510

Streszczenie

Wprowadzenie: zastosowanie czynników wzrostu

w powiązaniu z inżynierią tkankową wydaje się być

najbardziej obiecującą metodą w leczeniu uszkodzo-

nych tkanek, kości oraz chrząstki. Czynniki wzrostu

są cytokinami przenoszącymi sygnał procesów goje-

nia tkanek.

Pod koniec lat 90 XX wieku zaczęto wykorzystywać

biologiczny potencjał płytek krwi w leczeniu uszko-

dzonych tkanek. Zaobserwowano, iż jedno z najwyż-

szych stężeń czynników wzrostu: PDGF i TGF-β

występuje w trombocytach i wynosi ok. 50 ng/ml.

Wartości te wskazują na możliwość wspomagania

gojenia ran i regeneracji kości poprzez ich aplikację

do uszkodzonej tkanki.

Przez odwirowanie płytek krwi powstaje osocze

bogatopłytkowe, a otrzymane zwiększone stężenie

czynników wzrostu może pobudzać zatrzymane pro-

cesy gojenia.

Cel pracy: celem pracy jest przedstawienie aktual-

nej wiedzy na temat właściwości i możliwości zasto-

sowania osocza bogatopłytkowego w leczeniu zabu-

rzeń gojenia kości.

Czynniki wzrostu zawarte w osoczu bogatopłytkowym

jako autogennym materiale stymulującym procesy

gojenia tkanki kostnej

Growth factors in the platelet-rich plasma as autogenic material

which stimulates bone healing processes

Agata Cieślik-Bielecka

1

, Tomasz Bielecki

2

, Tadeusz Szymon Gaździk

2

,

Tadeusz Cieślik

1

Z I Katedry i Kliniki Chirurgii Szczękowo-Twarzowej w Zabrzu Śląskiej Akademii Medycznej

1

Kierownik: prof. zw. dr hab. n. med. T. Cieślik
Z Katedry i Oddziału Klinicznego Ortopedii w Sosnowcu Śląskiej Akademii Medycznej

2

Kierownik: prof. dr hab. n. med. T. Sz. Gaździk

Summary

Introduction: The use of growth factors in

combination with tissue engineering seems to

be the most promising method in the treatment of

tissue, bone and cartilage defect. Growth factors are

cytokines with regulatory functions for the healing

of tissues.

By the end of the 1990s the biological potential

of thrombocytes was beginning to be used in the

treatment of tissue damage. It was observed that

one of the biggest concentrations of growth factors:

PDGF and TGF-β occurs in thrombocytes and

amounts to about 50 ng/ml. These values point to

the possibility of supporting tissue healing and bone

regeneration through direct application to damaged

tissues. By centrifuging platelets platelet-rich plasma

is obtained together with an increased concentration

of growth factors which could stimulate the arrested

healing processes.

Aim of the article: To present current knowledge of

the properties and possibilities of using platelet-rich

plasma in the treatment of bones’ healing disorders.

HASŁA INDEKSOWE:

osocze bogatopłytkowe, gojenie tkanki kostnej,

PRP, żel bogatopłytkowy, PRG

KEYWORDS:

platelet-rich plasma (PRP), bone healing, platelet-

rich gel (PRG)

Czas. Stomatol., 2006, LIX, 7, 510-517

Organ Polskiego Towarzystwa Stomatologicznego

http://www.czas.stomat.net

511

2006, LIX, 7

Czynniki wzrostu w osoczu a gojenie kości

Autogenne osocze bogatopłytowe – PRP

(Platelet-Rich Plasma) zostało opracowane w

latach 70-tych XX wieku, lecz dopiero szero-

ki rozwój techniki, a przede wszystkim postęp

w dziedzinach zajmujących się doskonaleniem

aparatury medycznej, umożliwił zastosowanie

tego autogennego materiału. Whitman i wsp.

w 1997 roku jako pierwsi zilustrowali metodę

otrzymywania osocza bogatopytkowego oraz

przygotowania i wykorzystania żelu bogato-

płytkowego jako alternatywy dla kleju fibry-

nowego. Poprzez odwirowanie pełnej krwi au-

togennej otrzymano koncentrat płytek krwi, a

po dodaniu do niego trombiny i jonów wapnia

powstała galaretowata masa (34).

