PROGRAM AUTORSKI
ZAJĘĆ UMUZYKALNIAJĄCYCH
Z ELEMENTAMI RYTMIKI
Klasa II
mgr Agnieszka Zglińska
nauczyciel
kształcenia zintegrowanego
SPIS TREŚCI
str.
Wstęp ........................................................................................................... 2
Cel ogólny programu umuzykalniającego z elementami rytmiki................ 4
Cele szczegółowe programu umuzykalniającego z elementami rytmiki... 5
Metody i formy twórczych zajęć muzyczno-ruchowych........................... 6
Środki dydaktyczne ................................................................................... 7
Ruch z muzyką:
Ćwiczenia i zabawy rytmiczne ................................................. 9
Ćwiczenia i zabawy ogólnorozwojowe ...................................... 9
Ćwiczenia rozwijające wrażliwość na dynamikę ....................... 10
Ćwiczenia wyrabiające poczucie rytmu ..................................... 10
Ćwiczenia polirytmiczne ........................................................... 11
Ćwiczenia na wyczucie tempa ................................................ 12
Ćwiczenia na poczucie metrum .............................................. 13
Ćwiczenia uwrażliwiające na długość trwania dźwięku .......... 13
Ćwiczenia uwrażliwiające na wysokość dźwięku .................. 14
Improwizacja ruchowa utworów muzycznych ......................... 15
Uwagi o realizacji programu ..................................................................... 16
Sposoby akompaniowania do ćwiczeń ruchowych.......................... 16
Poruszanie się w ograniczonej przestrzeni...................................... 17
Treści programowe......................................................................... 19
Utwory przeznaczone do percepcji słuchowej ............................... 22
Przykładowe scenariusze zajęć umuzykalniających...................... 23
Ewaluacja.................................................................................................. 31
Test osiągnięć dla uczniów klasy II ......................................................... 31
Karta obserwacji dla nauczyciela ............................................................. 33
Bibliografia ............................................................................................... 34
Wstęp
Czas wczesnoszkolnej edukacji dziecka jest bardzo ważnym okresem w jego życiu. Możemy wyróżnić szereg czynników wspomagających rozwój i spośród nich wielu psychologów wskazuje właśnie na muzykę. Jeżeli dziecko nie styka się z tą dziedziną kultury może mieć to niewłaściwy wpływ na jego osiągnięcia edukacyjne w przyszłości.
Otóż poprzez muzykę kształtuje się właściwe postawy moralne, wyobraźnię, spostrzegawczość, myślenie, twórczą osobowość.
Ruch podporządkowany muzyce wprowadza do zajęć zabawę i odprężenie, zaspokaja potrzebę poruszania się przy długim czasie biernego siedzenia w ławce. Kształtuje się również zdolność koncentracji uwagi, orientacja, pamięć, zostaje pobudzona ogólna aktywność. Ruch podporządkowany muzyce korzystnie wpływa też na poprawną postawę ciała, koordynację ruchów, wprowadza wewnętrzną dyscyplinę.
Współdziałanie jakie występuje w zajęciach ruchowych uczy przestrzegania reguł, rozwija swobodę, łagodzi kompleksy i nieśmiałości. Równie duże znaczenie ma muzyka w kształceniu umiejętności czytania i prawidłowej wymowy.
Wobec tylu wartości, które rozwija ta sztuka, trudno nie stwierdzić, że ma ona ogromne znaczenie. Powinniśmy więc zwrócić na nią więcej uwagi.
Reforma szkolnictwa zmieniając kształcenie przedmiotowe na zintegrowane niewłaściwie wpłynęła na edukację muzyczną. Zajęcia te szczątkowo pojawiają się teraz pomiędzy kształceniem polonistycznym a matematycznym. Zaprzepaszczenie prowadzenia systematycznych zajęć muzycznych może bezpowrotnie pozbawić dzieci możliwości przeżyć estetycznych tego okresu, rozwijania talentów i zaburzyć ich wszechstronny rozwój. Dlatego też na podstawie własnych obserwacji i tak mocnych argumentów postanowiłam prowadzić odrębne zajęcia umuzykalniające z elementami rytmiki.
Kolejnym powodem do napisania i realizacji programu było wcześniejsze właściwe przygotowanie edukacyjne dzieci do nauki w klasie IV przedmiotu sztuka. Dzięki temu już młodsze dzieci będą mogły rozpocząć pracę w chórze szkolnym czy zespole tanecznym. Z kolei będzie szansa na wcześniejsze odkrycie i rozwinięcie talentów muzycznych i prezentacja ich poza terenem szkoły: na konkursach piosenki, tańca; na występach dla społeczności lokalnej; rejonowej, wojewódzkiej. W konsekwencji pozytywnie wpłynie to na lepszy wizerunek szkoły i podniesie jakość pracy placówki. W związku z rosnącą liczbą dzieci dyslektycznych i dzieci z różnymi deficytami rozwojowymi zajęcia umuzykalniające z elementami rytmiki na pewno pomogą im w przezwyciężaniu trudności (muzykoterapia).
Program został opracowany na podstawie Rozporządzenia MENIS z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. nr 5, poz.458 z 9 maja 2002 r.).
Już od wczesnych lat dziecięcych muzykę darzyłam wielką sympatią. Zainteresowania tą dziedziną kultury i zapał do ćwiczeń na fortepianie i flecie pozwoliły mi ukończyć średnią szkołę muzyczną.
Dla pogłębienia wiedzy z zakresu wychowania muzycznego, aby lepiej napisać program, przeczytałam szereg artykułów i książek, które zamieszczam w bibliografii. Ukończyłam również kurs muzykoterapii, konsultowałam się z nauczycielami muzyki - panią Janiną Pacek, panią Beatą Tokarczyk, panią Anną Klepką (logorytmik), które wzbogaciły moje umiejętności.
Cel ogólny programu umuzykalniającego z elementami rytmik
Celem ogólnym zajęć umuzykalniających z elementami rytmiki jest kształtowanie pozytywnych zmian w kompetencji muzycznej dziecka i dzięki tym przeobrażeniom wpływanie na jego wszechstronny rozwój.
