1

Wykład 14

Odczytanie fragmentu Jr 52,12-16

Ks. Michał Bednarz

Zburzenie Jerozolimy i niewola babilońska

Prowadzący: W jakich okolicznościach rozpoczęła się tragedia Izraela?

Wykładowca: Tragedia narodu wybranego rozpoczęła się w chwili, gdy po śmierci Salomona
(931) nastąpił rozpad jego królestwa na dwie części. Królestwo Północne albo Izraelskie zaczęło
szybko chylić się ku upadkowi. Nastąpił on definitywnie wtedy, gdy Asyryjczycy zburzyli Sama-
rię, stolicę Królestwa Izraelskiego (722/721). Mieszkańcy tej części Ziemi Obiecanej dostali się
do niewoli asyryjskiej.

Królestwo Judzkie albo Południowe przetrwało znacznie dłużej. Jego upadek nastąpił po nieuda-
nej reformie, którą przeprowadził król Jozjasz (641-609). Panowanie tego władcy zbiegło się z
nagłym upadkiem Asyrii. Młody król myślał o zrzuceniu obcego jarzma. Najpierw musiał jednak
zreorganizować i odnowić naród. Dlatego podjął reformę polityczną i religijną zmierzającą do
usunięcia obcych wpływów zarówno w dziedzinie kultu, jak i z życia społecznego. Sytuacja reli-
gijna i moralna narodu pozostawiała bowiem bardzo wiele do życzenia. Obok Jahwe, którego
uważano za Boga narodowego, czczono inne liczne bóstwa (Baala, Asztarte). „Królowej nieba”
składano nawet ofiary z ludzi (Jr 7,18; 44,17-19.25). W tym okresie działał prorok Jeremiasz.
Wspierał króla w przeprowadzaniu reformy (2 Krn 35,25).

W r. 612 Babilończycy, wsparci przez Medów, zdobyli Niniwę, stolicę Asyrii. Ludność wymor-
dowano,a miasto zmieniono w ruinę. Wschód powitał z radością upadek Niniwy (por. Na 2-3).
Także niewielka Judea odetchnęła. Ale nadzieje prysły jak bańka mydlana, kiedy do sporu dołą-
czył Egipt. Na pomoc upadającemu imperium asyryjskiemu pospieszyło wojsko egipskie pod
wodzą faraona Neko II, który usiłował utrzymać równowagę sił na Wschodzie. Pospieszył na
pomoc upadającej Asyrii. Drogę zastąpił mu Jozjasz. W bitwie pod Megiddo król został ranny i
umarł (r. 609). Klęska pogrzebała marzenia o reformie Królestwa Judzkiego i stała się począt-
kiem upadku państwa. Faraon zakuł w kajdany nowego króla – Joachaza a na państwo nałożył
wielkie daniny.

Prowadzący: Dlaczego doszło do niewoli babilońskiej?

Wykładowca: Na Wschodzie zrodziła się nowa potęga – Babilonia. W Królestwie Judzkim wy-
buchły wewnętrzne walki. W r. 604 Nabuchodonozor – król babiloński - wyruszył na zachód.
Jerozolima musiała się poddać. W Królestwie Judzkim do głosu doszła jednak partia proegipska i
król Jojakim zbuntował się przeciw Babilończykom. W r. 598 Nabuchodonozor rozpoczął oblę-
ż

enie Jerozolimy. Kolejnemu królowi, Jojakinowi, nie pozostało nic innego jak poddać się. Zwy-

cięzca złupił skarbiec świątyni i deportował do Babilonii króla wraz z całą rodziną i większością
dostojników, rzemieślników i żołnierzy. Na króla wyznaczył Mattaniasza, zmieniając mu imię na
Sedecjasz. Nowy król okazał się słaby i niestały. Nie potrafił zapanować nad dwoma rywalizują-
cymi ze sobą partiami: jedna, reprezentowana przez Jeremiasza, radziła zachować spokój i pod-
dać się Babilończykom, a druga, silniejsza, szukała wsparcia w Egipcie. Stronnictwo antybabi-
lońskie zdobyło przewagę. Nabuchodonozor na nowo podjął długotrwałe oblężenie Jerozolimy.
W lipcu r. 587 Babilończycy zrobili wyłom w murach miasta. Sedecjasz został schwytany i od-
stawiony do głównej kwatery Nabuchodonozora w Ribla. Tutaj, w jego obecności, zamordowani
zostali jego synowie a jemu wydłubano oczy i skazano go na wygnanie do Babilonii. Zburzono
mury miasta, świątynię oraz budynki, a święte naczynia zabrano do Babilonu. Królestwo Judzkie

