Opactwo w Cluny

Opactwo w Cluny

Wschodnie skrzydło opactwa, w głębi widoczne wieże

zachowanej części transeptu kościoła

Założone w 910 roku benedyktyńskie opactwo w Cluny

było domem macierzystym kongregacji Cluny (czasem

nazywanej zakonem kluniackim). Był to największy

klasztor, jaki kiedykolwiek zbudowano w Europie

Zachodniej. Stanowił centrum myśli politycznej, oparcie

dla idei wypraw krzyżowych i hiszpańskiej rekonkwisty.

Historia

Fundacja klasztoru

Opactwo zostało założone 11 września 910 r. przez

księcia Akwitanii Wilhelma Pobożnego. Wilhelm nadał

klasztorowi w Cluny przywilej uwalniający

benedyktynów od wszystkich przyszłych zobowiązań

wobec władcy i jego rodziny innych niż modlitwa.

Wprawdzie Wilhelm mianował pierwszego opata, ale

równocześnie nadał opactwu przywilej nominacji

kolejnych opatów. Oba te przywileje uwalniały klasztor

od wszelkich powiązań z władzą świecką. Opactwo

zostało podporządkowane bezpośrednio papieżowi.

W X w. taka wolność od wpływów świeckich była ewenementem, jako że był to szczytowy okres dominacji

Cesarstwa nad Papiestwem. Normą była symonia i zwierzchność władzy świeckiej nad majątkami kościelnymi. Za

postępującą feudalizacją Kościoła następował rozkład moralny - duchowni zajmowali się przede wszystkim

zarządzaniem swoimi dobrami zamiast duszpasterstwem. Częste były nawet odstępstwa od reguły celibatu

(nikolaizm), bowiem duchowni woleli przekazywać swoje dobra w ręce dzieci, niż je porzucać.

W tej sytuacji wprowadzona w klasztorze w Cluny surowa reguła narzucająca "wieczną modlitwę" (łac. laus

perennis) trafiła w potrzebę odnowy religijnej i stała się bardzo popularna. Jednak z uwagi na to, że praktyki

liturgiczne (np. 215 psalmów na dzień w miejsce 37 psalmów nakazanych przez św. Benedykta) pochłaniały

mnichom większość czasu, tradycyjny benedyktyński model klasztoru jako rolniczo samowystarczalnej jednostki,

której każdy mieszkaniec oprócz modlitwy musiał wykonywać pracę fizyczną musiał ulec zmianie. Obowiązek

pracy fizycznej przypadł więc w udziale nowicjuszom.

Struktura zgromadzenia

Klasztory benedyktyńskie w swej pierwotnej formie były od siebie całkowicie niezależne, tworząc swoistą więź

jedynie przez podległość tej samej regule zakonnej. Dzięki popularności swojej reguły, klasztor w Cluny zaczął

wkrótce zakładać zgromadzenia podległe i przyciągać do siebie inne klasztory benedyktyńskie. Jednak w

przeciwieństwie do luźno powiązanych ze sobą do tej pory zgromadzeń, klasztory kluniackie były ściśle

podporządkowane domowi macierzystemu w Cluny, tworząc swoisty system feudalny.

Cluny stworzyło dużą kongregację, w której administratorzy podległych klasztorów służyli jako zastępcy opata

Cluny i byli przed nim odpowiedzialni. Przeorowie, jak ich nazywano, byli mianowani przez opata i spotykali się w

Cluny raz na rok, aby omówić sprawy administracyjne i złożyć sprawozdania. Opat zresztą nie ograniczał się tylko

do mianowania przeorów - jego sankcji wymagało obsadzenie każdego stanowiska w podległych klasztorach, które

Opactwo w Cluny

zresztą w ramach sprawowania funkcji rokrocznie objeżdżał.

W szczytowym okresie potęgi opactwa, w XII wieku, posiadało ono, według różnych źródeł, od 800 do 1200

klasztorów podległych. W całej kongregacji kluniackiej żyło wtedy jakieś 20 000 mnichów.

Wpływ na świat chrześcijański

Opactwo w Cluny szybko stało się autorytetem w Kościele i zarzewiem jego reformy, zwanej kluniacką (a w

Niemczech od nazwy podległego klasztoru w Hirsau - hirsaugijską). Reguła nastawiona na posługę religijną była

tylko jednym z jej składników służącym odnowie moralnej kleru. Mnisi z Cluny postulowali również odejście od

praktyk symonii, inwestytury na dobrach kościelnych należnej władzy świeckiej oraz od nikolaizmu.

Cesarstwo oczywiście nie było zbyt chętne do wyrzekania się wpływu na Kościół, a nikolaizm uważało za

nieszkodliwą fanaberię duchownych, jednak w teorii popierało reformę, głównie przez wzgląd na niskie poważanie,

jakim cieszył się zepsuty kler. Władza świecka niewiele jednak czyniła, by wspomóc wdrażanie działań

naprawczych.

Sytuacja uległa zmianie dopiero, kiedy w 1048 Cesarz Henryk III ustanowił papieżem Leona IX, który będąc

zaufanym Cesarza, sprzyjał sekretnie środowiskom zbliżonym do Cluny. Papież ten wykorzystał swoje dobre relacje

z dworem cesarskim, by podnieść prestiż Kościoła, dzięki czemu jego następcy mogli wyzwolić się spod dominacji

świeckiej.

Z Cluny pochodził co najmniej jeden papież Urban II. Dwaj inni, Papież Grzegorz VII i Paschalis II, byli członkami

kongregacji kluniackiej, choć nie jest pewne czy byli mnichami w samym Cluny. Do najbardziej zasłużonych

opatów należeli: Bernon (919 -927), św. Odo (927-942 ), Maiolus (964-994 ), św. Odilon (994-1049), św. Hugon

(1049 -1109), Piotr Czcigodny (1122 -1156).