Cele szczegółowe programu umuzykalniającego z elementami rytmiki
Zajęcia muzyczne mają określone cele szczegółowe:
rozwijanie zainteresowań muzycznych;
kształcenie poczucia wysokości dźwięków;
rozwijanie zdolności muzycznych;
rozbudzanie wrażliwości na barwę dźwięków;
kształcenie wrażliwości na głośność dźwięków;
zwracanie uwagi na wielogłosowość w muzyce;
kształcenie poczucia rytmu;
rozwijanie wyobraźni muzycznej;
pobudzanie procesów myślowych, spostrzegania, koncentracji uwagi, pamięci;
rozwijanie wrażliwości estetycznych na piękno muzyki;
zwrócenie uwagi na terapeutyczne znaczenie muzyki w życiu człowieka;
kształcenie słuchu muzycznego, fizjologicznego i fonematycznego;
kształtowanie nawyku aktywnego obcowania z muzyką;
rozwijanie twórczej aktywności muzyczno-ruchowej;
kształtowanie umiejętności współpracy w zespole;
rozwijanie koordynacji wzrokowo-słuchowo-ruchowej;
umiejętne poruszanie się w przestrzeni;
podporządkowywanie ruchów ciała do właściwego rytmu.
Metody i formy twórczych zajęć muzyczno-ruchowych
Kontakty dzieci z muzyką przejawiają się w różnych formach: śpiew, gra na instrumentach, ruch z muzyką (taniec), improwizacja ruchowa, improwizacja muzyczna. Formy aktywności muzycznej stanowią atrakcyjne działanie dzieci. Pozostają one w ścisłym związku z treściami realizowanymi na zajęciach. Zadania muzyczne są dopasowane do możliwości wykonawczych i percepcyjnych dzieci (czas trwania, treści, ćwiczenie na instrumencie, rodzaj piosenek).
Metody stosowane w czasie zajęć umuzykalniających powiązane są z rodzajem nabywanych przez uczniów umiejętności.
Metoda odtwórcza (ze słuchu) - polega na naśladowaniu, powtarzaniu i zapamiętywaniu rytmów i melodii podczas poznawania piosenki, utworu instrumentalnego.
Metoda odtwórcza (z nut) - polega na odczytywaniu nut na instrumencie i poprzez ćwiczenie gry doprowadza do płynnego opanowania melodii.
Metoda aktywnej percepcji - to ukierunkowanie uwagi uczniów
na słuchanie muzyki.
Metoda twórcza - polega na wspomaganiu przez nauczyciela pomysłów dzieci podczas tworzenia własnych rytmów i melodii.
Metoda odtwórczej lub twórczej aktywności ruchowej - polega na naśladowaniu rytmów w ruchu lub tworzeniu własnych pomysłów i ich realizacja pod kierunkiem nauczyciela .
Metoda twórczej aktywności ruchowej - polega na wspólnym (nauczyciela i uczniów) wymyślaniu układów tanecznych i inscenizacyjnych, od strony koncepcyjnej i wykonawczej.
Najczęściej wykorzystywaną metodą na zajęciach będzie metoda odtwórczej i twórczej aktywności ruchowej.
Środki dydaktyczne
Pomoce dydaktyczne ułatwiają nauczanie i podnoszą jego atrakcyjność. Głównym instrumentem nauczyciela jest pianino oraz flet prosty. Wykorzystywane są również nagrania na kasetach magnetofonowych, płytach kompaktowych i DVD. Potrzebny jest również zestaw instrumentów, na których będą grać dzieci:
dzwonki chromatyczne w liczbie odpowiadającej ilości dzieci w klasie;
ksylofon i metalofon;
instrumenty perkusyjne o nieokreślonej wysokości dźwięku:
· 2 bębenki, 2 tamburyna, 2 trójkąty, 4 pary kastanietów (kołatek), 2 pary marakasów (grzechotek), talerze duże i małe pudełko akustyczne, dzwonki (janczarki).
Do zajęć ruchowych potrzebne będą również następujące pomoce dla każdego dziecka:
kolorowe szarfy,
piłki tenisowe,
wstążki na patyczkach (tekstylne lub bibułowe),
obręcze,
skakanki,
pompony (po 2 szt.),
piłki duże (10 szt.).
Gra na w/w instrumentach muzycznych przyczynia się do kształcenia poczucia rytmu i metrycznego poruszania się, a także rozwija wrażliwość na barwę dźwięku. Na instrumentach tych uczniowie mogą akompaniować do piosenek, utworów instrumentalnych, improwizacji ruchowej swoich kolegów i koleżanek.
Wystukiwany rytm przez dzieci jest dostosowywany do ich możliwości, np. gra na pierwszą część taktu, miary taktowe, ostinata rytmiczna, wstawki rytmiczne (przerywniki). Pracę z dziećmi na początku roku rozpoczynam od przypomnienia prawidłowego uchwytu instrumentu i sposobu wydobywania dźwięku. Pierwsze instrumenty potrząsane to: kołatka, grzechotka; uderzane palcami - tamburyn, bębenek; dwuczęściowe - bębenek z pałeczką, pudełko akustyczne, drewienka, trójkąt, talerze.
Pozostałe pomoce dydaktyczna do zajęć ruchowych również wprowadzane są stopniowo pojedynczo i dołączane do poszczególnych ćwiczeń ruchowych.
Ruch z muzyką
Ćwiczenia i zabawy rytmiczne
Rozwijanie wrażliwości słuchowej na dźwięk może dokonywać się podczas ćwiczeń ruchowych.
Każde zajęcia umuzykalniające rozpoczynają się zabawą bądź ćwiczeniami ruchowymi mającymi na celu skupienie uwagi uczniów i stworzenie odpowiedniej atmosfery. Są to: marsz w rytmie ćwierćnut po kole, bieg w rytmie ósemek, podskoki z unoszeniem kolan w rytmie ósemka z kropką i szesnastka. Ponadto wprowadzam krótkie i łatwe tematy rytmiczne do realizacji krokami.
