Osobowość i temperament

Definicje

• OSOBOWOŚĆ – centralny system regulacji i

integracji zachowania

• CECHA – skłonność do zachowywania się w

określony sposób, objawiająca się w różnych
sytuacjach

• TEMPERAMENT – zespół względnie stałych,

biologicznie uwarunkowanych, podstawowych cech
osobowości, które przejawiają się w formalnej
charakterystyce zachowania (parametry czasowe i
energetyczne).

Teoria Eysencka (PEN)

• Podstawowe wymiary osobowości:

– Ekstrawersja-introwersja
– Neurotyzm
– Psychotyzm

Model Big-Five (NEOAC)

• Wymiary osobowości (czynniki):

– Ekstrawersja (E)
– Ugodowość (A)
– Sumienność (C)
– Neurotyzm (N)
– Otwartość (O)

Dowody potwierdzające model

NEOAC

• Zgodność międzykulturowa podstawowych

czynników

• Zgodność samoopisów i danych

obserwacyjnych

• Korelacje między wskaźnikami cech i

miarami motywacji, emocji, zachowań
interpersonalnych

• Diagnozy zaburzeń osobowości –

wymiarowe/czynnikowe a nie kategorialne

• Dowody genetyczne i teoria ewolucyjna

Temperament

Właściwości temperamentu:

• Cechy temperamentalne występują we

wczesnym dzieciństwie

• są wspólne ludziom i zwierzętom

• opierają się na wrodzonych

mechanizmach fizjologicznych

• Temperament jest względnie stały,

podlega jednak pewnym zmianom pod

wpływem dojrzewania a także

niektórych czynników środowiskowych

REGULACYJNA TEORIA

TEMPERAMENTU STRELAUA

•  Żwawość – tendencja do szybkiego reagowania;

• Perseweratywność – skłonność do kontynuacji

zachowania po zaprzestaniu działania bodźca, który

wywołał dane zachowanie;

• Wrażliwość Sensoryczna – zdolność do reagowania na

bodźce o małej wartości stymulacyjnej;

• Reaktywność Emocjonalna – skłonność do silnego

reagowania na bodźce emocjogenne, wyraża się dużą

wrażliwością i niską odpornością emocjonalną;

• Wytrzymałość – adekwatne reagowanie w warunkach

silnej stymulacji zewnętrznej lub w sytuacjach

wymagających długotrwałej aktywności

• Aktywność – skłonność do podejmowania wysoce

stymulujących zachowań lub takich zachowań, które

dostarczają wysokiej stymulacji z otoczenia.

• ZDOLNOŚCI – różnice indywidualne,

które powodują, że ludzie przy tej
samej motywacji i uprzednim
przygotowaniu w porównywalnych
warunkach zewnętrznych uzyskują
różne rezultaty w uczeniu się i
działaniu

INTELIGENCJA: zdolność

przystosowywania się do okoliczności
dzięki dostrzeganiu abstrakcyjnych
relacji, korzystaniu z uprzednich
doświadczeń i skutecznej kontroli
nad własnymi procesami
poznawczymi

Koncepcja Thurstone`a

Czynniki podstawowe (niezależne) –

pierwotne zdolności umysłowe:

• rozumienie informacji słownych

• płynność słowna

• zdolności numeryczne (arytmetyka)

• zdolności pamięciowe

• szybkość spostrzegania i rozpoznawania

obiektów

• rozumowanie indukcyjne

• wizualizacja przestrzenna (manipulacja

materiałem wyobrażeniowym)

TEORIE HIERARCHICZNE

Teoria dwuczynnikowa Spearmana

• Czynnik g – uogólniona zdolność intelektualna.

• Czynniki s - zdolności specjalne.
Teoria Vernona

• Czynnik g – uogólniona zdolność intelektualna.

• Dwa czynniki grupowe: werbalno-szkolny i

przestrzenno-manualny

• Czynniki s - zdolności specjalne.

TEORIE HIERARCHICZNE C.D.

.

Teoria hierarchiczna Cattella

• Inteligencja płynna – zdolność dostrzegania

złożonych relacji między symbolami i

wykonywania manipulacji na symbolach,

niezależnie od doświadczenia osobniczego i

znaczenia owych symboli.

• Metoda pomiaru: zadania abstrakcyjne –

uzupełnianie serii, klasyfikowanie obiektów,

dostrzeganie analogii.

• Inteligencja skrystalizowana –

dysponowanie wiedzą i umiejętnościami

ważnymi w danym kontekście kulturowym.

• Metoda pomiaru: testy wiedzy – znajomość

słów.

KONCEPCJE BIOLOGICZNE

• Szybkość przewodzenia nerwowego – im

większa, tym wyższa inteligencja. Metody

pomiaru: badanie czasu reakcji (RT) i czasu

inspekcji – minimalny czas ekspozycji bodźca

umożliwiający poprawne rozwiązanie zadania.

• Niezawodność systemu – przejawiająca się

m.in. w regularności reagowania (pomiar: EEG)

• Wydajność energetyczna mózgu – poziom

metabolizmu obszarów kory mózgowej: mniejsze

zużycie glukozy prze osoby bardziej inteligentne

(pomiar: PET)