Uniwersytet Mikołaja Kopernika
Wydział Nauk Historycznych
Instytut Informacji Naukowej i Bibliologii
Rafał Jerzy Jurkowski
Nr albumu: 219556
Praca licencjacka
na kierunku Informacja Naukowa i Bibliotekoznawstwo
Polskie serwisy bibliologiczne jako miejsca
tworzące społeczności okołobiblioteczne
Opiekun Pracy Dyplomowej:
Dr hab. Ewa Głowacka, prof. UMK
Instytut Informacji Naukowej i Bibliologii
Toruń 2010
Pracę przyjmuję i akceptuję
Potwierdzam złożenie pracy dyplomowej:
………………………………………
….………………………………………
data i podpis opiekuna pracy data i podpis pracownika dziekanatu
1
Spis treści
Problematyka budowania społeczności za pomocą serwisów WWW .................... 6
Społeczności internetowe – jak przeżyć w sieci i żyć w rzeczywistości ............... 6
Fenomen społeczności internetowych ........................................................... 7
1.1.2. Zagrożenia płynące z uczestnictwa w e-społecznościach ............................... 10
Web 2.0 – wybór czy konieczność? ................................................................ 16
1.2.1. Web 2.0 i jego rola w serwisach WWW ...................................................... 16
1.2.2. Społeczności pochodzące z Internetu – serwisy WWW w służbie spotkaniom
Społeczności okołobiblioteczne w sieci. ......................................................... 27
Metodologia oceny serwisów WWW. .............................................................. 30
3.1. Metody służące do oceny serwisów WWW .................................................... 30
Aspekty niezbędne do oceny serwisów tworzących społeczności. .................... 40
Próba oceny jakościowo-heurystycznej wybranych serwisów bibliologicznych. ... 44
2
4.2.2. Sekcja bibliograficzna Koła Naukowego Bibliotekoznawców przy Instytucie
Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu Śląskiego ................ 47
4.3.1. Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich (EBIB) ............................................ 48
4.4.1. Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa .................................................... 50
Wyniki oceny wybranych serwisów bibliologicznych ...................................... 53
Analiza wyników oceny wybranych serwisów pod kątem tworzenia społeczności
okołobibliotecznych i próba opisania serwisu wzorcowego. ............................. 54
3
Streszczenie i słowa kluczowe
Praca przedstawia problematykę związaną z rolą serwisów WWW w procesie tworzenia się
społeczności okołobibliotecznych. Analizowane są zarówno grupy wirtualne jak i te, które
organizują się w rzeczywistości. Poprzez analizę popularności serwisów społecznościowych
jako zjawiska, autor przechodzi do opisania idei Web 2.0 oraz związanych z nią narzędzi, pod
kątem ich roli w gromadzeniu internautów. Kolejnym krokiem jest scharakteryzowanie
najważniejszych grup serwisów mających wpływ na tworzenie się społeczności
okołobibliotecznych. W tym celu podjęto próbę przedstawienia najpełniejszej definicji
bibliologii oraz opisania źródeł przedstawiających stan polskich stron internetowych
związanych z tą nauką. Zestawienie metod służących ocenie serwisów WWW pozwoliło na
wybór technik, które posłużyły analizie wybranych przez autora przedstawicieli
najważniejszych grup serwisów wpływających na tworzenie się społeczności
okołobibliotecznych. W rezultacie powyższych działań podjęto próbę stworzenia zarysu
wzorcowego serwisu mającego wpływ na zrzeszanie się internautów wokół tematyki
bibliologicznej.
Słowa kluczowe:
benchmarking,
bibliologia,
heurystyka,
społeczności
internetowe,
społeczności
okołobiblioteczne, Web 2.0,
4
Wstęp
Podstawowym celem niniejszej pracy jest próba oceny wpływu serwisów bibliologicznych na
kształtowanie się społeczności okołobibliotecznej. Posłużyć temu ma przede wszystkim ocena
wybranych witryn, jako przedstawicieli podstawowych grup reprezentujących obecne
w polskiej sieci strony WWW związane z bibliologią. Jako cel poboczny wymienić można
próbę wskazania właściwego kierunku działań dla twórców nowych serwisów, poprzez
stworzenie zarysu serwisu wzorcowego, mającego na celu organizowanie się użytkowników
w grupy zainteresowane tematyką związaną z nauką o książce i informacji. Praca ma
charakter empiryczny i podzielona jest na cztery główne części.
W pierwszym rozdziale autor stara się przybliżyć zjawisko społeczności internetowych
poprzez krytyczną analizę tego fenomenu oraz przedstawienie idei Web 2.0, której narzędzia
stanowią podstawę działania serwisów społecznościowych. Jednocześnie usiłuje wskazać
podstawowe zagrożenia płynące z udziału w e-społecznościach i odpowiedzieć na pytanie,
czy narzędzia Web 2.0 są niezbędne, aby za pomocą serwisów WWW tworzyć grupy.
W kolejnej części przybliżony zostaje stan polskich stron WWW pod względem
występowania w nich tematyki bibliologicznej. Na wstępie dokonano próby definicji pojęcia
bibliologii, które przez lata zmieniało swój zakres, następnie przedstawiono problematykę
związaną z określeniem rzetelności witryny, zwracając tu szczególną uwagę na serwisy
o kontrolowanej jakości (tzw. Subject Gateways). Kończąc rozdział, autor wskazuje grupy
stron WWW reprezentujące zakres sieci poświęcony bibliologii, które mają największy
wpływ na tworzenie się społeczności okołobibliotecznych. Są to serwisy bibliotek,
organizacji oraz tworzone przez studentów i fascynatów tematyki związanej z nauką o książce
i informacji.
Trzeci rozdział poświęcony został przedstawieniu metodologii oceny serwisów WWW.
Omówiono w nim zarówno metody wymagające zgromadzenia użytkowników serwisu
(zogniskowane wywiady grupowe, wywiady indywidualne, badania fokusowe online, testy
A/B, clicktracking, eyetracking, testy użyteczności), jak i te, które przeprowadzane są
bezpośrednio przez specjalistów (metoda jakościowo-heurystyczna, benchmarking).
Zwrócono też uwagę na elementy niezbędne do oceny serwisów społecznościowych.
Wynikiem przeprowadzenia analizy metod jest wybór najodpowiedniejszej dla celów
niniejszej pracy i dostosowanie jej do nich.
5
Ostatni rozdział zawiera ocenę serwisów bibliologicznych będących przedstawicielami
wymienionych grup mających największy wpływ na tworzenie się społeczności. Posłużono
się tu metodą jakościowo-heurystyczną, której wyniki zestawiono w tabeli i omówiono. Pracę
kończy próba stworzenia zarysu serwisu wzorcowego, spełniającego funkcje jednoczącą
użytkowników wokół tematyki okołobibliotecznej.
W pracy wykorzystano jako źródła polskie serwisy WWW wybrane przez autora.
Dokonując selekcji kierowano się ich popularnością oraz rangą instytucji sprawującej pieczę
nad witryną. Wpływ miał też stopień zaznajomienia autora z serwisem, co pozwoliło spojrzeć
na niego także jako statystyczny użytkownik. Do analizy przedstawianych zjawisk posłużyły
publikacje elektroniczne i tradycyjne, zarówno polskich jak i obcych autorów. Treść
uzupełniona jest tabelami, wykresami i zrzutami ekranowymi ocenianych serwisów.
Omawiane strony WWW prezentują stan na dzień 30 kwietnia 2010 roku.
6
1. Problematyka budowania społeczności za pomocą serwisów WWW
Wraz z nadejściem ery Web 2.0 sieć się zmieniła. Możliwość ingerencji każdego
z internautów w zawartość Internetu sprawiła, że większość z nich chce się pokazać, zaistnieć
w wielkiej grupie nieograniczonej odległościami i czasem. Pośród rozmaitych możliwości
interakcji z innymi użytkownikami prym wiodą serwisy społecznościowe, czyli „serwisy
internetowe, które w znacznej mierze są tworzone lub współtworzone przez społeczność
internautów skupionych w grupy osób o podobnych zainteresowaniach lub w ramach grup
osób sobie znanych (bądź to w świecie realnym bądź tylko znanych sobie na odległość przez
Internet). Serwis społecznościowy ma za zadanie umożliwić kontakt między użytkownikami
(poprzez czaty, komunikatory, fora, listy dyskusyjne, blogi, prywatne wiadomości itp.),
dzielenie się informacjami, zainteresowaniami, podejmowanie wspólnych inicjatyw.”
1
Cieszą
się one niesamowitą popularnością wśród internautów. Budzą jednak niemal tyle samo
kontrowersji, co zachwytów. Specjaliści biją na alarm przedstawiając rozmaite zagrożenia
wiążące się z wniknięciem człowieka do społeczności internetowych opartych na
anonimowości i tworzeniu własnego wizerunku bez żadnych ograniczeń. Jednocześnie
technologia ta pozwala na integrację bez barier, stała się na tyle interesującym rozwiązaniem,
iż definiuje jakość serwisu w oczach przeciętnego internauty. Jednak czy Web 2.0 jest
niezbędny aby można było organizować społeczność poprzez WWW? Istnieje wiele stron
których głównym celem jest tworzenie różnego rodzaju grup, lecz jako główny cel obierają
spotkania w rzeczywistości. Web 1.0 nadal może spełniać rolę jednoczącą internautów.
Problem jedynie w tym, czy jest na tyle atrakcyjny aby samodzielnie przyczynić się do
nawiązywania znajomości i stworzenia grupy?
1.1. Społeczności internetowe – jak przeżyć w sieci i żyć w rzeczywistości
Jak mówi znane powiedzenie – „Człowiek jest zwierzęciem stadnym”, aby żyć i utrzymać
zdrowie psychiczne potrzebuje kontaktu z innymi przedstawicielami gatunku. Kontakty
społeczne pełnią wyjątkowo ważną rolę szczególnie w życiu ludzi młodych, pozwalając im
kształtować charakter i uczyć się funkcjonowania w społeczeństwie. W dzisiejszych czasach,
gdzie coraz bardziej liczy się dla nas szkoła i praca, a tzw. „wyścig szczurów” pochłania nas
1
Co to jest serwis społecznościowy lub portal społecznościowy, [w:] Słownik slangu informatycznego – słownik
i encyklopedia informatyczna. [on-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web: http://www.i-
slownik.pl.
7
bez reszty, często nie potrafimy znaleźć chwili na spotkania, grupy dyskusyjne, wizyty
w ośrodkach kultury. I tu pojawia się Internet. Miejsce, gdzie bez straty tak cennego czasu,
możemy znaleźć znajomych, porozmawiać z nimi i rozwijać swoje zainteresowania. Jednak
obecność w sieci wymaga nie mniej odpornej psychiki, co pełne wyzwań życie w realnym
świecie. Ogromna popularność tego medium sprawia, iż wykorzystywane jest ono do celów
nie zawsze uczciwych, a specjaliści od wpływu na ludzi opracowują nowe strategie
marketingowe. Mimo tego coraz większe rzesze stają się niemal dosłownymi „mieszkańcami”
sieci. Jak wskazują badania CBOS z lipca 2009r.
2
56% dorosłych Polaków ma w domu
komputer z dostępem do Internetu (wzrost o 8 punktów procentowych w porównaniu
z rokiem 2008) a na pytanie „Czy zarejestrował się Pan(i) w jakimś portalu
społecznościowym” odsetek odpowiedzi twierdzących pośród nich wyniósł 30%. Gdyby
zapytać o to samo wszystkich użytkowników Internetu, 62% odpowiedzi była by twierdząca.