Ćwiczenia i zabawy ogólnorozwojowe
Ćwiczenia i zabawy ruchowe służą nie tylko rozwijaniu poczucia rytmu, ale również kształtują wyobrażenia słuchowe. Mają one duże znaczenie dla ogólnego rozwoju dziecka. Wiele z nich kształci orientację w przestrzeni, szybkość reakcji, pamięć, spostrzegawczość, umiejętność poruszania się, pobudza myślenie i wyobraźnię. W ćwiczeniach tych ustalone wcześniej czynności podporządkowane są sygnałom muzycznym, które uczniowie muszą zapamiętać, a także rozróżnić spośród innych im podobnych oraz wykonać odpowiednią wcześniej umówioną czynność. Na przykład zabawa pt. „Wirujące śnieżynki”.
Podczas cichej melodii granej w górnym rejestrze dzieci tańczą swobodnie, zaś na dźwięk marakasów „mróz” zamraża je w proste sopelki (dzieci stoją nieruchomo wyprostowane). Celem tej zabawy jest uwrażliwienie na wysokość dźwięku, kształtowanie zgrabnego poruszania się, wyprostowanej sylwetki, spostrzegawczości, wyobraźni, szybkiej reakcji na określony dźwięk, wytrzymałość w bezruchu napięcia mięśni, a następnie rozluźnienia.
Ćwiczenia rozwijające wrażliwość na dynamikę
Jednym z ważniejszych elementów kształtowania wrażliwości muzycznej jest rozwijanie poczucia dynamiki. Zmiany natężenia dźwięków najprościej można przedstawić ruchem. Tak więc dzieci przy muzyce głośnej klaszczą, tupią głośno lub podskakują wysoko, a przy muzyce cichej - wykonują delikatne ruchy. Kształtując poczucie dynamiki rozpoczynam (od pierwszej lekcji) od dużych kontrastów w dłuższych melodiach i stopniowo przechodzę do mniejszych różnic dynamicznych krócej brzmiących. Na przykład zabawa pt. „Wiatr”.
Dzieci wcześniej dowiedziały się, że na każdym instrumencie perkusyjnym można grać cicho, głośno lub coraz ciszej i coraz głośniej. Jedno dziecko improwizuje zmienny dynamicznie akompaniament na grzechotkach naśladując szum wiatru. Pozostałe dzieci pełnią rolę drzew i reagują na zmiany dynamiki gestami rąk uniesionych w górę stojąc.
Celem tego ćwiczenia jest uwrażliwienie na zmiany dynamiki, rozluźnianie ramion stojąc w lekkim rozkroku.
Ćwiczenia wyrabiające poczucie rytmu
Rozwijaniem poczucia rytmu w szerokim zakresie zajął się Emil
Jaques - Dalcroze'a. W tok myślenia jego metody rytmicznej przedstawię przykłady ćwiczeń.
Ćwiczenie nr 1 - I etap
„Pociąg rytmiczny”
Dzieci ustawiają się obok siebie tworząc wagoniki, a pierwsze z nich jest lokomotywą. Jego zadaniem jest wystukać o kolana (uda) prosty rytm, a pozostałe dzieci po kolei powtarzają go. Należy zwrócić uwagę, aby uczniowie dokładnie wykonywali podany rytm (takie samo tempo, bez przerw między „wagonami”). Lokomotywą może być nauczyciel.
Celem tego ćwiczenia jest rozwijanie realizacji tematu rytmicznego, koncentracji i podzielności uwagi.
Ćwiczenie nr 2 - II etap
„Pociąg rytmiczny”
Dzieci siedzą w szeregu. Wybrane dziecko podaje na instrumencie perkusyjnym jakiś motyw rytmiczny. Pozostałe dzieci mają za zadanie odtwarzać go ruchem kolejno według zasady, że każda interpretacja ruchowa musi być odmienna od poprzedniej. Dzieci prezentują się na środku dywanu lub w miejscu siedzenia tak, aby były dobrze widoczne.
Cele ćwiczenia jak wyżej.
Ćwiczenie nr 3 - III etap
„Pociąg rytmiczny”
Dzieci wykonują ćwiczenie tak jak wyżej opisane oraz do interpretacji ruchowej dołączają improwizację melodyczną. Dodatkowym celem tego ćwiczenia jest kształcenie melodycznego śpiewu i koordynacji wokalno-ruchowej.
Tematy rytmiczne dzieci opanowują na ogół na pamięć, tylko przy bardzo prostych ćwiczeniach możemy określić wartości rytmiczne. Stosują też zmiany tempa podanych tematów i zmienianą dynamikę, a wszystko po to by ćwiczenie było bardziej atrakcyjne. Często wykorzystuję schematy rytmiczne ze znanych lub wprowadzanych piosenek.
Ćwiczenia polirytmiczne
W programie przewiduję najprostsze ćwiczenia polirytmiczne, gdyż wymagają one dużego skupienia i podzielności uwagi.
Polirytmia w tym wypadku dotyczy wykonywania jednocześnie dwóch rytmów. Na przykład zabawa pt. „Uważaj” - I etap
Nauczyciel gra w rytmie ćwierćnut, zadaniem uczniów zaś jest poruszanie się w rytmie ósemek. Później następuje zmiana. Nauczyciel gra w rytmie ósemek, uczniowie wówczas chodzą krokiem marszowym.
Po opanowaniu tych umiejętności nauczyciel coraz częściej zmienia rytm z szybkiego na wolny i odwrotnie, natomiast dzieci muszą być w tym czasie uważne. Celem tej zabawy jest rozwijanie koncentracji i podzielności uwagi.
„Pilnuj się” - II etap
Dzieci maszerują w rytmie ćwierćnut przy akompaniamencie nauczyciela, następnie w dowolnym momencie dołączają klaskanie dłoni w rytmie ósemek.
Ze względu na możliwości grupy ćwiczenie można utrudniać lub ułatwiać. Dodatkowym celem jest rozwijanie koordynacji ruchowej.
