___________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Wiesław Braciak

Diagnozowanie i korygowanie wad refrakcji
322[16].Z4.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
dr n. med. Marian Rojek
dr n. med. Dorota Pałenga-Pydyn





Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Elżbieta Jarosz

Konsultacja:
mgr Małgorzata Sienna











Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[16].Z4.02,
„Diagnozowanie i korygowanie wad refrakcji”, zawartego w programie nauczania dla zawodu
technik optyk.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1.

Wprowadzenie

3

2.

Wymagania wstępne

4

3.

Cele kształcenia

5

4.

Materiał nauczania

6

4.1. Wady refrakcji

6

4.1.1. Materiał nauczania

6

4.1.2. Pytania sprawdzające

13

4.1.3. Ćwiczenia

13

4.1.4. Sprawdzian postępów

15

4.2. Subiektywne i obiektywne badanie refrakcji

16

4.2.1. Materiał nauczania

16

4.2.2. Pytania sprawdzające

23

4.2.3. Ćwiczenia

23

4.2.4. Sprawdzian postępów

25

4.3. Równowaga mięśniowa – heteroforie, zezy (forie, tropie)

26

4.3.1. Materiał nauczania

26

4.3.2. Pytania sprawdzające

29

4.3.3. Ćwiczenia

29

4.3.4. Sprawdzian postępów

31

5.

Sprawdzian osiągnięć

32

6.

Literatura

37

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1.

WPROWADZENIE

Poradnik pomoże Ci w przyswojeniu wiedzy o wadach refrakcji, metodach ich badania

i wyrównywania.

Poradnik zawiera:

–

wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności, które powinieneś mieć już
opanowane, abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia, czyli wykaz umiejętności jakie ukształtujesz podczas pracy
z poradnikiem,

–

materiał nauczania niezbędny do opanowania treści jednostki modułowej,

–

zestaw pytań, które pomogą Ci sprawdzić czy opanowałeś już określane treści,

–

ć

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtują

umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, czyli zestaw zadań testowych sprawdzających poziom opanowania
materiału całej jednostki modułowej.

Schemat układu jednostek modułowych

322[16].Z4

Optyka okulistyczna

322[16].Z4.01

Diagnozowanie

chorób oczu, ich

leczenie i profilaktyka

322[16].Z4.02

Diagnozowanie

i korygowanie wad

refrakcji

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

korzystać z różnych źródeł informacji,

–

posługiwać się materiałem nauczania zaczerpniętym z literatury,

–

obsługiwać komputer,

–

analizować treści zadania, dobierać metody i plan rozwiązania,

–

interpretować prawa optyki,

–

stosować terminologię dotyczącą zjawisk optycznych,

–

współpracować w grupie,

–

dokonywać oceny swoich umiejętności,

–

analizować budowę narządu wzroku,

–

rozróżniać stopnie widzenia obuocznego,

–

rozpoznać oko miarowe i niemiarowe,

–

określić przyczynę starczowzroczności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

określić, zapisać i zinterpretować ostrość wzroku,

−

scharakteryzować założenia budowy optotypów,

−

scharakteryzować testy do badania ostrości wzroku u dzieci,

−

wyjaśnić wpływ szerokości źrenicy na ostrość wzroku,

−

wyjaśnić budowę i działanie autorefraktometru,

−

określić obiektywne metody badania refrakcji,

−

dobrać korekcję sferyczną do dali,

−

dobrać korekcję cylindryczną do dali,

−

dobrać korekcję do bliży w starczowzroczności,

−

wykonać korekcję różnowzroczności,

−

wykonać testy równowagi obuocznej refrakcyjnej,

−

wykonać testy równowagi obuocznej mięśniowej,

−

określić sposoby zapisu korekcji wad refrakcji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Wady refrakcji

4.1.1. Materiał nauczania

Mimo prawidłowego tj wolnego od objawów chorobowych stanu układu optycznego oka

i narządu odbiorczego czynność oka może być upośledzona wskutek niewyraźnego tworzenia
się obrazów na siatkówce. Zależy to od nieprawidłowego stosunku układu załamującego
i długości gałki ocznej, czyli od wad refrakcji. Układ optyczny oka tworzą: rogówka, ciecz
wodnista komory przedniej, soczewka i ciało szkliste. Tęczówka (przesłona aperturowa) ze
ź

renicą reguluje ilość światła wpadające do oka. Rzeczywisty obraz obserwowanego

przedmiotu powstaje na siatkówce. Dla potrzeb optyki okularowej konieczna jest znajomość
parametrów optycznych oka jako całości jak i jego poszczególnych części. Jest to trudne, bo
jest to złożony układ optyczny o regulowanej aperturze i zmiennej mocy optycznej.
Powszechnie operuje się modelem oka standardowego zaproponowanego przez Gullstranda.
Wymiary geometryczne oka i współczynniki załamania środowisk są danymi przeciętnymi
jakie uzyskano z pomiarów wielu oczu. Oko jako całość składa się z rogówki i soczewki
pomiędzy, którymi w odległości 3,04 mm od pierwszej powierzchni rogówki umieszczona
jest tęczówka ze źrenicą pełniącą rolę przesłony aperturowej.

Tabela 1 [6, s. 60]

Przedstawiony model oka wg Gullstranda jest złożony, w niektórych sytuacjach można

posłużyć się modelem Listinga. Przyjmuje się w nim, że przedmiot i obraz znajdują się
w środowiskach o innych współczynnikach załamania, dlatego ogniskowe przedmiotowa
i obrazowa mają różne wartości. Oko przyrównuje się do jednej powierzchni. Ognisko
obrazowe leży na siatkówce, oba punkty główne na powierzchni załamującej, punkty
węzłowe wewnątrz gałki ocznej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

Tabela 2 [6, s. 61]

Na początku tego rozdziału są podane podstawowe pojęcia związane z refrakcją gałki ocznej.

Dioptria

Jednostka mocy (refrakcji, załamania) układu optycznego oka. Soczewka ma moc

1 dioptrii, gdy promienie biegnące równolegle do swej osi optycznej skupia w ognisku
obrazowym znajdującym się w odległości 1 metra.

Układ optyczny oka

Całkowita moc układu optycznego oka nie akomodującego wynosi średnio +62 Dsph,

z czego na rogówkę przypada +43 Dsph, a na soczewkę +19 Dsph.

Ognisko główne – punkt w którym skupiają się promienie równoległe do osi optycznej

po załamaniu przez ośrodki łamiące układu.

Punkty główne – punkty położone na osi optycznej, od których rozpoczynają się pomiary

wszystkich odcinków odnoszących się do danego układu optycznego. Oba punkty główne
przedmiotowy i obrazowy leżą wewnątrz oka, ale blisko rogówki.

Płaszczyzny główne – przechodzą przez punkty główne prostopadle do osi optycznej.
Punkty węzłowe – punkty leżące na osi optycznej mające tę właściwość, że promienie

przechodzące przez nie, nie ulegają załamaniu a jedynie nieznacznemu równoległemu
przesunięciu. Punkty węzłowe w oku leżą bliżej środka gałki ocznej, blisko środka krzywizny
zewnętrznej powierzchni rogówki.

Punkt dali wzrokowej

Punkt dali wzrokowej to najdalej od oka położony punkt z którego wychodzące

promienie po załamaniu przez układ optyczny oka zostają zebrane na siatkówce tworząc
obraz tego punktu. Jest on widziany wyraźnie bez akomodacji.

Punkt bliży wzrokowej

Punkt bliży wzrokowej to najbliżej położony punkt, widziany jest on wyraźnie,

przy największym napięciu akomodacji.

Głębia akomodacji

Głębia akomodacji to odległość między punktem dali i bliży wzrokowej.

Szerokość akomodacji

Szerokość akomodacji to różnica między mocą optyczną oka nastawionego na punkt

bliży i dali wzrokowej; można ją obliczyć znając punkt dali i bliży wzrokowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Różnowzroczność

Różnowzroczność to różnica refrakcji między jednym, a drugim okiem.

Głębia ostrości

Głębia ostrości to zakres odległości, w którym przedmioty są widziane ostro bez zmiany

akomodacji.

