1
ĆWICZENIE NR 1
Wybrane zagadnienia teoretyczne
OSCYLOSKOPY CYFROWE
Oscyloskop cyfrowy jest to elektroniczny przyrząd pomiarowy służący do wizualnej obserwacji, pomiarów i
rejestracji sygnałów napięciowych. Oscyloskop cyfrowy umożliwia również wykonywanie działań matemetycznych na
obserwowanych sygnałach (np. uśrednianie, sumowanie i odejmowanie sygnałów a także całkowanie, różniczkowanie,
często obliczanie FFT).
Zasada działania oscyloskopu cyfrowego polega na przetworzeniu badanego sygnału napięciowego u(t) na zbiór n–
bitowych liczb, odpowiadających wartościom chwilowym napięcia, pobieranym w ściśle określonych momentach czasu.
Zbiór ten jest zapamiętany w pamięci cyfrowej o pojemności m
n bitów. Następnie, za pomocą przetwornika C/A,
zapisane w pamięci liczby są przetworzone na napięcie schodkowe u(i
t). Napięcie to aproksymuje napięcie badane u(t).
Podstawowe parametry użytkowe oscyloskopu cyfrowego są takie same jak oscyloskopu analogowego.
Budowa i działanie oscyloskopu cyfrowego
Uproszczoną budowę oscyloskopu cyfrowego przedstawia schemat funkcjonalny pokazany na rys. 1.
Pracę oscyloskopu można podzielić na dwa etapy: zbieranie informacji pomiarowej i odtworzenie badanego sygnału.
1º Zbieranie informacji pomiarowej (rys. 2)
Sygnał badany u(t) po wzmocnieniu lub stłumieniu w układach wejściowych zostaje podany na przetwornik
próbkująco–pamiętający (S&H). Na wyjściu przetwornika S&H otrzymywany jest sygnał schodkowy. Wartość napięcia
i-tego schodka jest równa napięciu chwilowemu u(t
i
). Wartość ta utrzymuje się do przyjścia następnego impulsu
próbkującego. W tym czasie (
t = t
i+1
– t
i
) przetwornik analogowo – cyfrowy ( A/C ) przetwarza napięcie u(t
i
) na sygnał
cyfrowy wyrażony w odpowiednim kodzie. Sygnały cyfrowe z wyjścia przetwornika A/C zapisywane są jako kolejne n –
bitowe słowa pamięci cyfrowej RAM. Każde słowo zawiera informację o wartości chwilowej napiecia badanego. W
pamięci o pojemności m – słów zapisana jest informacja o m próbkach badanego sygnału. Po wypełnieniu wszystkich
komórek pamięci są dwie możliwości dalszej pracy oscyloskopu.
a) Sygnały pomiarowe z wyjścia przetwornika A/C są wpisywane w odpowiednie miejsca pamięci wymazując
poprzednie wartości. Ten rodzaj pracy nazywany jest pracą aktywną (active trace – obraz aktywny) i stosowany jest przy
obserwacji sygnałów powtarzalnych (np. okresowych).
b) Wartości kolejnych próbek z wyjścia przetwornika A/C nie są wpisywane do pamięci. Informacje o badanym sygnale
raz zapisane w pamięci są w niej zamrożone i mogą być przechowywane dowolnie długo (do wyłączenia zasilania). Ten
rodzaj pracy nazywany jest pracą z zamrożeniem (stored trace) i stosowany jest przy badaniu sygnałów jednokrotnych.
WE Y
X
Y
Cyfrowa
podstawa
czasu
Układ
zobrazowania
Układ
interpolacji
Przetwornik
C / A
Pamięć
cyfrowa
m
n
Przetwornik
S
H
Przetwornik
A / C
Układy
wejściowe
UKŁAD STERUJĄCY (
P )
Układ
wyzwalania
Rys. 1. Uproszczony schemat funkcjonalny oscyloskopu cyfrowego
2
Po
zio
m
y
k
wan
to
wan
ia
b
n-1
Sło
wa
n
-
b
ito
we
1 2 ..................... i ............................................. m
m – słów
t
t
t
t
t
t
t
t
u
S
H
u
Y
u
s
T
s
b
0
b
1
b
2
Rys. 2. Pierwszy etap pracy oscyloskopu cyfrowego – zbieranie danych
3
m
11
--
--
--
11
Liczba zapisana w kodzie cyfrowym (adres pamięci)
T
ster.
u
ster.
u(k
t)
i
0
00
--
--
--
00
Rys. 3. Drugi etap pracy oscyloskopu cyfrowego – odtworzenie badanego sygnału (oscylogram)
u
p.czasu
start
0101
--
01
- - - - - - -
-
- - - - - - - - -
4
2
Odtworzenie badanego sygnału (rys. 3)
Sygnały cyfrowe zapamiętane w pamięci cyfrowej są wykorzystane do odtworzenia badanego napięcia.