Ćwiczenia na wyczucie tempa
W niniejszym programie tempo dotyczy szczególnie poruszania się, które z kolei łączy się z koordynacją ruchów i wyczuciem przestrzeni. Wolne tempo wymaga spokojnego poruszania się, szybkie zaś zagęszczenia ruchów. Spostrzegawczość i szybkie reagowanie na zmianę tempa w ćwiczeniach ruchowych ułatwia dzieciom z kolei interpretację ruchową utworów muzycznych.
Przykłady zabaw:
„Samochody”
Dzieci poruszając się w rozsypce po sali udają jazdę samochodem. Nauczyciel mówi w jakim tempie przemieszczają się pojazdy (szybko, wolno, przyspieszają). Po tej wstępnej zabawie nauczyciel dodaje instrument perkusyjny, a zadaniem dzieci jest dostosowanie jazdy do usłyszanego akompaniamentu.
„Szkło”
Uczniowie stanowią postacie zatopione w szkle. Melodia grana na pianinie wyznacza tempo pękania szkła i uwalniania się postaci z uwięzi. Każde dziecko wymyśla sobie samo kim chciałoby być. Miejsce rozpoczęcia pękania i uwalniania się jest również dowolne. Najpierw dzieci ćwiczą te czynności z akompaniamentem w wolnym tempie, a po opanowaniu - w szybkim i zmiennym tempie.
Celem tych zabaw jest rozwinięcie spostrzegawczości, zauważenie różnic w tempie akompaniamentu i własnego ruchu, rozwinięcie twórczego myślenia.
Ćwiczenia na poczucie metrum
Rozpoznawanie metrum wiąże się z wprowadzeniem akcentu na pierwszą wartość w takcie. Na początku stosuję ćwiczenia do rozpoznawania słucho-
2 3 4
wo, o prostym rytmie w metrum 4 , 4 , 4. Następnie zadaniem dzieci jest podskoczyć, wyrzucić dłonie do góry itp., kiedy słyszą głośniejszy dźwięk. Po takich wstępnych ćwiczeniach można przejść do zabaw ruchowych np.:
„Poznaj swoje metrum”
Dzieci podzielone są na trzy grupy. Pierwsza grupa ma poruszać się wtedy, gdy usłyszy dowolny rytm grany na „dwa”. Druga grupa - rytm na „trzy”. Trzecia grupa - rytm na „cztery”. Nauczyciel gra krótkie tematy rytmiczne, zmieniając je przy kolejnym powrocie do każdego rodzaju metrum. Kolejne grupy po rozpoznaniu „swojego” metrum poruszają się swobodnie po sali w usłyszanym rytmie, realizując go w dowolny sposób (krokami, ruchami całego ciała).
„Dopasuj się”
2 3 4
Nauczyciel pokazuje na kartonach metrum 4 lub 4 lub 4
Zadaniem dzieci jest wykonywać te same ruchy lecz w metrum podanym przez nauczyciela. Na pierwszą wartość klaszczą, a na pozostałe wartości wykonują inne czynności np. na 1 klaszczą, na 2, 3, 4 podskakują.
Celem tych zabaw jest rozwinięcie wyczucia metrum, spostrzegania i dokładności w liczeniu w pamięci.
Ćwiczenia uwrażliwiające na długość trwania dźwięku
Czas trwania powstającego dźwięku zależy od rodzaju instrumentu, jego budowy, a także sposobu jego wydobywania. Dlatego na zajęciach umuzykalniających zachęcam dzieci do wymyślania nietypowych sposobów gry na instrumentach. Przykład zabawy:
„Jestem zwierzątkiem”
Nauczyciel gra na instrumencie akompaniament na przemian staccato delikatnie lub legato długie głośniejsze dźwięki.
W zależności od rodzaju rytmu bądź melodii zadaniem dzieci jest przedstawienie poruszania się zwierzęcia np. kolibra, motyla, konika polnego, żuka lub ślimaka, żółwia, niedźwiedzia, słonia. Zwracam dzieciom uwagę na to, aby wymyślały własną, niepowtarzalną koncepcję ruchów.
„Taniec wróżek”
Nauczyciel przygotowuje płytę lub kasetę z nagraniem kilku na przemian melodii staccato i legato. Zadaniem dziewczynek - „wróżek” jest wykonywanie tańca do delikatnej i szybkiej melodii, zadaniem zaś chłopców jest taniec „króla Mórz” przy spokojnej melodii, o długich dźwiękach (legato).
Celem przedstawionych zabaw jest kształtowanie poczucia (czasu trwania) dźwięku, twórczego myślenia, ładnego poruszania się.
Ćwiczenia uwrażliwiające na wysokość dźwięku
Ćwiczenia ruchowe można także wykorzystać do kształcenia poczucia wysokości dźwięków. W tym celu stosuje się sygnały muzyczne na początku, w środku i na zakończenie zadań; do rozpoznawania dźwięków, kierunku melodii, motywów melodycznych. Przy nauce każdej piosenki zawsze stosuję gestykulację dłonią do wskazywania różnic wysokościowych pomiędzy kolejnymi dźwiękami. Przykłady ćwiczeń:
„Jaki to dźwięk?”
Jest to ćwiczenie na rozpoznawanie dźwięków niskich, średnich i wysokich. Dzielimy dzieci na trzy grupy. Każda otrzymuje tarcze innego koloru: pierwsza - żółte, kojarzymy je z dźwiękiem wysokim g3 ; druga - czerwone, kojarzymy je z dźwiękiem średnim g1 ; trzecia - niebieskie, kojarzymy je z dźwiękiem
niskim G. Gdy dzieci usłyszą akompaniament w rytmie: ósemka z kropką i szesnastka (podskoki) - skaczą swobodnie po sali. Gdy zabrzmi jeden z wymienionych dźwięków wszyscy zatrzymują się, a grupa, której dźwięk został zagrany, podnosi do góry swoje tarcze.