2

zostało całkowicie zdewastowane. Wielu ludzi poszło do niewoli, inni zginęli czy to od miecza
czy od chorób lub głodu, a jeszcze inni uciekli dobrowolnie z kraju. Chociaż – z czysto gospo-
darczego punktu widzenia – los śydów, którzy pozostali w kraju, był dosyć znośny, to jednak
musieli się uporać z ważnymi problemami religijnymi. Wywołały je zburzenie Jerozolimy oraz
pojawienie się obcych religii. Właśnie dlatego, że warstwa wykształcona i kapłańska w całości
znalazła się na wygnaniu, w religijnej sytuacji kryzysowej zabrakło mężów, którzy potrafiliby
podjąć jasne decyzje i udzielić jakichś napawających otuchą wskazówek na przyszłość. Nie było
proroka Pańskiego, brakło nawet żarliwego kapłana, który by tchnął nowego ducha w wątpiące
serca. Wielu sądziło, że nawet Bóg zapomniał o swym ludzie.

Znaczna część narodu znalazła się w niewoli w Babilonii. Stanowiła elitę Izraela. Byli to prze-
ważnie przywódcy polityczni i religijni. W Babilonii nie zamykano śydów ani w więzieniach ani
w obozach. Zasiedlono nimi pewne enklawy, np. dolny bieg Eufratu i Tygrysu czy nawet okolice
Babilonu. Nie zmierzano pozbawić Izraelitów tożsamości narodowej. Z Księgi Ezechiela, jedne-
go z najważniejszych źródeł dla oceny stosunków panujących na wygnaniu, można wyczytać, że
wygnańcy mieli prawo nabywać domy i posiadłości ziemskie. Niektórzy śydzi osiągnęli znaczny
poziom dobrobytu. Odgrywali wiodącą rolę w dziedzinie finansów i kierowali bankami. Wielu
czuło się w Babilonii tak dobrze, iż po dekrecie Cyrusa nie chcieli wracać do ojczyzny. Jednak
znaczna część Hebrajczyków z utęsknieniem marzyła o powrocie do ojczyzny i Świętego Miasta.

Prowadzący: Jakie były skutki niewoli babilońskiej?

Wykładowca: Wydarzenia związane z klęską wstrząsnęły wiarą wielu Izraelitów i dlatego ulegli
wpływom kultury babilońskiej. Dla wielu przykre doświadczenia stały się pretekstem, aby ze-
rwać z przeszłością, a dla innych okazją do refleksji. Inne jednak problemy absorbowały śydów,
którzy pozostali w Palestynie, a inne – deportowanych do Babilonii. Do niezwykle intensywnej i
radykalnej rozprawy ze wszystkimi pojawiającymi się problemami doszło na wygnaniu babiloń-
skim również dlatego, że tam deportowano warstwę kapłańską i ludzie wykształconych. Powstało
decydujące pytanie: czy naród żydowski, reprezentowany przez wyższą warstwę kapłańską (a
także przez proroków), posiada w ogóle jeszcze dość siły i religijnej mocy, aby przezwyciężyć
aktualną katastrofę, czy też utonie w beznadziejnej rezygnacji i błędnie odczyta dotychczasową
tradycję religijną, a przez to i własną przyszłość, czy też sprawy te staną się dlań obojętne.

W tajemniczym planie Opatrzności niewola była najpłodniejszym okresem w historii Izraela. Na-
ród wybrany lepiej poznał swego Boga. Jego obecność nie była już związana ani ze świątynią ani
z jakimkolwiek ołtarzem. Dokonał się proces bardziej duchowego i etycznego pojmowania Boga.
Uważano, że Bóg rozbił namiot swej obecności tam, gdzie przestrzegane są wiernie Jego przyka-
zania i gdzie sprawuje się prawdziwą służbę Bożą. Drogę torowało więc sobie nowe rozumienie
Boga.

