
uwagę uczniów na różne oblicza jego twórczości (w tym źródła stylu narodowego – folklor góralski
i kurpiowski).
Dział ten pokazuje też drogi poszukiwań twórczych: w zakresie materiału brzmieniowego (nowe
źródła dźwięków i brzmień, nowe sposoby artykulacji) i kształtowania formy – muzyka konkretna,
elektroniczna, sonoryzm, aleatoryzm, przykładowe eksperymenty. Obok nich wskazuje się na związ-
ki z tradycją, ciągle żywą rolę folkloru jako źródła inspiracji.
Kontakt z dziełami muzyki XX wieku i współczesnej ma istotny wpływ na rozwój wrażliwo-
ści muzycznej uczniów. Jest to doświadczenie intensywnie rozwijające ich muzykalność, a także
(widziane w szerszej edukacyjnej perspektywie) prowadzące do przełamywania stereotypów po-
znawczych, kształcenia otwartej postawy, rozumienia inności, nowości. Treści i słuchanie utworów
muzycznych, także ich własne działania twórcze powinny być też zaczynem dyskusji o roli współ-
czesnego kompozytora jako świadka historii i naszej współczesności oraz funkcjach, jakie może
pełnić muzyka.

Uczniowie poznają następujące utwory muzyczne:

Claude Debussy,

y

Popołudnie fauna, Ogrody w deszczu

Maurycy Ravel,

y

Bolero

Artur Honegger,

y

Pacific 231

Bela Bartók,

y

Tańce rumuńskie, Allegro barbaro

Igor Strawiński,

y

Jarmark z baletu Pietruszka, Święto wiosny (fragment)

Sergiusz Prokofiew,

y

Romeo i Julia (fragment)

Karol Szymanowski,

y

Źródło Aretuzy, balet Harnasie

Ludowa muzyka góralska

y

Witold Lutosławski,

y

Mała suita, Trzy poematy Henri Micheaux (cz. II Bitwa)

Wojciech Kilar,

y

Bogurodzica, Krzesany

Krzysztof Penderecki,

y

Tren, Stabat Mater

François-Bernard Mâche,

y

Korwar

Nasza różnorodność
W tej części uwzględnione są takie nurty jak: jazz, muzyka świata, piosenki, rock, muzyka filmowa
– zjawiska tworzące „otoczenie” codzienne uczniów. Zwłaszcza na gruncie tych gatunków uczniowie
mają okazję prezentować własne wybory estetyczne, uczyć się bronić swoich racji, upodobań i po-
glądów, poznawać kryteria artystycznego wartościowania, zauważać także pozaartystyczne funkcje
muzyki – jej służebną rolę w reklamie, sieciach komórkowych itp.

Uczniowie poznają następujące utwory muzyczne:

Wybrane ludowe pieśni i tańce narodów Europy (np. muzyka bałkańska, hiszpańska, rosyjska,

y

celtycka),
Chorał gregoriański i chorał prawosławny (fragmenty)

y

Śpiew muezina,

y

Śpiew kantora synagogi

y

Śpiew mnichów buddyjskich

y

Muzyka Indii

y

Muzyka Czarnej Afryki

y

Przykłady piosenek m.in.: Grechuty, Koniecznego, Kaczmarskiego

y

Przykłady muzyki rockowej

y

Przykłady muzyki filmowej (m.in.: W. Kilar, Z. Szostak, H. Wars)

