1

Wady postawy ciała i metody ich diagnozowania.

Kr

ęgosłup ludzki w prawidłowych warunkach w płaszczyźnie czołowej jest linią

prost

ą, w płaszczyźnie strzałkowej, zaś - tworzy on swoiste, łukowate wygięcia, powstające

w momencie przybierania pionowej postawy ciała i formuj

ące się w ostatecznie w okresie

wzrostu. Wyró

żnia się trzy główne fizjologiczne wygięcia kręgosłupa w płaszczyźnie

strzałkowej: lordoza l

ędźwiowa (wygięcie ku do przodu w odcinku lędźwiowym), lordoza

szyjna (wygi

ęcie ku przodowi na wysokości szyi) i kifoza grzbietowa (wygięcie do tyłu w

odcinku piersiowym). Cech

ą charakterystyczną dla wad postawy w tejże płaszczyźnie jest

pogł

ębienie lub zmniejszenie fizjologicznych krzywizn kręgosłupa, wskutek czego pojawić

si

ę może jedna z czterech postaci tych wad:

• pogł

ębienie kifozy piersiowej, czyli tzw. plecy okrągłe (dorsum rotundum),

• pogł

ębienie lordozy lędźwiowej, czyli tzw. plecy wklęsłe (dorsum concavum),

• pogł

ębienie kifozy piersiowej i lordozy lędźwiowej, czyli plecy okrągło-wklęsłe (dorsum

rotundo-concavum) lub
• brak fizjologicznych wygi

ęć kręgosłupa, czyli plecy płaskie (dorsum planum).

Istot

ą skrzywień bocznych kręgosłupa (w płaszczyźnie czołowej), zaś jest odchylenie całego

kr

ęgosłupa lub jego odcinka od osi anatomicznej, co powoduje wtórne zmiany w układzie

narz

ądu ruchu, klatce piersiowej i narządach wewnętrznych.

Wady kr

ęgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej

Plecy okr

ągłe -

charakteryzuj

ą się osłabieniem mięśni grzbietu, wysunięciem do

przodu głowy i barków, przykurczem mi

ęśni klatki piersiowej. Funkcja

oddechowa klatki piersiowej jest upo

śledzona. Dorsum rotundum

oznacza zwykle zmniejszenie wydolno

ści kinetyczno-statycznej,

zmniejszenie ruchów oddechowych ze wzgl

ędu na skośne ustawienie

żeber i spłaszczenie górnej części klatki piersiowej.

Ze wzgl

ędu na różną postać morfologiczną tej wady, wyróżnia się dwie jej odmiany:

kifotyczn

ą (zmiany zachodzą głównie na górnym odcinku kręgosłupa i są one

kompensowane przez odpowiednie odcinki mi

ęśni oraz zmniejszenie lordozy szyjnej i

l

ędźwiowej) oraz kifozę totalną (nadmierne wygięcie kręgosłupa ku tyłowi, nie tylko na

odcinku piersiowym, ale te

ż w części lub całości odcinka lędźwiowego ze zmniejszeniem lub

zniesieniem przodopochylenia miednicy; kompensacja segmentarna dokonuje si

ę w odcinku

szyjnym, w stawach biodrowych i kolanach).
Dorsum

rotundum

mo

że być wadą wrodzoną lub nabytą Istnieje możliwość jej

powstawania w nast

ępstwie chorób: krzywicy, gruźlicy, choroby Scheuermanna,

zesztywniaj

ącego zapalenia stawów kręgosłupa, ale także w wyniku dystonii mięśniowej

(zaburzenie równowagi napi

ęć mięśniowych mięśni grzbietu).

Plecy wkl

ęsłe -

s

ą równoznaczne ze zwiększeniem lordozy lędźwiowej przy zmniejszeniu

krzywizny piersiowej w ró

żnym stopniu i zakresie. W następstwie dorsum

concavum mi

ęśnie brzucha ulegają zwiotczeniu i rozciągnięciu; w związku

z obni

żeniem trzew, dochodzi do zaburzeń czynności narządów

wewn

ętrznych, upośledzenia pracy przepony oraz odpływu krwi żylnej.

Pojawiaj

ą się także bóle w okolicy krzyżowej.