Miarowość i niemiarowość oka (Emmetropia, Ametropia)

Miarowość w okulistyce to stan, w którym równoległa wiązka światła po przejściu

i załamaniu przez układ optyczny oka bez udziału akomodacji jest skupiona na siatkówce.
Inaczej mówiąc jest to prawidłowy stosunek siły łamiącej układu optycznego oka do długości
gałki ocznej.

Oko miarowe ma punkt dali w nieskończoności.

Rys. 1. Oko miarowe (H – płaszczyzna główna, F’ – ognisko obrazowe oka, f – ogniskowa) [5, s. 33]

Przeciwieństwem miarowości jest niemiarowość. Przyczyną niemiarowości są wady

refrakcji: nadwzroczność, krótkowzroczność i niezborność.

Miarą niemiarowości oka jest ilość dioptrii, o którą trzeba zmienić moc optyczną oka

niemiarowego, aby stało się miarowe. Miarą niemiarowości jest więc refrakcja oka.

Nadwzroczność (Hypermetropia)

Nadwzroczność (dalekowzroczność) wynika ze zbyt małej mocy układu optycznego oka

nieakomodującego w stosunku do długości gałki ocznej.

Nieskorygowane oko nadwzroczne może tworzyć ostre obrazy obiektów położonych

w przestrzeni pod warunkiem ciągłego korzystania z akomodacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Rys. 2. Oko nadwzroczne, korekcja nadwzroczności [Świat Okularów nr 6(46)/05, s. 48]

Podział nadwzroczności:

1.

Kliniczny
Nadwzroczność fizjologiczna wynikająca ze złego stosunku siły łamiącej oka do długości
gałki ocznej i może to być nadwzroczność osiowa gdy układ optyczny oka jest
prawidłowy, ale gałka oczna krótsza lub nadwzroczność refrakcyjna gdy długość gałki
ocznej jest prawidłowa, ale układ załamujący zbyt słaby.
a)

nadwzroczność patologiczna spowodowana wrodzonymi anomaliami anatomicznymi
gałki ocznej lub rozwijającymi się w wyniku choroby lub urazu,

b)

nadwzroczność funkcjonalna spowodowana porażeniem aparatu akomodacyjnego.

2.

Podział ze względu na wielkość wady
a)

nadwzroczność niska do +2,0 Dsph,

b)

nadwzroczność umiarkowana od +2,25 do +5,0 Dsph,

c)

nadwzroczność wysoka powyżej +5,0 Dsph.

3.

Podział ze względu na możliwości wyrównania wady akomodacją
a)

nadwzroczność ukryta – może być wyrównana działaniem akomodacji; z wiekiem
stopniowo przechodzi w jawną,

b)

nadwzroczność absolutna – nie może być wyrównana akomodacją,

c)

nadwzroczność całkowita będąca sumą absolutnej i ukrytej nadwzroczności.

Nadwzroczność starcza jest wynikiem zmniejszenia współczynnika załamania ośrodków

optycznych szczególnie rogówki i ciała szklistego. Powoduje to zwiększenie mocy soczewek
do bliży i do dali. Ten stan nie należy mylić ze starczowzrocznością to jest zachodzącą
z wiekiem utratą zdolności akomodacji.

Punkt dali w oku nadwzrocznym leży za okiem tzn., że promienie równoległe wpadające

do oka skupiają się nie na siatkówce lecz za nią.

Nadwzroczność korygujemy soczewkami skupiającymi oznaczonymi znakiem +.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Krótkowzroczność (Myopia)

Krótkowzroczność występuje w oku, w którym promienie równoległe po załamaniu

ogniskują się przed siatkówką. Po przejściu przez ognisko promienie o kierunku rozbieżnym
utworzą na siatkówce nie obraz punktu, ale krążek rozproszenia.

Rys. 3. Oko krótkowzroczne: a) nieakomodujące, b) nieakomodujące patrzące na punkt dali,

c) akomodujące na punkt bliży (Pr – punkt dali, Pp – punkt bliży, F – ognisko) [6, s. 99]

Krótkowzroczność dzielimy na:

1.

Klinicznie
a)

krótkowzroczność osiową, gdy oś gałki jest zbyt długa, a układ załamujący oka
prawidłowy,

b)

krótkowzroczność refrakcyjną, gdy układ optyczny oka jest zbyt silnie załamujący,
a długość gałki ocznej prawidłowa. Występuje ona przypadkach nadmiernie
wypukłej rogówki lub soczewki, w skurczu akomodacji, wzroście współczynnika
załamywania światła przez soczewkę, najczęściej spowodowanym rozwojem zaćmy.

2.

Ze względu na wielkość wady
a)

krótkowzroczność niska do –3,0 Dsph – pojawia się około 10 roku życia i narasta
w okresie dojrzewania, najczęściej stabilizuje się około 20 roku życia,

b)

krótkowzroczność średnia od –3,25 Dsph do –7,0 Dsph; zaczyna się zwykle
wcześnie,

c)

krótkowzroczność wysoka – powyżej –7,0 Dsph; pojawia się we wczesnym
dzieciństwie, ma charakter postępujący i zwyrodnieniowy doprowadzając do
trwałego obniżenia ostrości wzroku. Jej istota polega na genetycznie
uwarunkowanym pierwotnym zaniku naczyniówki, patologicznym ścieczeniu
twardówki
i rozciągnięciu osi gałki ocznej. W wyniku wydłużenia się osi gałki oka powstaje
dużego stopnia krótkowzroczność osiowa wtórna do procesu zwyrodnieniowego
wszystkich powłok gałki ocznej. Dno oka w wysokiej krótkowzroczności
charakteryzuje się występowaniem stożka krótkowzrocznego otaczającego tarczę
nerwu wzrokowego. Siatkówka jest ścieńczała ze zwężonymi naczyniami,
prześwitują również naczynia naczyniówki. Rozległe zmiany zanikowe obejmują
cały tylny biegun gałki, niekiedy tworzy się tylny garbiak. Niedokrwienie może
powodować nowotwórstwo naczyniowe tworząc podsiatkówkowe błony oraz

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

wylewy krwi. Zwyrodnienie siatkówki na obwodzie oraz zmiany degeneracyjne
usposabiają do odwarstwienia siatkówki.

Punkt dali u krótkowidza leży w określonej odległości od oka. Odległość ta jest zależna

od stopnia krótkowzroczności i na taką odległość oko krótkowzroczne widzi dobrze bez
akomodacji. Podczas akomodacji ostre widzenie przesuwa się do punktu bliży, który leży
bliżej niż w oku normalnowzrocznym.
Krótkowzroczność pozorna (pseudomyopia) jest to stan gdy stały wysiłek mięśnia
rzęskowego powoduje skurcz akomodacyjny doprowadzając do tego, że oko miarowe lub
nadwzroczne staje się czynnościowo krótkowzroczne.
Krótkowzrocznośc korygujemy soczewkami rozpraszającymi oznaczonymi znakiem –

Niezborność (Astigmatismus)

Niezborność to stan, w którym promienie światła są załamywane w różny sposób przez

różne płaszczyzny łamiące oka i promienie światła skupione są w różnej odległości
od siatkówki. Obraz punktu na siatkówce jest niepunktowy „rozmyty”.

Rys. 4. Bieg promieni w oku niezbornym [5, s. 30]

Podział niezborności:

1.

Ze względu na regularność załamania światła
a)

regularna, gdzie różne siły łamiące w różnych płaszczyznach można zredukować
do dwóch głównych płaszczyzn prostopadłych do siebie,

b)

nieregularna

spowodowana

nieregularnością

krzywizn

łamiących

rogówki

lub soczewki np. w stożku rogówki.

2.

Ze względu na położenie ognisk w przekrojach głównych
a)

krótkowzroczna,

b)

nadwzroczna,

c)

mieszana (krótkowzroczno-nadzwroczna).

3.

Ze względu na stosunek mocy głównych płaszczyzn
a)

prosta (zgodna z regułą)– płaszczyzna pionowa ma większą moc łamiącą niż pozioma,

b)

odwrotna (przeciwna regule)– płaszczyzna pozioma ma większą moc łamiącą niż
pionowa,

c)

skośna – płaszczyzny główne nie leżą w osiach 90°–180°.

4.

Ze względu na wartość refrakcji głównych płaszczyzn
a)

niezłożona – w jednej z płaszczyzn oko jest miarowe,

b)

złożona – oko jest niemiarowe w obu płaszczyznach.

