Przyczyny powstawania wad postawy ciała i ich korekcja
"Można traktować postawę człowieka, jako wyraz gotowości układu ruchowego do działania. Jest to z reguły postawa wyprostowana" uniesiona "ułatwiająca przejście ze stanu bez ruchu do czynności."
T. Kasperczyk
Postawę ciała nazywamy indywidualne ukształtowanie ciała i położenie poszczególnych odcinków tułowia oraz nóg w pozycji stojącej.
Wady postawy to niewłaściwe usytuowanie lub kształt części ciała znajdującego się w pozycji stojącej utrwalone lub powstałe na podłożu patologicznym.
Według Kasperczyka wady postawy to odchylenie od ogólnie przyjętych cech postawy prawidłowej, właściwej danej kategorii wieku, płci i typu budowy. Proste wady określamy niekiedy jako błędy postawy. Zmiany strukturalne oraz różnorodne deformacje w obrębie narządu ruchu nazywamy wadami budowy (np. wady klatki piersiowej, koślawość kolan, skoliozy).
Najczęściej spotyka się podział wad budowy i postawy na duże zasadnicze grupy:
1) Wady wrodzone
a) kości
b) mięśni
2) Wady nabyte
a) rozwojowe
b) nawykowe
Do wad wrodzonych należą przypadki z odchyleniami prawidłowej budowy ciała w następstwie czynników, które działały w okresie płodowym. Przyczyny powstawania wad są różne.
Niektóre z nich przekazywane są dziedziczne, do rozwoju innych doszło na skutek zaburzonego
wydzielania wewnątrzmacicznego. Bezpośredniej przyczyny innych należy upatrywać w czynnikach toksycznych (zatrucia choroby infekcyjne matki) lub mechanicznych, które działały w różnych okresach życia płodowego.
Wady wrodzone kości to:
- zaburzenia kostnienia następstwem tej wady jest wzrost karli z różnym okresem deformacyjnych zmian kości. Wybitnemu skróceniu ulega długość kończyn. Inną postacią tych wad jest nadmierna kruchość kości. Częste złamania kości długich w tych przypadkach znacznie zaburzają statykę.
- dodatkowe kręgi lub niedorozwój pojedynczego kręgu, kręgi klinowe.
- dodatkowe żebra
- zrost kręgów
- rozszczep kręgów
- wrodzony kręcz szyi jest wywołany skróceniem mięśnia mostkowo - obojczykowo - sutkowego. Nie wyleczenie tych zmian prowadzi do bocznego skrzywienia kręgosłupa w odcinku szyjnym i niesymetrycznego wzrostu kości twarzy.
W obrębie kończyn dolnych i stóp spotykamy najczęściej:
- wrodzone zwichnięcia stawu biodrowego
- asymetrię długości kończyn dolnych
- wad stóp, stopa wydrążona, końsko-szpotowa,
piętowa, szpotowa, końska, płaska i płasko-koślawa.
Do wrodzonych wad mięśni należą:
- wrodzona atonia mięśniowa polegająca na osłabieniu siły mięśniowej i zaniku tej tkanki oraz postępujący zanik mięśni.
Wady nabyte mogą być wywołane przebytymi chorobami i określamy je terminem - rozwojowe lub powstają na skutek zaburzenia nawyku prawidłowej postawy ciała - wady nawykowe.
Wady nabyte rozwojowe powstają najczęściej w wyniku następujących chorób; krzywicy, gruźlicy i choroby Scheuermanna.
Krzywica jest chorobą, która polega na zaburzeniu gospodarki mineralnej na skutek niedoboru w organizmie witaminy D. Niedobór soli mineralnych w kościach opóźnia i zaburza proces ich kostnienia. Kości takie są mniej odporne i przy obciążeniu ulegają deformacją. Następstwem przebytej krzywicy są również wady klatki - klatka piersiowa szewsko -lejkowata lub klatka piersiowa kurza.