y

Planowanie pracy

Program nauczania

www.wsip.pl

IV. Przewidywane osiągnięcia uczniów (zakres wiedzy i umiejętności)
Przewidywane osiągnięcia uczniów wynikają z założonych celów programu oraz standardów naucza-
nia. Należy wziąć pod uwagę, że ścisłe przewidywanie osiągnięć uczniów jest w tym przedmiocie
utrudnione ze względu na różny u poszczególnych uczniów poziom zdolności muzycznych, warun-
ków głosowych i manualnych (możliwości śpiewu i gry na instrumentach). Zatem przewidzieć można
tylko zakres wiedzy i te umiejętności, co do których można oczekiwać, że mają szanse rozwinąć się
u wszystkich uczniów.
Szczególnym zadaniem nauczyciela powinno być jednak rozwijanie indywidualnej wrażliwości mu-
zycznej każdego ucznia. Bowiem tylko wykształcona wrażliwość muzyczna (choćby w podstawo-
wym zakresie) może być podstawą umiejętności „odczytywania”, rozumienia i wartościowania tak
specyficznego przekazu kultury, jakim jest muzyka.
1. Znajomość hymnu i polskich pieśni historycznych (Bogurodzica, Gaude, mater Polonia, Warsza-

wianka 1831 r., Rota, wybrane pieśni legionowe) – umiejętność ich interpretacji jako dokumentu
wydarzeń historycznych, także emocjonalnej reakcji społeczeństwa danego czasu na ważne wy-
darzenia historyczne,
– rozpoznawanie tych pieśni, umiejętność zaśpiewania ich w grupie, co najmniej znajomość słów.

2. Podstawowa znajomość polskiego folkloru, w tym charakteru narodowych tańców, regionalnych

odrębności, wybranych pieśni obrzędowych, rozpoznawanie w słuchanych utworach rytmów na-
rodowych tańców polskich.

3. Znajomość kanonu dzieł, stanowiących dorobek polskiej kultury muzycznej jako źródła wartości

oraz odrębności narodowej (w tym postaci i twórczości Chopina, Moniuszki, Szymanowskiego),
– słuchowe rozpoznanie (zaproponowanych w podręczniku) arcydzieł stylu narodowego (przy

braku słuchu, pamięci muzycznej – opanowanie podanej w podręczniku wiedzy),

– dostrzeganie

związków muzyki z językiem, folklorem, historią,

– samodzielna interpretacja wybranego dzieła jako „znaku”, symbolu, potwierdzającego naro-

dową tożsamość,

– rozumienie

związków polskiej kultury muzycznej z kulturą europejską – wzajemnych wpły-

wów, uwarunkowań rozwoju.

4. Znajomość wielkich dzieł stanowiących dorobek światowej kultury muzycznej:

– słuchowe rozpoznanie dzieł należących do kanonu arcydzieł (co najmniej wiedza na ich temat).

5. Dostrzeganie w kulturze muzycznej tego, co różne i tego, co wspólne w poszczególnych epokach:

– słuchowe rozpoznawanie stylu epoki (rozróżnianie muzyki średniowiecza, renesansu, baroku,

klasycyzmu, romantyzmu, XX wieku i muzyki współczesnej) w podstawowym zakresie, na
podstawie charakterystycznych dla danej epoki utworów (co najmniej wiedza o najważniej-
szych przedstawicielach epoki i ich dziełach);

– dostrzeganie

związków między muzyką a ważnymi ideami filozoficzno-estetycznymi, religią,

wydarzeniami historycznymi, umiejętność interpretacji muzyki jako symbolicznego przekazu
tych treści, symbolu wyrażającego kulturę duchową epoki,

– słuchowe rozpoznawanie muzyki różnych narodów, środowisk kulturowych pozaueropejskich

na podstawie najbardziej charakterystycznych przykładów (co najmniej wiedza na ten temat),

– dostrzeganie

różnorodności gatunków i form muzyki,

– rozróżnianie podstawowych modeli budowy utworu muzycznego, na przykład: fuga, sonata,

suita, symfonia, koncert; faktury (polifonia, homofonia); barw oraz brzmień głosów i instru-
mentów;

– znajomość składu orkiestry symfonicznej; roli poszczególnych elementów (melodii, rytmu,

harmonii, dynamiki, kolorystyki) w utworze; różne typy wyrazu muzycznego;

– dostrzeganie

zróżnicowanych funkcji muzyki, na przykład: utwory taneczne, religijne; muzy-

ka w obrzędzie, w teatrze, w filmie; jazz, rock, tzw. muzyka młodzieżowa;

– umiejętność przygotowania audycji, pogadanki, notatki o muzyce, którą uczeń interesuje się

najbardziej.