Naród żydowski, żyjąc w świecie pogańskim, czynił wysiłki, by zachować tożsamość. Swą naro-
dową godność i cześć starał się ocalić w ten sposób, że nie tylko nie brał udziału w religijnych
uroczystościach pogańskich, lecz także niezmierną wagę przywiązywał do własnych świąt reli-
gijnych. Tak więc święcono zwłaszcza szabat jako dzień żarliwego wyznania wiary w Boga oj-
ców i przyznania się do wielkiej tradycji narodu izraelskiego. Uznano obrzezanie za szczególne
znamię, które Bóg polecił zachować. W niewoli Izraelici uświadomili sobie, że Asyryjczycy i
Babilończycy nie znają obrzezania. Dlatego stało się ono dla Izraelitów narodowym i religijnym
znakiem przymierza. Skrupulatniej też niż dawniej dokonywano obmyć rytualnych i unikano tzw.
„nieczystych” pokarmów.

Zniknęła świątynia, a z nią także doskonale wypracowany kult. Ludziom wiernym Bogu nie po-
zostawało nic innego jak powrócić do starych tradycji. Skierowali wzrok w przeszłość, próbując
wskrzesić pierwiastki, które leżały u podstaw dawnej pomyślności i stabilizacji. Zwrócili się za-
tem do tradycji Mojżeszowej, starając się nie uronić nic z jej skarbnicy, a zwłaszcza zreorgani-

3

zować religię opartą na możliwie czystych podstawach Mojżeszowych. Została definitywnie zre-
dagowana tzw. historia deuteronomiczna, czyli następujące księgi Starego Testamentu: Pię-
cioksiąg, Księga Jozuego i Sędziów oraz Księgi Samuela i Królewskie oraz wypowiedzi proro-
ków. W dziełach tych odbija się objawienie a także doświadczenie narodu. Literaturę deuterono-
miczną przepaja koncepcja nieuniknionej sprawiedliwości Bożej, której palec dosięga zarówno
indywidualnego złoczyńcę, jak i cały naród.

W tym okresie cały sztab kapłanów i ludzi świeckich zabrał się z niezwykłą gorliwością do zbie-
rania i przepisywania ksiąg świętych, przyniesionych przez wyznawców na obczyznę. Ich stu-
diowanie stało się tak powszechne, że ukształtował się specjalna grupa ludzi biegłych w znajo-
mości Pisma Świętego, a w szczególności Prawa Mojżeszowego. Nazwano ich pisarzami, na-
uczycielami czy uczonymi w Piśmie. Powoli nacjonalistyczna wspólnota Izraela zaczyna się prze-
kształcać we wspólnotę duchową.

Wytworzył się zwyczaj gromadzenia się na modlitwę grup ludzi u tych osób, które dysponowały
większym pomieszczeniem. W ten sposób z czasem powstaną domy modlitwy, czyli synagogi.

Cały ten ożywiony ruch religijny zwiemy judaizmem. Stanowił swoisty rozkwit pobożności izra-
elskiej. Skłaniał Izraelitów do izolowania się od obcych i bronił przed pogańskimi wpływami i
moralnym zepsuciem.

Ks. Piotr Łabuda

Traktat o kanonie

Prowadzący: Dziś zajmiemy się kolejnym traktatem w ramach introdukcji: traktatem o kanonie.
Co oznacza to tajemnicze stwierdzenie – kanon tekstu?

Wykładowca: Księgi tak Starego jak i Nowego Testamentu należą do kanonu Pisma Świętego.
Stąd też określa się je mianem ksiąg kanonicznych. Sam wyraz „kanon” pochodzi od greckiego
słowa kanon, które oznaczało łodygę trzciny, pręt trzcinowy, laskę pomiarową długości 6 łokci i
jednej dłoni. Termin ten używany był często w sensie przenośnym , gdzie miał różnorodne zna-
czenia: miara (np. Ez 40,3.5), prowincja lub teren działalności (np. 2 Kor 10,10.13.15), reguła
gramatyczna lub zasada obowiązująca w sztuce (np. u Pliniusza), norma moralna (np. Ga 6,16).
Często również nazwy kanon używano w znaczeniu biernym dla oznaczenie rzeczy, która jest
mierzona. Kanonem nazywano również katalog, bądź spis np. królów lub tabele chronologiczne.