Choroba Scheuermanna - etiologia tego schorzenia nie jest jasna. Jako jedyną z przyczyn podaje się zaburzenia kostnienia nasadowego trzonów kręgowych - zazwyczaj piersiowych - nasilających się w okresie pokwitania.
Zapalenie gruźlicze stawów i kości wywołane jest zakażeniem prze prątek gruźlicy.
Wady nabyte nawykowe upatruje się w trzech sterach czynników, do których należą:
1) czynniki środowiskowe,
2) czynniki morfologiczne,
3) czynniki fizjologiczne.
Czynniki środowiskowe - przyczyną powstawania wad są: siedzący tryb życia (odrabianie lekcji, czytanie, oglądanie programów telewizyjnych, spożywanie posiłków), niewłaściwe obuwie i ubiór, nieodpowiednie noszenie tornistra z książkami, niedostosowanie ławki szkolnej do warunków fizycznych dziecka, złe oświetlanie i odległość od tablicy w szkole, ograniczanie aktywności ruchowej.
Czynniki morfologiczne - często przyczyną wad postawy jest zaburzenie napięcia mięśni, tzw. dystonia mięśniowa, powstała na skutek; choroby, przemęczenia. Jedne grupy mięśniowe ulegają nadmiernemu napięciu i skróceniu, a inne rozciągnięciu i osłabieniu, np.; powstawanie pleców okrągłych - rozciągnięcie więzadeł kręgosłupa i wywołanie nieprawidłowych warunków kształtowania się poszczególnych kręgów (kręgi klinowe dające w efekcie plecy okrągłe).
Czynniki fizjologiczne - istotą zaburzeń jest tutaj nawyk nieprawidłowej postawy. Podstawą tego rodzaju wady często są zaburzenia czucia głębokiego, krótkowzroczność, osłabienie słuchu.
Niemały wpływ na postawę ciała ma stan psychiczny człowieka. Dziecko upośledzone umysłowo, przelęknięte, zasadniczo przybiera złą postawę.
Wszelkiego rodzaju niedopatrzenia i zaniedbania w stwarzaniu odpowiednich warunków rozwoju mogą spowodować utrwalanie się złych nawyków i doprowadzić do zniekształcenia w budowie i postawie ciała.
Do najczęstszych wad postawy ciała należą; plecy okrągłe, plecy wklęsłe, plecy płaskie, boczne skrzywienie kręgosłupa, wady statyczne kończyn dolnych.
Do drobnych odchyleń (błędów) można zaliczyć niewielkiego stopnia odstawanie łopatek, asymetrię barków, asymetrię żeber i klatki piersiowej.
Plecy okrągłe charakteryzują się nadmiernym wygięciem kręgosłupa ku tyłowi i zmniejszonym przodopochyleniem miednicy. Przy małej brodzie cały tułów nachylony jest do przodu, a równowagę można zachować poprzez cofnięcie całej miednicy ku tyłowi.
Zmiany zachodzące w przypadku pleców okrągłych zależą od stopnia wygięcia kręgosłupa i okresu rozwoju wady. Więzadła rozpięte między wyrostkami kolczystymi kręgosłupa są rozciągnięte, natomiast na trzonach kręgowych skrócone. Trzony kręgowe oraz chrząstki międzykręgowe są od przodu spłaszczone, a od tyłu wyższe. Mięśnie prostownika grzbietu są osłabione, co powoduje wysunięcie do przodu głowy i barku. Mięśnie klatki piersiowej i brzucha są skrócone. Wynikiem tych zmian jest szybsze męczenie się oraz zmniejszany zakres ruchów kręgosłupa i w stawach barkowych.
Skośne ustawienie żeber oraz spłaszczenie górnej części klatki piersiowej zmniejszają zakres ruchów oddechowych i znacznie upośledzają oddychanie. Zmiany te niekorzystnie wpływają na układ krążenia.
W kształtowaniu nawyku prawidłowej postawy należy uświadomić dziecku, co jest prawidłowe, a co wadliwe w jego postawie. Można to robić poprzez porównanie z jakimś wzorcem (fotografia, kolega, rysunek) lub korzystając z lustra.