5.

Ze względu na lokalizację

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

a)

rogówkowa – niesferyczna powierzchnia rogówki,

b)

soczewkowa – niesferyczna powierzchnia soczewki,

c)

rogówkowo-soczewkowa,

d)

inna spowodowana np. deformacją tylnego bieguna gałki ocznej.

Niemal u każdego człowieka istnieje tzw. niezborność fizjologiczna wynosząca 0,5 Dsph.

Objawy:

−

niezależnie od wieku zamglone widzenie do dali i bliży,

−

pionowe linie mogą być wyraźniejsze niż poziome lub odwrotnie,

−

mrużenie oczu celem lepszego widzenia,

−

czołowe bóle głowy.

Niezborność niezłożoną korygujemy szkłami cylindrycznymi, które w płaszczyźnie

jednego południka są optycznie obojętne (oś cylindra), w południku prostopadłym do niego
załamują promienie najsilniej. Niezborność złożoną i mieszaną korygujemy łącząc korekcję
sferyczną z cylindryczną.

Starczowzroczność (Presbyopia)

Starczowzroczność jest to zachodząca z wiekiem utrata zdolności akomodacji przez ciało

rzęskowe i soczewkę na skutek stopniowego zmniejszania się jej elastyczności. Wskutek
normalnych procesów fizjologicznych soczewka starzeje się. Nowe warstwy włókien
soczewkowych spychają ku środkowi stare. Powstaje twarde zbite jądro i soczewka traci
elastyczność, także mięśnie ciała rzęskowego i więzadła Zinna tracą tę cechę. W wyniku tych
procesów zmniejsza się amplituda akomodacji. Uniemożliwia obserwację blisko położonych
przedmiotów bez odczuwania dyskomfortu. Zaczyna się gdy amplituda akomodacji zmaleje
do wartości 4–5 dptr. Wtedy odległość punktu bliży oka miarowego lub skorygowanego
wynosi 0,2–0,25 m.

Amplituda akomodacji
A = 1/SD – 1/SB
SB – odległość punktu bliskiego od oka
SD – odległość punktu dalekiego od oka

Tabela 3.

Z tabeli wynika, że osoba 20-letnia mająca szerokość akomodacji 10,0 Dsph może

widzieć przedmioty nawet z odległości 10 cm, gdy osoba 50-letnia może czytać dopiero
z odległości 50 cm. Dlatego ludzie powyżej 40 lat zmuszeni są uzupełnić swój niedobór
akomodacji przez noszenie soczewek okularowych skupiających.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Tabela 4

Tej wartości szkła pozwolą na normalną pracę wzrokową z odległości 35 cm.
Są to wartości orientacyjne, gdyż wielkość szkieł zależy od odległości, z której

wykonywana jest praca.

Anizometropią nazywamy stan, w którym jedno oko ma inną refrakcję niż drugie.
Anizeikonia to stan, w którym obrazy siatkówkowe powstające w oczach przy

fiksowaniu danego przedmiotu mają różną wielkość lub kształt. Przyczyną anizeikonii jest
najczęściej anizometropia tj. różna refrakcja obu oczu lub przy jednakowej refrakcji różna
budowa anatomiczna oczu.
Anizometropia i związana z nią anizeikonia stanowią przeszkodę dla fuzji. Przy większej
anizometropii wiedzenie obuoczne jest niemożliwe.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jak zdefiniujesz pojęcie jednej dioptrii?

2.

Jakie elementy tworzą układ optyczny oka?

3.

Co to jest oko miarowe?

4.

Kiedy mówimy o nadwzroczności ukrytej?

5.

Co to jest nadwzroczność starcza?

6.

Jak podzielisz krótkowzroczność?

7.

Gdzie znajduje się punkt dali u krótkowidza?

8.

Jakie znasz objawy niezborności?

9.

Kiedy mówimy o niezborności mieszanej?

10.

Jaka jest przyczyna starczowzroczności?

4.1.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oblicz moc soczewki do bliży osobie 40-letniej z krótkowzrocznością -4,0 Dsph.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)

zmierzyć i obliczyć punkt dali wzrokowej,

2)

zmierzyć i obliczyć punkt bliży wzrokowej,

3)

zmierzyć i obliczyć głębię ostrości,

4)

odszukać wzór na amplitudę akomodacji,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

5)

zademonstrować ćwiczenie grupie,

6)

zapisać i zinterpretować wyniki,

7)

zaproponować dyskusję.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

linijka,

−

przedmiot fiksacji,

−

poradnik dla ucznia,

−

notatnik,

−

długopis.

Ćwiczenie 2

Oblicz refrakcję oka krótkowzrocznego, którego punkt dali wzrokowej leży w odległości

20 cm.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym pojęcia refrakcji i punktu dali
wzrokowej,

2)

odszukać i zinterpretować wzór na obliczenie refrakcji,

3)

wykonać obliczenia,

4)

zapisać wynik i dokonać jego analizy,

5)

zaproponować dyskusję.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

notatnik,

−

długopis.

Ćwiczenie 3

Oblicz amplitudę akomodacji osobie krótkowzrocznej –6,0 Dsph.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)

odszukać wzór na amplitudę akomodacji,

2)

określić punkt bliży,

3)

wykonać obliczenie,

4)

zapisać wynik,

5)

sformułować wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

linijka,

−

przedmiot fiksacji,

−

notatnik,

−

długopis.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Ćwiczenie 4

Przedstaw położenie linii ogniskowych i krążka najmniejszego rozproszenia

we wszystkich rodzajach niezborności.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym niezborności,

2)

wykonać wykresy biegu promieni i tworzenia się ogniska w różnych rodzajach
niezborności,

3)

sformułować wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4,

−

foliogramy z biegiem promieni w oku niezbornym.

Ćwiczenie 5

Oblicz refrakcję oka, którego punkt dali wzrokowej leży 50 cm za okiem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym refrakcji i punktu dali wzrokowej,

2)

odszukać wzór na obliczenie refrakcji,

3)

wykonać obliczenie,

4)

zapisać wynik.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wykresy biegu promieni w oku,

−

foliogramy z wzorem na obliczenie refrakcji.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

obliczyć moc soczewki?

2)

obliczyć refrakcję oka krótkowzrocznego?

3)

obliczyć szerokość (amplitudę akomodacji)?

4)

obliczyć punkt bliży wzrokowej?

5)

obliczyć refrakcję oka nadwzrocznego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

4.2. Subiektywne i obiektywne badanie refrakcji

4.2.1. Materiał nauczania

Widzenie jest złożonym procesem psychofizycznym, w którym niezbędne jest

rozpoznanie i uświadomienie wrażeń wzrokowych.

Podstawowym badaniem jakości widzenia jest badanie ostrości wzroku.
Przez ostrość wzroku rozumie się zdolność do zauważania i rozpoznawania małych

szczegółów obserwowanego obrazu. Ostrość wzroku zależy nie tylko od jakości obrazu
siatkówkowego, ale także od psychiki, pamięci, kojarzenia itp.

Ostrość wzroku charakteryzuje się przez:

1.

Minimalną zdolność spostrzegania (do pobudzenia receptora siatkówkowego konieczna
jest minimalna, progowa ilość światła).

2.

Minimalną zdolność rozdzielczą siatkówki (oko jest w stanie rozróżnić dwa punkty
oddzielnie, jeśli ich odległość kątowa wyniesie co najmniej 1 minutę kątową, czyli dwie
pobudzone komórki receptorowe dadzą wrażenie dwóch oddzielnych punktów, jeśli
między nimi znajdzie się co najmniej jedna komórka nie pobudzona).

3.

Minimalną zdolność rozpoznawania określonych kształtów (optotypów).

4.

Zdolność odczytywania określonego tekstu (można rozpoznawać poszczególne litery,
ale nie można złożyć z nich wyrazu).

Do badania ostrości wzroku używamy optotypów tj. znaków, które z odległości

przewidzianej do ich rozpoznania są widziane pod kątem 5’, a ich szczegóły pod kątem 1’.

Rys. 5. Konstrukcja optotypy Snellena [6, s.75]

Badanie ostrości wzroku powinno być wykonane z odległości 5–6 m. Przyjmuje się,

ż

e w tej odległości promienie są równoległe, a akomodacja oka nieistotna (0,16 Dsph).