Począwszy od św. Klemensa Rzymskiego, Ojcowie i pisarze Kościoła określenie kanon zaczęli
odnosić do prawd wiary i obyczajów, dekretów synodalnych obowiązujących duchownych, do
liturgii, zwłaszcza zaś do Pisma Świętego. Ponieważ poza księgami czytanymi w czasie publicz-
nych nabożeństw liturgicznych istniały inne budujące pisma, które nie wszyscy uważali za na-
tchnione, dlatego zaczęto sporządzać spisy ksiąg natchnionych, co do których nie było wątpliwo-
ś

ci, iż mogą być czytane publicznie. Początkowo od II wieku nazwą kanon określano całokształt

wiary objawionej, jednakże ponieważ zasadniczo prawdy te zawarte są w księgach Pisma Świę-
tego, stąd też zaczęto zbiór ksiąg biblijnych zwać kanonem, a księgi zawarte w tym zbiorze ka-
nonicznymi. W ten sposób powstał katalog ksiąg świętych.

Od połowy IV w. pojęcia: księga kanoniczna i kanon biblijny weszły na stałe do terminologii ko-
ś

cielnej. Pod mianem księgi kanonicznej rozumiano pismo znajdujące się w katalogu ksiąg na-

tchnionych. Kanonem zaś biblijnym określano oficjalny spis – katalog ksiąg (pism) natchnio-
nych. Kanon więc to oficjalny, zaaprobowany przez Kościół, katalog ksiąg natchnionych. Zatem
określenie „kanoniczny” przysługuje tylko tym dziełom, których natchnienie zostało potwierdzo-
ne przez Kościół przez włączenie ich do kanonu ksiąg świętych.

4

Prowadzący: Czy zatem określenia „natchnione” i „kanoniczne” są takie same? Można ich uży-
wać zamiennie?

Wykładowca: Pamiętać należy, iż terminy kanoniczny i natchniony w odniesieniu do Pisma Świę-
tego, chociaż pokrywają się, ponieważ odnoszą się do tych samych ksiąg świętych, to jednak nie są
to pojęcia zamienne, gdyż różnią się pod względem formalnym. Można powiedzieć, iż określenia
„natchniony” i „kanoniczny” pokrywają się oznaczając ten sam zbiór ksiąg widzianych jednak pod
innym aspektem. Księga natchniona to dzieło, którego Bóg jest autorem i dzięki autorytetowi Bo-
ż

emu jest ono rzeczywistym, pisanym słowem Bożym. Natomiast księga kanoniczna to dzieło, któ-

re Kościół uznał za należące do zbioru ksiąg natchnionych i podał wiernym, aby stanowiło dla nich
regułę wiary i postępowania.

Natchnienie zatem księgi Pisma Świętego zależy jedynie od Boga. Kanoniczność zaś jej jest uza-
leżniona bezpośrednio od Kościoła Nauczającego, który działa autorytatywnie w imieniu Chry-
stusa (KO 10). Z tego wynika, że kanoniczność księgi suponuje jej natchnienie. Natchnienie zaś
domaga się oficjalnego uznania i potwierdzenia przez żywy Nauczycielski Urząd Kościoła. Bez
tego uznania i potwierdzenia księga nie jest kanoniczną i nie może służyć wiernym jako nie-
omylna reguła wiary i obyczajów. Jedynie księgi natchnione mogą być kanonicznymi. Kanonicz-
ność natomiast domaga się, aby Kościół potwierdził natchniony charakter księgi, przyjął ją do
zbioru ksiąg św. i podał wiernym do wierzenia i stosowania w praktyce.