„Latawce”
Gdy melodia akompaniamentu brzmi w niskim rejestrze dzieci „latawce” leżą. Gdy zaczyna się wznosić, „latawce” stopniowo unoszą się do góry aż do wspięcia na palce i zaczynają latać (bieg na palcach w rytmie ósemek). Dopóki akompaniament utrzymuje się w wysokim rejestrze „latawce” unoszą się w górze, gdy zaczyna opadać - „latawce” stopniowo opadają (dzieci lekko się pochylają), gdy zabrzmi w niskim rejestrze - miękko opadają na ziemię. Pozycję rąk ustalają same dzieci. W akompaniamencie nauczyciel może stosować zmiany kierunku w dół i w górę. Celem wyżej opisanych zabaw jest rozwijanie poczucia wysokości dźwięków, koordynacji ruchowej, słuchu fonematycznego i muzycznego.
Improwizacja ruchowa do utworów muzycznych
Jedną z ulubionych form twórczości przez dzieci jest improwizacja ruchowa. Aktywizuje ona dzieci, pobudza ich wyobraźnię do działania. Jest też formą własnej ekspresji dziecka. Przez samodzielny taniec stymulowany muzyką, uczniowie pozbywają się lęków, napięć psychicznych, stają się śmielsze. Po przesłuchaniu utworu o charakterze ilustracyjno-programowym omawiam
z dziećmi jego treść, nastrój, po czym proponuję przedstawienie ruchem jego treści i wyrazu artystycznego. Najczęściej uczniowie pokazują swobodną improwizację ruchową, czasem jednak mogę zaproponować im gotowy układ zabawy.
Przykłady:
„Zabawki”
Dzieci ilustrują ruchem określoną postać. Na tle akompaniamentu naśladują np. taniec motyla, niedźwiedzia, lalki, pajaca, Shrecka.
„Król”
Po omówieniu z dziećmi treści, nastroju i charakteru utworu programowego pt. „W grocie króla gór” - E. Griega proponuję opowieść muzyczną, do której uczniowie wykonują wymyślone ruchy.
Celem tych zabaw jest rozwijanie wyobraźni i inwencji twórczej dziecka, rozładowanie napięć, przełamanie nieśmiałości.
Uwagi o realizacji programu
Sposoby akompaniowania do ćwiczeń ruchowych
Tworzenie jak i wykonywanie akompaniamentu do ćwiczeń ruchowych może dotyczyć dzieci i nauczyciela.
Uczniowie najczęściej grają na instrumentach perkusyjnych w różny sposób ich wykorzystując np.:
· bębenek ·
uderzanie w błonę: całą dłonią, końcami palców, paznokciami itp.;
szuranie po błonie: dłonią, paznokciami, papierem itp.;
stukanie w drewnianą obręcz bębenka: palcami, paznokciami;
uderzanie pałeczką w błonę i drewnianą obręcz bębenka.
· tamburyn ·
różne sposoby uderzania w błonę;
potrząsanie instrumentem trzymanym w dłoni.
· grzechotka (marakasy) ·
potrząsanie instrumentem;
stukanie instrumentem w drugą dłoń;
powolne turlanie instrumentu leżącego na stoliku
· kołatka (kastaniety) ·
potrząsanie instrumentem;
lekkie potrząsanie instrumentem trzymanym pionowo.
· talerze podwójne ·
energiczne uderzanie talerzy o siebie i szybkie rozłączanie ich;
uderzanie pałeczką filcową lub drewnianą;
zderzenia ze sobą talerzy i przytrzymanie ich w celu wytłumienia dźwięku;
wzajemne pocieranie talerzy o siebie.
· dzwonki (cymbałki) ·
uderzanie kulką pałeczki lub jej trzonkiem w kolejne sztabki;
przeciąganie pałeczką po kolejnych sztabkach (glissando);
uderzanie pałeczką o drewniane obramowanie instrumentu.
Oprócz samodzielnego akompaniamentu perkusyjnego wykonywanego przez dzieci, nauczyciel sam gra na pianinie i flecie. W ćwiczeniach ruchowych możemy również łączyć akompaniament perkusyjny wykonywany przez dzieci z nagraniem magnetofonowym itp.
Wskazane jest, aby na lekcjach stosować do gry tzw. przedmioty akustyczne, które otaczają dziecko, np. ławka, ołówki, piórnik drewniany, metalowe przybory szkolne, liczydła. Opisane sposoby gry nie wyczerpują wszystkich możliwości wydobywania dźwięków. Pomysłowość dziecka w tym zakresie jest dużo większa i zawsze należy dawać jej okazję do ujawniania się.
Stosując zbiorowy akompaniament na instrumentach perkusyjnych należy zawsze dbać o to, by był on cichy. Głośna gra nie służy uwrażliwianiu dzieci na dźwięk.
W swoim programie przewiduję:
akompaniament samodzielnie wykonywany przez dzieci;
akompaniament nauczyciela do ćwiczeń ruchowych (pianino, flet);
łączenie akompaniamentu perkusyjnego granego przez dzieci i nagrania magnetofonowego.
Poruszanie się w ograniczonej przestrzeni
Przez ćwiczenia ruchowe możemy kształtować u dzieci umiejętność poruszania się w przestrzeni. W ćwiczeniach tych dziecko musi ocenić odległość, którą należy przebyć w określonym czasie wyznaczonym przez temat rytmiczny i rozplanować ruch równomiernie. W ten sposób dziecko zaczyna orientować się we wzajemnych ułożeniach przedmiotów w przestrzeni. Kształtuje się u niego poczucie odległości.
Ruch przy muzyce opiera się na podstawowych, naturalnych dla dziecka krokach jak marsz, bieg, podskoki, skoki i przeskoki. Stałe korygowanie postawy uczniów, zwracanie uwagi, aby podczas marszu czy biegu wysoko unosili kolana, a stopę zwieszali ku dołowi, plecy trzymali wyprostowane, a głowę lekko uniesioną, wytworzy nawyk właściwej postawy i estetycznego poruszania się. Osiągnięcie swobody i elastyczności ruchów jest podstawowym warunkiem podporządkowania się nakazom muzyki, a co za tym idzie pełnego jej przeżycia.