1.1.1. Fenomen społeczności internetowych
Od momentu powstania serwisu nasza-klasa.pl możemy zaobserwować w Polsce niesamowitą
fascynację serwisami społecznościowymi. Wedle badania przeprowadzonego na potrzeby
„Never Ending Friending”
3
4/5 internautów odwiedziło jakikolwiek serwis społecznościowy,
prawie 2/3 ma założony na którymś z nich profil, a aż połowa członków społeczności
codziennie je odwiedza. Aby przedstawić skalę zafascynowania tą formą spędzania czasu
w sieci można dodać, że aż 1/6 osób posiadających profil w serwisach społecznościowych
uruchamia komputer tylko w celu ich odwiedzenia. Tak wielkie zainteresowanie łączeniem
się w wirtualne grupy powoduje także zmiany w innych miejscach. Niemal każdy serwis,
który chce przyciągnąć do siebie internautów, wprowadza elementy będące narzędziami Web
2.0. Zjawisko to można zaobserwować w większości serwisów działających w dzisiejszych
czasach. Aby być konkurencyjnym, trzeba zaoferować użytkownikowi nie tylko informację,
ale też możliwość zaistnienia podczas jej użytkowania. Co powoduje tak wielkie
zainteresowanie tym zjawiskiem? Czy realne życie jest tak szare i nieznośne, czy też brak
czasu zmusza do nawiązywania znajomości bez wychodzenia z domu? Co tak naprawdę
przyciąga ludzi do tworzenia własnych wirtualnych profili? Internauci spytani o swoje
2
Wenzel, M., Komunikat CBOS, BS/69/2009, [off-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide
Web: http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2009/K_096_09.PDF.
3
Jodłowski, K., Kowalski, J., Siła relacji, czyli potencjał społeczności interaktywnych w komunikacji
marketingowej, [off-line][prezentacja multimedialna][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:
http://www.hypermedia.pl/nef/prezentacje/NEF_Synovate_Gemius.zip.
8
motywy odpowiadali różnie. Jedni stwierdzali, iż pragną poznawać nowych ludzi, drudzy że
chcą pochwalić się sobą przed innymi. Jedna z kobiet stwierdziła „Lubię patrzeć jak
koleżanki się starzeją”.
4
Zauważono tu też ciekawą zależność. Kobiety najczęściej podawały
powody związane z podtrzymywaniem relacji z istniejącymi znajomymi, a mężczyźni
z nawiązywaniem nowych kontaktów i z flirtem. Aktywność mężczyzn charakteryzowana jest
jako nastawiona bardziej na prezentację siebie a nie obserwację innych. Opracowując badanie
CBOS, Michał Wenzel jako najczęściej wymieniane powody, dla których internauci
korzystają z portali społecznościowych, wskazał utrzymanie kontaktu ze znajomymi,
odnowienie dawnych znajomości, słuchanie muzyki, oglądanie zdjęć i czytanie tekstów,
nawiązywanie nowych kontaktów towarzyskich, zamieszczanie własnych zdjęć, filmów,
muzyki i tekstów.
5
Czy korzysta Pan(i) z portali społecznościowych,
aby:
Odsetki korzystających wśród:
użytkowników
Internetu:
ogółu
dorosłych:
- utrzymywać kontakty ze znajomymi, grupami
znajomych
56
27
- odnowić dawne znajomości
50
24
- słuchać muzyki, oglądać filmy lub zdjęcia,
czytać teksty
38
19
- nawiązać nowe kontakty towarzyskie
27
13
- zamieścić swoje zdjęcia, filmy, muzykę, teksty
27
13
- szukać pracy
17
8
- nawiązać znajomości biznesowe i zawodowe
15
7
Tabela 1 Powody korzystania z portali społecznościowych. Źródło: Tabela 5 [w:] Wenzel, M., Komunikat
CBOS, BS/69/2009, [off-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. s.8, Dostępny w World Wide Web:
http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2009/K_096_09.PDF.
Wspomniane motywy to te, które wskazują sami internauci. Jednak są to tak naprawdę
jedynie czynności, do których sprowadza się zafascynowanie wirtualnymi grupami. Andrzej
Łukasik i Kazimierz Geleta w swoich badaniach
6
starają się zagłębić w psychikę internauty
4
Jodłowski, K., Kowalski, J., dz. cyt.
5
Wenzel, M., dz. cyt.
6
Łukasik, A., Gelleta, K., Potrzeba aprobaty społecznej jako zmienna psychologiczna profilująca korzystanie
z internetu [w:] Jednostka, grupa, cybersieć, pod red. M. Radochońskiego i B. Przywary, Rzeszów: Wyższa
Szkoła Informatyki i Zarządzania, 2004, s. 85 – 96.
9
i wyłowić podstawową potrzebę wiążącą się z niemal ekshibicjonistyczną autoprezentacją
w sieci. Jako podstawową cechę warunkującą użytkowanie Internetu przyjmują potrzebę
aprobaty społecznej. „Potrzebę tę definiuje się jako pragnienie akceptacji ze strony innych
ludzi i wynikającą stąd gotowość do zachowywania się w sposób społecznie aprobowany”
7
.
Internet, jak żadne inne medium, pozwala nie tylko na prezentację własnej osoby i poglądów
w nieskrępowany sposób oraz na wielką skalę, ale na swoiste ćwiczenie własnego „ja”. Gdy
w życiu okaże się, iż nasze poglądy nie są akceptowane przez społeczeństwo, kiedy
pokażemy siebie i nie uda nam się zdobyć tak ważnej aprobaty społecznej, pozycja na której
się znajdujemy wydaje się stracona. Nie można cofnąć wypowiedzianych słów, a w pamięci
ludzi pozostaniemy jako ci „naznaczeni”. Internet, a w nim wszelkiego rodzaju serwisy
społecznościowe i fora dyskusyjne, pozwalają bez skrępowania wyćwiczyć sposób
zachowania i sprawić, aby stał się on społecznie akceptowany. Dla przeciętnego użytkownika
identyfikujące nas elementy, to jedynie nick
8
i awatar
9
, które w każdej chwili można zmienić
i przeistoczyć się w kogoś innego, prezentując zupełnie nową postać. Komputer zatem staje
się doskonałym narzędziem do zaspokajania swoich potrzeb związanych ze zdobywaniem
aprobaty społecznej, a niemal pełna anonimowość pozwala na nieskrępowane wyrażanie
własnych poglądów. Owa anonimowość jest kolejnym kluczowym elementem
przyciągającym ludzi do miejsc tworzących internetowe grupy.
Komunikacja bez barier – hasło, które przyświeca wszelkim kontaktom w sieci. Nowe
technologie umożliwiają ją jak żadne inne. Maria Braun-Gałkowska, w swej pracy zauważa,
iż szczególną cechą komunikacji przez Internet jest jej masowa interaktywność gdzie
„uczestnik jest jednocześnie aktywnym odbiorcą i aktywnym nadawcą”.
10
Zanika więc
ostatnia bariera, jednostronność komunikatu w mediach. Mimo braku bodźców, takich jak
komunikaty niewerbalne (nie licząc rozmów video), które często stanowią większą dawkę
informacji niż sama treść wypowiedzi, rozmówcy oddziałują wzajemnie na siebie. W umyśle
każdego z nich tworzy się obraz kogoś, kto znajduje się po drugiej stronie monitora, często
zapominając, iż tak naprawdę nie wiedzą o sobie niczego, prócz informacji którymi się
wymienili. Profesor Braun-Gałkowska zwraca uwagę na możliwość i częste występowanie
komunikacji anonimowej, w której uczestnicy nie mówią niczego o sobie lub zmieniają swą
tożsamość (np. płeć, wiek, rasę lub orientację seksualną). Stwarza to wiele niebezpieczeństw,
7
Cyt. za: R.Ł. Drwal, Adaptacja kwestionariuszy osobowości, PWN, Warszawa, 1995. źródło: jw.
8
Pseudonim używany w Internecie.
9
Ikona użytkownika; obrazek towarzyszący profilowi użytkownika danego serwisu.
10
Braun – Gałkowska, M., Internet w życiu dzieci i młodzieży, [w:] Jednostka, grupa, cybersieć…, s. 71-84.
10
o których powiemy później. Skupmy się na anonimowości jako elemencie przyciągającym do
wirtualnych grup. Zapewne większość z nas marzyła kiedyś, aby być kimś innym, pozbyć się
cechy, która powoduje, iż nie czujemy się pewni w kontaktach z innymi. Serwisy
społecznościowe pozwalają na stworzenie profilu składającego się ze starannie
wyselekcjonowanych przez nas informacji, co powoduje, iż ludzie nie widzą nas takich jacy
jesteśmy, lecz takich, jakimi siebie stworzymy. Możemy zaprezentować się jak najlepiej,
uniknąć stygmatyzacji i wykorzystać swoją „drugą osobowość” do nieskrępowanej
aktywności. Nieznani, możemy posunąć się dalej niż w rzeczywistym świecie, bowiem
ewentualne odrzucenie nie wywołuje tak wielkiego stresu jak w świecie realnym. W sieci
jesteśmy prawdziwie wolni. Nie obowiązują nas zasady narzucone przez społeczeństwo
i pomimo tego, iż w ciągu ostatnich lat powstał swoisty kodeks zachowania w sieci zwany
netykietą
11
, często ta wolność jest nadużywana. Chcąc podsumować rozważania na temat
fenomenu społeczności internetowych można przytoczyć słowa Barbary Przywary:
„Głównym powodem wchodzenia w owe społeczności sieciowe jest chęć poznawania
nowych ludzi (o podobnych cechach, podobnie myślących), możliwość anonimowego
wypowiadania swoich poglądów, łatwość wchodzenia do takich grup, poszukiwanie
rozrywki, w końcu chęć przynależności do jakiejś wspólnoty czy chęć używania różnych
masek (udawania kogoś innego).”
12
1.1.2. Zagrożenia płynące z uczestnictwa w e-społecznościach
„Człowiek złapany w sięć” – tak dr Przywara w swoim artykule określa sytuację, w której
znajduje się człowiek poddany wpływowi nowych technologii. Ogromna atrakcyjność
Internetu sprawia, że sieć staje się drugą, lecz często nie mniej ważną, płaszczyzną
funkcjonowania a określenie „second life” nabiera dosłownego znaczenia. Mimo ogromnej
przydatności i funkcjonalności technologii opartych na Web 2.0, takich jak integracja bez
barier i możliwość rozwijania własnych zainteresowań, Internet i wirtualne społeczności
należy traktować z dozą ostrożności, gdyż niosą ze sobą wiele zagrożeń, często ignorowanych
przez internautów. Wiele mówi się ostatnio o zjawisku uzależnienia od Internetu. Katarzyna
Śpiewak analizując zagrożenia w rozwoju dzieci i młodzieży związane z Internetem przytacza
dwie definicje tego schorzenia. Pozwolę sobie zwrócić szczególną uwagę tylko na jedną
11
Netykieta. [on-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępne w World Wide Web: http://www.netykieta.dlawas.net.
12
Przywara, B., Człowiek w sieci. Socjologiczne studium przypadku, [w:] Jednostka, grupa, cybersieć…,
s. 143 – 156.
11
z nich, sformułowaną przez amerykankę Kimberly Young, będącą jedną z pierwszych osób
zajmujących się IAD (Internet Addiction Disorder). Wedle niej, „uzależnienie od Internetu
może być definiowane jako zaburzenie kontroli impulsów niepowodujące intoksykacji.