Co więcej. Wiemy z kart Pisma Świętego, że były pewne księgi, które są wymienione w księgach
ś

więtych, a które nie dotarły do naszych czasów. Stary Testament wspomina Księgę Sprawiedli-

wego (Joz 10,13), Księgę Kronik Królów Izraela (1 Krl 14,19), Księga Kronik Królów Judy (1
Krl 14, 29) i inne (zob. 1 Krn 29,29; 2 Krn 9,29). Natomiast w Nowym Testamencie mowa jest o
listach do Koryntian (1 Kor 5,9), do Laodycejczyków (Kol 4,16). Jednakże, jako, że pisma te nie
zachowały się, ponadto tradycja milczy na ich temat, stąd nie możemy uważać ich za natchnione,
ponieważ nie zostały przyjęte przez Kościół do kanonu ksiąg natchnionych. Gdyby zatem odkry-
to dziś którąś z tych ksiąg nie można, by włączyć jej do Pisma Świętego.

Jeżeli zaś przyjmie się, że wymienione pisma, które nie dotarły do naszych czasów, uchodziły za
natchnione, to mielibyśmy do czynienia z faktem zaginięcia ksiąg natchnionych. Jest to możliwe
do przyjęcia tylko w przypadku, gdy przyjmie się, iż pisma te nie były powszechnie uznane za
natchnione i Nauczycielski Urząd Kościoła nie włączył ich do kanonu Ksiąg Świętych, czyli, że
księgi te nie były kanoniczne. W przypadku bowiem zaginięcia jakiejkolwiek księgi kanonicznej
Kościół nie wypełniłby swojej misji bycia stróżem depozytu wiary (KO 10).

Prowadzący: Czy są zatem jakieś kryteria, które mówią, które księgi są kanoniczne, a które nie?

Wykładowca: Do kanonu ksiąg świętych należą tylko księgi natchnione. Natchnienie jest rze-
czywistością nadprzyrodzoną, niedostrzegalną, dlatego o jego istnieniu można mówić jedynie na
podstawie Bożego świadectwa. Stąd też można mówić, iż istnieje tylko jedno zasadnicze kryte-
rium natchnienia i kanoniczności Ksiąg Świętych, którym jest podane przez nieomylny Nauczy-
cielski Urząd Kościoła nauczanie Chrystusa i apostołów, czyli tradycja Bosko-apostolska (zob.
KO 8). Gdyż to właśnie Kościół otrzymał od Chrystusa dar nieomylnego orzekania w sprawach
wiary i dlatego tylko Kościół może stwierdzić natchniony charakter księgi. Jako, że natchnienie
jest faktem nadprzyrodzonym, stąd też jego istnienie można poznać tylko z objawienia Bożego,
zawartego w Piśmie Świętym i Tradycji. Orzeczenie, że jakaś księga Pisma Świętego jest kano-
niczną, prowadzi do twierdzenia, iż Jezus albo apostołowie uznali ową księgę za natchnioną. Ta
właśnie Bosko-apostolska tradycja daje podstawę Nauczycielskiemu Urzędowi Kościoła, który
autorytatywnie działa w imieniu Chrystusa, i który wskazuje, które pisma są natchnione i święte,
a które nie są.

5

Rzecz jasna, iż można wskazać na inne kryteria kanoniczności, które jednakże nie są wystarcza-
jące, aczkolwiek wspomagają zasadnicze kryterium. Wskazać tu można na czytanie liturgiczne
księgi w kościele jako księgi Pisma Świętego, apostolskie pochodzenie księgi, które może pole-
gać na tym, że albo apostoł był jej autorem, albo autor oparł jej treść na informacjach, kateche-
zach lub nauczaniu apostolskim, oraz na budującą treść, zgodną z nauką proroków czy hagiogra-
fów Nowego Testamentu.

Podsumowując możemy powiedzieć, iż Kościół nie może z księgi nie napisanej pod natchnie-
niem Ducha Świętego uczynić księgi natchnionej. Może natomiast autorytatywnie orzec, czy ja-
kaś księga została rzeczywiście napisana pod natchnieniem Ducha Świętego i włączyć ją do spisu
Ksiąg Świętych, w ten sposób czyniąc ją kanoniczną. Termin kanoniczność służy zatem do okre-
ś

lenia wewnętrznej wartości księgi natchnionej. Akcentuje jej Bosko-ludzkie pochodzenie i Boży

autorytet oraz zaangażowanie Kościoła, który stwierdza jej przynależność do kanonu Pisma
Ś

więtego.