Wielko

ść, kształt i rozległość lordozy pozostają w ścisłym związku z analogicznymi cechami

kifozy piersiowej. Wyró

żnia się dwa warianty pleców wklęsłych: pogłębienie fizjologiczne

lordozy bez zmian lokalizacji (hiperlordoza l

ędźwiowa), mająca na odcinku piersiowym

tendencje do kompensacyjnego pogł

ębiania kifozy piersiowej oraz przemieszczenie szczytu

lordozy, poł

ączone ze zmianami jej rozległości (lordoza niska - krótka, z towarzyszącą jej

2

kifoz

ą o długim łuku; lordoza wysoka - długa, obejmująca wygięciem również dolny odcinek

piersiowy)

Plecy okr

ągło wklęsłe

- oznaczaj

ą zwiększoną lordozę lędźwiową i kifozę piersiową.

Zwykle głowa pochylona jest ku przodowi. Dorsum rotundo-
concavum powoduje zmian

ę stanu mięśni i więzadeł (mięsień

prostownika grzbietu rozci

ągnięty na odcinku piersiowym, a na

odcinku l

ędźwiowym - skurczony; przykurcz mięśni obręczy

barkowej i klatki piersiowej), poza tym nast

ępuje przesunięcie

narz

ądów jamy brzusznej ku przodowi i przez to - rozciągnięcie

mi

ęśni brzucha; mięśnie ..,. pośladkowe pozostają osłabione.

Plecy wkl

ęsło-okrągłe są najczęściej wyrazem kompensacji o dwojakim charakterze: na tle

biernego dostosowania si

ę w przypadkach budowy wiotkiej (typ budowy astenicznej) oraz

konieczno

ści zrównoważenia pod względem morfologicznym i funkcjonalnym, zmian lub

usztywnienia istniej

ącego w którejś z krzywizn fizjologicznych.

Plecy płaskie -

charakteryzuj

ą się spłaszczeniem lub brakiem fizjologicznych

krzywizn kr

ęgosłupa, co powoduje zaniknięcie funkcji amortyzacyjnej

tej cz

ęści kośćca. Barki zwykle są opadnięte, przykręgosłupowy brzeg

łopatek odstaje, klatka piersiowa jest spłaszczona w wymiarze
przednio-tylnym. Z braku fizjologicznej lordozy l

ędźwiowej narządy

jamy brzusznej obni

żają się. Istnieje skłonność do powstawania

bocznych skrzywie

ń kręgosłupa.

Plecy płaskie wyst

ępować mogą w dwóch skrajnie różnych odmianach: 1) w astenicznej

budowie ciała, o słabej, wiotkiej muskulaturze, gdzie zrównowa

żenie ciała osiągane jest w

znacznej mierze dzi

ęki biernemu usytuowaniu jego segmentów; 2) u dzieci silnie

umi

ęśnionych, wcześnie i intensywnie ćwiczących. Ostatnio coraz częściej obserwuje się

wyst

ępowanie spłaszczenia fizjologicznych krzywizn kręgosłupa. Przyczyna takiego

zjawiska le

ży w sedenteryjnym trybie życia charakterystycznym w pracy, ale również i

podczas odpoczynku.

Wady kr

ęgosłupa w płaszczyźnie czołowej

Skoliza - nazywana inaczej skrzywieniem bocznym, polega na odchyleniu kr

ęgosłupa w bok

od jego długiej osi. Charakteryzuje j

ą różnorodność patologii: od okresowych,

nieznacznych skrzywie

ń o rozległych zmian deformacyjnych połączonych z

kalectwem. Do skrzywie

ń bocznych kręgosłupa dochodzi wskutek zaburzenia

równowagi statyczno-dynamicznej w czołowej płaszczy

źnie ciała, w następstwie

ró

żnych czynników.

Powstanie i rozwój skoliozy zale

ży od dwóch czynników: etiologicznego i biomechanicznego

(wspólny dla wszystkich skrzywie

ń, działający zgodnie z prawami fizyki i prawami wzrostu).

Podstawowym elementem skrzywienia w tym przypadku jest łukowate wygi

ęcie w jednym

odcinku (skrzywienie pierwotne). Pocz

ątkowo następuje jedynie zwężenie krążków

mi

ędzykręgowych po stronie wklęsłości wygięcia oraz utrata elastyczności. Następnie

dochodz

ą zmiany strukturalne w kręgach, w wyniku których przybierają one kształt klina.