Stopniowo dziecko koryguje swoją postawę, a więc cofa głowę, ściąga łopatki oraz barki w tył i w dół, tak by znalazły się one na jednakowym poziomie, a klatka piersiowa uwypukliła się. Przy plecach okrągłych należy wzmocnić w pozycji zbliżenia przyczepów (tj. skorygowanej) mięśnie karku (z cofnięciem głowy), mięsień prostownik grzbietu odcinka piersiowego oraz mięśnie ściągające łopatki, natomiast rozciągnąć należy mięśnie piersiowe oraz zębate przednie.
Plecy wklęsłe to nadmierne uwypuklenie fizjologicznej krzywizny lędźwiowej. Charakterystyczne dla tej wady jest znaczne wygięcie lordozy lędźwiowej, zaakcentowane przodopochylenie miednicy, brzuch wypięty. Przykurczone są nadmiernie mięśnie; biodrowo-lędźwiowy, prostownik grzbietu odcinka lędźwiowego i towarzyszące, a rozciągnięte i osłabione mięśnie brzucha (zwłaszcza prosty) i pośladkowe.
Przy każdej nieprawidłowej postawie dziecka należy korygować poszczególne elementy układu; nóg, miednicy, brzucha, odcinka lędźwiowego kręgosłupa, a następnie piersiowego i głowy. W początkowym okresie należy dokonywać tych korekcji lokalnych w pozycji leżącej tyłem, później w pozycji siedzącej przy ścianie, a następnie stojącej również przy ścianie.
Plecy płaskie charakteryzują się spłaszczeniem obu krzywizn kifozy piersiowej i lordozy lędźwiowej. Wadę tę spotyka się najczęściej u dzieci wątłych, z ogólnie słabym umięśnieniem. U dzieci z płaskimi plecami i słabym umięśnieniem należy stosować ćwiczenia ogólno wzmacniające. Nie należy unikać pozycji lordozujących i kifotyzujących.
Boczne skrzywienie kręgosłupa charakteryzuje się odchyleniem osi anatomicznej od osi mechanicznej w trzech płaszczyznach; czołowej, strzałkowej i poprzecznej. Jest to schorzenie ogólnoustrojowe powodujące wiele zmian wtórnych w układach narządu ruchu, oddychania, krążenia.
Przyjęto następujące kryteria podziału skolioz:
- lokalizację skrzywienia; piersiowe, lędźwiowe, szyjne
- liczbę łuków; jednołukowe, wielołukowe
- pierwotność skrzywienia; pierwotne i wtórne
- stopień mechanicznego wyrównania skrzywienia; wyrównane i nie wyrównane
- stopień anatomicznego czynno-biernego wyrównania się skrzywienia
- stopień zaawansowania procesu patologicznego; funkcjonalne i strukturalne
- okres ujawniania się skrzywienia i przyczynę powstawania; wrodzone, rozwojowe, idiopatyczne.
Leczenie skoliozy jest bardzo trudne. Ogólnym celem leczenia jest usunięcie lub zmniejszenie skrzywienia, a jeśli jest to nieosiągalne, to przynajmniej zatrzymanie postępu skrzywienia i utrzymanie osiągniętych wyników.
Najczęstsze zniekształcenia klatki piersiowej to: klatka szewska, kurza, lejkowata, asymetrycznie zniekształcona z bruzdą Harisona.
W klatce szewskiej mostek jest wklęśnięty w okolicy wyrostka mieczykowatego, natomiast w klatce lejkowatej cały mostek jest wgłębiony lejkowato, często niesymetrycznie. Klatka jest spłaszczona i poszerzona.
Klatka piersiowa kurza jest podobna do klatki ptaków. Mostek wraz z przyległymi częściami żeber wysunięty jest znacznie do przodu, natomiast dalsze od niego części żeber są po bokach zapadnięte. Wada ta powstaje najczęściej na tle zaburzeń procesów kostnieniai wadliwych przyczepów mięśniowych.