Układ sterujący generuje napięcie szpilkowe o częstotliwości f
ster
. Napięcie to steruje pracą przetwornika C/A oraz
generatorem cyfrowej podstawy czasu. W takt sygnału sterującego kolejne słowa z pamięci cyfrowej podawane są na
wejście przetwornika C/A.
Na wyjściu tego przetwornika otrzymywane jest napięcie schodkowe aproksymujące sygnał badany. Podawane jest
ono przez układ interpolacji na wejście Y układu zobrazowania. Na wejście X podawane jest napięcie cyfrowej podstawy
czasu. Jest to napięcie schodkowe o parametrach czasowych zależnych od parametrów generatora sterującego.
Konstrukcję graficzną oscylogramu przedstawiono na rys. 4. Otrzymany oscylogram składa się z punktów.
Zastosowanie układu interpolacji powoduje, że widoczny na ekranie oscylogram jest ciągły. Najczęściej punkty łączone
są odcinkami prostymi – jest to interpolacja liniowa.
Zadania stawiane poszczególnym podzespołom oscyloskopu cyfrowego.
1
Układy wejściowe
Zadaniem układów wejściowych jest zapewnienie odpowiedniej impedancji wejściowej (R
we
i C
we
) oraz
dopasowania poziomu napięcia wejściowego do wartości pozwalającej na poprawną pracę następnych stopni. Układy
wejściowe zbudowane są ze wzmacniaczy pomiarowych i dzielników napięcia umożliwiających regulację współczynnika
odchylania D
Y
. Sterowanie pracą układu wejściowego może odbywać się ręcznie (z płyty czołowej przyrządu) lub
automatycznie.
2
Przetwornik próbkująco–pamiętający (S
H – sample and hold)
Operacja próbkowania polega na przetworzeniu sygnału ciągłego w czasie na sygnał dyskretny w czasie.
Przetwornik próbkujący (rys. 5) przetwarza napięcie ciągłe u(t) na ciąg próbek.
Są to bardzo krótkie impulsy o amplitudach U
ms
równym wartościom chwilowym napięcia badanego U
msi
= u(i
t).
Amplituda impulsu na wyjściu przetwornika próbkującego zawiera informację o wartości chwilowej badanego napięcia,
natomiast obwiednia próbek odtwarza jego kształt.
u
p.czasu
u
Y
Oscylogram złożony z
kropek
Rys. 4. Konstrukcja graficzna oscylogramu
u
s
u
w
y
u
w
e
Przetwornik
próbkujący
Rys.5. Schematyczne przedstawienie
przetwornika próbkującego
5
Przetwornik S
H tym się różni od przetwornika próbkującego, że utrzymuje (zapamiętuje) wartość próbki do
przyjścia następnego impulsu próbkującego. W tym czasie (
t) przetwornik A/C przetwarza wartość analogową próbki
na sygnał cyfrowy. Na wyjściu przetwornika próbkująco–pamiętającego otrzymywane jest napięcie schodkowe (rys
2.27).
W oscyloskopach cyfrowych stosuje się najczęściej dwa sposoby próbkowania: próbkowanie w czasie
rzeczywistym i próbkowanie przypadkowe wielokrotne. Stosowane bywają również inne sposoby próbkowania jak np.:
- próbkowanie sekwencyjno – koherentne;
- próbkowanie sekwencyjno – przypadkowe;
- próbkowanie ze zmienną częstotliwością.
Poniżej przedstawiono wykresy czasowe dla kilku wybranych sposobów próbkowania.
Zasadę próbkowania w czasie rzeczywistym przedstawiono na rysunku 6. Napięcie badane jest próbkowane ze stałą
częstotliwością fs. Na wyjściu przetwornika otrzymany jest sygnał dyskretny.