Oprócz w/w ruchów nogami można wymienić jeszcze: kroki w miejscu, w przód i tył, kołysanie z nogi na nogę, stanie na jednej nodze, wznoszenie na palcach
i opad, sprężynowanie kolan, wysuwanie nogi w przód i tył, obroty w miejscu, w prawo i w lewą stronę; przytupywanie. Poza tym występują ruchy głowy, skręty tułowia, gesty rąk. Poruszanie się w przestrzeni zawiera również elementy tańców i pląsów do piosenek.
Zajęcia przeprowadzane są w sali lekcyjnej lub na korytarzu (w zależności od potrzeby), jeden raz w tygodniu przez godzinę.
Treści programowe
Główne treści |
Zakres treści |
Cele |
Przypuszczalne osiągnięcia ucznia |
ŚPIEW I ĆWICZENIA MOWY |
· Piosenki dziecięce o tematyce przyrodniczej, świątecznej, sytuacyjnej (związanej z życiem dziecka
· Kanon dwugłosowy
· Pieśni ludowe
· Krótkie melodie |
|
|
Główne treści |
Zakres treści |
Cele |
Przypuszczalne osiągnięcia ucznia |
GRA NA INSTRUMEN-TACH |
· Akompaniament do piosenek i zabaw ruchowych
· Schematy rytmiczno-melodyczne
· Gra na flecie prostym C
|
2 3 4 cie na 4 4 4
|
|
RUCH Z MUZYKĄ |
· Układy ruchowe do piosenek i zabaw
|
|
|
Główne treści |
Zakres treści |
Cele |
Przypuszczalne osiągnięcia ucznia |
TWÓRCZOŚĆ MUZYCZNA I RUCHOWA |
· Improwizacje wokalne
· Improwizacje instrumentalne
· Improwizacje ruchowe
|
|
|
PERCEPCJA MUZYKI |
· Słuchanie utworów muzycznych
|
|
- potrafi wskazać zmianę tempa, dynamiki i nastroju podczas słuchania utworu. |
Utwory przeznaczone do percepcji słuchowej
P. Czajkowski - Taniec neapolitański z baletu „Jezioro łabędzie”
E. Grieg - W grocie króla gór z Suity „Peer Gynt” (obserwacja dynamiki,
ilustracyjności w muzyce)
D. Kabalewski - Galop (tempo, dynamika)
K. Kwiatkowski - Miniatury na altówkę i fortepian
W. Lutosławski - Pióreczko (sopran)
B. Mazurek - Sny dziecięce - Pociąg
B. Mazurek - Rozmowa zegarów (treść i nastrój)
B. Mazurek - W lodowej krainie (ilustracyjność w muzyce)
T. Mayzner - Żaby (bas)
Piosenki ludowe i kolędy Zespołu „Mazowsze”
Piosenki Zespołu Siostry Jeremiasza, Arki Noego, Natalii Kukulskiej
S. Prokofiew - Marsz
C. Saint - Seans - Karnawał zwierząt (ilustracyjność w muzyce)
The Magic of the Pan Flute (flet)
Agnieszka Zglińska Data 26.10.2007 r.
Szkoła Podstawowa nr 50
Czas: 2 godz.
Scenariusz zajęć umuzykalniających z elementami rytmiki w kl. II
Temat: O czym marzę? - muzyczne opowieści w oparciu o piosenkę pt.
„Co się ptakom śni?”
Zadania edukacyjne
pobudzanie dziecięcej wyobraźni i fantazji;
poznanie możliwości ilustracyjnych muzyki i przełożenie jej na środki plastycznego wyrazu;
zapoznanie ze słowami i melodią piosenki pt. „ Co się ptakom śni?”;
uwrażliwianie na sygnał muzyczny;
kształtowanie wyobrażeń słuchowych podczas percepcji utworu „W grocie króla gór” do inspiracji ruchowej.
Metody nauczania:
analityczno-percepcyjna,
problemowo - analityczna,
twórczej aktywności ruchowej
Formy:
śpiew, ruch przy muzyce, percepcja muzyki, gra na instrumentach
Środki dydaktyczne:
pianino, kompakt i płyta z nagraniem utworu E. Griega „W grocie króla gór” z suity „Peer Gynt”, zapis nutowy piosenki pt. „Co się ptakom śni?” (muz. Stanisław Marciniak, sł. Dorota Gellner), instrumenty perkusyjne
Przewidywane osiągnięcia ucznia:
potrafi zaśpiewać 1 zwrotkę i refren piosenki pt. „Co się ptakom śni?”;
określa nastrój, tempo, dynamikę utworu muzycznego;
umie przełożyć na plastyczne środki wyrazu wysłuchany utwór programowy;
reaguje właściwie na podany sygnał;
akompaniuje na instrumentach perkusyjnych do poznanej piosenki;
porusza się zgodnie z poleceniem nauczyciela;
wykonuje wszechstronne ruchy, które podpowiada mu wyobraźnia.
Przebieg zajęć:
Muzyczne powitanie
U.
Wi-tam was dzie-ci Wi-ta-my pa-nią
Nauczyciel gra na pianinie melodię w rytmie marsza, a następnie zmienia na rytm ósemkowy. Uczniowie maszerują i biegają rytmicznie po obwodzie koła.
Rozwiązanie zagadki jesiennej
Trochę siwa, trochę czarna,
Po podwórku skacze.
Śpiewaczka z niej bardzo marna,
Chce śpiewać, a kracze
(wrona)
· Dzieci pokazują ruchem jak wrona kracze, skacze, frunie stosując efekty dźwiękonaśladowcze, np. wrrrrrrona, wrrrr, frrrrr, skaczeczecze.
Poznanie piosenki pt. „Co się ptakom śni?”
Nauczyciel gra i śpiewa 2 razy piosenkę, a następnie puszcza ją z płyty kompaktowej.
- O czym ona opowiada?
- Jakie słowa zapamiętaliście?
- W jaki nastrój nas wprowadza?
- Jakie marzenia senne miała czarna wrona?
Nauka słów piosenki
- Powiedzcie wolno i cicho, na jednym oddechu
(wdech)
czarną nocą czarna wrona w czarnych piórach śpi.