Do prawidłowego i wydajnego przebiegu

procesu regeneracji tkanki kostnej niezbędne

są trzy składowe tzw. triada Lyncha. Pierwszym

elementem jest rusztowanie lub nośnik, którym

może być materiał kostny pochodzenia auto-

gennego lub obcego, syntetyczny biomateriał

zarówno resorbowalny jak i nieresorbowalny

oraz żel. Drugą składową stanowią cząsteczki

sygnałowe procesu gojenia. Przykładem takich

cząsteczek są białka morfogenetyczne kości –

BMPs (Bone Morphogenetic Proteins), adhe-

zyny, hormony, witaminy oraz zlokalizowane

w dużych ilościach w ziarnistościach trombo-

cytów czynniki wzrostu. Do tej pory w płyt-

kach krwi wykazano obecność ponad 30 czyn-

ników wzrostu, z których najważniejszymi

są: płytkopochodny czynnik wzrostu – PDGF

(Platelet Derived Growth Factor), transformu-

jący czynnik wzrostu – TGF (Transforming

Growth Factor), nabłonkowy czynnik wzro-

stu – EGF (Epidermal Growth Factor), insu-

linopodobny czynnik wzrostu – IGF (Insulin-

like Growth Factor) oraz czynnik wzrostu

śródbłonka naczyń – VEGF (Vasoendothelial

Growth Factor) (1). Trzecim czynnikiem do-

pełniającym triadę Lyncha są komórki, na któ-

re oddziałują czynniki wzrostu, są nimi komór-

ki niezróżnicowane – macierzyste (ang. stem

cells), komórki częściowo zdeterminowane

np.: preosteoblasty, fibroblasty, chondroblasty

oraz komórki zróżnicowane takie jak fibrocyty

i osteocyty. PRP spełnia 2 z 3 postulatów tria-

dy Lyncha tzn. jest nośnikiem i ma właściwo-

ści osteoindukcyjne, lecz nie zawiera komórek

osteogennych (6, 16).

PRP jest koncentratem płytek krwi, który

otrzymuje się w wyniku odwirowania i wyizo-

lowania pełnej krwi. Do przygotowania żelu

bogatopłytkowego służy jednorazowy zestaw

do izolacji płytek krwi. Po pobraniu od pacjen-

ta pełnej krwi do strzykawki, w której znajduje

się antykoagulant: cytrynianu sodu i wstrzyk-

nięciu jej do specjalnego zbiornika, poddaje

się ten zbiornik wirowaniu przez 12 minut przy

3200 obrotów/min. Otrzymuje się 3 warstwy

– między warstwą 1 i 2 widoczny jest biały ko-

żuszek, który stanowią płytki krwi. Następnie

ze zbiornika za pomocą strzykawki odciąga się

osocze ubogopłytkowe – PPP (Platelet Poor

Plasma). Przez 30 sekund ruchami okrężnymi

wstrząsa się zbiornikiem i strzykawką izolu-

je się osocze bogate w płytki – PRP (Platelet-

Rich Plasma). Do specjalnej dwukaniulowej

igły załącza się dwie strzykawki, jedną z PRP,

drugą z chlorkiem wapnia i trombiną (ryc. 1).

Tak przygotowaną podwójną strzykawkę z po-

dwójną kaniulą używa się do aplikacji.

Ryc. 1. Dwukaniulowa igła firmy Biomet po poda-

wania żelu bogatopłytkowego.

