Wzorzec dworzanina

Zmuszony zaproponować grę „rozmowną” pan Kryski, sugeruje, by

wymienić cechy, jakie powinien posiadać doskonały dworzanin. W ten

sposób dostojne persony i prawdziwi dworzanie tworzą jego obraz

idealny. Dworzanin powinien być człowiekiem szlachetnym, tak z racji

urodzenia, jak i przymiotów ducha. Szlachectwo bowiem nie polega

tylko na przynależności do wyższego stanu, ale na prawości charakteru

i właściwym postępowaniu. Dworskie obyczaje wymagają, by umieć

zachować się w każdej sytuacji, dlatego dworzanin powinien znać

dobre maniery, umieć rozweselić towarzystwo i pięknie się wyrażać.

Szczególny nacisk położył Górnicki na poprawną polszczyznę. Potępił

tendencję, jaka jest u Polaków bardzo powszechna, do zapożyczania

obcych słów. Dworzanin ponadto powinien wdzięcznie tańczyć i

śpiewać, jednak nie wolno mu narzucać się ze swymi talentami.

Skromność jest jego ważną zaletą. Jeśli jednak towarzystwo usilnie

prosi o popis, wówczas należy ulec namowom. W mowie dworzanin

powinien być powściągliwy i zawsze prawdomówny: (…) gdyż

ślacheckie słowa nigdy odmienne być nie mają, a jako skałą wiatr nie

włada, tak poczciwego człowieka usty ani chmiel, ani gniew, ani żal

hybać nie ma (…). Ważne jest także wykształcenie – dworzanin

powinien być człowiekiem obytym i wykształconym, znać się na sztuce,

literaturze, muzyce: (…) poety wszytki, oratory, historyki s pilnością

wielką, trzeba żeby przeczcił i zwartował, aby mógł wiedzieć, czo sie w

którym dzieje, i świadom był każdego miejsca. Niechaj umie z głowy

pisać list cudny, rzecz poważną, więc i wiersz, bo mu sie to u dworu

zawdy do czego krotochwilnego przydać może i sam s tego doma

pociechę weźmie (…). Ponadto, musi posługiwać się obcymi językami,

greką, łaciną, niemieckim, hiszpańskim, francuskim i włoskim. A przy

tym wszystkim – być wprawnym rycerzem, umieć władać rożnymi

rodzajami broni tak, by w czasie wojny dzielnie walczyć, wykazać się

męstwem i wytrwałością: (…) przeciwko nieprzyjacielewi, czasu

wojennej potrzeby, niechaj używa sierdzitości swej, a okrucieństwa,

starając sie o to, żeby zawdy na czele, zawdy miedzy pirwszymi bywał

(…). Nie bez znaczenia jest też wygląd dworzanina. Powinien on być

wdzięczny i męski: (…) Taka tedy gładkość niechaj będzie u mego

Dworzanina, któraby nic niewieściego w sobie nie miała, bo i owa

jedwabna postawa, słowa pieszczone, zemdlona mowa, (jako sie na tę

subtylnośc drudzy wydają, aby sie pokazali, iż s panów idą, którym i

tego szkoda, że sie męszczyznami porodzili) niewiem komuby na

świecie podobać mogła, męszczyzna ma być męszczyzną i twarzą i

postawą i słowy (…). We wszystkim najlepszy jest wypośrodkowanie.

Wzrost doskonały to wzrost średni. Nie jest dobrze widziane szczególne

wyróżnianie się szatą. W modzie – jak i we wszystkim – trzeba

zachować umiar. Wytworność nie może być ostentacyjna, a szata

przesadnie bogata: (…) Lecz s tych wszytkich swych godności i

przymiotów niechaj uczyni jedne massę, tak, iżby każda sprawa jego

pachnęła wszytkimi cnotami, jako Stoikowie powiedają, iż mądremu to

należy. Aczkolwiek w każdym uczynku jest jedna główna cnota,

wszakoż tak sie s sobą wszytki cnoty poplotły, że ich rozerwać trudno, i

tak splecione ku jednemu końcu bieżą, a do każdej gruntownej sprawy

wszytki sie zgodzić mogą. A tak trzeba, aby ich Dworzanin umiał użyć

(…). Wszystkie wymienione walory muszą służyć słusznej sprawie, a

więc panu i ojczyźnie. Dworzanin powinien zabiegać o względy swojego

władcy, być wobec niego szczery i służyć mu dobrą radą. Nie może

uciekać się do pochlebstw, ale dbać o to, by jego towarzystwo było

panu miłe. Nie wolno mu też oczekiwać nagród i zaszczytów, ale jeśli

pan zechce go obdarować, powinien dar przyjąć z wdzięcznością i

pokorą.