Aby sygnał ten zawierał wszystkie informacje o badanym napięciu musi być spełnione twierdzenie o próbkowaniu,
a to powoduje, że wymagana częstotliwość próbkowania może być bardzo duża. Powyższa metoda jest stosowana przy
obserwacji dowolnych sygnałów, ale jest konieczna przy badaniu sygnałów jednokrotnych.
Przy obserwacji sygnałów powtarzalnych (np. okresowych) stosuje się próbkowanie przypadkowe wielokrotne
rys.7. Sygnał próbkujący u
s
(t) (generowany przez generator zegarowy) nie jest zsynchronizowany z sygnałem badanym
u
we
(t). W czasie jednego okresu napięcia badanego może być pobranych kilka próbek. Próbki te są rozłożone
przypadkowo na osi czasu. Do ich prawidłowego rozmieszczenia służy impuls wyzwalający. Ten sposób próbkowania
pozornie zmniejsza częstotliwość sygnału badanego.
Rys. 6. Próbkowanie w czasie rzeczywistym
t
t
T
s
u
wy
u
s
u
we
t
Impulsy
wyzwalające
t
u
we
Zmiana skali
czasu
t’
t
t
Rys. 7. Próbkowanie przypadkowe wielokrotne
Impuls
wyzwalający
T
s
u
s
Złożenie
u
wy
1
2
4
3
5
t
6
Inną metodą próbkowania zmniejszającą częstotliwość sygnału jest próbkowanie sekwencyjno – koherentne.
Zasadę tej metody przedstawiono na rys. 8. W czasie jednego okresu (lub wielokrotności okresu) badanego napięcia
pobierana jest tylko jedna próbka w ściśle określonej chwili czasu. Ta metoda stosowana jest głównie w analogowych
oscyloskopach próbkujących (stroboskopowych).
3
Przetwornik analogowo – cyfrowy (A/C; ADC)
Zadaniem przetwornika A/C jest przetworzenie wartości analogowej poszczególnych próbek na sygnał cyfrowy. Na
wyjściu przetwornika A/C otrzymuje się ciąg liczb zapisanych w odpowiednim kodzie (rys.2). Ze względu na dużą
częstotliwość próbkowania, przetworniki A/C stosowane w oscyloskopach cyfrowych muszą się charakteryzować dużą
szybkością przetwarzania. Z tego względu stosowane są głównie przetworniki A/C o bezpośrednim porównaniu
równoległe (typu „flash”). Zasada działania tych przetworników polega na jednoczesnym porównaniu napięcia
przetwarzanego ze wszystkimi (2
n
– 1) poziomami kwantowania.
4
Pamięć cyfrowa
Podstawowa pamięć oscyloskopu cyfrowego jest pamięcią szybką o dostępie bezpośrednim typu RAM. Wielkość
pamięci „m”, określana jako długość rekordu lub rekord zapisu, podawana jest w kilosłowach lub kilobajtach.
Najczęściej spotykane długości rekordów: 1 ÷ 4 kilosłów. Maksymalna wielkość pamięci odnosi się do pracy
jednokanałowej oscyloskopu. Przy pracy wielokanałowej pamięć jest dzielona równomiernie na poszczególne kanały.
5
Przetwornik cyfrowo – analogowy (C/A, DAC)
Zadaniem przetwornika C/A jest przetworzenie sygnałów cyfrowych, podawanych z pamięci cyfrowej, na ciągłe w
czasie napięcie schodkowe (rys.3). Przetwornik sterowany jest sygnałami z układu sterującego, wobec tego jego
szybkość przetwarzania może być mniejsza niż szybkość przetwarzania przetwornika A/C. Długość słowa wejściowego
musi być nie mniejsza niż długość słowa z wyjścia pamięci.
6
Układ interpolacji (generator wektorowy)
Obraz otrzymany na ekranie oscyloskopu cyfrowego złożony jest z punktów (rys.3). W pewnych przypadkach może
to spowodować błędną interpretację oscylogramu. Dlatego budowane są specjalne układy elektroniczne (generatory
wektorowe) łączące kolejne punkty oscylogramu odcinkami prostymi. Jest to tzw. interpolacja liniowa, najczęściej
stosowana w oscyloskopach cyfrowych.