Planowanie pracy

Program nauczania

6. Dostrzeganie ciągłości kultury muzycznej:

– umiejętność odnajdywania w przeszłości źródeł późniejszych, znaczących zjawisk kultury

muzycznej,

– samodzielna interpretacja wybranych, trwałych wątków kultury muzycznej, na przykład: mu-

zyka jako wyraz uczuć, ideały muzycznego piękna, muzyka i natura, muzyczne opowieści.

7. Umiejętność operowania podstawowymi pojęciami języka muzycznego w opisie i w ocenie utwo-

rów muzycznych:
– znajomość podstawowych terminów stosowanych i wyjaśnianych w podręczniku (znajomość

podstawowych oznaczeń dynamiki, tempa, artykulacji oraz skrótów pisowni muzycznej),

– znajomość, w podstawowym zakresie, pisma muzycznego (wartości rytmiczne, umiejętność

odczytania zapisu muzycznego w skali od c

1

do c

2

),

– rozróżnianie w słuchanych utworach brzmienia instrumentów, głosów, zespołów.

9. Umiejętność wypowiadania się o muzyce:

– wyrażanie związanych z utworem myśli i emocji, racjonalnej obrony własnych przekonań,
– wartościowanie zjawisk kultury muzycznej otaczających uczniów, w tym wskazania zagrożeń

niektórych z nich dla zdrowia człowieka i środowiska przyrodniczego,

– umiejętność samodzielnego przygotowania wiadomości o muzyce i kulturze muzycznej na

wcześniej ustalony temat.

10. Umiejętność korzystania z różnych źródeł informacji (słowniki, przewodniki, książki poświęcone

muzyce, radio, telewizja, internet).

V. Procedury oceny osiągnięć

Zadaniem nauczyciela jest stawianie wymagań adekwatnych do możliwości konkretnego ucznia.
W realizacji programu nauczyciel powinien uwzględniać predyspozycje muzyczne uczniów i dosto-
sować do nich wymagania edukacyjne oraz, w miarę możliwości, indywidualizować wymagania.
Nauczyciel stawiając wymagania uczniom i oceniając ich, powinien wziąć pod uwagę aktywność
uczniów na zajęciach, ich poziom wiedzy, zdolności i umiejętności oraz indywidualne zainteresowa-
nia ponadprogramowe, na przykład: życiem kulturalnym miejscowości, w której mieszkają, także
uczestnictwo w zespołach muzycznych.
Ocena powinna uwzględniać przede wszystkim stosunek ucznia do przedmiotu oraz wysiłek wkładany
w realizację wymagań; podstawowym kryterium oceniania nie mogą być zdolności muzyczne ucznia.
Wymagania i sposób oceniania przez nauczyciela powinny być przedstawiane uczniom na początku
roku szkolnego. Takie problemy, jak czas na uzupełnienie zaległości z powodu dłuższej nieobecności
lub możliwość poprawy oceny przez ucznia, powinny być uzgodnione przez nauczyciela z uczniami,
jeśli nie są one ustalone w regulaminie uczniowskim szkoły.

Propozycja oceny osiągnięć uczniów:
Ocenę bardzo dobrą może otrzymać uczeń, który w pełni opanuje zakres wiedzy i umiejętności
przekazany przez nauczyciela:
1. potrafi

interpretować (charakteryzować) słuchaną muzykę jako przekaz kultury, na przykład: sty-

lu epoki, gatunku, rodzaju brzmienia, formy, ekspresji, treści programowych, funkcji,

2. potrafi osobiście ustosunkować się do wartości utworu, uzasadnić swoją opinię,
3. bierze czynny udział w zespołowym muzykowaniu, poprawnie wykonując zadania muzyczne.