Mniejsza odległość mimo zachowania kątowych wielkości optotypów może wyzwalać
akomodację i prowadzić do przekorygowania bądź niedokorygowania wady.

W użyciu są trzy podstawowe sposoby prezentacji testów do badania ostrości wzroku:

−

tablice kartonowe,

−

tablice z podświetlonymi znakami,

−

rzutniki wyświetlające optotypy na ekranie.
Ostrość wzroku u dzieci bada się szczególnymi optotypami jak test „czarnej ręki”

Sjögrena czy różne tablice z obrazkami. Obrazki te nie spełniają norm optotypów, ale dają
orientację co do widzenia.

Rzadko spotykamy w Polsce test Lea. Spełnia normy, ale jest bardziej abstrakcyjny

i raczej dla dzieci starszych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Rys. 6. Test Lea [2, s. 33]

U bardzo małych dzieci powyżej 6 miesiąca życia można stosować test preferowanego

spojrzenia umieszczając przed oczyma plansze z różnej wielkości prążkowaniem, a u jeszcze
młodszych obserwujemy czy dziecko wodzi oczyma za kolorowym przedmiotem lub źródłem
ś

wiatła.

W praktyce ostrość wzroku do dali jest określana jako stosunek odległości, z której

wykonuje się badanie, do odległości z której rozpoznawany jest ten optotyp przez oko
miarowe.

Zapis może być dokonany w ułamku zwykłym np.

5

/

50

lub dziesiętnym np. 0,1 (5 – odległość,

z której wykonuje się badanie, 50 – odległość w metrach, z której oko miarowe rozpoznaje ten
optotyp).

Jeżeli badany nie rozpoznaje największego optotypu z odległości 5 m to badanie należy

przeprowadzić z bliższej odległości. Jeżeli badany nie rozpoznaje największego optotypu
poleca mu się liczyć palce z odległości 1 m lub bliżej, gdy i tego nie widzi, sprawdzamy jego
zdolność widzenia ruchów ręki przed okiem. W przypadku negatywnej odpowiedzi badamy
poczucie światła i jego rzutowanie z różnych kierunków.

Badanie ostrości wzroku wykonuje się w warunkach zbliżonych do naturalnych.

Oświetlenie powinno wynosić od. 300 Lx, gdyż większe powoduje olśnienie i powidok.
Tablice powinny mieć odpowiedni kontrast między tłem, a optotypom (stare, pożółkłe tablice
nie nadają się do badania). Ważną rzeczą jest odległość testu od badanego pacjenta tj.
5 metrów.

Badanie ostrości wzroku z bliska przeprowadza się za pomocą tzw. zredukowanych tablic

Snellena z tekstem. Zasada doboru wielkości liter jest podobna jak w tablicach do dali gdzie
z określonej odległości widziane są pod kątem 5’. Badanie przeprowadza się w jasnym
oświetleniu około 500 Lx, z odległości około 30 cm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

Rys. 7. Tablica Snellena do bliży [5, s. 49]

W praktyce na ostrość wzroku ma również wpływ szerokość źrenicy, ponieważ

w wadach wzroku promienie obwodowe ogniskują się przed lub za siatkówką, powodując
rozmycie obrazu. Po ich odcięciu obraz tworzą głownie promienie przyosiowe i obraz ulega
wyostrzeniu.

Rys. 8. Szerokość źrenicy a ostrość wzroku [2, s. 31]

Subiektywne (podmiotowe) badanie refrakcji oka

Istota subiektywnych metod badania refrakcji polega na tym, że pacjent obserwuje

z określonej odległości optotypy, a badający za pomocą różnych soczewek ustawionych
bezpośrednio przed okiem spowoduje, że na siatkówce utworzy się ostry obraz optotypów.
Pacjent bierze aktywny udział w badaniu i udziela informacji jak widzi optotypy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

W badaniu bardzo ważny jest kontakt między badanym i badającym, a pytania

i polecenia muszą być precyzyjne. Badanie przeprowadza się dla każdego oka oddzielnie.

Pierwszym etapem badania refrakcji jest określenie najlepszej korekcji sferycznej

(ekwiwalent sferyczny) i można go przeprowadzić metodą mgłową lub Dondersa,
a do precyzyjnego określenia ekwiwalentu sferycznego użyć testu czerwono-zielonego.

Metodę mgłową stosuje się zwykle w przypadku krótkowzroczności.
Przed badanym okiem wstawia się próbne soczewki nieco mniejsze niż przewidywana

wielkość refrakcji, a następnie zmienia się je na coraz silniejsze.

Podczas wymiany soczewek pacjent nie czyta optotypów, a tylko odpowiada czy widzi

lepiej dany rząd optotypów. Odpowiedź, że widzi tak samo lub gorzej oznacza, że oko
jest „przekorygowane”.

Soczewka poprawnie korygująca krótkowzroczność to najsłabsza soczewka ujemna, przy

której uzyskuje się najlepszą ostrość wzroku.

Metodę Dondersa stosuje się gdy ostrość wzroku jest wysoka i chcemy sprawdzić

czy pacjent jest normalnowzroczny czy jest dalekowzroczny ale akomoduje. Jeżeli ostrość
wzroku, po włożeniu przed oko niewielkiej soczewki dodatniej, znacznie spadnie, to oko
to jest miarowe. Jeżeli nie, to zadajemy pytanie po założeniu każdej następnej soczewki czy
widzi pan/pani gorzej. Moc ostatniej soczewki, przy której pacjent nie odczuł pogorszenia
jakości widzenia określa jego wadę refrakcji.

Soczewką poprawnie korygującą nadwzroczność jest najmocniejsza soczewka dodatnia,

przy której nie występuje pogorszenie wzroku.

Test czerwono-zielony jest przydatny do precyzyjnego określenia składowej sferycznej

refrakcji. Zasada stosowania tego testu polega na wykorzystaniu aberracji chromatycznej oka.
Składa się on z dwóch pól: czerwonego i zielonego, na których umieszczone są optotypy o
wymiarze kątowym wynoszącym około 30’.

W przypadku oka miarowego obraz pola zielonego zostanie utworzony przed siatkówką,

a pola czerwonego za siatkówką. Optotypy na obu polach widziane są z jednakowym
kontrastem (jednakowo czarne). Oko krótkowzroczne widzi optotypy na polu czerwonym
wyraźniej niż na zielonym gdyż promienie czerwone są skupione bliżej siatkówki.
W nadwzroczności jest odwrotnie.

Rys. 9. Test czerwono-zielony, zasada działania w przypadku oka miarowego [5, s. 58]

Sfera najlepszej ostrości (SNO) – to wartość sferycznej soczewki korekcyjnej, w której

osiągamy najlepszą ostrość wzroku.

Jeżeli przy najlepszej korekcji sferycznej nie uzyskamy pełnej ostrości wzroku (V < 1),

to należy myśleć, że pacjent ten ma również niezborność (astygmatyzm). U pacjentów z
niezbornością można czasem uzyskać zadowalającą ostrość wzroku stosując soczewkę
sferyczną. Jest to tak zwany ekwiwalent sferyczny mocy cylindrycznej. Do wykrycia
astygmatyzmu możemy zastosować różnego rodzaju tarcze stałe lub obrotowe. Najczęściej
używa się tarczy stałej zegarowej Greena, Friedenwalda czy obrotowej Raubitscheka.
Posługiwanie się tarczami do badania astygmatyzmu polega na jej demonstracji w warunkach
przekorygowania „ w plus” co pozwala na przeprowadzenie subiektywnego badania refrakcji
w warunkach rozluźnionej akomodacji, bez stosowania środków farmakologicznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Tarcza Greena składa się z dwunastu promieni mających orientację tarczy godzin zegara.

Odległość kątowa między promieniami wynosi 30

0

. grubość linii i odległość odpowiada

ostrości wzroku 0,6. Badanie przeprowadza się w przekorygowaniu i cała tarcza jest widziana
niewyraźnie. Jeżeli wszystkie linie są widziane jednakowo to niezborność (astygmatyzm) nie
występuje. Jeżeli oko jest obarczone niezbornością, to na określonej godzinie oko widzi linie
ciemniejsze, a prostopadle do nich najjaśniejsze. Oś cylindra ujemnego jest prostopadła
do linii najciemniejszych. Położenie osi ujemnego cylindra można określić posługując
się wzorem:

oś = godzina x 30

0

Rys. 10. Tarcza zegarowa Greena [5, s. 59]

Tarczę Raubitscheka (strzała Raubitscheka) tworzą dwie symetryczne krzywe

paraboliczne, które na jednym końcu przebiegają równolegle do siebie, a na drugim
prostopadle do tego kierunku.