7
Układ wyzwalania
Zadaniem układu wyzwalania jest generacja impulsów zsynchronizowanych z sygnałem badanym (wewnętrznym)
lub zewnętrznym i doprowadzenie ich do układu sterującego. Impuls wyzwalający jest punktem odniesienia do ustalenia
położenia próbek na osi czasu a także określa chwilę zamrożenia informacji w pamięci oscyloskopu. Chwila ta jest
możliwa do regulacji. Umożliwia to obserwację badanego przebiegu przed wyzwoleniem (pre – trigger) lub po
wyzwoleniu (post – trigger).
T
s
= T
x
+
t
Rys. 8. Próbkowanie sekwencyjno – koherentne
u
wy
t’
i
= n
t
i
n
t
t
x
T
x
u
we
u
s
t
t
t
7
8
Cyfrowa podstawa czasu
Układ cyfrowej podstawy czasu ma za zadanie generację napięcia schodkowego (narastającego skokowo). Napięcie
to podawane jest na wejście X układu zobrazowania w celu rozciągnięcia oscylogramu w poziomie. Na rysunku 9
przedstawiono przykładowy układ generatora cyfrowej podstawy czasu.
Działanie układu jest następujące. Ciąg impulsów z generatora kwarcowego (o dużej stabilności częstotliwości)
podawany jest na wejście licznika o pojemności 2
9
(jest to często stosowana w oscyloskopach cyfrowych ilość poziomów
napięcia podstawy czasu, odpowiada to rekordowi zobrazowania „m
1
”). Sygnał cyfrowy z wyjścia licznika przetwarzany
jest w przetworniku C/A na napięcie schodkowe. Impuls sterujący (z układu sterującego) określa chwilę rozpoczęcia
cyklu pracy generatora.
9
Układ sterujący
Zadaniem tego układu jest sterowanie pracą wszystkich bloków oscyloskopu. Układ sterujący zbudowany jest w
oparciu o system mikroprocesorowy. Dzięki temu oscyloskopy cyfrowe mają możliwość przeprowadzenia
automatycznych pomiarów parametrów czasowych i napięciowych badanych sygnałów. Ponadto układ umożliwia
wykonywanie różnych operacji matematycznych na tych sygnałach. Wyniki pomiarów i obliczeń przedstawiane są na
ekranie w postaci alfanumerycznej.
10
Układ zobrazowania
Jest to końcowy przetwornik oscyloskopu umożliwiający wizualną obserwację badanych sygnałów. W
oscyloskopach analogowo – cyfrowych stosowane są klasyczne lampy oscyloskopowe (CRT). Oscyloskopy cyfrowe
wyposażone są w lampy oscyloskopowe rastrowe, w których każdy i-ty punkt ekranu (piksel) ma przypisany adres
(X
i
;Y
i
). Innym układem zobrazowania przebiegów są ekrany. Obecnie w oscyloskopach cyfrowych stosowane są głównie
ekrany ciekłokrystaliczne (monochromatyczne lub kolorowe). Na rys.10 przedstawiony jest widok ekranu typowego
oscyloskopu cyfrowego.
9 – bitowe wyjście
licznika
Impuls sterujący
Wyjście cyfrowej
podstawy czasu
Wejście
impulsów
zegarowych
Licznik
o pojemności
2
9
Przetwornik
C/A
Rys.9. Przykład budowy cyfrowego generatora podstawy czasu
Pola informacji
alfanumerycznej
Rys. 10. Przykładowy widok ekranu
Siatka projekcyjna 10×8
[dz]
8
Podstawowe parametry i własności charakterystyczne dla oscyloskopów cyfrowych
1º Częstotliwość próbkowania f
s
Parametr ten charakteryzuje pasmo częstotliwości oscyloskopu cyfrowego. Rozróżnia się pasmo częstotliwości dla
sygnałów jednokrotnych i powtarzalnych (np. okresowych). Jest to związane ze sposobem próbkowania.
Maksymalna częstotliwość próbkowania f
s max
określa maksymalne pasmo częstotliwości przy badaniu sygnałów
jednokrotnych. Zgodnie z twierdzeniem o próbkowaniu, maksymalne pasmo przenoszenia oscyloskopu cyfrowego
f max
osc. cyfr.
½
f
s max
.
Gdzie:
f max osc. cyfr.
= f
max
;
f
max
– maksymalna częstotliwość występująca w widmie sygnału badanego.