Wraz z wygi

ęciem bocznym następuje obrót i skręcenie kręgosłupa wzdłuż jego osi

pionowej, w stron

ę wypukłości łuku skrzywienia. W ten sposób powstaje garb żebrowy,

uwidaczniaj

ący się przy pochyleniu tułowia do przodu. Zaburzenie statyki i równowagi

tułowia powoduje reakcj

ę ustroju, nakierunkowaną na kompensację ze strony sąsiednich, nie

obj

ętych tym procesem, odcinków kręgosłupa oraz mięśni tułowia. Poza tym pojawiają się

3

zmiany ustawienia łopatek, barków i miednicy, a tak

że nieodzowne przemieszczenie

narz

ądów wewnętrznych. Opisane powyżej zmiany są przyczyna obniżenia ogólnej

sprawno

ści fizyczne osób z bocznym skrzywieniem kręgosłupa.

W

zale

żności od przyczyn boczne skrzywienia kręgosłupa dzieli się na trzy grupy:

skrzywienia wrodzone (gdzie przyczyn

ą są strukturalne zmiany wrodzone kręgosłupa, które

tylko cz

ęściowo może zrekompensować układ mięśniowy i więzadłowy, wady tego

pochodzenia dzieli si

ę na kosmo-pochodne i mięśniowo-pochodne), skrzywienia nabyte

(powstałe w wyniku procesów chorobowych; poszczególne typy wskazuj

ą na mechanikę

zaburzenia lub tło chorobowe; w tej grupie znajduj

ą się m.in.: skrzywienia statyczne,

pora

żenne, zapalne, pourazowe, odruchowe, troficzne, - po ropnym zapaleniu opłucnej, - w

nast

ępstwie krzywicy, nawykowe) i skrzywienia samoistne (których przyczyn dotąd jeszcze

nie poznano, zdarzaj

ące się często we wczesnym dzieciństwie, doprowadzające do znacznego

kalectwa).

Podaje

si

ę także inne kryteria podziału skolioz, np. ze względu na lokalizację

skrzywienia (skoliozy piersiowe, l

ędźwiowe, szyjne); z uwagi na liczbę łuków skrzywienia

(jednołukowe, dwu - i wielołukowe, maksymalnie 4-łukowe); ze wzgl

ędu na stopień

mechanicznego wyrównania skrzywienia (wyrównane i nie wyrównane); ze wzgl

ędu na

wielko

ść kąta skrzywienia skoliozy dzielimy na stopnie; z uwagi na okres wzrostu dziecka, u

którego wyst

ąpiła skolioza, etc.

Diagnozowanie wad postawy ciała

Znalezienie praktycznego sposobu oceny postawy ciała człowieka jest niezwykle

trudne, przede wszystkim ze wzgl

ędu na to, że jest to cecha niezwykle labilna i

niezaprzeczalnie indywidualna. Literatura dotycz

ąca tegoż pro0blemu z ostatnich stu lat daje

niezliczenie wiele pomysłów na uniwersaln

ą metodę oceny postawy ludzkiej. Niestety, biorą

one pod uwag

ę zupełnie różne kryteria, a co gorsza, pozostają w sprzeczności ze sobą

nawzajem.

M.

Kutzner-Kozi

ńska definiuje postawę jako sposób „trzymania się" osobnika

warunkowany nawykiem ruchowym, podło

żem morfologicznym i funkcjonalnym oraz jego

działalno

ścią. W takim ujęciu postawa jest wypadkową różnych i zmiennych czynników. Za

podstawowe kryterium oceny postawy nale

ży wziąć maksymalną wydolność ustrojową, która

warunkuje zdolno

ść do pracy (chodzi nie tylko o wydolność, która charakteryzuje osobnika

obecnie, ale te

ż o przewidywane konsekwencje dalszych odchyleń). Jako podrzędne w

stosunku do powy

ższego kryterium, ale równie ważne podaje się kryterium estetyczne.

Trzeba wzi

ąć pod uwagę zmienne pojęcie piękna, a związku z tym także zmienna modę na

okre

ślony typ budowy i postawy ciała. Obiektywizm danych uzyskiwanych z a pomocą

niektórych przyrz

ądów jest często pozorny, co dotyczy szczególnie dzieci charakteryzujących

si

ę dużą labilnością postawy. Do chwili obecnej nie ma pełnej zbieżności co do kryteriów

prawidłowo

ści postawy. N.Wolański stworzył typologię postaw przeciętnych, grupowo

normalnych, uzale

żniona od wieku, płci i środowiska, która posłużyć może jako punkt

odniesienia przy porównywaniu badanych osób. Wedle typologii Wola

ńskiego zasadnicze

siedem typów postawy ciała człowieka to: 3 typy kifotyczne, 3 typy równowa

żne i 3 typy

lordotyczne. Cechy wi

ększości z nich opisuje tabela 1.