512

A. Cieślik-Bielecka i in.

Czas. Stomatol.,

Na rynku medycznym dostępnych jest wie-

le systemów do separacji płytek krwi, które

pozwalają na uzyskanie różnych stężeń płytek

krwi. Kitoh (18) w badaniach z zastosowa-

niem system Refrigerated Centrifuge 9800 fir-

my Kubota Corporation, Japan uzyskał średnie

stężenie płytek krwi w preparacie PRP 7,078

razy większe w porównaniu do wartości wyj-

ściowej. Weibrich (32) stosując system MCS

3p firmy Haemonetics Germany otrzymał stę-

żenie płytek 5,289 razy wyższe od wartości

wyjściowej a Frechette (11) używając sys-

temu Platelet Concentrate Collection System

(PCCS) firmy Implant Innovations Inc USA

uzyskał stężenie płytek 5,454 razy wyższy

od wartości wyjściowej. Natomiast Bielecki

(5) przy zastosowaniu systemu Gravitational

Platelet Separation (GPS) firmy Biomet USA

otrzymał stężenie płytek najwyższe z wymie-

nionych i było ono 7,2 razy większe od war-

tości wyjściowej. Różnice w wydajnościach

systemów są najprawdopodobniej spowodo-

wane różną techniką pozyskiwania koncentra-

tu. Podczas wirowania dochodzi do osiadania

płytek krwi na warstwie erytrocytów, skąd są

one pobierane. Firma Biomet zastosowała spe-

cjalną boję, która oddziela trombocyty od czer-

wonych krwinek (ryc. 2). Dzięki temu trombo-

cyty leżące na jej górnej powierzchni są łatwe

do pobrania i nie mieszają się z erytrocytami.

Jednak nie wszystkie płytki znajdują się na boi,

część z nich jest zlokalizowana w osoczu ubo-

gopłytkwym (PPP– platelet-poor plasma).

Płytki krwi są istotnym rezerwuarem czyn-

ników wzrostu w organizmie ludzkim, pełnią-

cym ważne funkcje w procesach krzepnięcia

(8, 13, 25, 36), odpowiedzi immunologicznej

oraz gojenia uszkodzonych tkanek (2, 4).

PRP jest często wykorzystywane na oddzia-

łach oparzeniowych oraz zajmujących się le-

czeniem trudno gojących się ran (4). Czynniki

wzrostu pochodzące z odwirowanej krwi

po raz pierwszy zostały zastosowane przez

Knightona u chorych z przewlekłymi owrzo-

dzeniami skóry. Knighton (19) stosując dwa

razy dziennie osocze z czynnikami wzrostu

zaobserwował on wygojenie ran u 17 z 21 le-

czonych pacjentów.

Aspenberg i Virchenko ocenili wyniki lecze-

nia uszkodzeń ścięgna Achillesa u szczurów z

wykorzystaniem koncentratu płytek krwi (3).

Wykazali oni, że pojedyncze wstrzyknięcie

PRP do miejsca uszkodzenia powoduje przy-

spieszenie procesów gojenia ścięgna. Ponadto

po 8 dniach od podania PRP dochodzi do

zwiększenia wytrzymałości oraz sztywności

ścięgna o 30% w porównaniu do grupy kon-

trolnej. Efekt działania czynników wzrostu po-

chodzących z koncentratu płytkowego obser-

wowali średnio przez 4 tygodnie. Forslund i

Aspenberg zaobserwowali 40% wzrost wytrzy-

małości i sztywności uszkodzonego ścięgna po

iniekcji rekombinowanego chrząstkopochod-

nego białka morfogenetycznego (CDMP) (10).

Nie jest ono jednak, w przeciwieństwie do żelu

bogatopłytkowego, stosowane u ludzi.

Pierwsze próby zastosowania żelu bogato-

płytkowego w leczeniu ubytków tkanki kost-

Ryc. 2. Boja oddzielająca czerwone krwinki od oso-

cza bogatopłytkowego.

513

2006, LIX, 7

Czynniki wzrostu w osoczu a gojenie kości

nej podjęli chirurdzy szczękowo-twarzowi.

Marx i wsp. wykonali badania u 88 chorych

z ubytkami kości żuchwy większymi od 5 cm

(21). U 44 z grupy kontrolnej ubytek kości wy-

pełniano szpikiem kostnym, a u pozostałych

szpikiem zmieszanym z żelem bogatopłytko-

wym. Po 6 miesiącach w badaniach histomor-

fometrycznych stwierdzono większą gęstość

kości u chorych, którym podawano jednocze-

śnie szpik z PRP. Wynosiła ona średnio 74,0%,

a w grupie kontrolnej 55,1%. Wstępne wyniki

naszych badań z zastosowaniem PRP w torbie-

lach w żuchwie potwierdzają jego właściwości

osteoindukcyjne (7).

Żel bogatopłytkowy znalazł również szero-

kie zastosowanie w implantologii. Anuita u 20

pacjentów po ekstrakcji zębów i podaniu do

zębodołów PRP stwierdził szybszą regenera-

cję tkanki kostnej oraz gojenie się uszkodzonej

podczas wykonywania zabiegu błony śluzo-

wej jamy ustnej (1). PRP znalazło zastosowa-

nie także u chorych z atrofią żuchwy, u których

wykonuje się zabiegi osteogenezy dystrakcyj-

nej. Robiony i wsp. nie obserwowali u takich

pacjentów, po podaniu PRP, powikłań gojenia

kości w okresie pooperacyjnym (26).