W rzeczywistości częstotliwość próbkowania a więc i pasmo przenoszenia oscyloskopu cyfrowego dla sygnałów
jednokrotnych jest zmienne i zależy od współczynnika czasu D
t
.
Przykład:
a)
D
t
= 1 [
s/dz];
m
1
= 500 [Sa] (rekord zobrazowania);
l
X
= 10 [dz] (długość osi X);
s
MS
dz
dz
s
Sa
f
s
50
10
1
500
f
osc.
= ½
f
s
= 25 MHz
b)
D
t
= 1 [ms/dz];
m
1
= 500 [Sa] (rekord zobrazowania),
l
X
= 10 [dz] (długość osi X),
s
kS
dz
dz
ms
Sa
f
s
50
10
1
500
f
osc.
= ½
f
s
= 25 kHz
2º Rozdzielczość pionowa i pozioma
Rozdzielczość (lub zdolność rozdzielcza) oscyloskopu cyfrowego jest to stosunek odległości dwóch najbliższych
punktów do dwóch najdalszych (rys. 11).
Rozdzielczość charakteryzuje dokładność odtworzenia kształtu badanego napięcia. Im większa rozdzielczość
(mniejsza wartość b/a) tym dokładniejsze odtworzenia kształtu badanego sygnału. Rozróżnia się rozdzielczość pionową i
poziomą oscyloskopu.
Rys. 11. Rozdzielczość oscyloskopu cyfrowego,
- a
X
, a
Y
– maksymalne odległości między punktami,
- b
X
,
b
Y
– minimalne odległości między punktami
Rozdzielczość pionowa
b
Y
/a
Y
b
Y
a
Y
Rozdzielczość pozioma
b
X
/a
X
b
X
a
X
9
Rozdzielczość pionowa zależy od długości słowa „n” i określa na ile poziomów został podzielony zakres napięcia. W
oscyloskopach cyfrowych najczęściej stosowane są słowa 8–bitowe (n = 8). Odpowiada to rozdzielczości ~ 0,4 %.
Rozdzielczość pozioma zależy od ilości próbek (słów n – bitowych), które mieszczą się na ekranie. W praktyce jest to
~1000 (2
10
) lub ~500 (2
9
) słów. Odpowiada to rozdzielczości ~ 0,1 % lub ~ 0,2 %.
3º Długość rekordu (wielkość pamięci)
Długość rekordu lub rekord zapisu (record lenght) określa jednorazową porcję informacji o badanym przebiegu,
która może być zapisana w pamięci oscyloskopu. W pamięci o pojemności m – słów można zapisać m liczb n –
bitowych. Liczba „m” jest długością rekordu.
Dodatkowo rozróżnia się rekord zobrazowania „m
1
” lub „m
z
”. Jest to ilość informacji o badanym przebiegu, która jest
zobrazowana na ekranie. Obowiązuje zależność m
1
m. Najczęściej spotykane wartości rekordów: m – od 1
4 kilosłów
oraz m
1
– 500 słów.
4
Możliwości pomiarowe oscyloskopów cyfrowych
a) Pomiary automatyczne
Oscyloskopy cyfrowe umożliwiają automatyczne pomiary podstawowych parametrów czasowych i napięciowych
badanych sygnałów. Najczęściej są to pomiary wartości międzyszczytowej napięcia U
pp
, wartości średniej (najczęściej
całego rekordu) U
śr.
(U
avg
), wartości skutecznej napięcia U (U
rms
), okresu T i częstotliwości f. Niektóre oscyloskopy mają
rozszerzoną listę możliwości pomiarowych.
b) Pomiary z wykorzystaniem kursorów
Kursory pomiarowe są najczęściej przedstawiane w postaci poziomych i pionowych linii przerywanych (rys. 12).
Położenie kursorów jest regulowane pokrętłami umieszczonymi na płycie czołowej oscyloskopu. Wartości
poszczególnych kursorów i ich różnice (rys. 12) są pokazane na ekranie w polu informacji alfanumerycznej.
Dokładność pomiaru napięcia (metodami a i b) jest zbliżona do dokładności pomiaru napięcia w oscyloskopach
analogowych (~1,5%). Natomiast pomiary parametrów czasowych są wykonywane z dużą dokładnością (~ 10
-4
). Jest to
spowodowane sposobem otrzymywania podstawy czasu.
c) Inne metody pomiarowe
W oscyloskopach cyfrowych można wykorzystać do pomiarów czasu i napięcia przesuwy poziome i pionowe.