Tabela 1. Zestawienie cech opisowych dla poszczególnych typów postawy ciała.

Poszczególne Typy postawy ciała

Cecha Kifotyczny

I

Kifotyczny

II

Równowa

ż

ny I

Równowa

ż

ny II

Równowa

ż

ny III

Lordotyczn

y I

Lordotyczn

y II

4

Ustawienie

głowy

Twarz wystaje

przed mostek

Nos wystaje

przed mostek

Nad klatka

piersiow

ą

Nad klatk

ą

piersiow

ą

Twarz wystaje

przed mostek

Twarz wystaje

przed mostek

Twarz wystaje

przed mostek

Ustawienie

barków

Na tle tylnej

cz

ęści szyi

Na tle

przedniej

cz

ęści szyi

Na tle tylnej

cz

ęści szyi

Na tle tylnej

cz

ęści szyi

Na tle tylnej

cz

ęści szyi

Na tle tylnej

cz

ęści szyi

Na tle

przedniej

cz

ęści szyi

Klatka

piersiowa

Lekko

spłaszczona

Spłaszczona Dobrze

wysklepiona

Dobrze

wysklepiona

Lekko

spłaszczona

Lekko

spłaszczona

Gór

ą cofnięta

Ustawienie

łopatek

Lekko

odstaj

ące

Silnie

odstaj

ące

Nie odstaj

ące Lekko

lub

średnio

odstaj

ące

Silnie lub

średnio

odstaj

ące

Nie odstaj

ące

lub lekko
odstaj

ące

Lekko

odstaj

ące

Poło

żenie

szczytu kifozy

Wysoko

Średnio
wysoko

Średnio
wysoko

Średnio
wysoko

Średnio
wysoko

Nisko Wysoko

Wielko

ść

kifozy

piersiowej

Średnia Duża Mała Średnia Duża

Mała

Średnia

Wielko

ść

lordozy

l

ędźwiowej

Mała

Średnia Mała Średnia Duża

Średnia Duża

Poło

żenie

szczytu
lordozy

l

ędźwiowej

Średnio
wysoko

Wysoko Wysoko Wysoko Wysoko Nisko

Średnio nisko

Przednia

ściana brzucha

Płaska

Średnio

wysuni

ęta

Płaska Płaska Silnie

wystaj

ąca

Lekko

wystaj

ąca

Silnie

wystaj

ąca

Typy: kifotyczny II i lordotyczny II opuszczono jako typy po

średnie i rzadziej spotykane.

R. Przew

ęda w swojej książce

∗

podaje nast

ępujące grupy metod oceny postawy:

Wzrokowa ocena sylwetki, polegaj

ąca na ogólne opinii o sposobie „trzymania się";

kryterium oceny stanowi

ą tu wzorce = typy postawy, do których przyrównuje się

badanego. Ró

żnorodnych typologii istnieje wiele, można wśród nich wymienić

opisywan

ą wyżej typologię Wolańskiego, ale także podziały: Staffela, Lovetta, Browna,

Wilsona, Brownella innych.

Wzrokowa ocena wybranych elementów postawy, mówi o uło

żeniu poszczególnych

odcinków i punktów ciała; na podstawie opinii o zarysie sylwetki otrzymuje si

ę

analityczny opis elementów składowych postawy i wymienia si

ę jej wady. Pośród tego

typu metod wymienia si

ę m.in.: schemat Klappa i metodę punktowania Kasperczyka.

Metoda sylwetek zarejestrowanych za pomoc

ą fotografii, cieniografii i

konturografii, umo

żliwiająca porównania i oceny postawy przez wielu obserwatorów,

pozwala te

ż na powrót do obrazu sylwetki badanego nawet po dłuższym upływie czasu i

korygowanie opinii o niej.

Metody oceny poszczególnych elementów postawy ciała przy u

życiu różnego

rodzaju aparatury pomiarowo-rejestruj

ącej, wśród której wymienić można chociażby

tzw. przyrz

ądy kołeczkowe (torakometr Demenny'ego, torakograf), w których badany

wyciska kształt swego kr

ęgosłupa, opierając się o rząd pionowo ustawionych ruchomych

kołeczków; liniometr Howlanda; pantograf Gilewicza; profilograf Demenny'ego, czy
sferodorsiometr Wola

ńskiego.