Prowadzący: Część jednak ksiąg w Biblii określana jest jako protokanioncza, są jednakże i takie,
co do których często mówi się, iż są deuterokanoniczne. Dlaczego takie nazewnictwo?

Wykładowca: Księgi biblijne, które wchodzą w skład dzisiejszego kanonu nie od razu zostały
przyjęte w całym Kościele. Od czasów Sykstusa ze Sieny OP (+1566) datuje się podział na księgi
protokanoniczne (protos – pierwszy, najwcześniejszy), czyli takie, które zostały od razu uznane
za natchnione i deuterokanoniczne (deuteros – w znaczeniu czasowym następny, drugi z kolei),
czyli księgi, co do których przez pewien czas utrzymywały się wątpliwości co do ich charakteru
natchnionego. Podział na księgi proto- i deuterokanoniczne ma na uwadze różnicę czasową w
uznaniu przez cały Kościół poszczególnych ksiąg za natchnione oraz ich przyjęcie do kanonu
Pisma Świętego. Księgi protokanoniczne Ojcowie Kościoła nazywali jednomyślnie uznane. Są to
te pisma, które od początku przez wszystkie gminy chrześcijańskie w całym Kościele były uzna-
wane za natchnione. Księgi deuterokanoniczne lub wtórokanoniczne, Ojcowie określali mianem
spornych, lub dyskutowanych. Co do tych pism wśród pewnych gmin chrześcijańskich przez pe-
wien czas były wątpliwości, czy są natchnione i przez pewien czas nie były zaliczane do kanonu
ksiąg świętych.

Zatem terminy proto- i deuterokanoniczny nie wskazują na różnicę co do natchnienia wśród ksiąg
Pisma Świętego, na podział na księgi pierwszej czy drugiej kategorii. Nazwa deuterokanoniczny
mówi jedynie, że istniały wśród niektórych gmin w pierwszych wiekach wątpliwości dotyczące
ich natchnionego charakteru, iż nie od razu wszystkie księgi Pisma Świętego zyskały przywilej
kanoniczności.

Wszystkich ksiąg określanych jako deuterokanoniczne, czyli taki co do których istniały pewne
wątpliwości, jest czternaście. Traktując List Jeremiasza, znajdujący się w Księdze Barucha (Bar
6) jako osobną księgę Pisma Świętego, jest ich piętnaście. Do tej liczby doliczyć należy także
niektóre perykopy znajdujące się w księgach protokanonicznych, co do których również istniały
wątpliwości.

Można zatem wskazać następujące księgi deuterokanoniczne:

Stary Testament – 8 ksiąg:

Tobiasza, Judyty, Barucha, List Jeremiasza (Bar 6), 1-2 Machabejska, Syracha i Mądrości oraz
następujące perykopy: Est 10,4-16,24 (według Wulgaty), Dn 3, 24-90; 13-14 (według Wulgaty).

Nowy Testament – 7 ksiąg:

6

6 Listów: do Hebrajczyków, św. Jakuba, 2 św. Piotra, 2-3 św. Jana i św. Judy oraz Apokalipsa.
Ponadto przez niektórych współczesnych krytyków podawane w wątpliwość, jako że brak ich w
niektórych kodeksach i przekładach, następujące perykopy: Mk 16,9-20; Łk 22,43-44; J 5,3.4 i
7,53-8,11.

Wszystkie powyższe księgi deuterokanoniczne Starego Testamentu, śydzi nie uważali za na-
tchnione i nie zostały one przyjęte do śydowskiego kanonu Ksiąg Świętych. Podobnie i protestan-
ci, którzy przyjęli za podstawę kanon palestyński Pisma Świętego, nie uznają ksiąg deuterokano-
nicznych za natchnione i kanoniczne. Z tego też powodu wszystkie księgi deuterokanoniczne Sta-
rego Testamentu zostały nazwane apokryfami (od gr. apokrypto – rzecz, księga tajemna, ukryta).
Rzeczywiste zaś apokryfy zostały przez nich nazwane pseudepigrafami (pseudoepigrafo – posiada-
jący fałszywy napis, nieautentyczny).