Ocenę dobrą może otrzymać uczeń, który wystarczająco opanuje przekazany przez nauczyciela za-
kres wiedzy i umiejętności.
W przypadku braku zdolności muzycznych zadania punktu 1. i 2. rozwiązuje z pomocą nauczyciela
3. bierze czynny udział w zespołowym muzykowaniu na lekcjach, poprawnie wykonując zadania
muzyczne.

Planowanie pracy

Program nauczania

www.wsip.pl

Ocenę dostateczną może otrzymać uczeń, który opanował przekazaną przez nauczyciela wiedzę
i umiejętności w podstawowym zakresie, ale nie wykazuje się osobistym zainteresowaniem (zaanga-
żowaniem):
zadania punktu 1. i 2. wykonuje tylko z pomocą nauczyciela,
3. bierze udział w zbiorowym muzykowaniu w klasie, ale pracuje mało aktywnie.

Ocenę dopuszczającą może otrzymać uczeń, który podany przez nauczyciela zakres wiedzy i umie-
jętności opanował w stopniu niepełnym i nie wykazuje osobistej aktywności:
zadania punktu 1. i 2. wykonuje tylko z pomocą nauczyciela,
3. w zespołowym muzykowaniu uczestniczy w nikłym stopniu.

Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który nie opanował minimum zakresu wiedzy i umiejętno-
ści przewidzianych programem i nie przejawia osobistej aktywności na zajęciach muzycznych:
1. nie wykonuje zadań muzycznych nawet z pomocą nauczyciela,
2. nie wypowiada się o muzyce, nie bierze udziału w dyskusjach,
3. nie bierze udziału w zbiorowym muzykowaniu,
4. nie wykazuje chęci zmiany postawy wobec przedmiotu.

Uczeń, który odpowiada wymogom sformułowanym dla oceny bardzo dobrej a ponadto bierze ak-
tywny udział w życiu kulturalnym szkoły i środowiska – śpiewa w chórze, gra w zespole muzycznym,
uczęszcza na koncerty, bierze udział w konkursach na temat sztuki lub na przykład przygotowuje na
zajęcia lekcyjne dodatkowe materiały poszerzające zakres wiedzy przewidzianej przez program –
może otrzymać ocenę celującą.
Niezależnie od funkcjonującego w danej szkole systemu oceniania uczniowie powinni być wstępnie
poinformowani o zakresie obowiązującego ich materiału, o kryteriach ocen i sposobach sprawdzania
ich osiągnięć.

VI. Warunki realizacji programu
Zajęcia z przedmiotu „muzyka” powinny odbywać się w odpowiednio wyposażonej pracowni. Nie-
zbędne jest następujące wyposażenie:
– instrument klawiszowy (tradycyjny lub elektroniczny),
– zestaw instrumentów perkusyjnych, w tym metalofony i ksylofony,
– sprzęt audio, wideo, DVD, komputer wraz z oprogramowaniem,
– zestaw

niezbędnych płyt CD, DVD, kaset wideo, CD-ROMów,

– podręczniki i książki pomocnicze jak słowniki, encyklopedie, przewodniki (koncertowy, opero-

wy, baletowy),

– tablica z pięciolinią,
– plansze

poglądowe (np. z instrumentami, strojami ludowymi)

Pracownia muzyczna powinna być pomieszczeniem o walorach estetycznych i akustycznych, w znacz-
nym stopniu powierzonym opiece uczniów (uczniowie mogą przygotowywać fotografie kompozyto-
rów, afisze koncertowe i operowe, zdjęcia z koncertów i spotkań przy muzyce, mogą też prezentować
swoje prace plastyczne związane z muzyką).
Uczeń powinien mieć swój podręcznik, zeszyt ćwiczeń oraz własny instrument – flet.
Nauczyciel prowadzący lekcje muzyki powinien mieć przygotowanie muzyczne uprawniające do
prowadzenia przedmiotu.