Uzależnienie od Internetu ma znaczący wpływ na pogorszenie w następujących sferach
funkcjonowania człowieka: społecznej, zawodowej i psychologicznej.”
13
Opracowała ona
także pytania, diagnozujące kryteria, które pozwalają stwierdzić czy osoba cierpi na syndrom
„Pathological Internet Use”.
Pytanie
Tak
Nie
Czy czujesz się zaabsorbowany Internetem (myślisz o poprzednich, bądź
kolejnych pobytach w sieci)?
Czy czujesz potrzebę używania Internetu przez coraz dłuższe okresy
czasu?
Czy wielokrotnie miałeś nieudane próby kontroli, ograniczenia czasu lub
zaprzestania korzystania z Internetu?
Czy czułeś się niespokojny, markotny, zirytowany, przygnębiony, gdy
próbowałeś ograniczyć czas w Internecie lub zaprzestać korzystać z
niego?
Czy pozostajesz w sieci dłużej niż pierwotnie planowałeś?
Czy ryzykujesz utratę ważnych relacji, prac, możliwości kariery lub
nauki z powodu Internetu?
Czy oszukałeś kogoś z rodziny, bliskich lub terapeutów, aby ukryć
narastający problem Internetu?
Czy używasz Internetu jako sposobu na ucieczkę od problemów lub
sposobu na pogorszony nastrój (uczucia bezradności, winy, lęku)?
Tabela 2
Formularz diagnozy syndromu „Pathological Internet Use”. Źródło opracowane na podstawie:
Śpiewak, K., Internet a zagrożenia rozwoju dzieci i młodzieży, [w:] Jednostka, grupa, cybersieć., pod red. M.
Radochońskiego i B. Przywary, Rzeszów: Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania, 2004, s. 97-106.
Jeżeli odpowiadając na pytania, badany przynajmniej pięć razy odpowiedział „tak”, jest
on uzależniony od Internetu i wymaga pomocy specjalisty.
13
Śpiewak, K., Internet a zagrożenia rozwoju dzieci i młodzieży, [w:] Jednostka, grupa, cybersieć, …, s. 97-106.
12
W poprzednim podrozdziale, dużo uwagi poświęcono anonimowości w sieci.
Atrakcyjność tego aspektu przebywania w cyberprzestrzeni równoważona jest jednak przez
zagrożenia, które ze sobą niesie. Jak podkreśla prof. Maria Braun – Gałkowska
„anonimowość powoduje uwalnianie się z poczucia kontroli społecznej i większą
agresywność, a także umożliwia zmienianie prezentowanej tożsamości.”
14
Nigdy nie możemy
być pewni, z kim tak naprawdę prowadzimy rozmowę i kim są nasi znajomi. W sieci pojawia
się ogromna ilość osób, które pragną wykorzystać naszą łatwowierność przeciw nam. O ile
w przypadku osób dorosłych problem ten nie jest tak widoczny, o tyle na dzieci i młodzież
korzystające z Internetu czyha o wiele więcej zagrożeń. Znane są przypadki pedofilów
podszywających się pod młodych ludzi i nawiązujących kontakty z „rówieśnikami”.
Wspomniane uwolnienie z poczucia kontroli naraża internautów na kontakt z treściami,
których sobie nie życzą. Serwisy społecznościowe umożliwiające dodawanie grafik
przeżywają kataklizm związany z dodawaniem zdjęć o charakterze pornograficznym, fora
dyskusyjne obfitują w osoby, które za cel postawiły sobie jedynie krytykę innych
i prowokowanie do kłótni, uniemożliwiając dyskusję. Zjawisko to doczekało się nawet
określenia w internetowym slangu, jakim jest „trolling” a osoby utrudniające komunikację na
formach potocznie zwane są „trollami”. Młodzi ludzie narażeni są na atak treściami, które nie
wpływają pozytywnie na ich rozwój, internetowe „autorytety” bombardują świadomość
nastolatków a wszystkie grupy, łącznie z dorosłymi użytkownikami zasypywane są
informacją toksyczną. Serwisy społecznościowe stają się miejscem, gdzie specjaliści od
manipulowania ludźmi zyskują ogromne pole do popisu. Natłok reklam, które przyjmują już
nie tylko formę pojawiających się nagle okienek (tzw. pop-up), ale też integralnej części
serwisu powodują, iż nie wiedząc o tym jesteśmy otumaniani i wykorzystywani. Wystarczy
wymienić obecne w serwisie nasza-klasa.pl profile sponsorowane, stworzone jedynie
w celach reklamowych. Nowe hity kinowe, znane firmy i osoby ze świata estrady promują
swoje istnienie dodając tysiące użytkowników do grup znajomych, oferując konkursy
i promocje na produkty sygnowane własnym logo. O popularności i skuteczności takiej
strategii marketingowej świadczy badanie „Never ending Friending”, którego wyniki
„pokazują siłę relacji oraz potencjał społeczności interaktywnych w komunikacji
marketingowej.”
15
Zagrożenie płynące z tej formy marketingu w sieci, a dokładniej ze
14
Braun – Gałkowska, M., dz. cyt.
15
Polska edycja badania Never Ending Friending [on-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide
Web: http://www.hypermedia.pl/nef/index.html.
13
sposobu, w jaki specjaliści chcą wpływać na użytkownika najlepiej obrazuje cytat
zaczerpnięty ze strony głównej polskiej edycji badań: „Miliony użytkowników, tysiące odsłon
każdego dnia. Jaki potencjał prezentują pod kątem marketingowym? Czy warto poznać
specyfikę relacji w społecznościach i odkryć, jak stać się ich prawdziwym przyjacielem?”
16
Marki muszą zdobyć zaufanie klienta, stać się nie tyle firmą, która oferuje towar, lecz
przyjacielem, który dobrze się kojarzy i z którym chce się wchodzić w kontakty.
Użytkownicy stają się przekaźnikami informacji, rodzą się pozytywne uczucia wobec firmy.
Badania wskazują, iż bannery i reklamy typu pop-up znikną niedługo z sieci, jako elementy
nielubiane.
17
Jedynymi nośnikami reklamy będziemy my sami, użytkownicy propagujący
towary „znajomych” z sieci.
Wiele uwagi w rozmowach na temat zagrożeń, które niosą ze sobą serwisy
społecznościowe poświęca się sprawie alienacji internautów. Zewsząd słyszymy głosy, iż
czas spędzony przy komputerze powoduje zanik więzi społecznych, zamknięcie się we
własnym świecie i ułomność umiejętności interpersonalnych. Zmiany w życiu ludzi
wywołane Internetem są porównywalne z tymi, które wprowadziły wynalazki, takie jak
telefon, radio czy telewizja. Specjaliści różnią się jednak zdaniem na temat charakteru tych
zmian. „Jedni uważają, że Internet sprzyja pogłębianiu izolacji społecznej, gdyż odcina ludzi
od naturalnych interakcji. Z kolei inni prezentują opinię przeciwną: Internet zapewnia
większą liczbę interakcji, gdyż przełamuje bariery.”
18
Komunikacja poprzez Internet
charakteryzuje się dystansem, który ułatwia rozmowę, jednak rezygnacja z elementów
niewerbalnych, które poprzez sieć można przesłać jedynie w przypadku rozmów wideo,
powoduje wiele nieporozumień, które rodzą konflikty i działają destrukcyjnie na znajomość
a w związku z tym negatywnie oddziałują na psychikę internauty. Jakość relacji gwałtownie
spada a wraz z nią pozytywne oddziaływanie na rozwój człowieka i podejście do znajomości
z innymi. Można tu mówić o toksyczności komunikacji, która po pewnym czasie powoduje
rozdrażnienie i niechęć do kontaktów w jakiejkolwiek formie. Zwrócić uwagę trzeba też na
fakt, iż ludzie przyzwyczajeni do łatwości komunikowania się poprzez Internet często nie są
w stanie podjąć w realnym świecie działań mających na celu nawiązanie kontaktu.
W sytuacji, kiedy nie można poprawić pisanego tekstu, należy reagować natychmiastowo
16
Tamże.
17
Kusińska, A., Rzepecki J., Never ending friending[off-line] [ prezentacja multimedialna] [ dostęp 30 kwietnia
2010]. Dostępny w World Wide Web: http://www.hypermedia.pl/nef/prezentacje/Hypermedia_NEF.zip.
18
Radochoński, M., Wańczyk, A., Komunikacja za pośrednictwem sieci komputerowych a interakcje rodzinne
i rówieśnicze młodzieży: perspektywa polska i amerykańska, [w:] Jednostka, grupa, cybersieć…, s. 29-42.
14
i analizować wszystkie elementy języka niewerbalnego, gubią się, uniemożliwiając sobie
normalny rozwój w społeczeństwie. Badania wyraźnie wskazują też, że serwisy
społecznościowe przyciągają do komputera w stopniu tak znaczącym, iż wzrasta użytkowanie
innych zdobyczy technologii, jak chociażby komunikatory i poczta e-mail, które
niejednokrotnie służą do kontaktowania się z nowymi znajomymi, spada zaś czas spędzony na
grach wideo i oglądaniu telewizji.
19
Jak wskazują autorzy badania, w związku
z użytkowaniem serwisów społecznościowych zwiększona została konsumpcja nowych
mediów, które służą do rozwijania nawiązywanych w sieci kontaktów.
Wykres 1
Zmiany w konsumpcji mediów. Źródło: Kusińska, A., Rzepecki J., Never ending friending[off-line]
[prezentacja
multimedialna]
[dostęp
30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:
http://www.hypermedia.pl/nef/prezentacje/Hypermedia_NEF.zip.
Obawy pogłębiają badania „Internet and Society” przeprowadzone przez Stanford University.
Wykazały one, iż społeczna izolacja wraz ze zwiększeniem czasu korzystania z Internetu
rośnie. Jeśli weźmiemy pod uwagę internautów surfujących mniej niż godzinę tygodniowo,
a jest to naprawdę niewielka grupa, tylko 4% odpowiedziało, iż zmniejszyły się ich kontakty
z rodziną i przyjaciółmi, 2% z nich mniej wychodzi z domu a 9% mniej czasu spędza
19
Kusińska, A., Rzepecki J., dz. cyt.
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
Zmniejszył się
Zwiększył się
Jak bardzo zmienił się czas spędzony na poniższych rzeczach od kiedy używasz
serwisu społecznościowego?
15
rozmawiając przez telefon. Jednak, jeśli wziąć pod uwagę grupę, która spędza w sieci ponad
10 godzin tygodniowo to z rodziną i przyjaciółmi rzadziej widuje się już 15%, 13% mniej
wychodzi z domu a 27% mniej rozmawia przez telefon.
20
Konfrontując te dane z wynikami
mówiącymi o wpływie serwisów społecznościowych na użytkowanie innych sposobów
komunikacji można stwierdzić, iż osoby posiadające wirtualne profile, z ich powodów
spędzają więcej czasu przed komputerem pogłębiając opisywane objawy izolacji.
Wykres 2 Społeczna izolacja a korzystanie z Internetu. Źródło: Szpunar, M., Społeczności wirtualne, jako
społeczności – próba ujęcia socjologicznego, [w:] Jednostka, grupa, cybersieć., pod red. M. Radochońskiego
i B. Przywary, Rzeszów: Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania, 2004, s. 161.