Obecnie więc zaliczenie pewnych pism do ksiąg deuterokanonicznych jest zabiegiem praktycz-
nym, wskazującym, iż jakaś księga biblijna nie znajduje się w kanonie judaistycznym bądź prote-
stanckim. Nie obniża to wartości księgi, gdyż Kościół uznaje za natchnione zarówno księgi proto-
jak i deuterokanoniczne.

Można więc obecnie wskazać na trzy kanony biblijne: katolicki, protestancki i judaistyczny. Ka-
non katolicki zawiera 73 księgi: z czego Stary Testament obejmuje 46, a Nowy Testament 27
ksiąg. Kanon protestancki nie uznaje ksiąg deuterokanonicznych, stąd też protestancka biblia li-
czy 66 ksiąg: Starego Testamentu 39, Nowego Testamentu 27. Kanon judaistyczny zawiera tylko
księgi protokanoniczne Starego Testamentu i liczy 39 ksiąg.

K

ANON śYDOWSKI

Izraelici dzielili Biblię na części, które łącznie obejmowały 39 pism. Niektórzy jednak wskazują,
iż wszystkich Ksiąg Świętych było tylko 24. Liczba ta wnika z połączenia ksiąg 1-2 Samuela, 1-2
Królów, 1-2 Kronik, 1-2 Ezdrasza (Ezdrasz i Nehemiasz) jako jedną. Podobne połączenie w jed-
ną księgę dotyczyło 12 Proroków mniejszych, zaś Józef Flawiusz łączył Księgę Rut z Księgą Sę-
dziów i Księgę Lamentacji z Księgą Jeremiasza. W ten sposób liczba Ksiąg Świętych równała się
liczbie liter w alfabecie hebrajskim (22).

Prolog do Księgi Syracha, powstały około 132-117 r. przed Chr., dzieli Biblię na trzy grupy:
Prawo, Prorocy i księgi pozostałe, czyli Pisma. Również późniejsze świadectwa potwierdzają, że
każda Księga Święta należała do którejś z tych grup oraz miała swoją własną nazwę.

Pierwsze pięć Ksiąg zostało nazwane Pięcioksiągiem Mojżesza bądź też Prawem (torah). Po-
szczególne zaś księgi noszą nazwy będące pierwszymi słowami danych ksiąg:

- Beresit (na początku) — Księga Rodzaju;

- weelleh semot (oto imiona) — Księga Wyjścia;

- wajjiqra (wezwał) — Księga Kapłańska;

- bemidbar (na pustyni) — Księga Liczb;

- elleh haddebarim (tymi słowami) — Księga Powtórzonego Prawa.

Kolejna grupa, Prorocy (nebiim) została podzielona na dwa zbiory:

- Prorocy pierwsi (według niektórych wcześniejsi) (nebiim risonim). Zaliczano tu Księgi Jozu-
ego, Sędziów, 1-2 Samuela i 1-2 Królów.

7

- Prorocy późniejsi (nebiim aharonim), w skład których wchodziły Księgi: Izajasza, Jeremiasza i
Ezechiela oraz Dwunastu proroków: Ozeasza, Joela, Amosa, Abdiasza, Jonasza, Micheasza, Na-
huma, Habakuka, Sofoniasza, Aggeusza, Zachariasza i Malachiasza.

W ramach trzeciej grupy: Pisma (ketubim), przez hellenistycznych śydów nazywane Hagiogra-
fami, wyróżniano:

- Pisma Wielkie (ketubim gedolim), tj. Księgi: Psalmów, Przysłów i Hioba;

- Pięć zwojów (hames megillot), tj. Księgi; Pieśń nad Pieśniami, Rut, Lamentacje, Koheleta i Es-
tery.

Wśród Pism komentatorzy żydowscy umieszczają również Księgę Daniela, Ezdrasza i Nehemia-
sza oraz 1-2 Kronik.

K

ANON CHRZEŚCIJAŃSKI

S

TARY

T

ESTAMENT

Poza 39 księgami wchodzącymi w skład kanonu hebrajskiego chrześcijanie zaliczają do pism
natchnionych Starego Testamentu jeszcze 7 Ksiąg: Tobiasza, Judyty, Barucha z Listem Jeremia-
sza (= Bar 6), 1-2 Machabejskie, Syracha i Mądrości.