(wdech)
czarną nocą śnią się wronie kolorowe sny itd.
- Powiedzcie coraz głośniej
(wdech)
czarną nocą czarnej kawce, co w kominie śpi itd.
Nauka melodii metodą ze słuchu
Śpiew piosenki przy akompaniamencie perkusyjnym wykonywanym przez uczniów.
Zabawa ruchowa - „Przebudzenie”
Dzieci zasypiają na dywanie. Przy pierwszych dźwiękach melodii budzą się, a następnie wstają i poruszają się w tempie usłyszanej muzyki (wolno, coraz szybciej).
Wysłuchiwanie utworu E. Griega „W grocie króla gór” z suity „Peer Gynt”
Słuchanie utworu muzycznego.
Rozmowa na temat nastroju, tempa, dynamiki i sposobu wykonania
Nauczyciel opowiada na temat treści programowych utworu: „Peer Gynt”, tytułowy bohater utworu, jako żeglarz przeżywa różne fantastyczne przygody. Pewnego dnia dociera do królestwa króla gór. Część, którą wysłuchamy mówi o tym, jak w górskiej pieczarze otaczają Peer Gynta złe i złośliwe trolle. Chcą go ukarać za to, że nie poślubił szkaradnej córki króla gór. Jak skończyła się ta przygoda - wymyślcie ją sami”.
Improwizacja ruchowa swojego wyobrażonego zakończenia (pantomima).
Wykonanie ilustracji plastycznej pastelą do utworu „W grocie króla gór”.
Przypomnienie piosenki pt. „Co się ptakom śni?” z akompaniamentem pianina i instrumentów perkusyjnych.
Podsumowanie twórczości plastycznej, ruchowej i muzycznej dzieci. Pochwalenie ich za pracę na zajęciach.
Muzyczne pożegnanie
Do-wi-dze-nia dzie-ci Do-wi-dze-nia pa-ni
Agnieszka Zglińska Data 17.12.2007 r.
Scenariusz zajęć umuzykalniających z elementami rytmiki w kl. II.
Temat: Zimową porą - wprowadzenie półnuty z kropką w oparciu o utwór
muzyczny J.S.Bacha - Aria na strunie g
Zadania edukacyjne:
rozwijanie aktywności muzyczno-ruchowej;
kształtowanie poczucia wysokości dźwięku podczas śpiewu;
poznanie utworu J.S.Bacha - Aria na strunie g
przypomnienie umiejętności gry na instrumentach perkusyjnych i czytania partytury;
wprowadzenie półnuty z kropką;
umiejętne współpracowanie w grupie;
reaguje na pauzę w muzyce;
Metody:
metoda aktywnej percepcji;
problemowo-odtwórcza;
odtwórczej aktywności ruchowej.
Formy:
· Śpiew, gra na instrumentach, ruch przy muzyce.
Środki dydaktyczne: graficzny zapis „partytury” na dużym arkuszu, instrumenty perkusyjne, flety proste, kolorowe patyczki rytmiczne, nagranie piosenki „Dzyń, dzyń, dzyń Mikołaju święty”, Aria - J.S.Bacha, pianino.
Przewidywanie osiągnięcia ucznia:
potrafi śpiewać i bawić się przy piosence „Dzyń, dzyń, dzyń Mikołaju święty”;
rozpoznaje półnutę z kropką;
gra na instrumentach perkusyjnych i flecie;
odczytuje symboliczny zapis partytury;
współpracuje w grupie;
dopasowuje rytm do usłyszanej melodii;
reaguje na pauzy w muzyce.
Przebieg zajęć:
Muzyczne powitanie
N. (janczarki) (klaskanie)
Wi-tam was Dzień do-bry
2. Nauczyciel gra melodię na pianinie w rytmie , uczniowie zaś podskakują unosząc wysoko kolana. Przy prawej nodze podnoszą lewą rękę do góry, a przy lewej nodze prawą rękę.
Przypomnienie piosenki pt. „Dzyń, dzyń, dzyń Mikołaju święty”.
Uczniowie śpiewają i poruszają się w rytm i melodię piosenki przy akompaniamencie z kasety.
Czytanie partytury do utworu J.S.Bacha - Aria
Pokażcie jak lecą śnieżynki.
Uczniowie przedstawiają całym ruchem ciała sposób opadania płatków śniegu.
Spróbujcie wyobrazić sobie wirujące śnieżynki podczas słuchania utworu J.S.Bacha - Aria;
Wybór instrumentów perkusyjnych, które pasowałyby do charakteru i nastroju utworu: (dzwonki, janczarki, trójkąty, tamburyna);
Pokazanie i objaśnienie sposobu zapisania partytury na dużym arkuszu;
Samodzielne próby nauki akompaniamentu rytmicznego z partytury;
Wykonanie gry instrumentalnej towarzyszącej utworu muzycznemu pod batutą dyrygenta
- tamburyn · duże znaki to
- trójkąt · małe znaki to
- dzwonki
- janczarki
Wprowadzenie półnuty z kropką
Podczas słuchania fragmentu Arii uczniowie wskazują na usłyszane wartości rytmiczne:
- liczymy na 1
- liczymy 1 i
- liczymy na 2
- liczymy na 3
Wartości nut, które liczymy na trzy to półnuta z kropką. Kropka określa przedłużenie nuty o połowę jej trwania.
Pokaz
Odszukanie patyczka muzycznego do
Dzieci zastanawiają się, ile patyczków ćwierćnutowych złoży się na półnutę z kropką wypowiadaną przez nauczyciela jako ta-a-a.
Powstaje układ patyczków:
Ta - a - a
Dzieci stwierdzają, że półnutę z kropką liczy się na trzy, bo składa się z trzech ćwierćnut.
Wyklaskiwanie i wypowiadanie sylab rytmicznych.
Zabawa ruchowa utrwalająca długość trwania półnuty z kropką.
Dzieci ustawione są w dwóch kołach. Środkowe koło ilustruje krokiem marszowym - ćwierćnuty, zaś zewnętrzne koło - półnuty z kropką - (robią krok na 1, a na 2,3 dostawiają drugą nogę).