Tarcza obraca się wokół środka i umieszczona jest na tle odwróconej skali Tabo.

Pierwszym etapem badania jest dobór korekcji sferycznej, po to by uzyskać największą
ostrość

widzenia

figury

promienistej

oraz

wstępne

określenie

kierunków

osi

astygmatycznych. Następnie pokazuje się pacjentami test strzały tak by jej ostrze wskazywało
kierunek najostrzej widzianych linii figury promienistej obracając tarczę ze strzałą
doprowadzamy do stanu gdy osoba badana widzi ostro tylko czubek figury, jest to kierunek
jednej z osi astyczmatycznej oka, kierunek drugiej osi jest prostopadły

Rys. 11. Tarcza Raubitscheka [5, s. 60}

Do doboru korekcji niezborności stosuje się cylinder skrzyżowany. Jest on układem

dwóch soczewek cylindrycznych o osiach tworzących kąt 90°, jednakowych mocach,
ale przeciwnych znakach. Działa on na promienie światła w płaszczyźnie osi cylindra
dodatniego jak soczewka rozpraszająca, a w płaszczyźnie cylindra ujemnego jak soczewka
skupiająca. Na obudowie ma on zaznaczoną na czerwono oś cylindra minusowego, a na biało
plusowego. Uchwyt jest zamocowany w odległości 45° od każdej z osi cylindrów. W trakcie
badania umieszczamy skrzyżowane cylindry przed okiem pacjenta. Badający obraca uchwyt
i zmienia położenie cylindrów o 90

0

. pacjent odpowiada czy widzi lepiej czy nie ma różnicy.

W zależności od odpowiedzi przesuwamy uchwyt ku górze i dołowi i powtórnie go obracamy
pytając, w której pozycji widzi lepiej. Jeżeli stwierdzimy niezborność, określamy ustawienie
osi cylindra (cylinder skrzyżowany ustawiony tak, aby jego uchwyt był przedłużeniem osi

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

cylindra w oprawie próbnej), a następnie ustalamy moc cylindra (oś cylindra w o prawie
i cylindra skrzyżowanego pokrywają się). Tak więc cylinder skrzyżowany służy do wykrycia
niezborności, a jeżeli występuje można dzięki niemu doprecyzować położenie osi cylindra
minusowego jak i uściślić jego moc.

Po dobraniu korekcji dla każdego oka należy sprawdzić jak czuje się pacjent przy

patrzeniu obojgiem oczu. Przy różnowzroczności patrząc każdym okiem oddzielnie może
używać różnej akomodacji, a przy patrzeniu obuocznym w obu oczach akomodacja jest równa
i jedno oko może być niedokorygowane. Możemy to sprawdzić stosując : test przymglenia,
test polaryzacyjny, test dwubarwny z filtrem polaryzacyjnym, test z pionowo ustawionym
pryzmatem.

Test polaryzacyjny: pacjent w okularach polaryzacyjnych widzi każdym okiem inną

linijkę stopniowo zmniejszających się optotypów. Przy równowadze refrakcyjnej obie linijki
powinny być jednakowo ostro widoczne.

Korekcja starczowzroczności polega na zastosowaniu odpowiedniej mocy dodatkowej do

bliży, dzięki której przedmioty znajdujące się w bliskiej odległości od oka mimo
zmniejszonej zdolności akomodacyjnej mogą być wyraźnie widziane. Orientacyjne wielkości
dodatku dla odległości ok. 30 cm podane są w poprzednim rozdziale.

Do szybkiego określenia mocy dodatkowej do bliży można wykorzystać test Wilmsa w

postaci kraty lub krzyża cylindra skrzyżowanego przy użyciu foroptera. Pozostawiamy
korekcję do dali i wprowadzamy przed każde oko cylinder skrzyżowany

±

0,5 w osi 90

°

.

Pacjent obserwuje test. Dla osoby starczowzrocznej linie poziome są ciemniejsze. Zwiększmy
obustronnie sferę o +0,25 D, aż linie pionowe i poziome będą widziane jednakowo czarno.

Obiektywne badanie refrakcji

Celem obiektywnego badania refrakcji jest określenie refrakcji bez konieczności

uzyskiwania informacji od badanego. Uzyskane wyniki służą jako dane wyjściowe do badania
subiektywnego.

W przypadku małych dzieci i dorosłych niewspółpracujących z badanym dostarczają

informacji, na podstawie których ustalamy korekcję.

Podstawowymi metodami obiektywnymi badania refrakcji są: skiaskopia i refraktometria.
Zasada skiaskopii polega na oświetleniu dna badanego oka i utworzeniu za pomocą

soczewki o określonej mocy obrazu oka w określonej odległości od oka. Aby wykonać
skiaskopię należy mieć: linijki do skiaskopii, okrągłe płaskie lusterko z otworem pośrodku,
ź

ródło światła umieszczone za badanym. Poruszając lekko lusterkiem w różnych

płaszczyznach powodujemy ruch cienia po dnie oka. Kierunek ruchu cienia jest zgodny
z ruchem lusterka. Światło odbite od dna oka przechodzi przez układ optyczny i utworzy
obraz cienia w różnej odległości do oka w zależności od jego refrakcji. Badanie przeprowadza
się z odległości 1 metra.

W miarowości, nadwzroczności i krótkowzroczności do –1,0 Dsph cień w źrenicy

porusza się zgodnie z ruchem zwierciadła, w krótkowzroczności powyżej –1,0 Dsph porusza
się przeciwnie do ruchów lusterka. W przypadku krótkowzroczności –1,0 Dsph źrenica
wypełni się równomiernie światłem i nie obserwuje się żadnego ruchu cienia. Istota badania
polega na określeniu mocy soczewki próbnej, przy której obraz z dna oka zostanie utworzony
w odległości 1 metra, czyli w obszarze źrenicy.

Skiaskopię wykonujemy najczęściej po porażeniu akomodacji.
70% mocy optycznej układu optycznego oka przypada na rogówkę. Badając jej kształt

można określić wadę refrakcji, a jej niesferyczny kształt jest przyczyną niezborności. Badanie
kształtu rogówki można zaliczyć do metod określania wad refrakcji.

Najstarszym keratometrem (keratoskopem) jest krążek Placido. Ma postać tarczy,

na której narysowano szereg koncentrycznych pierścieni czarnych i białych. Przez otwór

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

w tarczy obserwuje się odbicie pierścieni od powierzchni rogówki. Jeśli powierzchnia
rogówki jest sferyczna, to odbite pierścienie mają regularny kształt, jeśli są zniekształcenia
to świadczy to o zniekształceniu rogówki.

Rys. 12. Keratoskop Placido [6, s. 258]

Keratometr Javala – Schötza pozwala ocenić promień krzywizny rogówki na podstawie

analizy odbicia od jej powierzchni promieni biegnących z dwóch punktów rozłożonych
symetrycznie po obu stronach osi optycznej oka.

Rys. 13. Obrazy figur Javala: a) położenie początkowe, b) położenie miarowe, c) astygmatyzm rogówki,

d) astygmatyzm równy 2 Dpt [6, s. 262]

Autorefraktometr

najnowszej

generacji

łączy

obiektywny

pomiar

refrakcji

z subiektywnym uściśleniem wyników przez określenie ostrości wzroku z zastosowaniem
testu czerwono-zielonego, metody zamglenia i procedury z cylindrem skrzyżowanym.
Budowa autorefraktometru jest złożona, a zasada działania zależna od producenta. Obsługa
autorefraktometru nie wymaga wiedzy specjalistycznej. Po ustawieniu głowy badanego, oko
jest fiksowane na pokazanym obrazku, a po naciśnięciu odpowiedniego przycisku jest
dokonywany pomiar i następnie wydruk wyniku.