Każda nowinka technologiczna zawsze wzbudzała wiele kontrowersji, pociąg pędzący
z prędkością większą niż 40km/h miał zabijać ludzi przeciążeniem, przewidywano, że
telewizja spowoduje zniknięcie informacji prasowej, a książki elektroniczne i mówione miały
wyprzeć tradycyjne kodeksowe. Zawsze, kiedy coś spotyka się z zainteresowaniem tak
wielkiej części społeczeństwa jak omawiane serwisy społecznościowe, spotyka się
jednocześnie z wieloma głosami krytyki i ostrzeżeniami o negatywnych skutkach
użytkowania danej nowości. Ludzie muszą podchodzić z dozą ostrożności do technologii
20
Szpunar, M., Społeczności wirtualne jako społeczności – próba ujęcia socjologicznego, [w:] Jednostka, grupa,
cybersieć…, s. 157 – 184.
9
15
26
27
4
8
10
15
2
5
5
13
0
5
10
15
20
25
30
<1h / tydz.
1-5h /tydz.
5-10h /tydz.
>10h /tydz.
% internautów deklarujących zmniejszenieliczby rozmów telefonicznych z rodziną/przyjaciółmi
% internautówdeklarujących zmniejszenie spędzanego czasu z rodziną/przyjaciółmi
%internautów deklarujących zmniejszenieczasu spędzanego poza domem
16
umożliwiających tak wielki na siebie wpływ, aby to oni korzystali z Internetu, a nie Internet
z nich.
1.2. Web 2.0 – wybór czy konieczność?
Ewolucja sieci prowadzi do coraz większej interakcji z przeciętnym użytkownikiem. WWW,
które początkowo miało za zadanie jedynie służyć wymianie materiałów naukowych, w latach
dziewięćdziesiątych zostało zdominowane przez instytucje komercyjne (nazwy domenowe
.com) a powiększająca się „globalna wioska” międzynarodowej społeczności użytkowników
Internetu powiększyła się
21
. Liczba osób korzystających codziennie z tego medium rosła
w tak szybkim tempie, iż potrzebne były technologie umożliwiające ich interakcję.
Zauważono szansę na rozwój poprzez oddanie sieci w ręce jej użytkowników a do dnia
dzisiejszego Web 2.0 stał się standardem. Niezliczona ilość serwisów społecznościowych,
blogów, serwisów typu Wiki, interaktywnych serwisów Webowych umożliwiających
stworzenie własnego profilu w ramach grupy użytkowników, kanały RSS i Atom – to
wszystko jest dla nas codziennością i w niejaki sposób definiuje jakość serwisu w oczach
internautów. Web 1.0 pozostaje jednak nadal technologią, za pomocą której można
zaktywizować społeczność i łączyć ją w grupy o podobnych poglądach i zainteresowaniach.
1.2.1. Web 2.0 i jego rola w serwisach WWW
Nieco ponad cztery lata temu, Łukasz Bigo porównywał Web 2.0 do anarchii, kompletnej
decentralizacji Internetu.
22
Dziś, można śmiało stwierdzić, iż jest to powrót do zamierzeń jego
twórców, czyli powszechnej możliwości wymiany informacją, takiej jaką mieli pierwsi
użytkownicy sieci. Oczywiście wraz z powszechnym dostępem pojawiają się problemy
wynikające z kompetencji części autorów, jednak przy odrobinie chęci, można przesiać
informację toksyczną i cieszyć się swoją obecnością w „globalnej wiosce”.
Czym tak naprawdę jest Web 2.0? Czy są to nowe narzędzia, rozwiązania i techniki, czy
po prostu zmiana wpływu przeciętnego użytkownika na treść zawartą w serwisach? Jako
pierwszy dyskusję na temat sieci drugiej generacji (jak często nazywany jest Web 2.0)
21
Aouil, B., Kajdasz-Aouil, M., Rzeczywistość wirtualna jako przestrzeń wspomagania rozwoju i życia
człowieka. [w:] Jednostka, grupa, cybersieć, pod red. M. Radochońskiego i B. Przywary, Rzeszów: Wyższa
Szkoła Informatyki i Zarządzania, 2004, s. 43-70.
22
Bigo, Ł., Web 2.0 – ewolucja, rewolucja czy… anarchia?! [on-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny
w World Wide Web: http://www.idg.pl/news/85027/Web.2.0.ewolucja.rewolucja.czy.anarchia.html.
17
rozpoczął Tim O`Reilly – właściciel wydawnictwa O`Reilly. W swoim artykule posłużył się
następującym porównaniem: Britannica Online i Wikipedia oraz strona domowa i blog.
23
Obiekty pozornie takie same, służące tym samym celom, a obrazujące doskonale różnicę
pomiędzy siecią pierwszej i drugiej generacji. Uogólniając, „podstawą Web 2.0 jest tworzenie
grup i sieci znajomych, których uczestnicy mogą wyszukiwać dane w Internecie, oceniać je,
polecać linki czy samemu dane w Internecie umieszczać. (…) Kluczowe elementy Web 2.0 to
zaangażowanie użytkownika oraz zwycięstwo otwartych standardów.”
24
Paul Miller
sformułował dla określenia Web 2.0 kilka jego cech.
25
1. Uwolnienie danych /informacji - ogół ukrytych dotąd informacji zostaje udostępniony
użytkownikom, którzy wykorzystują je w różnorodny sposób. Rodzi się prawo (a nie
przywilej) dostępu do informacji.
2. Aktywne uczestnictwo – internauta nie jest już tylko odbiorcą treści umieszczanych
przez autorów – osoby uprzywilejowane. Każdy z użytkowników może być
współtwórcą zawartości sieci.
3. Aplikacje ukierunkowane na użytkowników – najważniejszy jest internauta i jego
potrzeby. Właściciele zasobów już nie są najwyższą władzą oferującą użytkownikom
uznane przez siebie treści.
4. Modularność aplikacji – użytkownik sam składa aplikację, wybierając dowolnie jej
elementy.
5. Współdzielenie – nawiązanie do idei Open Source oraz udostępnianie kodów
i pomysłów.
6. Budowanie społeczności – ułatwianie komunikacji pomiędzy użytkownikami poprzez
znoszenie barier uniemożliwiających dwustronność interakcji.
7. Inteligencja – aplikacje analizując użytkownika są w stanie samodzielnie uruchomić
usługi, które będą odpowiadały jego potrzebom.
Punkt siódmy otwiera zarazem koncepcję sieci semantycznych, wymienianych w wielu
źródłach jako Web 3.0. My jednak zajmijmy się punktem szóstym. Jedną z najistotniejszych
dla niniejszej pracy cech sieci drugiej generacji jest łamanie barier, tworzenie grup,
23
Gmiterek, G., Library 2.0. Możliwości zastosowania Web 2.0 w bibliotekach polskich. W: Biuletyn EBIB [on-
line]
2007,
nr
4
(85)
[dostęp
30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:
http://www.ebib.info/2007/85/a.php?gmiterek.
24
Miller, M., Mroczek, E., Profil użytkownika i inne elementy Web 2.0 w bibliotekach cyfrowych. W: Biuletyn
EBIB [on-line] 2007, nr 7 (88) [dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:
http://www.ebib.info/2007/88/a.php?miller_mroczek.
25
Tamże.
18
wirtualnych społeczności i umożliwianie nieskrępowanej komunikacji. Współczesna sieć
obfituje w wiele narzędzi, które mogą służyć tego typu działaniom. Serwisy społecznościowe
są miejscami, które starają się połączyć jak najwięcej z nich w jedną, spójną całość. Obecnie
najpopularniejsze narzędzia umożliwiające komunikację i tworzenie grup w sieci to blogi
(oraz wszelkie ich odmiany jak np. fotoblogi, mikroblogi itd.), personalizacja interfejsu
użytkownika (profilu) i fora dyskusyjne (oraz ich „mniejsi bracia” – systemy komentarzy
w serwisach informacyjnych).
Najważniejszym narzędziem, od którego pozwolę sobie zacząć analizę są profile
użytkownika, czyli metody personalizacji interfejsu internauty. Ta forma zrzeszania ludzi
w ramach pojedynczych serwisów stała się niezwykle popularna. Bez niej właściwie nie
można mówić o identyfikowaniu się użytkowników w sieci. Profile przyjmują obecnie różne
formy, od krótkiej metryczki, aż po miejsca na własne strony WWW z dodatkowymi
modułami będącymi innymi narzędziami. Niemal każdy serwis, który chce uchodzić za
atrakcyjny, zrzesza osoby w ramach swej tematyki umożliwiając po rejestracji i zalogowaniu
uczestnictwo w życiu sieci. Szczególnie widoczne staje się to w przypadku serwisów, które
sprawiają wrażenie nastawionych przede wszystkim na informację. Jeden z największych
Polskich serwisów poświęconych kinematografii – filmweb.pl
26
– oferuje użytkownikom
olbrzymią bazę informacji o filmach i ludziach z filmem związanych. Na pierwszy rzut oka,
jest to serwis ściśle informacyjny, jednak rejestracja i założenie konta użytkownika daje
możliwość tworzenia własnych baz ulubionych filmów, wymiany opinii z innymi
użytkownikami i prezentowanie swej osoby jako kinomana, a co za tym idzie - nawiązywanie
znajomości z innymi osobami o podobnych preferencjach. Owo umożliwienie prezentacji
własnej osoby w sieci stało się nieodłącznym elementem któregokolwiek z narzędzi Web 2.0.
Aby prowadzić bloga, uczestniczyć w rozmowach na forach dyskusyjnych, korzystać
z dobrodziejstw serwisów społecznościowych – zawsze musimy mieć założone konto a co za
tym idzie, własny profil. Aby uzyskać dostęp do usługi nie było by to konieczne. Niezbyt
często, ale jednak, zdarza się, iż po rejestracji nie posiadamy miejsca na profil lub możemy
korzystać z serwisu bez konieczności rejestracji, odchodzi się wszak od tego rodzaju
rozwiązań, gdyż użytkownicy nie są wówczas dostępni dla siebie nawzajem, co ogranicza
możliwości kontaktu.
26
Filmweb – łeb pełen filmów [on-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:
http://www.filmweb.pl.
19
Kolejnym narzędziem Web 2.0 jest blog (od angielskiego Weblog). Jest to „rodzaj
elektronicznego pamiętnika w formie strony internetowej, którego autor udostępnia jego treść
wszystkim internautom lub określonym osobom. Zazwyczaj każdą notatkę autora można
skomentować. W blogu znajduje się zwykle miejsce na ulubione linki autora, linki do innych
blogów (tzw. blogroll) etc. Tematyka blogów może być różnorodna – od opisu własnych
przeżyć, przemyśleń, dokładnego życiorysu aż na blogach tematycznych kończąc.”
27
Blogi
przybierają obecnie najrozmaitszą formę. Najczęściej spotykane ich odmiany to fotoblog,
oparty na możliwości dodawania własnych zdjęć i komentowania ich, oraz audioblog
i videoblog, polegające na tym samym, jednak przy wykorzystaniu nie zdjęć, a plików
dźwiękowych oraz filmów wideo. Coraz popularniejsze stają się mikroblogi, czyli „rodzaj
bloga opartego na krótkich wiadomościach do 160 znaków, które zazwyczaj zawierają krótką
informację o tym, co dany użytkownik myśli, czuje, robi w danym momencie lub link do
zdjęcia, filmiku, pliku dźwiękowego itp.”