Zapis nut w zeszycie i uzupełnienie rytmu brakującymi wartościami:
Gra na flecie prostym półnut z kropką na dźwięku „sol”, pozostałe wartości uderzają dzieci o ławkę.
Podsumowanie
Pożegnanie muzyczne
Do- wi - dze - nia
Ewaluacja
Ewaluację do zrealizowanego programu umuzykalniającego z elementami rytmiki zamierzam przeprowadzić w oparciu o test osiągnięć dla uczniów i własne spostrzeżenia - karty obserwacji nauczyciela
TEST OSIĄGNIĘĆ DLA UCZNIÓW klasy II
Po usłyszeniu dwóch dźwięków zaznacz strzałkami dźwięk wysoki i niski
- dźwięk wysoki
- dźwięk niski
Napisz wartość rytmiczną usłyszanych trzech dźwięków.
1. ........... 2. .......... 3. ...........
Po wysłuchaniu dwóch fragmentów utworów wokalnych (St. Moniuszko - „Prząśniczka”, D. Kabalewski - „Młunarz, chłopiec i osioł”) napisz rodzaj głosu ludzkiego
1 utwór -
2 utwór
Nazwij instrumenty muzyczne, których brzmienie usłyszysz (a) B. Pękiel - Taniec; b) P. Czajkowski - Taniec neapolitański; c) A. Honeger - Taniec kozy
a)
b)
c)
Podpisz nuty nazwami solmizacyjnymi:
Ułóż rytm w metrum 2/4 do słów:
„Chodzi czapla po desce, ryb się łowić jej nie chce”
Jakie zadania na zajęciach umuzykalniających najchętniej wykonywałeś /aś/?
(śpiew, gra na instrumentach, słuchanie muzyki, zabawy ruchowe, tworzenie rytmu, melodii itp.)
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
Których zadań chciałbyś, aby było więcej?
.........................................................................................................................
Co sprawiało ci trudności?
.........................................................................................................................
Co nowego wprowadziłbyś na zajęciach?
..........................................................................................................................
Czy chciałbyś nadal uczestniczyć w takich formach edukacji?
TAK ٱ NIE ٱ
KARTA OBSERWACJI dla nauczyciela
.................................................................................................................................
(imię i nazwisko)
Śpiewa poprawnie piosenki pod względem melodycznym
i rytmicznym 0 1 2 3
2. Śpiewa poprawnie wykonując jednocześnie akompaniament 0 1 2 3
3. Śpiewa kanon 2-głosowy 0 1 2 3
4. Zna zabawy i pieśni ludowe 0 1 2 3
5. Poprawnie wokalizuje zapisane melodie stosując nazwy
solmizacyjne 0 1 2 3
Gra akompaniament rytmiczny podany przez
Nauczyciela 0 1 2 3
7. Gra na flecie prostym krótką melodię 0 1 2 3
8. Wykonuje liczne ruchy do podanej zabawy przy piosence 0 1 2 3
9. Tworzy własną melodię do podanego rytmu 0 1 2 3
10. Tworzy własną melodię do podanych słów 0 1 2 3
Tworzy motywy rytmiczne i wykonuje je
na instrumentach perkusyjnych 0 1 2 3
12. Improwizuje ruchem do muzyki 0 1 2 3
13. W zabawach ruchowych starannie wykonuje polecenie
nauczyciela 0 1 2 3
14.Właściwie współpracuje w grupie 0 1 2 3
15. Z życzliwością odnosi się do nauczyciela i kolegów 0 1 2 3
Bibliografia
Burowska Z., Karpała B., Navoral B., Wilk A.: So, mi, la - ćwiczenia muzyczne w klasach I-III, WSiP, Warszawa 1993
Burowska Z.: Słuchanie i tworzenie muzyki w szkole, WSiP, Warszawa 1980
Banasiewicz A., Sipska E.: Przewodnik metodyczny do elementarza muzycznego dla klasy I, WSiP, Warszawa 1993
Cieślik-Klauza J.: Kto ma uszy do słuchania czyli jak wychowywać przez sztukę, /w:/ Biuletyn Klubu Nauczyciela, WSiP, Warszawa, nr 2, 2007
Dasiewicz-Tobiasz A., Kępska A.: Rytmika w klasach I-III, WSiP,
Warszawa 1981
Gloton R., Clero C.: Twórcza aktywność dziecka, WSiP, Warszawa 1985
Jędrychowska A.: Znaczenie rytmiki w rozwoju dziecka... /w:/ Wychowanie
Muzyczne w Szkole, nr 5, 1987
Kacperska J., Wójcik T.: Przewodnik metodyczny do muzyki w kl. II,
Wyd. MAC, Kielce 1999
Kaczurbina M., Gorzechowska J.: Mało nas, mało nas ..., Nasza
Księgarnia, 1988
Klöppel R., Vliex S.: Rytmika w wychowaniu i terapii, WSiP, Warszawa 1985
Lewandowska K.: Rozwój zdolności muzycznych, WSiP, Warszawa 1978
Lipska E., Przychodzińska M.: Muzyka w nauczaniu początkowym,
WSiP, Warszawa 1991
Malko D.: Metodyka wychowania muzycznego w przedszkolu, WSiP,
Warszawa 1990
Sacher W.: Wczesnoszkolna edukacja muzyczna, Oficyna Wydawnicza
„Impuls”, Kraków 1997
Skibińska-Czechowicz I., Drzał E.: Piosenki w nauczaniu zintegrowanym,
Harmonia, Gdańsk 2000
Skowrońska-Lebecka E.: Dźwięk i gest, ŻAK, Warszawa 1995
Stasińska K.: 120 lekcji muzyki w klasach I-III, WSiP, Warszawa 2005
Wierszyłowski J.: Psychologia muzyki, PWN, Warszawa 1979
Wójcik T., Misior-Was A.: Sztuka - plastyka - muzyka. Program nauczania
plastyki i muzyki w klasach 4-6, Wyd. MAC, Kielce 2000
1
2