Badanie refrakcji na autorefraktometrze nie może być traktowane jako ostateczny wynik

służący jako recepta na okulary. Jest to badanie wstępne i przesiewowe, ale nie może zastąpić
badania podmiotowego – jest bardzo cenną wskazówką dla osoby badającej.

Ź

ródłem błędów badania autorefraktometrem jest niecałkowite wyłączenie akomodacji

osób młodych, zmienny cylinder lub oś cylindra, a także niespokojny pacjent.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Czym jest ostrość wzroku?

2.

Jak zbudowany jest optotyp?

3.

Na czym polega subiektywne badanie refrakcji?

4.

Czy badanie refrakcji przeprowadza się dla każdego oka oddzielnie czy obuocznie?

5.

Czy potrafisz opisać metodę „mgłową” doboru korekcji w oku krótkowzrocznym?

6.

Jaką metodę doboru korekcji zastosujesz w nadwzroczności?

7.

Jaka jest zasada działania testu czerwono-zielonego?

8.

Jakie są zasady doboru korekcji niezborności metodą tarczy zegarowej?

9.

Jakie znasz obiektywne metody badania refrakcji?

10.

Czy wynik badania autorefraktometrem może być receptą na okulary?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź badanie ostrości wzroku do dali i bliży bez korekcji u kolegów w grupie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym ostrości wzroku i sposobami jego
badania,

2)

wykonać badanie wzroku przy użyciu tablic Snellena do dali i bliży,

3)

zademonstrować ćwiczenia grupie,

4)

zapisać i zinterpretować wynik.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

tablice Snellena do badania ostrości wzroku do dali,

−

zredukowane tablice Snellena do badania ostrości wzroku do bliży,

−

oprawka próbna,

−

oświetlenie pomieszczenia 300 i 500 Lx,

−

notatnik,

−

długopis.

Ćwiczenie 2

Wykonaj kolegom z grupy badanie refrakcji z użyciem tarczy Greena.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)

zapoznać się z metodami badania refrakcji sferycznej i cylindrycznej,

2)

wykonać badanie z użyciem tarczy Greena do badania niezborności,

3)

zapisać i przeanalizować wynik badania,

4)

zaproponować dyskusję.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rzutnik testów z optotypami i tarczą Grena,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

−

foropter,

−

papier formatu A4.

Ćwiczenie 3

Wykonaj kolegom z grupy badanie refrakcji za pomocą cylindra skrzyżowanego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)

zapoznać się z metodami badania korekcji sferycznej,

2)

zapoznać się z zasadą działania cylindra skrzyżowanego,

3)

zastosować kolejne etapy (algorytm badania) cylindrem skrzyżowanym,

4)

przeprowadzić ćwiczenie i zademonstrować grupie,

5)

zapisać i zinterpretować wynik.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

cylinder skrzyżowany o mocy ±0,25; ±0,5,

−

oprawki próbne,

−

kaseta z soczewkami próbnymi,

−

tablice z optotypami,

−

notanik.

Ćwiczenie 4

Zbadaj równowagę obuoczną refrakcyjną metodą testu polaryzacyjnego u kolegów

z grupy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)

odszukać zasady doboru korekcji do dali,

2)

zapoznać się z materiałem nauczania w poradniku dla ucznia dotyczącym równowagi
refrakcyjnej i metodami jej badania,

3)

przeprowadzić badanie,

4)

zapisać wynik.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

foropter,

−

rzutnik testów z optotypami i testami do badania równowagi obuocznej refrakcyjnej.

Ćwiczenie 5

Wykonaj kolegom z grupy badanie refrakcji autorefraktometrem i porównaj z wynikiem

badania jedną z metod subiektywnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)

określić refrakcję metodami subiektywnymi,

2)

obsługiwać autorefraktometr i interpretować wynik badania,

3)

zinterpretować uzyskane wyniki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rzutnik testów,

−

foropter,

−

autorefraktometr.

Ćwiczenie 6

Określ moc dodatkową do bliży za pomocą foroptera i testu Wilmsa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)

określić zasady dobierania korekcji do dali,

2)

opisać budowę i zasady działania foroptera,

3)

scharakteryzować i wykorzystać test Wilma,

4)

użyć cylindrów skrzyżowanych,

5)

zapisać wynik i dokonać jego analizy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

foropter,

−

test Wilmsa.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

zbadać ostrość wzroku do dali i bliży?

2)

wykryć astygmatyzm tarczą Grena?

3)

określić moc szkieł cylindrycznych badanego metodą cylindra
skrzyżowanego?

4)

wyjaśnić dlaczego wykonuje się badanie równowagi obuocznej
refrakcyjnej?

5)

zinterpretować wynik badania autorefraktometrem?

6)

wymienić kolejne etapy badania refrakcji?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

4.3. Równowaga mięśniowa – heteroforie, zezy (forie, tropie)

4.3.1. Materiał nauczania

Rozpoznawanie zaburzeń widzenia obuocznego jest ważnym zagadnieniem społecznym.

Często do optyka zgłaszają się osoby z objawami astenopii (nadmierne napięcie mięśni oczu,
bóle oczu, głowy, dwojenie do bliży po dłuższej pracy), które uważają, że ich dolegliwości
spowodowane są źle dobranymi okularami. Przyczyną ich skarg niejednokrotnie
są zaburzenia widzenia obuocznego, dlatego ważna jest znajomość teoretyczna tego
zagadnienia i umiejętność praktycznego rozpoznawania zaburzeń motorycznych narządu
ruchowego oczu. W rozdziale tym zostaniesz zapoznany z diagnozowaniem heteroforii
i zezów.

Podstawowe pojęcia używane przy określaniu równowagi obuocznej
Fiksacja – odruch ustawiający plamkę na przedmiocie zainteresowania, w zdrowym oku
punkt fiksacji, punkt węzłowy przedmiotowy i plamka leżą w jednej linii. Oś widzenia
z osią optyczną tworzą kąt 8’.
Wartość kierunkowa – to wrażenie kierunku rzutowanego w przestrzeń i mierzona jako
kąt względem centrum pola widzenia.
Prawidłowa korespondencja siatkówkowa – to miejsca siatkówek, które w widzeniu
obuocznym posiadają równe wartości kierunkowe.
Dysparentne miejsca siatkówek – to miejsca siatkówek, które w widzeniu obuocznym
posiadają nierówne wartości kierunkowe.
Dysparacja – to odległość między punktem obrazowym w oku, a tym miejscem
siatkówki tego oka, które koresponduje z miejscem siatkówki drugiego oka.
Stopnie widzenia obuocznego – jednoczesna percepcja, fuzja, stereopsja.
Ortoforia – stan równowagi mięśni gałek ocznych.
Heteroforia – zaburzenia równowagi mięśniowej mięśni gałek ocznych. Wyróżnia się:

−

heteroforie poziome: esoforia (odchylenie oka do nosa), exoforia (odchylenie oka do
skroni),

−

heteroforie pionowe: hiperforia (odchylenie oka ku górze), hipoforia (odchylenie oka ku
dołowi),

−

cykloforie – przeciwstawne obroty.

Dysocjacja obrazów – jest to rozdzielenie obrazów utworzonych na siatkówkach obu
oczu.

Oznacza

to,

ż

e

obrazki

testowe

rzutowane

na

oko

prawe

nie

są widziane przez oko lewe i odwrotnie. Do najczęściej używanych należą metoda Graefego
i Maddoxa.
Obszar Panuma – to najbliższe otoczenie korespondujących miejsc siatkówek,
w którym mimo dysparacji dochodzi do fuzji.
Horopter – to zbiór wszystkich punktów przestrzeni, które są jednocześnie rzutowane
na korespondujące miejsca siatkówek wraz z punktem fiksacji.

Dwojenie fizjologiczne na ogół nie jest dostrzegane. Występuje ono gdy obserwowane

punkty leżą na zewnątrz przestrzeni Panuma i nie mogą być zlane w jeden obraz (fuzja).

Postrzeganie przestrzenne może być jednooczne i obuoczne.
Jednooczne postrzeganie pozwala ocenić czy przedmioty są bliżej czy dalej od oka.