Całość Pism Starego Testamentu dzieli się na:

- Księgi historyczne. Obejmują one 21 pism; są to Księgi: Rodzaju (Genesis), Wyjścia (Exodus),
Kapłańska (Leviticus), Liczb (Numeri), Powtórzonego Prawa (Deuteronomium), Jozuego, Sę-
dziów, Rut, 1-4 Królów

1

, 1-2 Kronik (Paralipomenon), 1-2 Ezdrasza (tj. Ezdrasz i Nehemiasz),

Tobiasza, Judyty, Estery i 1-2 Machabejskie;

- Księgi dydaktyczne (lub poetyckie) - jest ich 7: Hioba, Psalmów. Przysłów, Koheleta, Pieśń nad
Pieśniami. Mądrości i Syracha.

- Księgi prorockie, które obejmują 16 ksiąg:

- 4 Księgi tzw. Proroków Większych: Izajasza, Jeremiasza (z Księgą Lamentacji, Barucha oraz
Listem Jeremiasza), Ezechiela Daniela

- 12 Ksiąg Proroków Mniejszych: Ozeasz, Joel, Amos, Abdiasz, Jonasz, Micheasz, Nahum, Ha-
bakuk, Sofoniasz, Aggeusz, Zachariasz i Malachiasz

N

OWY

T

ESTAMENT

Początkowo wszystkie księgi Nowego Testamentu dzielono na dwie grupy: cztery Ewangelie:
Mateusza, Marka, Łukasza i Jana, oraz resztę pism – 23 księgi, nazywane apostolskimi, jako że
każda z tych ksiąg miała za autora apostoła bądź też któregoś z uczniów apostolskich. Co do ko-
lejności pism Nowego Testamentu, tak w manuskryptach, jak i w katalogach starożytnych istnieje
duża rozbieżność. Generalnie Ewangelie są wymieniane na pierwszym miejscu, po czym wymie-
nia się najczęściej na Dzieje Apostolskie, Listy Katolickie czasami z Apokalipsą.

Pod wpływem starotestamentalnego podziału ksiąg Biblijnych zaczęto również Nowy Testament
dzielić na trzy części:

1

Septuaginta (LXX) nazywa je księgami królestw. Cztery Księgi Królewskie obejmują: 1-2 Sm i 1-2 Krl według

kanonu hebrajskiego.

8

- Księgi historyczne: Ewangelie Mateusza, Marka, Łukasza i Jana, oraz Dzieje Apostolskie.

- Księgi dydaktyczne (listy): 14 Listów św. Pawła:

Wielkie: Rzymian, 1-2 Koryntian, Galatów,

Eschatologiczne: 1-2 Tesaloniczan,

Więzienne: Efezjan, Filipian, Kolosan, Filemona

Pasterskie: 1-2 Tymoteusza, Tytusa,

i wliczany do corpus Paulinum List do Hebrajczyków.

Ponadto do ksiąg dydaktycznych zalicza się 7 Listów Katolickich: Jakuba, 1-2 Piotra, 1-3 Jana i
Judy

- Księga prorocka: Apokalipsa.

Prowadzący: Omówiliśmy zatem traktat o kanonie. Za tydzień kolejne – przedostatnie w tym se-
mestrze nasze spotkanie. Mamy już gotową książkę z tekstami wszystkich wykładów ks. Michała
Bednarza i ks. Piotra Łabudy. Zainteresowani mogą tę książkę nabywać drogą emailową, bądź
też zamawiając ją listownie, czy też dzwoniąc do naszego studia RDN. Dziękuję księżom profe-
sorom za dzisiejsze wykłady, na koniec zaś pytanie, które dziś brzmi: Czy można twierdzić, że
tragiczne wydarzenia, związane z niewolą babilońską, przyniosły pozytywny skutek dla narodu
wybranego?

Prawidłową odpowiedź z zeszłego tygodnia, jak również imię i nazwisko osoby, która wylosowa-
ła nagrodę książkową, można znaleźć na stronie internetowej naszego studium biblijnego.
Wszystkie informacje, jak również wcześniejsze audycje, można pobrać ze strony internetowej:

www.studiumbiblijne.diecezja.tarnow.pl

Do usłyszenia za tydzień.