PRP stosuje się również, jako materiał osteo-

indukcyjny wraz z przeszczepami tkankowy-

mi. Oyama i wsp. (23) u 12 pacjentów z za-

nikiem wyrostka zębodołowego szczęki wy-

konali dla jego podniesienia autogenny prze-

szczep kostny. Chorych podzielili na dwie gru-

py: w pierwszej stosowano wyłącznie auto-

genną kość gąbczastą pobraną z talerza kości

biodrowej, a w drugiej kość autogenną z dodat-

kiem PRP. Autorzy poddali analizie kompute-

rowej trójpłaszczyznowe radiogramy TK wy-

konane po 6 miesiącach od zabiegu. Uzyskali

znamienny statystycznie większy stopień rege-

neracji kości w grupie z użyciem PRP.

Kassolis i wsp. opublikowali wyniki ba-

dań, w których stosowano żel bogatopłytko-

wy zmieszany z liofilizowaną kością allogen-

ną (17). Wskazaniem do zabiegu chirurgicz-

nego było przygotowywanie podłoża kostne-

go szczęki do osadzenia implantów zębowych

tzn. zabiegu podniesienia dna zatoki szczęko-

wej. Jednak nie wykazali oni pozytywnego

wpływu PRP na przebudowę przeszczepu.

Jensen i wsp. u 8 psów wszczepiali do bliż-

szej nasady kości ramiennej tytanowe implan-

ty o kształcie walca, pokryte hydroksyapaty-

tem (14). Przyjęty model miał odpowiadać

sytuacji zachodzącej po implantacji bezce-

mentowej protezy. Pomiędzy walcem a kością

pozostawała przestrzeń, którą w grupie do-

świadczalnej wypełniono PRP, świeżą kością

mrożoną oraz świeżą kością mrożoną z PRP.

Autorzy nie stwierdzili wpływu podania same-

go PRP na procesy kościotworzenia (14,15).

Obserwowali natomiast wydłużenie czasu go-

jenia się kości w przypadku zastosowania ko-

ści allogennej i PRP w porównaniu z podaniem

jedynie kości allogennej. Brak wpływu same-

go PRP na procesy regeneracji tkanki kostnej

tłumaczą zastosowaniem innego niż Marx an-

tykoagulantu tj. EDTA (kwasu etylenodwu-

aminooctowego) (21). Z drugiej strony Jensen

i wsp. (14) nadmieniają, że Kim i wsp. stosując

PRP z EDTA w połączeniu z kością allogenną

w odróżnieniu od ich wyników uzyskali u kró-

lików przyspieszenie procesów gojenia kości.

Niestety autorzy nie podjęli próby wyjaśnienia

przyczyn niekorzystnego wpływu PRP poda-

nego łącznie z kością allogenną na procesy re-

generacji tkanki kostnej.

W ciągu ostatnich 3 lat zaczęto łączyć żel

bogatopłytkowy z biomateriałami. Su-Gwan i

wsp. (29) przeprowadzili badania na 10 psach,

którym wszczepili sam implant zębowy, im-

plant ze zdemineralizowaną macierzą kostną

(DBM) oraz DBM z PRP. Stwierdzili większy

przyrost tkanki kostnej wokół implantu z PRP

w porównaniu do pozostałych grup doświad-

514

A. Cieślik-Bielecka i in.

Czas. Stomatol.,

czalnych. Po wykręceniu implantów w bada-

niu histopatologicznym kość w grupie z zasto-

sowaną zdemineralizowaną macierzą kostną

z żelem bogatopłytkowym wykazywała naj-

większą dojrzałość.

Niektórzy autorzy stosowali również PRP

z tworzywami opartymi o fosforany wapnia,

zwłaszcza bioceramiką hydroksyapatytową

oraz whitlockitową, której przedstawicielem

jest fosforan trójwapniowy (2).