Ocena ta opiera się na spostrzeżeniach, że:

−

linie równoległe pozornie zbiegają się (perspektywa),

−

wielkość przedmiotów pozornie zmniejsza się wraz z odległością,

−

przedmioty na pierwszym planie przykrywają te dalsze,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

−

oświetlenie obserwowanego przedmiotu prowadzi do nierównomiernego rozdzielenia
ś

wiatła,

−

kontrast i odczucie kolorów wraz z odległością zmniejszają się,

−

przy ruchu przedmioty bliższe wydają się mieć pozornie większą prędkość,

−

bodziec do akomodacji wytwarza subiektywne poczucie bliży.

Postrzeganie przestrzenne obuoczne to najważniejszy rodzaj rozpoznawania głębi

i umożliwia dokładną lokalizację przedmiotów. Podstawą tego widzenia jest pozioma
dysparacja obrazów oka prawego i lewego. Zdolność stereoskopowego oceniania małych
różnic głębi jest spowodowana zdolnością oceniania bardzo małych dysparacji. Ostrość
widzenia głębi może być mierzona w centymetrach lub sekundach kątowych.

Badanie heteroforii możemy przeprowadzić przy braku fuzji (w warunkach fuzji

zdysocjowanej) lub w warunkach zbliżonych do naturalnych (przy bodźcach fuzyjnych).

Do najczęściej stosowanych sposobów pomiaru forii przy braku fuzji jest metoda

Maddoxa. Dysocjację w tej metodzie przeprowadza się za pomocą cylindra Maddoxa
(pałeczka Maddoxa). Pomiar przeprowadza się w zaciemnionym pomieszczeniu, przed oko
dominujące umieszcza się pałeczkę Maddoxa. Obserwujący widzi jednym okiem punkt,
drugim z pałeczką, widzi czerwoną kreskę. W przypadku ortoforii osie widzenia przecinają
się w punkcie fiksacji (czerwona kreska przechodzi przez jasny punkt).

W przypadku heteroforii widziana okiem czerwona kreska z pałeczką Maddoxa jest

przesunięta względem jasnego punktu. Na krzyżu Maddoxa przesunięcie o jedną podziałkę
odpowiada 1 dioptrii pryzmatycznej. Metodą tą możemy mierzyć forię w płaszczyźnie
poziomej i pionowej. Zastosowanie pryzmatu w tych przypadkach pozwala ustawić kreskę
w położeniu zerowym.

Test ten pozwala określić motoryczną składową heteroforri i jest przydatny

do wyznaczenia mocy pryzmatu korygującego heteroforię, a w zezie jawnym służy
do pomiaru subiektywnego kąta zeza.

Najstarszym sposobem badania czynności mięśni zewnętrznych gałki ocznej jest metoda

Graefego. Przed jedno oko zakłada się pryzmat dysocjujący o sile 6 pdprtr bazą do dołu
lub góry, a przed drugie pryzmat pomiarowy o mocy 10 – 12 pdptr bazą do nosa. Badany
widzi obserwowane kolumny cyfr rozsunięte w poziomie i jedna jest położona wyżej
od drugiej.

Pomiar forii polega na dobraniu mocy pryzmatu pomiarowego, aby obie kolumny były

widziane w jednej linii.

Wyniki pomiaru forii można przedstawić jako wykres zależności akomodacji

od konwergencji z krzywą Dondersa, która przedstawia prawidłową relację między
akomodacją i konwergencją.

Rys. 13. Wykres akomodacja – konwergencja [6, s. 215]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

Pomiar zakresu poziomej konwergencji fuzyjnej

Zakres konwergencji fuzyjnej to zdolność układu wzrokowego do wyrównania

heteroforii. Jego pomiar polega na określeniu minimalnych wartości mocy pryzmatycznych
powodujących zerwanie fuzji.

Korygowanie heteroforii

Większość osób, u których występuje heteroforia nie zgłasza dolegliwości, ale

w niektórych przypadkach występują dolegliwości i należy wdrożyć odpowiednie
postępowanie.

Jednym ze znaczących kryteriów układu akomodacja – konwergencja jest kryterium

Shearda, które mówi, że rezerwa konwergencji fuzyjnej powinna być co najmniej dwa razy
większa niż foria. Gdy to kryterium nie jest spełnione, należy zastosować:

−

ć

wiczenia ortoptyczne,

−

korekcję pryzmatyczną lub zmienić korekcję sferyczną.

Badanie heteroforii w warunkach zbliżonych do naturalnych (dysparacja fiksacji)
W tym przypadku obraz punktu fiksacji jest utworzony w obszarze panuma, mimo

niedokładności fiksacji, ale dzięki fuzji sensorycznej daje pojedyncze widzenie obuoczne
obserwowanego punktu. Nadużywanie takiej sytuacji powoduje obniżenie stereoskopowej
ostrości wzroku i mogą występować inne dolegliwości związane z heteroforią.

Zasada pomiaru dysparacji fiksacji została przedstawiona przez Ogle’a. Bodźcem

fuzyjnym są optotypy literowe, a w części środkowej testu umieszczono kreski oświetlone
ś

wiatłem spolaryzowanym. Przed oczyma badanego umieszczamy filtry polaryzacyjne, dzięki

którym może on widzieć tylko te kreski, które są zgodne z filtrami płaszczyzny polaryzacji.
Stosując pryzmaty pomiarowe w heteroforii można dobrać ich moc tak, aby uzyskać
położenie kresek w jednej linii. Moc tych pryzmatów nazywa się forią stowarzyszoną
lub forią asocjacyjną.

Przy różnych formach i stadiach heteroforii badany widzi odchylenia w testach, które

pozwalają różnicować różne rodzaje heteroforii.

Inne rodzaje testów służących do badania widzenia obuocznego są zamontowane

w rzutnikach. Są to testy polaryzacyjne i testy barwne, takie jak test Schobera (polaryzacyjny
i dwubarwny), Cowena i Osterberga.

Zezy (heterotropie)

W warunkach prawidłowych podczas oglądania przedmiotu jego obraz rzutuje

się na dołki środkowe w plamkach siatkówek obu oczu. Jeżeli oczy są ustawione tak, że jedno
oko fiksuje dany przedmiot plamką, a drugie jest w odchyleniu i obraz pada na obwodową
część siatkówki, to mówimy o zezie.

Aby rozpoznać zez towarzyszący wykonuje się:

−

test naprzemiennego zasłaniania,

−

badanie ruchów gałek ocznych,

−

pomiar wielkości kąta zeza obiektywnego i subiektywnego,

−

badanie fiksacji,

−

badanie widzenia obuocznego: jednoczesnej percepcji, fuzji, stereopsji.

Do najczęściej stosowanych w diagnostyce zeza testów należy test Wortha. Zastosowano

w nim dysocjację metodą anaglifową (z zastosowaniem filtrów czerwonego i zielonego).
Znaki testowe mają różny kształt, najczęściej są to dwa zielone krzyże (niewidziane przez oko
z filtrem czerwonym) romb czerwony (niewidziany przez oko z filtrem zielonym), białe kółko
będące bodźcem fuzyjnym.

Na koniec tej jednostki modułowej przedstawiamy Ci sposób badania refrakcji, czyli

zalecenia kolejnych czynności, jakie powinieneś wykonać, aby prawidłowo zbadać pacjenta.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

1.

Wywiad.

2.

Badanie ostrości wzroku oka prawego przy zasłoniętym oku lewym, następnie badnie oka
lewego przy zasłoniętym oku prawym.

3.

Dobór sfery najlepszej ostrości (autorefraktometr, skiaskopia, metoda Dondersa).

4.

Sprawdzenie obecności niezborności. Jeżeli występuje określamy moc cylindra i osi
(figura gwiaździsta, cylinder skrzyżowany, dane z autorefraktometru).

5.

Sprawdzenie dobranej mocy sferycznej.

6.

Kontrola dobranej korekcji testami równowagi jednoocznej (test dwubarwny).

7.

Sprawdzenie obuocznej ostrość wzroku.

8.

Kontrola równowagi obuocznej.
a)

równowagi refrakcyjnej (test przymglenia, dysocjacja pionowym pryzmatem,
dwubarwnym testem polaryzacyjnym lub inne testy dysocjacyjne),

b)

równowagi mięśniowej (test zasłaniania do dali i bliży, mierzymy kąt zeza.

9.

Dobranie korekcji pryzmatycznej (jeżeli jest potrzebna).
a)

określenie mocy i kierunku podstawy pryzmatu.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Czy potrafisz wyjaśnić pojęcie fiksacji?