28
Autorzy blogów (tzw. bloggerzy) tworzą
społeczność, odwiedzając się wzajemnie i dyskutując na temat umieszczanych wpisów.
Blogosfera stała się istotnym czynnikiem kształtującym opinię społeczną. Już 21%
internautów (czyli co dziesiąty dorosły Polak) czyta blogi polityczne.
29
Dla wielu osób są one
źródłem nie tylko informacji, ale też rozrywki.
Ostatnim, ale nie najmniej ważnym narzędziem są fora dyskusyjne. Najłatwiej opisać je,
jako strony internetowe przeznaczone do dyskusji na ważne dla użytkowników tematy
(niekoniecznie w czasie rzeczywistym) wymienianie się poglądami i tworzenie społeczności
skupionej na prowadzeniu dyskusji. Ponad jedna trzecia dorosłych użytkowników Internetu
umieszczała posty na forach dyskusyjnych.
30
Ten sposób kontaktowania się z innymi
użytkownikami sieci jest niezwykle popularny. Fora powoli stają się nieodłącznym
narzędziem każdego serwisu, umożliwiając internautom dyskusje na temat informacji
zamieszczanych na patronackiej stronie WWW. Za „mniejszego brata” forów dyskusyjnych
można uznać wszelkiego rodzaju systemy komentarzy umieszczane tak często w serwisach
informacyjnych. Różnią się one przede wszystkim tym, iż są wbudowane w stronę WWW,
stanowią jej integralną część. Najczęściej pojawiają się pod czytanym artykułem i mają służyć
wyrażaniu opinii na temat jego treści. Rzadko zdarza się, aby systemy komentarzy wymagały
27
Co to jest Blog lub Weblog? [w:] Słownik slangu informatycznego – słownik i encyklopedia informatyczna,
dz.cyt.
28
Co to jest Mikroblog, tamże.
29
Wenzel, M., dz. cyt.
30
Tamże.
20
rejestracji, najczęściej zapisują jedynie numer IP komentującego, oraz proszą o podanie
Nicku, ewentualnie e-maila. Wynika to przede wszystkim z krótkiego czasu aktualności
zawartych w nich danych oraz charakterystyki użytkownika, który najczęściej jest
przypadkowym odwiedzającym i nie chce wiązać się z serwisem.
Te najważniejsze narzędzia łączą w sobie serwisy społecznościowe, miejsca omówione
szerzej w poprzedniej części rozdziału. W ciągu kilku lat stały się one najczęściej
odwiedzanymi miejscami w sieci, wedle statystyki podawanej przez serwis Alexa
31
nasza-
klasa.pl jest drugim najczęściej odwiedzanym serwisem w Polsce (zaraz po Google Polska),
a Facebook, zajmuje to samo miejsca w skali świata (zaraz po Google.com). Web 2.0 staje się
zatem niezbędnym elementem sieci i serwisów chcących tworzyć społeczności. Web 1.0 nie
powiedziało jednak ostatniego słowa i nadal może wpływać na grupowanie się ludzi.
1.2.2. Społeczności pochodzące z Internetu – serwisy WWW w służbie
spotkaniom w rzeczywistości.
Mimo iż technologie będące podstawowym elementem sieci drugiej generacji królują
w Internecie, serwisy których profil uniemożliwia pozwolenie użytkownikom na aktywne
włączanie się w ich tworzenie (np. strony WWW instytucji), nadal mają znaczenie w zjawisku
kreowania grup. Owszem, nie można tu już mówić o społeczeństwie internetowym, jednak
serwisy te nadal sprzyjają tworzeniu się związków i nawiązywaniu kontaktów
w rzeczywistości. Chodzi tu przede wszystkim o strony instytucji, takich właśnie jak
biblioteki czy inne ośrodki kultury, gdzie zamiast, lub obok wirtualnych grup, istnieją te
realne, spotykające się na wystawach, odczytach i innych imprezach kulturalnych. Mówi się
wiele o aktywizacji czytelnika, Bibliotece 2.0 mającej wzorować się na strategiach
i narzędziach omawianych w poprzednim podrozdziale, jednak wystarczy przejrzeć niewielki
zasób sieci, aby stwierdzić, iż miejsca pozbawione tych rozwiązań nadal funkcjonują. Nie są
tu potrzebne nowoczesne narzędzia, czy wyspecjalizowane strategie mające promować
serwis. Technologie typowe dla Web 1.0 wciąż aktywizują czytelników zachęcając ich do
łączenia się w grupy i nawiązywania kontaktów. Biblioteki stały się miejscem spotkań,
organizowane są w nich różnego rodzaju wystawy, podpisy książek przez autorów, odczyty
i prezentacje. Szkolenia biblioteczne i inne, mające na celu promowanie nauki, odbywają się
31
Alexa the Web Information Company [on-line][dostęp 14. stycznia 2010]. Dostępny w World Wide Web:
http://www.alexa.com/.
21
właśnie w tego typu ośrodkach. A elementem, który informuje i reklamuje proponowane
użytkownikowi sposoby na spędzenie wolnego czasu i rozwój są właśnie strony WWW
instytucji. Często są one pierwszym miejscem, dzięki któremu dowiadujemy się
o organizowanej imprezie kulturalnej, gdzie poznajemy osoby, z którymi później
utrzymujemy kontakt. Informacja pozbawiona interaktywnego charakteru nadal ma wielką
rolę w kreowaniu społeczności okołobibliotecznej. Badając zjawisko ich tworzenia nie można
skupić się jedynie na technologiach i narzędziach mających łączyć ludzi w sieci. Część
użytkowników bibliotek, czy to z racji wieku, czy też niepełnosprawności, lub problemów
finansowych nie może pozwolić sobie na obecność w Internecie, a oni także należą do grupy
sympatyków bibliotek. W niniejszej pracy głównym celem jest analiza wpływu serwisów
bibliologicznych na łączenie osób będących w bliskim kontakcie z książką i biblioteką, nie
tylko w związkach wirtualnych, ale każdych zrzeszających w sobie przedstawicieli tej
obszernej grupy, którą śmiało można już nazwać szeroko pojmowanym społeczeństwem
okołobibliotecznym.
22
2. Bibliologia w sieci.
Bibliologia to nauka obejmująca w swym zakresie wiele dziedzin, często niezwykle od siebie
oddalonych i powiązanych z innymi. Wystarczy chociażby porównać zagadnienia związane
z historią książki i te poświęcone informacji naukowej. Historia, pedagogika, socjologia,
informatyka i wiele innych nauk przenika się wywierając znaczący wpływ na przedmiot
badań bibliologii. Gdybyśmy chcieli omówić obecność zagadnień nauki o książce
w Internecie sam mitologiczny Syzyf nie powstydził by się tak mozolnego i nieskończonego
zadania. Trzeba zatem najpierw zrozumieć znaczenie hasła „bibliologia”, aby wybrać
odpowiednie serwisy, a spośród nich wyłonić przedstawicieli najważniejszych dla rozwoju
bibliologii w sieci grup.
2.1. Bibliologia – próba definicji
Jak zwięźle opisać pole badawcze tej obszernej nauki? Czy wystarczy stwierdzenie, iż
bibliologia zajmuje się książką we wszelkich jej aspektach? Po raz pierwszy na łamach
polskich wydawnictw encyklopedycznych bibliologia pojawiła się w 1864 roku pod hasłem
„bibliopoleja”. Było to w „Encyklopedii powszechnej” Samuela Olgelbranda. Definicja
oznajmiała, iż jest to nauka „o rzeczy książkowej” a jako synonimy podawano między innymi
„księgownictwo” i „res literaria.”
32
Przez kolejne lata charakterystyki w różnych
publikacjach ewoluowały. Połowa XX wieku przyniosła nam między innymi „Podręczny
słownik bibliotekarza”, który pod hasłem „bibliologia” odsyła nas do pozycji „nauka
o książce”, gdzie możemy przeczytać następujący opis: „nauka obejmująca badanie zagadnień
związanych z wytwarzaniem, obiegiem i oddziaływaniem książki.”
33
Definicja ta pochodzi
jednak z połowy lat pięćdziesiątych i jest dość uboga. Dużo obszerniejsze wyjaśnienie oferuje
nam dwadzieścia lat młodsza „Encyklopedia współczesnego bibliotekarstwa polskiego”,
z której możemy się dowiedzieć (podobnie jak poprzednio, po odesłaniu do hasła „nauka
o książce”), iż jest to „kompleksowa dyscyplina społeczna mająca za przedmiot książkę
i księgoznawstwo praktyczne (zespół zagadnień i czynności praktycznych wiążących się
32
Koredczuk, B., Kształtowanie się definicji i zakresu bibliologii w polskich encyklopediach i słownikach XIX
i XX wieku, [w:] Oblicza kultury książki. Prace i studia z bibliologii i informacji naukowej. Wrocław: Wydaw.
Uniwersytetu Wrocławskiego, 2005, s. 53-75.
33
Nauka o książce, [w:] Więckowska, H., Pliszczyńska, H., Podręczny słownik bibliotekarza, Warszawa:
Państwowe Wydaw. Naukowe, 1955.
23
z tworzeniem, rozpowszechnianiem i użytkowaniem książki). N. o k. obejmuje problemy
historyczne i współczesne, a także konstruuje prognozy. (…)”
34
W dalszej części definicji
ukazano między innymi spojrzenie bibliologii na aspekty związane z technicznymi procesami
produkcji książki, koncepcją socjologiczną, praktyką edytorską oraz pokrótce opisano metody
badawcze. Po opisie etapów rozwojowych bibliologii zwrócono tu po raz pierwszy uwagę na
jej powiązania z innymi naukami oraz znaczenie w procesie rozwoju środków przekazu
informacji. Charakterystyka ta, ze względu na wskazanie interdyscyplinarnego znaczenia
nauki o książce, uznawana jest za nowatorskie, jak na swoje czasy, podejście do tematu.
35
Autor powyższej definicji, bibliolog Krzysztof Migoń, niespełna trzydzieści lat później
w „Wielkiej encyklopedii PWN” pisze, że bibliologia jest „dyscypliną humanistyczną, której
przedmiotem jest książka jako obiekt materialny i środek przekazu myśli ludzkiej (…)
Zadaniem bibliologii jest ujawnianie, opis i interpretacja zjawisk związanych
z funkcjonowaniem książki jako społecznym narzędziem kultury. Wyniki badań
bibliologicznych służą nie tylko celom poznawczym, ale także praktyce wydawniczej,
księgarskiej, bibliotecznej, informacyjnej i oświatowej. Bibliologia należy do zespołu nauk
o kulturze i komunikacji społecznej (…)”
36
Jest to najnowsza definicja, uwzględniająca
w swej wymowie szczególnie dla nas ważne role – informacyjną i komunikacyjną, co
pozwala na przyjęcie jej jako definicji wzorcowej dla terminu używanego w niniejszej pracy.
Ponadto jako pierwsza wskazuje pierwszeństwo terminu „bibliologia” nad „nauką o książce”.
Wcześniejsze wydawnictwa pod pierwszym z terminów umieszczały odsyłacz przez co
wskazywały, iż definiując bibliologię należy zwracać przede wszystkim uwagę na
zagadnienia księgoznawcze. Współczesne encyklopedie sygnalizują coś zupełnie innego.
„Nauka o książce” nie jest już terminem nadrzędnym. Stało się tak głównie z powodu
włączenia w zakres bibliologii szeregu zagadnień nauki o informacji, ich rozwoju i wzrostu
znaczenia, na co zwraca nam uwagę Krzysztof Migoń w najnowszej przytaczanej definicji.