Opactwo w Cluny

Utrata znaczenia i likwidacja klasztoru

W XII wieku Cluny powoli zaczynało tracić znaczenie na rzecz nowych zgromadzeń zakonnych: cystersów i

kanoników regularnych.

W 1562 klasztor został splądrowany przez Hugenotów. W 1790, podczas rewolucji francuskiej opactwo zamknięto,

a w 1811 wraz z kościołem prawie w całości rozebrano.

Architektura Cluny

Plan opactwa według Dictionnaire raisonné de

l'architecture française du XIe au XVIe siècle

Viollet-le-Duca, 1856

Pierwszy klasztor, nazywany Cluny I, został konsekrowany w 927 r.

Szybko okazał się zbyt mały. Już ok. 955 późniejszy Mayeul rozpoczął

budowę nowego kościoła, który poświęcono w 981, chociaż prace

związane z budową nowego klasztoru trwały do ok. 1045. Na początku

XI wieku kościół przykryto sklepieniem kolebkowym a od zachodu

zbudowano znacznych rozmiarów narteks. Wschodnia część kościoła

posiadała wydłużone prezbiterium zakończone apsydą. Po jego obu

stronach umieszczono krótsze od niego prostokątne pomieszczenia

połączone z prezbiterium potrójnymi arkadami. Od strony wschodniej

zamykały je niewielkie kaplice zakończone półkolistymi apsydami.

Pomieszczenia utworzyły obejście pozwalające na odbywanie procesji.

Do ich dłuższych boków, od strony zewnętrznej, przylegały kolejne

kaplice dostępne z obejścia i transeptu. Schodkowy układ pomieszczeń

kończyły niewielkie apsydy otwarte do boku transeptu. Rozwiązanie to

było często powielane w kościołach romańskich a wschodnia część

kościoła stałą się jego najważniejszym elementem. W końcowym

etapie budowy Cluny II wirydarz został otoczony krużgankami.

Szybko powiększająca się społeczność Cluny wymagała coraz

większych budynków. Trzeci z kolei i ostatni kościół w Cluny, budowany w latach 1088-1135 z inicjatywy opata

Hugona, był największym kościołem w Europie przed budową bazyliki św. Piotra w Rzymie. Kampania budowlana

była finansowana przez Ferdynanda I Wielkiego, króla Kastylii i Leon, między 1053 i 1065 i przez Alfonsa VI. O

rozmachu podjętych prac świadczy tempo ich przeprowadzenia. W 1095 papież Urban II konsekrował pięć ołtarzy w

obejściu nowego prezbiterium, w 1100 ukończono dwie nawy poprzeczne, sklepienia powstały przed 1121 a w 1130

papież Innocenty II poświęcił kościół i klasztor. W plan zbudowanego na północ od wcześniejszego kościoła

włączono fragmenty Cluny II.

Kościół w Cluny był wielką, 5-nawową bazyliką z dwoma transeptami i prezbiterium z ambitem i kaplicami

promienistymi. Nad ramionami transeptu zachodniego, a także nad jego skrzyżowaniem z nawą główną wznosiły się

wieże. Od zachodu znajdował się 5-przęsłowy narteks poprzedzony wieżami. Niektóre elementy architektury

kościoła zapowiadały już styl gotycki (nawa główna sklepiona ostrołukową kolebką, ostrołukowe były również

arkady międzynawowe; około 1130 roku po zawaleniu się sklepień dodano łuki przyporowe przy nawie głównej). O

wielkości budowli daje pojęcie zachowane jedno ramię transeptu z wieżą. Całkowita długość kościoła sięgała ok.

190,0 m a szerokość korpusu 40,0 m. Wnętrze było bogato dekorowane - zachowało się kilka kapiteli z dekoracją

figuralną (m.in. personifikacje tonów muzycznych chorału gregoriańskiego), będących arcydziełami rzeźby

romańskiej. Głównym architektem Cluny III był zakonnik Gunzo a jego pomocnikiem Hèzelon (Gunzo był

muzykiem a Hèzelon nazywany był matematykiem). Kościół ten wywarł ogromny wpływ na architekturę romańską,

szczególnie w Burgundii (Paray-le-Monial, Autun) i w Niemczech.

Opactwo w Cluny

Linki zewnętrzne

Universität Münster. Institut für Frühmittelalterforschung - Die Urkunden des Klosters Cluny

[1]

(

niem.

)

Przypisy

[1] http:/

Źródła i autorzy artykułu

Źródła i autorzy artykułu

Opactwo w Cluny Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=23301741 Autorzy: 4C, Alfons6669, Bogitor, Bulwersator, CarlosPn, Fjl, Forseti, Gładka, Histmag, Kpjas, LukKot,
Marcin990, Mathiasrex, Pko, Qurqa, Radomil, Shaqspeare, Skotos, Togo, Ziel, 10 anonimowych edycji

Źródła, licencje i autorzy grafik

Plik:Cluny-Abtei-Ostfluegel-mtob.jpg Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Cluny-Abtei-Ostfluegel-mtob.jpg Licencja: GNU Free Documentation License Autorzy: Bibi
Saint-Pol, Breeze, Forseti, Leipnizkeks, Liesel, Matt314, Olivier2, Ronaldino, Thuresson, Wst

Plik:Plan.abbaye.Cluny.png Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Plan.abbaye.Cluny.png Licencja: nieznany Autorzy: Bibi Saint-Pol, Buzz, Olivier2, TomAlt

Licencja

Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported
http:/

Document Outline

Opactwo w Cluny
Licencja