Metody oceny oparte na kryterium linii pionowych i poziomych, łinii symetrycznych
k

ątów, na zasadzie równowagi mechanicznej i symetrii ciała, w której podstawowym

warunkiem poprawnej postawy ciała jest zrównowa

żenie poszczególnych elementów

ciała. Warunek ten uznano za istotny ze wzgl

ędu na prawo fizyczne, które przeniesiono

na grunt biomedycyny, mówi

ące o tym, ze ciało utrzymuje równowagę, jeśli rzut jego

środka ciężkości nie wykracza poza granicę podstawy. Na podstawie tego twierdzenia
powstał test Cramptona (badany staje przodem do

ściany, tak, by palce jego nóg dotykały

ściany. Jeśli badany posiada prawidłową budowę ciała to klatka piersiowa i nos powinny
by

ć oddalone od ściany o 5 cm. W ustawieniu tyłem, kontakt ze ściana winny mieć:

∗

R.Przew

ęda „przegląd ważniejszych metod oceny postawy ciała” Roczniki Naukowe AWF, Warszawa 1962

5

pi

ęty, łydki, pośladki, łopatki i potylica. Lordoza lędźwiowa nie powinna przekraczać

grubo

ści dłoni.), metoda Stafforda, metoda Goldthwaita i inne.

Nowoczesne metody badania postawy ciała, do których zalicza si

ę między innymi

technik

ę Mory, opierającą się na fotogrametrii (technika Mory polega na załamywaniu

si

ę wiązki światła przy pomocy rastera - interferencja fal świetlnych - w rezultacie czego

zyskuje si

ę obraz w układzie warstwicowym, który można poddać analizie. Znając

odległo

ść pomiędzy źródłem światła a rasterem [1], odległość między tym źródłem a

aparatem fotograficznym [d], grubo

ść siatki [s], można wyliczyć ze wzoru Adaira

wysoko

ść każdej warstwicy [h].

Wzór Adaira: h

n

= n-1: d/s-n

gdzie n - kolejny numer pr

ążka na obrazie Mory, oraz metodę ISIS (Integrated Shape

Investigation System).

Metody diagnozowania postawy ciała odnosz

ą się do wad rozpoznawalnych w

płaszczy

źnie strzałkowej. Zupełnie inne metody stosuje się w przypadku diagnozowania

skrzywie

ń bocznych - skolioz. G.Wejsflog opracował prosty, a zarazem dokładny sposób

diagnozowania tych

że wad postawy, dzieląc objawy na trzy grupy, w zależności od wielkości

zmian deformacyjnych w układzie narz

ądów ruchu. Do objawów skoliotycznych I rzędu

nale

żą: wygięcie kręgosłupa zarówno boczne, jak i przednio-tylne, rotacja kręgów, torsja i

sklinowacenie. Objawy skoliotyczne II rz

ędu to występowanie garbu żebrowego tylnego po

stronie wypukłej, który jest najwy

ższy na szczycie skrzywienia oraz po stronie wklęsłej -

wgł

ębienie żebrowe tylne, najniższe na wysokości szczytu skrzywienia. Następuje

przesuni

ęcie się klatki piersiowej najczęściej w stronę wypukłą, jej nachylenie, torsja klatki

piersiowej, a tak

że wystawanie biodra. Objawy skoliozy III stopnia dotyczą odcinków

bardziej odległych od kr

ęgosłupa. Trójkąt tułowiowo-ramienny utworzony jest przez linię

biodra, klatk

ę piersiową i zwisające swobodnie ramiona i pogłębia się w stronę wklęsłości.

Zmienia si

ę ustawienie łopatek - jedna jest zwykle uniesiona po stronie wypukłej, oddalona

od linii wyrostków kolczystych i zrotowana na zewn

ątrz. Dochodzi do asymetrii barków.

Badanie kliniczne skolioz nale

ży przeprowadzać, biorąc pod uwagę:

⇒

wiek dziecka w momencie zaobserwowania skrzywienia

⇒

przebieg dotychczasowego leczenia przebyte choroby

⇒

wywiady z rodzin

ą przeprowadzane pod kątem występowania podobnych deformacji

⇒

badanie kliniczne

⇒

badanie radiologiczne

Bibliografia:

D Tadeusz Kasperczyk „Wady postawy ciała. Diagnozowanie i leczenie."

Tadeusz Majdecki „Patologia kr

ęgosłupa."

Stefan B

ąk „Postawa ciała. Jej wady i leczenie."

Tomasz

Żuk „Wady i bóle kręgosłupa"

Jan Haftek „Urazy kr

ęgosłupa i rdzenia kręgowego"

Maria Kutzner-Kozi

ńska „Korekcja wad postawy"

Opracował mgr Piotr Latawiec