Przesunięcie oscylogramu w pionie lub w poziomie powoduje pojawienie się na ekranie informacji o wartości
przesunięcia (w jednostkach napięcia lub czasu). Pozostałe metody to metody tradycyjne, takie same jak stosowane w
oscyloskopach analogowych.
5
Operacje matematyczne
Na badanych sygnałach mogą być wykonywane różne operacje:
a) działania arytmetyczne: sumowanie i odejmowanie, mnożenie i dzielenie, odwracanie,
b) złożone operacje matematyczne: różniczkowanie i całkowanie, uśrednianie, wyznaczanie obwiedni, obliczanie
FFT.
6
Inne własności
Większość oscyloskopów cyfrowych ma wbudowany układ interfejsu szeregowego i (lub) równoległego.
Umożliwia to połączenie oscyloskopu z urządzeniami zewnętrznymi (np. komputerem) albo włączenie do systemu
pomiarowego.
Ku
rs
or
y
na
pięcio
we
Kursory czasowe
U
1
U
2
U
t
1
t
2
t
Rys. 12. Ekran oscyloskopu z widocznymi kursorami
napięciowymi i czasowymi
10
Dodatkowe wyposażenie oscyloskopów
Najważniejszym dodatkowym wyposażeniem oscyloskopów są sondy pomiarowe (rys.13). Elementy te służą do
połączenia wejścia oscyloskopu z wyjściem źródła badanego sygnału w sposób jak najmniej wpływający na
obserwowaną wielkość. Doprowadzenie sygnału badanego do oscyloskopu za pomocą kabla koncentrycznego (rys.14)
powoduje wzrost pojemności wejściowej oscyloskopu i zmniejszenie wartości rezystancji wejściowej (maleje
impedancja wejściowa). W efekcie zmienia się charakterystyka częstotliwościowa oscyloskopu (pasmo przenoszenia
maleje).
Sygnały o złożonym widmie częstotliwościowym są zniekształcane. Źródła sygnałów o dużej impedancji
wewnętrznej są nadmiernie obciążane.
W celu uniknięcia powyższych, niepożądanych zjawisk, do połączenia wejścia oscyloskopu z wyjściem źródła sygnału
badanego stosuje się różne rodzaje sond.
Wymagania stawiane sondom pomiarowym:
– duża rezystancja wejściowa,
– mała pojemność wejściowa,
– szerokie pasmo przenoszenia,
– dopasowanie do wejścia oscyloskopu.
Klasyfikacja sond pomiarowych stosowanych w oscyloskopach:
a) sondy napięciowe: sondy bierne i sondy czynne,
b) sondy prądowe: sondy bierne (są to sondy zmiennoprądowe) i sondy czynne (stałoprądowe i zmiennoprądowe),
c) inne rodzaje sond np. detekcyjne, dwukanałowe itd.
LITERATURA DODATKOWA:
1) A. Chwaleba, M. Poniński, A. Siedlecki, „Metrologia elektryczna”, wyd. IV uaktualnione, WNT, 1996r.;
2) J. Dusza, G. Gortat, A. Leśniewski, „Podstawy miernictwa”, Ofic. Wyd. Politechniki Warszawskiej, 1998 r.;
3) J. Parchański, „Miernictwo elektryczne i elektroniczne”, WSiP 1991 r.;
4) J. Rydzewski, „Pomiary oscyloskopowe”, WNT, 1994 r.;
5) M. Stabrowski, "Miernictwo elektryczne: cyfrowa technika pomiarowa",
Ofic. Wyd. Politechniki Warszawskiej, 1994 r.
Rys. 14. Podłączenie kabla do oscyloskopu
C
we
= C
k
+ C
osc
R
we
= R
k
R
osc
C
we
R
we
Oscyloskop
Kabel
kocentryczny
R
os
c
R
k
C
osc
C
k
Głowica
sondy
Końcówka
sondy
Masa
Kabel
koncentryczny
Złącze (np. BNC )
do połączenia sondy
z wejściem oscyloskopu
Rys.13. Przykład sondy pomiarowej do oscyloskopu