Osobowość i temperament

Definicje

•

OSOBOWOŚĆ – centralny system regulacji i integracji zachowania

•

CECHA – skłonność do zachowywania się w określony sposób,
objawiająca się w różnych sytuacjach

•

TEMPERAMENT – zespół względnie stałych, biologicznie

•

TEMPERAMENT – zespół względnie stałych, biologicznie
uwarunkowanych, podstawowych cech osobowości, które
przejawiają się w formalnej charakterystyce zachowania
(parametry czasowe i energetyczne).

Teoria Eysencka (PEN)

•

Podstawowe wymiary osobowości:

–

Ekstrawersja-introwersja

–

Neurotyzm

–

Neurotyzm

–

Psychotyzm

Model Big-Five (NEOAC)

•

Wymiary osobowości (czynniki):

–

Ekstrawersja (E)

–

Ugodowość (A)

–

Sumienność (C)

–

Sumienność (C)

–

Neurotyzm (N)

–

Otwartość (O)

Dowody potwierdzające model NEOAC

•

Zgodność międzykulturowa podstawowych
czynników

•

Zgodność samoopisów i danych obserwacyjnych

•

Korelacje między wskaźnikami cech i miarami

•

Korelacje między wskaźnikami cech i miarami
motywacji, emocji, zachowań interpersonalnych

•

Diagnozy zaburzeń osobowości –
wymiarowe/czynnikowe a nie kategorialne

•

Dowody genetyczne i teoria ewolucyjna

Temperament

Właściwości temperamentu:

•

Cechy temperamentalne występują we wczesnym

dzieciństwie

•

są wspólne ludziom i zwierzętom

•

opierają się na wrodzonych mechanizmach

•

opierają się na wrodzonych mechanizmach

fizjologicznych

•

Temperament jest względnie stały, podlega

jednak pewnym zmianom pod wpływem

dojrzewania a także niektórych czynników

środowiskowych

REGULACYJNA TEORIA

TEMPERAMENTU STRELAUA

•

Żwawość – tendencja do szybkiego reagowania;

•

Perseweratywność – skłonność do kontynuacji zachowania po

zaprzestaniu działania bodźca, który wywołał dane zachowanie;

•

Wrażliwość Sensoryczna – zdolność do reagowania na bodźce o

małej wartości stymulacyjnej;

•

Reaktywność Emocjonalna – skłonność do silnego reagowania na

bodźce emocjogenne, wyraża się dużą wrażliwością i niską

•

Reaktywność Emocjonalna – skłonność do silnego reagowania na

bodźce emocjogenne, wyraża się dużą wrażliwością i niską

odpornością emocjonalną;

•

Wytrzymałość – adekwatne reagowanie w warunkach silnej

stymulacji zewnętrznej lub w sytuacjach wymagających

długotrwałej aktywności

•

Aktywność – skłonność do podejmowania wysoce stymulujących

zachowań lub takich zachowań, które dostarczają wysokiej

stymulacji z otoczenia.

•

ZDOLNOŚCI – różnice indywidualne, które
powodują, że ludzie przy tej samej motywacji i
uprzednim przygotowaniu w porównywalnych

uprzednim przygotowaniu w porównywalnych
warunkach zewnętrznych uzyskują różne
rezultaty w uczeniu się i działaniu

INTELIGENCJA: zdolność przystosowywania się

do okoliczności dzięki dostrzeganiu
abstrakcyjnych relacji, korzystaniu z
uprzednich doświadczeń i skutecznej kontroli

uprzednich doświadczeń i skutecznej kontroli
nad własnymi procesami poznawczymi

Koncepcja Thurstone`a

Czynniki podstawowe (niezależne) – pierwotne

zdolności umysłowe:

•

rozumienie informacji słownych

•

płynność słowna

•

zdolności numeryczne (arytmetyka)

•

zdolności numeryczne (arytmetyka)

•

zdolności pamięciowe

•

szybkość spostrzegania i rozpoznawania obiektów

•

rozumowanie indukcyjne

•

wizualizacja przestrzenna (manipulacja materiałem

wyobrażeniowym)

TEORIE HIERARCHICZNE

Teoria dwuczynnikowa Spearmana

•

Czynnik g – uogólniona zdolność intelektualna.

•

Czynniki s - zdolności specjalne.

Teoria Vernona

•

Czynnik g – uogólniona zdolność intelektualna.

•

Czynnik g – uogólniona zdolność intelektualna.

•

Dwa czynniki grupowe: werbalno-szkolny i przestrzenno-

manualny

•

Czynniki s - zdolności specjalne.

TEORIE HIERARCHICZNE C.D.

.

Teoria hierarchiczna Cattella

•

Inteligencja płynna – zdolność dostrzegania złożonych
relacji między symbolami i wykonywania manipulacji
na symbolach, niezależnie od doświadczenia
osobniczego i znaczenia owych symboli.

•

Metoda pomiaru: zadania abstrakcyjne – uzupełnianie

•

Metoda pomiaru: zadania abstrakcyjne – uzupełnianie

serii, klasyfikowanie obiektów, dostrzeganie analogii.

•

Inteligencja skrystalizowana – dysponowanie wiedzą i
umiejętnościami ważnymi w danym kontekście
kulturowym.

•

Metoda pomiaru: testy wiedzy – znajomość słów.

KONCEPCJE BIOLOGICZNE

•

Szybkość przewodzenia nerwowego – im większa, tym wyższa
inteligencja. Metody pomiaru: badanie czasu reakcji (RT) i
czasu inspekcji – minimalny czas ekspozycji bodźca
umożliwiający poprawne rozwiązanie zadania.

•

Niezawodność systemu – przejawiająca się m.in. w
regularności reagowania (pomiar: EEG)

regularności reagowania (pomiar: EEG)

•

Wydajność energetyczna mózgu – poziom metabolizmu
obszarów kory mózgowej: mniejsze zużycie glukozy prze osoby
bardziej inteligentne (pomiar: PET)