Mówiąc zatem o serwisach bibliologicznych, które stanowią przedmiot niniejszej pracy, nie
mamy na myśli tylko tych skierowanych w pierwszej kolejności na zagadnienia
księgoznawcze, ale również te, które skupiają się na informacji naukowej
i bibliotekoznawstwie.
34
Nauka o książce, [w:] Encyklopedia współczesnego bibliotekarstwa polskiego, kom. red. Głąbiowski, K.,
Świderski, B., Więckowska, H., Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1976, s. 217 – 219.
35
Koredczuk, B., dz. cyt.
36
Bibliologia, [w:] Wielka Encyklopedia PWN, [red. naczelny Jan Wojnowski], Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe PWN, 2001, t.4, s. 11-12.
24
2.2. W poszukiwaniu rzetelności
Mimo ogromnego związku z innymi dziedzinami, a może właśnie z tego powodu, bibliologia
często jest marginalizowana a jej znaczenie bagatelizowane przez osoby nie zajmujące się nią
na co dzień. Mówiąc więc o bibliologii w sieci należało by wskazać setki rodzajów serwisów
poświęconych różnym zagadnieniom, takim jak np. historia lub arteterapia. Biorąc jednak pod
uwagę cel niniejszej pracy, jakim jest omówienie obszaru sieci, który wpływa na tworzenie
się społeczności okołobibliotecznych należy wybrać te, które jako swój główny przedmiot
wybrały zagadnienia związane z bibliologią i na nich się skupiają. Jak jednak dokonać
wyboru poruszając się po ogromnym świecie World Wide Web?
W dzisiejszych czasach najczęściej używanym narzędziem do odnajdywania informacji
w Internecie są wyszukiwarki ze słynnym Google na czele. Jednak bazy tworzone przez
roboty wyszukiwawcze, na działaniu których oparta jest technologia tych narzędzi, indeksują
strony jedynie za pomocą słów kluczowych odnalezionych zarówno w metadanych jak i ich
treści. Automat, umieszczając słowo w bazie, nie zajmuje się ani jakością źródła, ani
rzeczywistą treścią zawartą na stronie. Jest to zwykły kalkulator, który przeprowadzając
badania konkretnych elementów umieszcza źródło na odpowiednim miejscu w hierarchii i na
tym jego praca się kończy. Zjawisku zaśmiecania wyszukiwarek miało przeszkodzić
uwzględnienie czynnika nazwanego PageRank
37
, który jest niczym innym jak internetowym
odpowiednikiem Impact Factor. Jakość strony określa się tu na podstawie liczby tekstów
powołujących się na nią. Przy czym, im wyższy PageRank strony odsyłającej, tym większy
wpływ na określenie jakości strony do której odsyła hiperłącze. Niestety, wzięcie pod uwagę
tego czynnika także nie zrewolucjonizowało technologii wykorzystywanej przez
wyszukiwarki. W efekcie nawet najlepiej skonstruowane zapytanie nie gwarantuje wyników,
których jakość i relewantność będą zadowalające. Mając na uwadze omówiony problem
specjaliści stworzyli narzędzie ułatwiające użytkownikom odnalezienie stron poświęconych
konkretnej tematyce. Mowa tu o bramach przedmiotowych (ang. subject gateways) zwanych
też „dziedzinowymi systemami hipertekstowymi” lub „serwisami o kontrolowanej jakości”.
Marcin Roszkowski opisuje bramy przedmiotowe jako „narzędzia udostępniające informacje
o wyselekcjonowanych zasobach Internetu, cechujących się wysoką jakością prezentowanych
tam informacji i potencjalnie przydatnych dla użytkowników, których przedmiotem
37
Nazwa pochodzi od nazwiska współzałożyciela Google Larry’ego Page’a, a nie jak potocznie się uważa, od
angielskiego słowa oznaczającego stronę (page).(przyp. autora)
25
zainteresowania jest określona dziedzina wiedzy”.
38
Jest to definicja jaśniejsza i pełniejsza niż
podana trzy lata wcześniej przez Lidię Defter-Wolf na łamach biuletynu EBIB. Lidia Defter-
Wolf scharakteryzowała bramy przedmiotowe jako „dziedzinowe przewodniki (miejsca
startowe) po zasobach internetowych (dokumentach, obiektach, witrynach, serwisach),
uporządkowane według dziedzin. Zasoby są selekcjonowane, oceniane, opisywane
i katalogowane przez bibliotekarzy lub ekspertów z danej dziedziny. Subject gateways są
najczęściej ukierunkowane na dziedziny związane z obszarami zainteresowań akademickich.
Linki zgromadzone w tych serwisach dobiera się zgodnie z oficjalnie opublikowaną listą
kryteriów oceny jakości, a później kataloguje się je i opisuje również według powszechnie
stosowanych systemów klasyfikacyjnych.”
39
Zwrócono tu jednak uwagę na niezwykle ważny
szczegół. Omawiając serwisy o kontrolowanej jakości należy podkreślić różnicę pomiędzy
nimi a zwykłymi katalogami lub portalami. W tych drugich selekcja adresów odbywa się
najczęściej jedynie pod kątem tematyki zawartej na stronach. Administratorzy Subject
Gateways skupiają się nie tylko na przedmiocie strony, lecz jako prymarne kryterium
przyjmują jakość treści oraz jej przydatność dla grupy użytkowników serwisu. Pierwsze
bramy przedmiotowe zaczęły powstawać w Wielkiej Brytanii (w ramach programu eLib)
i Szwecji w latach dziewięćdziesiątych.
40
W tym samym okresie rozpoczęto kilka projektów
międzynarodowych mających na celu ujednolicenie prac i opracowanie wytycznych dla
autorów nowych serwisów, warto tu wymienić takie jak ROADS, DESIRE, IMesh oraz
Renardus.
41
Obecnie, jednym z najpopularniejszych serwisów o kontrolowanej jakości jest
brytyjski BUBL.
42
Jest on tworzony przez bibliotekarzy Centre for Digital Library Research
na Strathclyde University i oferuje odnośniki do źródeł ze wszystkich dziedzin wiedzy
akademickiej, sklasyfikowane wedle Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya. Znaleźć tu można
wiele stron o tematyce bibliologicznej z całego świata, jednak baza dotycząca Polski jest zbyt
uboga, aby mogła posłużyć jako źródło do tworzenia informacji na temat serwisów
o tematyce bibliologicznej w Polsce. Na rodzimym gruncie istnieje jednak brama
38
Roszkowski, M., Dziedzinowe systemy hipertekstowe jako źródło informacji dla nauczycieli bibliotekarzy. W:
Warsztaty Bibliotekarskie [on-line] 2007, nr 1(21) [dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:
http://www.pedagogiczna.edu.pl/warsztat/2007/1/070105.htm.
39
Derfert-Wolf, L., Serwisy tematyczne o kontrolowanej jakości w Internecie - subject gateways. W: Biuletyn
EBIB [on-line] 2004, nr 6 (57) [dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:
http://ebib.oss.wroc.pl/2004/57/derfert.php.
40
Tamże.
41
Tamże.
42
BUBL [on-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web: http://bubl.ac.uk.
26
przedmiotowa dotycząca zagadnień nauki o informacji. KINIA
43
, bo o niej mowa, to serwis
udostępniający łącza do stron z szeroko pojmowanej informacji naukowej
i bibliotekoznawstwa. Jest inicjatywą pracowników Instytutu Bibliotekoznawstwa
i Informacji Naukowej Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, działa od
początku 2007 roku. Gromadzi informacje o stronach grupując je za pomocą rozbudowanych
klas 001 – 090 Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya. Z całą pewnością KINIA może być uznana
za źródło wiedzy na temat polskich serwisów bibliologicznych. Oferuje zbiór sprawdzonych
odnośników pozwalający na dokonanie przeglądu i selekcji grup stron WWW mających
wpływ na tworzenie się społeczności okołobibliotecznych.
Screen
1 Strona główna katalogu KINIA. Źródło: KINIA: Katalog Internetowy Nauki o Informacji
[on-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:
http://www.kinia.czytelnia.net
Katalogi gromadzące adresy stron związanych z nauką o książce znaleźć można też
w wielu serwisach informacyjnych. Sporą bazą pochwalić się może EBIB – platforma
cyfrowa SBP
44
, która tworzy obszerną bazę danych dotyczącą polskich bibliotek, oraz
prowadzi katalog serwisów bibliologicznych obejmujący wiele zagadnień zarówno z Polski
43
KINIA: Katalog Internetowy Nauki o Informacji [on-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide
Web: http://www.kinia.czytelnia.net.
44
Elektroniczna BIBlioteka - platforma cyfrowa SBP [on-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World
Wide Web: http://www.ebib.info.
27
jak i świata. Na podobne zbiory możemy trafić też na serwisach bibliotek, a nawet koła
naukowe studentów bibliotekoznawstwa, oferują katalogi tematyczne zamieszczone
w obrębie swych stron. W tym miejscu warto wspomnieć o inicjatywie Studenckiego Koła
Informacji Naukowej Palimpsest działającego przy Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej
w Lublinie jaką jest Katalog Merkator
45
pretendujący do miana bramy dziedzinowej.
Ciekawym rozwiązaniem w tym przypadku jest to, że informacje o stronach zostały
posegregowane w grupy odpowiadające zagadnieniom przedmiotów akademickich na
kierunkach bibliotekoznawczych co wskazuje, iż mają stanowić bazę informacji skierowaną
głównie do studentów tego typu studiów. Odmienna grupa odbiorców sprawia, iż nowa
inicjatywa nie konkuruje ze stworzonym na tym samym uniwersytecie serwisem KINIA.
2.3. Społeczności okołobiblioteczne w sieci.
Internet stał się niezaprzeczalnie najpotężniejszym medium XXI wieku. Znaleźć można tu
informacje na każdy temat a wiele osób wręcz nie korzysta z innych środków wyszukiwania
informacji, lub ogranicza je do minimum. Promowanie swej działalności w sieci jest dziś
niezbędnym elementem polityki dobrze funkcjonującej instytucji. Ośrodki naukowe, jako
pionierzy wykorzystania nowych technologii nie pozostają w tyle. W końcu Internet powstał
jako narzędzie przeznaczone do przekazywania wiedzy. Jednak dziś, podejście do „globalnej
wioski” zmieniło się. Nie wystarczy przekazywać informacji. Należy ją promować, trafiać do
potencjalnego odbiorcy a nie tylko oczekiwać, iż sam nas znajdzie. Nauka ma tu wielkie pole
do popisu. Jak wiadomo, dobrze wykształcone społeczeństwo jest kluczowym elementem
potrzebnym do zapewnienia dobrobytu i rozwoju cywilizacji.
Jak widać po omówionych wcześniej definicjach, bibliologia ma swój wpływ na wiele
innych dziedzin, a z całą pewnością zawiera w sobie narzędzia potrzebne do odpowiedniego
poruszania się po ich gąszczu. Nie jest to tylko nauka o książce, lecz o informacji, która stała
się kluczowym elementem rozwoju współczesnego społeczeństwa. Poprzez promowanie
bibliologii kształtowani są użytkownicy informacji. Nowe źródła wymagają nie tylko
przygotowania i konserwacji, potrzebni są ludzie, którzy będą wiedzieli o ich istnieniu
i jednocześnie będą potrafili z nich korzystać. Największym problemem Internetu jest jego
największa zaleta – ogólnodostępność. Kształtowanie kultury informacyjnej, szkolenia
w zakresie selekcji informacji są niezbędnym elementem, który powinien trafić do każdego
45
Katalog SKIN – Palimpsest [on-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:
http://www.palimpsest.umcs.lublin.pl/katalog.