Wada kończyn dolnych w dużej mierze zależy od ich budowy lub są wadami wrodzonymi. Wyróżniamy następujące deformacje kończyn dolnych, dające się w początkowym stadium wyrównywać;
- kolano koślawe
- kolano szpotowe
- stopa płaska
- stopa płasko - koślawa
- stopa wydrężona.
Koślawość kolan występuje, gdy oś podudzia tworzy z osią uda kąt otwarty na zewnątrz. Wielkość odchylenia mierzymy w stopniach lub ocenia się rozstępem między kostkami przyśrodkowymi.
Szpotawość kolan występuje, gdy oś podudzia tworzy z osią uda kąt otwarty do wewnątrz. Wielkość odchylenia mierzymy w stopniach lub centymetrach rozstępem między kłykciami przyśrodkowymi, przy stopach zwartych.
Stopa płaska nabyta w przeciwieństwie do wrodzonej, poprzedza stan określony jako płaskostopie czynnościowe.
Przez płaskostopie czynnościowe rozumiemy proces stopniowego obniżania się podłużnego sklepienia stopy na skutek jej niewydolności statyczno - dynamicznej inaczej stopa płaska niewydolna.
Stopa płasko - koślawa charakteryzuje się skręceniem pięty na zewnątrz i oparcie jej o podłoże brzegiem przyśrodkowym. Dziecko z wadą tego typu zdziera obcas po stronie wewnętrznej. Stopy płasko - koślawe łączą się często z koślawością kolan, co jest przyczyną pogłębiania się dolegliwości.
Stopa wydrożona charakteryzuje się wysokim podbiciem. Zniekształcenie polega na pogłębieniu wydrężenia stopy w odcinku między guzem piętowym, a głowami kości śródstopia i równoczesnym skrócenia tego odcinka.
Postępowanie korekcyjne w wadach postawy ma na celu wykrycie oraz usunięcie przyczyn wady lub zahamowanie jej postępów.
Niezależnie od etiologii, mechanizm utrwalania się postawy nieprawidłowej jest taki sam; na skutek nawykowego lub wywołanego innymi przyczynami przyjmowania stale takich samych pozycji ciała. Przyczepy pewnych grup mięśniowych są stale anormalnie zbliżone, a inne nadmiernie oddalone.
Tak więc w korygowaniu postawy ciała ćwiczeniami fizycznymi, zalecane często samo wzmacnianie tzw. mięśni posturalnych (tj. grzbietu, brzucha i pośladkowych) jest niewystarczające. Należy głównie znieść ograniczenia ruchomości stawów, mięśnie zbyt krótkie wydłużyć lub rozciągnąć, a zbyt długie skrócić.
Ogromną rolę odgrywają tutaj ćwiczenia. Dzięki nim możliwe jest; zwiększenie siły mięśniowej, zwiększenie ruchomości w stawach i co jest bardzo istotne, wyrobienie nawyku prawidłowej postawy ciała. Wskazane jest zorganizowanie właściwego stylu życia, dbałość o higienę pracy i wypoczynku, prawidłowe odżywianie się, dawkowanie odpowiedniej porcji ćwiczeń.
Ważnym czynnikiem jest motywacja dziecka, jego świadomy udział w procesie korekcyjnym, jakże długotrwałym, by wykluczyć kształtowanie się wad na podłożu fizjologicznym, związanymi ze zwykłymi, codziennymi czynnościami dziecka.
U każdego dziecka należy ukształtować nawyk prawidłowej postawy. Proces ten przebiega w następujący sposób;
1) Uświadomienie dziecku jego odchyleń od normy w postawie ciała. Wskazanie na ujemne skutki nie korygowania wad.
2) Wyrobienie umiejętności korekcji lokalnej i globalnej, odchyleń w danym odcinku ciała i całej postawie.
3) Kształtowanie umiejętności utrzymania skorygowanej postawy przez dłuższy czas.
4) Utrwalenie nawyku prawidłowej postawy, wytrzymałość posturalna. W sposób naturalny, automatyczny, dziecko w każdej sytuacji utrzymuje prawidłową postawę, bez stałego udziału świadomości.