Terheyden (30) porównał skuteczność re-

kombinowanego białka morfogenetycznego

kości 7 (BMP-7) zwanego inaczej białkiem

osteogennym (OP-1) z PRP. Biomateriały te,

połączone z odbiałczoną kością bydlęcą, po-

dano podczas zabiegu podniesienia dna zatoki

szczękowej. W grupie z zastosowaniem OP-1

stwierdzono znacznie efektywniejszą przebu-

dowę tkanki kostnej. Roldan i wsp. (27) po-

równywali wpływ rekombinowanego białka

morfogenetycznego kości 7 (BMP-7) oraz PRP

na procesy regeneracji tkanki kostnej. Badania

wykonano na 28 szczurach. Do wypełnienia

ubytków zastosowano kość autogenną oraz od-

białczoną kość bydlęcą – Bio-Oss. W grupach

z użyciem przeszczepu tkankowego zaobser-

wowano nieznacznie większy wpływ PRP w

porównaniu do BMP-7 na procesy regeneracji

kości. Uzyskane wyniki nie były jednak zna-

mienne statystycznie. Stwierdzono natomiast

znamienne statystycznie przyspieszenie rege-

neracji kości po zastosowaniu BMP i preparatu

Bio-Oss oraz spowolnienie jej po użyciu PRP

i preparatu Bio-Oss. Powyższe wyniki autorzy

tłumaczą nieobecnością w odbiałczonej kości

bydlęcej komórek macierzystych, na które mo-

głaby działać PRP.

Lucarelli i wsp. (20) oceniali wpływ PRP na

proliferację ludzkich macierzystych komórek

zrębowych. Obserwowali wzrost liczby tych

komórek w 3, 6 i 9 dobie. W 6 dniu doświad-

czenia po zastosowaniu 1% PRP zaobserwo-

wano nieznaczny wzrost proliferacji komórek

zrębowych, natomiast po użyciu 10% PRP

wzrost ten był ponad 2-krotny. Stwierdzili oni,

że otrzymane wyniki sugerują możliwość le-

czenia dużych ubytków kostnych za pomo-

cą macierzystych komórek zrębowych (stem

cells) zmieszanych z PRP. Podobne wyniki

opublikował Romin (28) w 2004 roku. Badał

on in vitro proliferację komórek szpiku zmie-

szanych z PRP, hodowanych na ceramicznym

biomateriale o właściwościach osteokonduk-

cyjnych. W grupie z PRP stwierdził wzrost

proliferacji komórek szpiku o 31% oraz pod-

wyższenie poziomu fosfatazy alkalicznej o

31% po 15 dniach od rozpoczęcia hodowli.

W dostępnym piśmiennictwie nie znaleźli-

śmy prac na temat zastosowania PRP w lecze-

niu zaburzeń zrostu kości zarówno na modelu

zwierzęcym, jak i ludzkim. Pierwsza publika-

cja przedstawiająca zastosowanie żelu boga-

topłytkowego u chorych ze schorzeniami or-

topedycznymi tj. stawami rzekomymi, torbie-

lami oraz zaburzeniami osteogenezy dystrak-

cyjnej została przedstawiona jako wynik na-

szych badań podczas Europejskiego Kongresu

w Pradze w czerwcu 2004 roku i została opu-

blikowana (5) (ryc. 3).

Ryc. 3. Przezskórne podanie żelu bogatopłytkowego

do kości piszczelowej pod kontrolą monitora rtg z

torem wizyjnym.

515

2006, LIX, 7

Czynniki wzrostu w osoczu a gojenie kości

Froum i wsp. (12) zwrócili uwagę, że wpływ

żelu bogatopłytkowego na procesy regeneracji

kości jest zależny od wydajności systemu se-

paracji i zagęszczenia trombocytów. Marx za

pomocą systemu firmy Medtronics uzyskiwał

średnią koncentrację płytek 3,38 razy wyższą

niż we krwi obwodowej (21). Stwierdził on, że

do pobudzenia procesów regeneracji kości mi-

nimalna objętość koncentratu powinna wyno-

sić 5 ml, a stężenie płytek 1 milion w mm

3

.

Weibrich i wsp. (32, 33) zbadali zależność

stężenia płytkowych czynników wzrostu od

wieku, płci i liczby płytek w surowicy bogato-

płytkowej u 213 osób Nie stwierdzili korelacji

między płcią i wiekiem, a stężeniem PDGF-

AB, PDGF-BB, TGF-β1 i TGF-β2. Wykazali

natomiast nieznaczne zmniejszenie stężenia

IGF-I w PRP wraz z wiekiem. Weibrich i wsp.

wykazali również dużą rozbieżność między

najwyższym i najniższym stężeniem czynni-

ków wzrostu w otrzymanym preparacie np.