28
użytkownika, aby potrafił on odnaleźć się w niejednokrotnie toksycznym środowisku. Jednak
w jaki sposób jednoczyć użytkownika wokół informacji dotyczącej bibliotek i ich
działalności? Co zrobić aby ośrodki naukowe zajmujące się bibliologią przyciągały do swych
witryn internautów nie związanych z nimi bezpośrednio? Promowanie bibliologii w sieci
może przybrać różne formy, w zależności od grupy odbiorców, dla których strona jest
przeznaczona oraz misji którą spełnia. Biorąc pod uwagę serwisy mające wpływ na
jednoczenie użytkowników wokół tematyki okołobibliotecznej można wyróżnić cztery
główne grupy.
1. Serwisy bibliotek – promują działalność tych instytucji, kierowane są głównie do
obecnych i potencjalnych użytkowników. Wpływają nie tylko na kształtowanie się
kultury czytelniczej i informacyjnej ale są także ukierunkowane na propagowanie
wydarzeń kulturalnych regionu. Ważnym elementem ich misji jest aktywizacja
użytkowników. W zależności od typu biblioteki można wyróżnić szereg dodatkowych
funkcji. Często pojawiają się tu narzędzia związane z technologią Web 2.0 a biblioteki
cyfrowe zasługują na szczególną uwagę jako efekt transformacji sieci i wirtualizacji
usług.
2. Serwisy stowarzyszeń – przekazują informację skierowaną przeważnie do osób,
których praca wiąże się z bibliologią oraz w mniejszym stopniu studentów
bibliotekoznawstwa. Ich funkcją jest promowanie spojrzenia na zagadnienia związane
z nauką o książce z zawodowego punktu widzenia, rozpowszechnienie wiedzy na
temat nowych rozwiązań oraz szkolenie zaawansowanych użytkowników informacji.
Mają wielki wpływ na obraz pracownika nauki związanego z książką i informacją
oraz prowadzą działania celujące w kreowanie owego wizerunku.
3. Serwisy studenckie – najczęściej związane z działalnością bibliotekoznawczych kół
naukowych. W większości są to serwisy informacyjne promujące naukowe podejście
do zagadnień związanych z nauką o książce. Mają wpływ na kształtowanie się
wizerunku pracownika nauki. Skierowane są przeważnie do studentów i osób
o ukształtowanej kulturze informacyjnej.
4. Serwisy pasjonatów bibliologii – skierowanie do wszystkich tych, którym tematyka
okołobiblioteczna nie jest obca. Jednoczą największą liczbę osób. Nie ogranicza ich
konieczność naukowego lub popularno-naukowego podejścia do tematu bibliologii.
Często spoglądają na swój przedmiot z dystansu, ukazując go w zupełnie innym
świetle. Ich główną rolą jest popularyzowanie zagadnień, jednak nie przyjmują
29
jednocześnie za główny cel aktywizacji społeczeństwa. Pełnią raczej rolę rozrywkową.
Mają ogromny wpływ na budowanie lub przełamywanie stereotypów.
Prócz tych czterech grup serwisów coraz częściej można zauważyć bardziej bezpośrednie
działania mające na celu łączenie użytkowników w wirtualne grupy. W poprzednim rozdziale
sporo uwagi poświęcono zjawisku kształtowania się nowej formy reklamy w sieci, związanej
z rozwojem serwisów społecznościowych. Zjawisko to nie ominęło także instytucji
i organizacji związanych z bibliologią. Portale takie jak nasza-klasa.pl i Facebook zaroiły się
profilami będącymi wirtualnymi wizytówkami bibliotek, instytucji naukowych i serwisów
WWW. Portal Facebook uruchomił specjalną usługę umożliwiającą założenie konta między
innymi firmie, organizacji lub stronie internetowej. Różni się ono od konta osobistego
szeregiem funkcji i umożliwia promowanie swojej działalności pośród milionów
użytkowników. Za przykład popularności tej możliwości niech posłuży wynik wyszukiwania
w Facebook’u stron w których nazwie występuje słowo „biblioteka”. Po sformułowaniu tego
bardzo prostego zapytania otrzymujemy ponad 130 wyników nie uwzględniających odmiany
tego słowa ani słów pochodnych. Tak bezpośrednia forma informowania o swej działalności
z całą pewnością świadczy, iż promowanie bibliologii w sieci przynosi wiele korzyści,
a organizowanie użytkowników w społeczności okołobiblioteczne jest coraz powszechniejsze.
30
3. Metodologia oceny serwisów WWW.
Mimo rozwoju serwisów mających na celu selekcję stron WWW pod kątem ich jakości, nie
jest możliwe aby objęły one cały zasób dotyczący konkretnej dziedziny. Trudno też sprawić,
żeby sposób selekcji materiałów wybrany przez administratorów odpowiadał każdemu
użytkownikowi. Subject Gateways są tylko drogowskazami mającymi nakierować na
właściwą ścieżkę. W zależności od celu, który przyświeca osobie poszukującej informacji,
strony nawet najlepszej jakości mogą okazać się nieodpowiadające wymaganiom. W celu
dogłębnej analizy serwisów stworzono wiele metod mających służyć specjalistom do oceny
jakości i użyteczności stron WWW. Pozwalają one dokładnie sprecyzować wymagania, jakie
stawia się przed serwisem mającym służyć pracy, aby wskazać jego mocne i słabe strony.
Żeby wybrać najlepszą z nich, należy prześledzić realizowane cele oraz sprecyzować, które
najpełniej pokrywają się z elementami mającymi dla nas największe znaczenie podczas
analizy serwisów. Pamiętać należy także o uwzględnieniu możliwości ewentualnej
modyfikacji metody w celu dostosowania jej do zagadnień jakie chcemy zbadać. W końcu
każdy nie tylko inaczej ocenia dany element, ale też umieszcza go w innym miejscu pod
względem ważności dla osiągnięcia serwisu wzorcowego.
3.1. Metody służące do oceny serwisów WWW
Różnorodność występująca w zasobach WWW oraz zróżnicowane zapotrzebowania badaczy
sprawiają, iż nie jest możliwe stworzenie jednej uniwersalnej metody pozwalającej na
zbadanie w wystarczającym stopniu wszystkich elementów serwisu. Wielu uczonych
opracowało wyspecjalizowane techniki oceny pozwalające na skupienie się na konkretnym,
interesującym nas aspekcie, toteż wybór odpowiedniej musi poprzedzić ich analiza.
Wszystkie najważniejsze metody podzielić można na dwie podstawowe grupy. Do
pierwszej z nich zalicza się takie metody, jak zogniskowane wywiady grupowe, wywiady
indywidualne, badania fokusowe online, testy A/B, stosunkowo młode clicktracking
i eyetracking oraz bardzo popularne testy użyteczności (usability tests). Ich cechą
charakterystyczną jest konieczność zgromadzenia grupy użytkowników potrzebnych do
przeprowadzenia badania. Wszystkie te metody mają na celu określenie, w jakim stopniu
strona spełnia oczekiwania odbiorców. Stosowane są one na różnych stadiach pracy nad
31
witryną, mogą zarówno służyć webmasterom podczas tworzenia strony, jak i administracji
w chwili gdy serwis już funkcjonuje.
46
Druga grupa gromadzi metody, podczas których to
specjaliści dokonują wieloaspektowej analizy serwisu, określając najważniejsze cechy w celu
poddania ich ocenie wobec konkretnych potrzeb. Do tej grupy zaliczyć możemy takie
techniki, jak benchmarking i metodę jakościowo-heurystyczną.
Zogniskowane wywiady grupowe, nazywane niekiedy fokusowymi, to nic innego jak
moderowana dyskusja kilku osób na temat ocenianego serwisu. Kluczową postacią jest tu
obiektywny moderator, który powinien charakteryzować się nie tylko umiejętnością
prowadzenia dyskusji ale też podstawową wiedzą na temat branży, której dotyczy badana
strona. Zadając uprzednio przygotowane pytania musi on zwracać uwagę na wypowiedzi
uczestników dyskusji, analizować elementy komunikacji niewerbalnej oraz wpływ otoczenia
(np. odpowiedzi innych użytkowników). W tym celu może posiłkować się urządzeniami
utrwalającymi obraz i dźwięk, co będzie niezwykle przydatne podczas procesu analizy
wypowiedzi i ich interpretacji, co również jest jego zadaniem. W zogniskowanych wywiadach
grupowych najczęściej bierze udział kilka wynagradzanych osób, a nie trwają one dłużej niż
kilka godzin.
47
Wywiady indywidualne polegają na rozmowie moderatora z jednym uczestnikiem
badania. Są z całą pewnością bardziej pracochłonne niż wywiady fokusowe, w efekcie czego
całe badanie zajmuje dużo więcej czasu oraz naraża na większe koszty; jednak pozwalają one
na osiągnięcie dokładniejszych wyników, nie zakłóconych wpływem z zewnątrz. Moderator
zadając przygotowane pytania skupia się tylko na jednej osobie, analizując jej wypowiedzi
może modyfikować na bieżąco zagadnienia. Tą metodę stosuje się często w przypadku stron
o tematyce, która może okazać się dla użytkownika krępującą gdy przyjdzie o niej mówić
pośród innych ludzi.
48
Trzecią metodą, podczas której niezbędne jest zgromadzenie grupy użytkowników są
badania fokusowe online. Od pierwszej przytaczanej techniki badań różnią się przede
wszystkim tym, iż użytkownicy porozumiewają się z moderatorem nie podczas bezpośredniej
rozmowy, lecz używają w tym celu komunikatora lub czatu. Ogranicza to w znacznym
stopniu koszty badania, ułatwia rekrutację grupy i pozwala na bezpośrednią analizę serwisu
przez użytkowników podczas badania, ponieważ znajdują się oni u siebie w domach. Wpływa
46
Kasperski, M., Boguska-Torbicz, A., Projektowanie stron WWW : użyteczność w praktyce, Gliwice :
Wydawnictwo Helion, cop. 2008, s. 263.
47
Tamże, s. 264-266.
48
Tamże, s. 266-267.
32
to też na komfort wykonywanej przez nich pracy. Niestety uniemożliwione zostaje wzięcie
pod uwagę pewnych zachowań obecnych jedynie podczas rozmowy bezpośredniej. Analiza
uboższa jest o elementy komunikacji niewerbalnej, oraz świeżość wypowiadanych opinii,
które zanim zostaną wysłane, mogą zostać przeredagowane i mieć w efekcie inny wydźwięk
niż wypowiedziane.
49
Następna omawiana metoda również opiera się na udziale użytkowników, jednak nie
jest on tak bardzo bezpośredni jak w przypadku wywiadów. Historia powstania testów A/B,
bowiem o nich mowa, poprzedza rozpowszechnienie Internetu nieomal o sto lat i sięga
przełomu XIX i XX w. Jako pierwszy zastosował je Claude C. Hopkins. Polegają one na
porównaniu dwóch wersji oferowanego produktu i na podstawie obserwacji ściśle
określonych wskaźników ukazujących, który z nich cieszy się większym powodzeniem,
wyłonieniu produktu lepszego. W przypadku stron WWW tyczy się to elementów które
można ocenić na podstawie danych ilościowych, takich jak np. reklamy lub odpowiednio
rozmieszczone na stronie hiperłącza. Powoduje to, iż nie jesteśmy w stanie otrzymać
kompletnej informacji o serwisie, a jedynie możemy przebadać pojedyncze elementy.