2.

Co to jest dysparacja?

3.

Jakie znasz stopnie widzenia obuocznego?

4.

Na czym polegają heteroforie poziome i pionowe?

5.

Na czym polega dysocjacja obrazów?

6.

Jaką metodę najczęściej stosuje się do pomiaru forii?

7.

Jaką metodę stosuje się do pomiaru dysparacji fiksacji?

8.

Na czym polega test naprzemiennego zasłaniania?

9.

Na czym polega test Wortha?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź kolegom z grupy badanie heteroforii przy pomocy testu Schobera.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)

obsługiwać foropter,

2)

rozróżnić sposoby badania heteroforii,

3)

rozpoznać testy do badania heteroforii,

4)

wykonać badanie,

5)

zaproponować dyskusję.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

foropter,

−

rzutnik testów z testem Schobera.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

Ćwiczenie 2

Zmierz kolegom forię metodą Maddoxa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)

zapoznać się z zasadą działania cylindra Maddoxa,

2)

zapoznać się z zasadą budowy krzyża Maddoxa,

3)

wykonać badanie,

4)

dokonać analizy wyników,

5)

zaproponować dyskusję.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kaseta okulistyczna,

−

oprawki próbne,

−

krzyż Maddoxa.

Ćwiczenie 3

Określ u pacjenta kąt subiektywny zeza jawnego towarzyszącego metodą Maddoxa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym zezów,

2)

obsługiwać foropter,

3)

znać działanie cylindra i krzyża Maddoxa,

4)

wykonać badanie,

5)

dokonać analizy wyników badania,

6)

wyciągnąć wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

foropter,

−

krzyż Maddoxa.

Ćwiczenie 4

Zbadaj u kolegów widzenie obuoczne i określ ewentualne nieprawidłowości przy użyciu

testu Wortha.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)

rozpoznawać testy do badania obuocznego,

2)

wykonać badanie,

3)

przeanalizować wynik badania,

4)

wyciągnąć wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

foropter,

−

rzutnik testów z testem Wortha.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

zbadać heteroforię testem Schobera?

2)

zmierzyć forię metodą Madowa?

3)

określić kąt zeza jawnego towarzyszącego?

4)

zbadać widzenie obuoczne testem Wortha i zinterpretować wynik?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

Instrukcja dla ucznia

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

5.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6.

Zadania wymagają stosunkowo prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed
wskazaniem poprawnego wyniku.

7.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

8.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9.

Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−−−−

instrukcja,

−−−−

zestaw zadań testowych,

−−−−

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1.

Badanie ostrości wzroku do dali przeprowadza się z odległości
a)

1 m.

b)

3 m.

c)

5 m.

d)

11 m.

2.

Poprawa ostrości wzroku przy dodaniu soczewki +0,5 Dsph przy uzyskaniu wcześniejszej
pełnej ostrości wzroku świadczy o tym, że oko jest
a)

miarowe.

b)

nadwzroczne.

c)

krótkowzroczne.

d)

niezborne.

3.

Test czerwono-zielony służy do
a)

badania kolorów.

b)

badania niezborności.

c)

precyzyjnego określenia składowej sferycznej refrakcji.

d)

precyzyjnego określenia składowej cylindrycznej refrakcji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

4.

Punkt dali wzrokowej to
a)

najdalej położony punkt widziany wyraźnie.

b)

najbliżej położony punkt widziany wyraźnie.

c)

miejsce w siatkówce, w którym najlepiej widzimy.

d)

miejsce tworzenia się obrazu na siatkówce.

5.

Nadwzroczność starcza jest wynikiem
a)

zwiększenia się współczynnika załamania ośrodków optycznych oka.

b)

zmniejszenie się współczynnika załamania ośrodków optycznych oka.

c)

zmętnienia rogówki.

d)

starzenia się siatkówki.

6.

W krótkowzroczności ognisko promieni równoległych padających na oko leży
a)

za siatkówką.

b)

przed siatkówką.

c)

przed i za siatkówką.

d)

na siatkówce.

7.

Wysoka krótkowzroczność powoduje:
a)

zmiany zwyrodnieniowe naczyniówki i siatkówki.

b)

powstanie stożka rogówki.

c)

zapalenie siatkówki.

d)

zespół suchego oka.

8.

Niezborność odwrotna (przeciw regule) występuje jeżeli
a)

przekrój główny największej mocy układu optycznego oka jest poziomy.

b)

przekrój główny największej mocy układu optycznego oka jest pionowy.

c)

w obu przekrojach głównych oko jest nadwzroczne.

d)

przekroje główne są nachylone w stosunku do pionu i poziomu.

9.

Astygmatyzm oka , wynik skiaskopii

należy skorygować szkłami
a)

+2,0 Dsph –2,0 Dcyl ax 180°.

b)

–2,0 Dsph +2,0 Dcyl ax 90°.

c)

+2,0 Dsph –4,0 Dcyl ax 180°.

d)

+2,0 Dsph –4,0 Dcyl ax 90°.

10.

Starczowzroczność spowodowana jest zmniejszeniem elastyczności
a)

mięśni zewnętrznych oka.

b)

soczewki.

c)

ciała szklistego.

d)

mięśnia zwieracza i rozwieracza źrenicy.

–2,0

+2,0

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

11.

Anizeikonia to różnica
a)

wad refrakcji obu oczu.

b)

koloru tęczówek obu oczu.

c)

wielkości obrazów powstających na siatkówce.

d)

punktu dali i bliży wzrokowej.

12.

Optotypy z odległości 5 m są widziane pod kątem
a)

1’.

b)

3’.

c)

5’.

d)

7’.

13.

Test Lea służy do badania ostrości wzroku u
a)

dorosłych pracujących przy komputerze.

b)

dorosłych do pracy z bliska.

c)

dorosłych do patrzenia w dal.

d)

dzieci.

14.

Badanie ostrości wzroku do dali należy wykonywać w warunkach oświetlenia
a)

100 Lx.

b)

300 Lx.

c)

600 Lx.

d)

1000 Lx.

15.

Ostrość wzroku do bliży bada się najczęściej z odległości
a)

10 cm.

b)

30 cm.

c)

60 cm.

d)

75 cm.

16.

Nadwzroczność koryguje prawidłowo soczewkę
a)

najsłabsza, przy której pacjent widzi najlepiej.

b)

najsilniejsza, przy której pacjent widzi najlepiej.

c)

przy której pacjent swobodnie czyta 1,0.

d)

soczewka sferocylindryczna.

17.

Cylinder skrzyżowany służy do badania
a)

anizometropii.

b)

nadwzroczności.

c)

krótkowzroczności.

d)

niezborności.

18.

Dysocjacja jest to
a)

odległość między punktem obrazowym, a miejscem siatkówki, które koresponduje
z miejscem siatkówki drugiego oka.

b)

rozdzielenie obrazów utworzonych na siatkówkach obu oczu.

c)

wrażenie kierunku rzutowanego w przestrzeń.

d)

zlewanie obrazów utworzonych na siatkówkach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

19.

Stopniem widzenia obuocznego nie jest
a)

jednoczesna percepcja.

b)

dysparacja.

c)

fuzja.

d)

stereopsja.

20.

Krzyż Maddoxa służy do badania
a)

motorycznej składowej heterofonii.

b)

anizeikoni.

c)

anizonetropii.

d)

równowagi refrakcyjnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Diagnozowanie i korygowanie wad refrakcji

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

6. LITERATURA

1.

Bartowska J.: Optyka i korekcja wad wzroku, PZWL, Warszawa 1996

2.

Jarzębińska-Večerowa M., Tuleja D.: podstawy refrakcji oka korekcji wad wzroku.
Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2005

3.

Krzystkowa K., Kubanko-Zielińska A., Pająk J., Nowak-Bryg H., Rozpoznawanie
i leczenie choroby zezowej. PZWL, Warszawa 1989

4.

Orłowski W. (red.): Okulistyka współczesna. PZWL, Warszawa 1977

5.

Styczyński A.: Korekcja wad wzroku – procedury badania refrakcji. α-medica Press 2007.

6.

Zając M.: Optyka okularowa. DWE, Wrocław 2003

Czasopisma
Ś

wiat Okularów.

Optometria.
Kontaktologia i optyka okulistyczna.