TGF-β1 od 1,5 ng/ml do 366,1 ng/ml (średnia

169,4 ng/ml). Tłumaczą ten fakt osobniczym

wytwarzaniem cytokin przez komórki i ma-

gazynowaniem ich przez płytki, a także ist-

nieniem dodatkowego, nieznanego czynnika

biologicznego. Niestety, jak podają z powodu

trudności w ocenie stężenia płytkowych czyn-

ników wzrostu w pełnej krwi nie porównali ich

poziomów przed i po odwirowaniu. Wydaje

się, że stężenie PDGF i innych czynników

wzrostu powinno być zależne od liczby pły-

tek w koncentracie, lecz autorzy nie stwierdzili

statystycznie znamiennej korelacji.

W swoich badaniach Marx próbował wyja-

śnić mechanizm działania żelu bogatopłytko-

wego (21, 22). Stwierdził on, że degranulacja

w płytkach i wydzielanie czynników wzrostu

zachodzi do 3-5 dnia po połączeniu osocza bo-

gatopłytkowego z trombiną i jonami wapnia,

a czynniki wzrostu pozostają aktywne przez

7-10 dni. Inni autorzy w badaniach in vitro

stwierdzili, że PDGF był wydzielany z na-

sączonego żelem bogatopłytkowym hydrok-

syapatytu przez ponad 3 tygodnie, osiągając

szczyt między 10, a 20 dniem (2). Z nasączo-

nego biomateriału uwalniało się 75% wchło-

niętej ilości PDGF w ciągu 40 dni obserwacji.

Weibrich i wsp. porównali wpływ PRP o trzech

różnych stężeniach płytek krwi na procesy re-

generacji tkanki kostnej u 20 królików (31).

Wykazali oni w 3 i 4 tygodniu doświadczenia

przyrost masy kostnej o blisko 90% przy za-

stosowaniu PRP z 2 do 6 krotną koncentracją

trombocytów w porównaniu do krwi obwodo-

wej. Nie wykazali oni stymulującego wzrost

kości działania płytek o zagęszczeniu 0,5-

-1,5 krotnym. Stwierdzili natomiast, że PRP o

9-11 krotnej koncentracji wręcz zwalnia pro-

cesy regeneracji kości. Powołując się na prace

Floege’a i wsp. (9) oraz Pollarda (24) autorzy

tłumaczą ten fakt cytotoksycznym działaniem

dużych stężeń czynników wzrostu. Z drugiej

strony, zwracają uwagę na małą liczebność

grupy (n=6) oraz nie wykluczają możliwości

uzyskania wyników fałszywie negatywnych.

Niestety nie badali oni stężenia czynników

wzrostu w otrzymanych osoczach bogatopłyt-

kowych. W pracy nie wspominają również o

użyciu trombiny, która jest niezbędna do akty-

wacji trombocytów z PRP i wydzielenia z ziar-

nistości czynników biologicznie czynnych.

Podsumowanie

W pracy przedstawiliśmy współczesne po-

glądy dotyczące wpływu żelu bogatopłytkowe-

go na procesy gojenia tkanki kostnej. Poznanie

fizjologii zrostu kostnego, a zwłaszcza roli,

jaką spełniają w jego prawidłowym przebiegu

czynniki wzrostu, pozwoliły na opracowanie

nowych metod leczenia. Zdaniem wielu auto-

rów przyszłość leczenia ubytków tkanki kost-

nej będzie zależeć od miejscowego wykorzy-

516

A. Cieślik-Bielecka i in.

Czas. Stomatol.,

stania czynników wzrostu, komórek macierzy-

stych oraz terapii genowej. Naszym zdaniem

ten kierunek badań rokuje duże nadzieje i po-

winien być kontynuowany.

W I Klinice Chirurgii Szczękowo-Twarzowej

w Zabrzu oraz w Klinice Ortopedii w Sosnowcu

w ramach grantu finansowanego przez MNiI

prowadzone są badania nad zastosowaniem

żelu bogatopłytkowego w dużych torbielach

w żuchwie oraz kościach długich, a także w

zaburzeniach gojenia się tkanki kostnej oraz

osteogenezie dystrakcyjnej.

Piśmiennictwo

1. Anitua E.: Plasma rich in growth factors: pre-

liminary results of use in the preparation of fu-

ture sites for implants. Int. J. Oral Maxillofac.

Implants, 1999, 14, 529-535. – 2. Arm D. M.,

Tencer A. F., Bain S. D., Celino D.: Effect of con-

trolled release of platelet derived growth factor

from a porous hydroxyapatite implant on bone

ingrowth. Biomaterials, 1996, 17, 703-709. – 3.

Aspenberg P., Virchenko O.: Platelet concentrate

injection improves Achilles tendon repair in rats.

Acta Orthop. Scand., 2004, 75, 93-99. – 4. Bhanot

S., Alex J. C. A.: Current applications of platelet

gels in facial plastic surgery. Arch. Facial Plast.

Surg., 2002, 18, 27-33. – 5. Bielecki T., Gaździk

T. Sz., Cieślik-Bielecka A., Cieślik T.: Using the

platelet rich plasma in treatment of nonunions

and cysts – preliminary report. Acta Chir. Orthop.

Traum. Cech., 2004, 1, 55-56. – 6. Bielecki T.,

Gaździk T. Sz., Cieślik-Bielecka A., Cieślik T.:

Zastosowanie żelu bogatopłytkowego jako bio-

materiału stymulującego procesy regeneracji i re-

paracji tkanek. Inż. Biomat., 2004, 34, 22-26. –

7. Cieślik-Bielecka A., Bielecki T., Gaździk T. Sz.,

Cieślik T.: Using the platelet-rich plasma in treat-

ment of mandibular cysts. Int. J. Oral Maxillofac.

Surg., 2005, 34, 162-164. – 8. Cmolik B.: Redo

cardiac surgery: Leed bleeding complications

from topical thrombin-induced factor five defi-

ciency. J. Thorac. Cardiovasc. Surg., 1993, 105,

222-226. – 9. Floege J., Topley N., Resch K.:

Regulation of mesangial cell proliferation. Am. J.

Kidney Dis., 1991, 17, 673-676. – 10. Forslund

C., Aspenberg P.: Improved healing of transsect-

ed rabbit Achilles tendon by single injection of

CDMP-2. Am. J. Sports Med., 2004, 4, 56-61.

11. Frechette J. P., Martineau I., Gagnon G.:

Platelet rich plasmas: growth factor content and

roles in wound healing. J. Dent. Res., 2005, 84,

434-439. – 12. Froum S. J., Wallace S. S., Tarnow

D. P., Cho S.: Effect of platelet-rich plasma on

bone growth and osseointegration in human maxil-

lary sinus grafts: three bilateral case reports. Int. J.

Periodontics Restorative Dent., 2002, 22, 45-53. –

13. Hiramatsu T., Okamura T., Imai Y., Kurosawa

H., Aoki M., Shinoka T., Takanashi Y.: Effects of

autologous platelet concentrate. Reinfusion after

open heart surgery in patients with congenital he-

art disease. Ann. Thorac. Surg., 2002, 73, 1282-

-1285. – 14. Jensen B., Rahbek O., Overgaard

S., Soballe K.: Platelet rich plasma and fresh fro-

zen allograft as enhancement of implant fixation.

An experimental study in dogs. J. Orthop. Res.,

2004, 22, 653-658. – 15. Jensen T. B., Rahbek O.,

Overgard S., Soballe K.: No effect of platelet rich

plasma with frozen or processed bone allograft

around noncemented implants. Int. Orthop., 2005,

29, 67-72. – 16. Jiang Di., Dziak R., Lynch S. E.,

Stephan E. B.: Modification of an osteoconduc-

tive anorganic bovine bone mineral matrix with

growth factors. J. Periodontol., 1999, 70, 834-839.

– 17. Kassolis J. D., Rosen P. S., Reynolds M. A.:

Alveolar ridge and sinus augmentation utilizing

platelet-rich plasma in combination with freeze-

-dried bone allograft: case series. J. Periodontol.,

2000, 17, 1654-1661. – 18. Kitoh H., Kitakoji T.,

Tsuchiya H., Mitsuyama H.: Transplantation of

marrow-derived mesenchymal stem cells and pla-

telet rich plasma during osteogenesis – a prelimi-

nary result of three cases. Bone, 2004, 35, 892-

-898. – 19. Knighton D. R., Fiegel V. D., Austin

L. L., Ciresi K. F., Butler E. L.: Classification

and treatment of chronic nonhealing wounds.

Ann. Surg., 1986, 3, 322-330. – 20. Lucarelli E.,

Beccheroni A., Donati D., Sangiorgi L.: Platelet-

derived growth factors enhance proliferation of

human stromal stem cells. Biomaterials, 2003, 24,

3095-3100.

517

2006, LIX, 7

Czynniki wzrostu w osoczu a gojenie kości

21. Marx R. E., Carlson E. R., Eichstaedt R.

M., Schimmele S. R., Strauss J. E., Goergeff K. R.:

Platelet-rich plasma: Growth factor enhancement

for bone grafts. Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol.

Oral Radiol. Endod., 1998, 85, 638-646. – 22.

Marx R. E.: Platelet-rich plasma (PRP): what is

PRP and what is not PRP? Impl. Dent., 2001, 10,

225-228. – 23. Oyama T., Nishimoto S., Tsugawa

T., Sbimizu F.: Efficacy of platelet rich plasma in

alveolar bone grafting. J. Oral Maxillofac. Surg.,

2004, 62, 555-558. – 24. Pollard J. W.: Tumour

– stromal interactions. Transforming growth fac-

tor-beta isoforms and hepatocyte growth factor/

slatter factor in mammary gland ductal morpho-

genesis. Breast Cancer Res. Treat., 2001, 3, 230-

-237. – 25. Prior J. J., Wallace D. G., Harner A.,

Powels N.: A sprayable hemostat containing fi-

brillar collagen, bovine thrombin and autologous

plasma. Ann. Thorac. Surg., 1999, 68, 479-485.

– 26. Robiony M., Polini F., Costa F., Polito M.:

Osteogenesis dystraction and platelet rich pla-

sma for bone restoration of the severely atrophic

mandible: preliminary results. J. Oral Maxillofac.

Surg., 2002, 60, 630-635. – 27. Roldan J. C.,

Jepsen S., Miller J., Freitag S., Rueger D. C., Acil

Y., Terheyden H.: Bone formation in the presen-

ce of platelet-rich plasma vs. bone morphogene-

tic protein-7. Bone, 2004, 34, 80-90. – 28. Romin

M., Delecrin J., Heymanin D., Deschamps C.,

Passuti N.: Usefulness of combining platelets

with bone marrow cells on ceramic bone substi-

tutes. J. Bone Joint Surg., 2004, 86, 47-48. – 29.

Su-Gwan K., Woon-Kyu K., Joo-Cheol P., Heung-

Jung K.: A comparative study of osseointegra-

tion of Avana implants in demineralized freeze

dried bone alone or with platelet-rich plasma. J.

Oral Maxillofac. Surg., 2002, 1018-1025. – 30.

Terheyden H., Roldan-Ossa J. C., Miller J., Jepsen

S., Acil Y.: Platelet-rich plasma in bone regenera-

tion. Preliminary results of two experimental stu-

dies. Implantologie, 2002, 10, 195-205.

31. Weibrich G., Hansen T., Kleis W., Buch

R., Hitzler W. E.: Effect of platelet-rich plasma

on peri-implant bone regenerations. Bone, 2004,

34, 665-671. – 32. Weibrich G., Kleis W., Hafner

G., Hitzler W.: Growth factor levels in platelet-

rich plasma and correlations with donor age, sex,

and platelet count. J. Cranio Maxillofac. Surg.,

2002, 30, 97-102. – 33. Weibrich G., Kleis W. K.

G., Kunz-Kustomanolakis M., Loos A. H., Wagner

W.: Correlation of platelet concentration in plate-

let – rich plasma to the extraction method, age,

sex and platelet count of the donor. International

J. Oral Maxillofac. Impl., 2001, 16, 693-699. – 34.

Whitman D. H., Berry R. L., Green D. M.: Platelet

Gel: an autologous alternative to fibrin glue with

application in oral and maxillofacial surgery. J.

Oral Maxillofac. Surg., 1997, 55, 1294-1299. – 35.

Wojtowicz A., Szostak D., Malejczyk J.: Inżynieria

tkankowa w chirurgii stomatologicznej-przegląd

nowych materiałów i technik. Nowa Stomatol.,

2002, 19, 15-21.

Otrzymano: dnia 19.IV.2006 r.

Adres autorów: 41-800 Zabrze, ul. Buchenwaldczyków

19.