50
Dwie kolejne metody badawcze pojawiły się stosunkowo niedawno. Pierwsza z nich,
clicktracking, jest często stosowana jako pomocnicza dla testów A/B. Polega ona na
ilościowym opisaniu najczęściej klikanych elementów na stronie. Na podstawie analizy,
biorącej pod uwagę nie tylko klikane miejsca, ale też rozmiary przeglądarki i rozdzielczość
używaną przez użytkownika, tworzone są tzw. mapy termiczne, czyli graficzne
przedstawienia najbardziej użytkowanych obszarów.
51
Screen 2 Połączenie mapy termicznej i fiksacyjnej. Źródło: Eyetracking.pl [on-line] [dostęp 30 kwietnia 2010].
Dostępny w World Wide Web: http://eyetracking.pl/pl/114/Eyetracking.
49
Tamże, s. 267-268.
50
Tamże, s. 292-295.
51
Tamże, s. 282-288.
33
Druga z nich to eyetracking. Metoda polegająca na śledzeniu ruchu gałek ocznych
w celu określenia miejsc, na których wzrok zatrzymuje się najdłużej. Wymaga ona
specjalistycznego sprzętu, który nie należy do najtańszych. Tzw. eyetracker może przybrać
formę statywu albo kamery umieszczonej przy, lub w monitorze. Do analizy nagrania
potrzebne jest także specjalne oprogramowanie. Wyniki przedstawiane są jako mapy
termiczne z zaznaczonymi obszarami, na których wzrok skupia się najdłużej, mapy fiksacyjne
– pokazujące ruch gałek ocznych lub tabele, w których wymienia się elementy strony oraz
kolejność w jakiej użytkownik na nie spoglądał wraz z czasem trwania spojrzenia.
52
Ostatnią metodą, stosowaną do oceny serwisów, podczas której niezbędne jest zebranie
grupy użytkowników, są testy użyteczności (usability tests). Polegają one na
przeprowadzeniu serii testów, podczas których reprezentatywna grupa użytkowników,
wykonując określone zadania, poddawana jest obserwacji, na podstawie której powstaje
materiał służący do oceny serwisu. Analizując proces przeprowadzania testów użyteczności,
można wskazać cztery podstawowe etapy: określenie celów badania, zaprojektowanie testu,
jego przeprowadzenie oraz analizę otrzymanych informacji i skonstruowanie na ich podstawie
wniosków.
53
Określając główne cele, jakie spełnić ma badanie, należy wybrać konkretne
elementy serwisu, których użytkowanie ma być testowane. Powinny być one związane
z misją stawianą przed witryną, jako narzędzia służące do jej realizacji. Kolejny krok, jakim
jest projektowanie testu, to wynik działań mających na celu nie tylko stworzenie zadań, lecz
także dokładne określenie uczestników, przygotowanie warunków technicznych do
przeprowadzenia badania oraz dobór niezbędnego personelu. Uczestnicy muszą tworzyć
grupę reprezentatywną użytkowników serwisu, na ich selekcję wpływa także dobór
elementów poddawanych badaniu. Zadania (tzw. scenariusze) muszą być sprecyzowane,
określić należy miejsce rozpoczęcia czynności, jej cel oraz sposoby umożliwiające jego
osiągnięcie. Zwracając uwagę na warunki techniczne niezbędne do przeprowadzenia testu
trzeba pamiętać o różnicach wynikających ze sposobów dostępu do serwisu przez różnych
użytkowników (np. szybkość łącza, używane oprogramowanie). Testy użyteczności
wymagają obecności personelu prowadzącego badania, który ma za zadanie wyjaśnić
uczestnikom zasady przeprowadzanego testu, nakreślić jego cele i kontrolować przebieg. Ich
kluczową rolą jest jednak dokładna obserwacja zachowania użytkowników oraz sporządzanie
52
Tamże, s. 298-303.
53
Sapa, R., Jakość serwisów WWW bibliotek polskich - usability test. W: Biuletyn EBIB [on-line] 2002,
nr 2(31) [dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web: http://ebib.oss.wroc.pl/2002/31/sapa.php.
34
materiałów mających posłużyć w późniejszej analizie. Pomocne w dalszej pracy okazuje się
ustalenie standardów, związanych z dokumentacją przebiegu testu i reakcji uczestników.
Dzięki temu można uniknąć błędnej interpretacji zapisków dokonywanych przez różne
osoby. Liczebność personelu zależy od wielu czynników, takich jak rozmiar badania, ilość
jednoczesnych sesji oraz zastosowanie technologii wspomagających, takich jak nagrywanie
i filmowanie. Samo przeprowadzenie testu ma przebiegać w warunkach komfortowych dla
uczestników, którzy wykonują przygotowane zadania, wyrażając swoje opinie i udzielając
odpowiedzi na ewentualne pytania ze strony personelu. Wynikiem analizy powinny być
wnioski prowadzące do sporządzenia listy problemów, które należy rozwiązać.
54
Drugą grupę technik używanych do oceny serwisów WWW otwiera benchmarking.
Metoda ta wyrosła z nauk ekonomicznych, gdzie za najlepszy sposób oceny firmy przyjęto
porównanie jej z innymi w celu ustalenia poziomu, na którym się znajduje, określenia słabych
elementów i odnalezienia najlepszych rozwiązań, które należy przenieść na własny grunt.
Metodę tą można z powodzeniem użyć w celu oceny serwisów WWW. Jedynym problemem
jest opracowanie odpowiednich kryteriów będących kluczowymi elementami wpływającymi
na powodzenie działalności w sieci. Na polskim polu badawczym zajął się tym Remigiusz
Sapa, ustalając dla oceny stron internetowych następujące kryteria oceny funkcjonalności:
1. Aktualność – jest jednym z najważniejszych elementów wpływających na jakość
serwisu WWW. Jeżeli informacje są nieaktualne, nie spełniają podstawowej funkcji,
jaką jest informowanie.
2. Elastyczność – są to elementy wpływające na możliwość dostosowania serwisu do
potrzeb użytkownika.
3. Komunikatywność – kryterium zajmujące się nie tylko poprawnością gramatyczną
i stylistyczną, ale także tym, czy używany język przystosowany jest do poziomu
potencjalnego odbiorcy i jest przez niego bez problemu rozumiany.
4. Nawigacja – ocena tego elementu uwzględnia np. mapę serwisu oraz wewnętrzną
wyszukiwarkę. Wpływ na nią ma także sposób wykorzystania hiperłącz.
5. Prewencyjność – to odpowiedni system informujący o pojawiających się błędach, oraz
zakres możliwości w jaki użytkownik może je samodzielnie rozwiązać.
6. Przejrzystość – użytkownik powinien zawsze wiedzieć w jakim miejscu serwisu się
znajduje i w jaki sposób powrócić do strony głównej.
54
Tamże.
35
7. Sekwencyjność – jednolite tematycznie działy. Informacje dotyczące tego samego
tematu powinny znajdować się w tym samym obszarze i nie powinny być zakłócone
przez dokumenty innej treści.
8. Spójność i konsekwencja – cały serwis powinien tworzyć jedną całość. Dotyczy to
zarówno grafiki jak i układu stron.
9. Sprawność – korzystanie z serwisu musi przebiegać sprawnie, dostęp do informacji
powinien być łatwy i przejrzysty.
55
Ostatnią formą badań jest metoda jakościowo-heurystyczna. Na samym początku należy
odpowiedzieć na pytanie – czym jest heurystyka? Cytując za Markiem Pearrowem, jest to
„ogół czynności takich, jak eksperymenty i specjalnie skonstruowane metody prób i błędów
(techniki heurystyczne), mających na celu rozwiązywanie problemów, dokonywanie odkryć,
rozwijanie umiejętności oraz ocenę wydajności.”
56
Jednak sam autor zauważa, że definicja ta
nie jest zbyt przejrzysta upraszczając ją. Ogólnie rzecz ujmując, heurystyka to powszechnie
znane zasady. I tu zbliżyliśmy się do dużo ważniejszego terminu, jakim jest ocena
heurystyczna czyli „określanie poziomu funkcjonalności strony internetowej za pomocą
powszechnie znanych zasad i określanie stopnia realizacji tych zasad.”
57
Najczęściej w ocenie
heurystycznej bierze udział kilku ekspertów, którzy w odosobnieniu analizują stronę WWW
ustalając listę problemów, po czym konsultują się, analizując wspólnie wyniki, co pozwala im
zmienić elementy nie odpowiadające ich wymaganiom. Metoda ta została opracowana przez
Jacoba Nielsena i Rolfa Molicha w roku 1990.
58
Pierwszy z autorów opublikował w artykule
pt. „Ten Usability Heuristics”
59
dziesięć zasad heurystyki funkcjonalności. Praca powstała
przed upowszechnieniem się Internetu i pomimo, iż większość z nich można zastosować
w stosunku do Sieci, część jest już nieco przestarzała, a sama lista nie jest uzupełniana o nowe
elementy. Warto jednak wymienić owe dziesięć zasad
60
, gdyż stanowią podstawę oceny
heurystycznej.
55
Sapa, R., Benchmarking w doskonaleniu serwisów WWW bibliotek akademickich, Kraków: Wydawnictwo UJ,
2005, s. 159-160.
56
Pearrow, M., Funkcjonalność stron internetowych, [Gliwice]: Wydawnictwo Helion, [2002], s. 127.
57
Tamże.
58
Tamże, s.128.
59
Nielsen, J., Ten Usability Heuristics[on-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:
http://www.useit.com/papers/heuristic/heuristic_list.html.
60
Pearrow, M., dz. cyt. s. 128-136.
36
1. Widoczność stanu systemu - użytkownik powinien zawsze wiedzieć w jakim stanie
znajduje się strona i w jakiej sekcji przebywa.
2. Dostosuj system do świata rzeczywistego - należy zadbać o to aby system napisany
był w języku odpowiednim dla użytkownika, a jego struktura odpowiadała logice
rzeczywistego świata.
3. Kontrola użytkownika a swoboda – aby spełniać założenia tej zasady należy:
„tworzyć dobrze oznaczone wyjścia; udostępnić opcje ponowienia i cofnięcia
czynności; utrudnić wykonywanie nieodwracalnych czynności.”
61
4. Spójność i standardy – należy przestrzegać ustalonych standardów co pozwala
użytkownikowi przetrwać w świecie szybko zmieniającej się technologii. Pomocna
jest w tym kontrola World Wide Web Consortium (W3C).
5. Ostrzeganie przed błędami – nie można pozwolić aby korzystanie z systemu
wiązało się z koniecznością przestudiowania obszernej instrukcji. Lepiej unikać
błędów, niż rozbudowywać komunikaty o instrukcję postępowania.
6. Rozpoznawanie a nie przypominanie – Interfejs powinien być zbudowany w taki
sposób aby użytkownik nie musiał zapamiętywać co gdzie znajdzie, lecz działał na
zasadzie skojarzeń i domysłów.
7. Elastyczność i wydajność – strona powinna być zaprojektowana w sposób
umożliwiający każdemu użytkownikowi dostosowanie jej do własnych celów.
8. Estetycznie i oszczędnie – Nie należy przesadzać z przeładowaniem serwisu
treścią, która jest zbędna. Zarówno jeśli chodzi o jej stronę graficzną, jak
i informacyjną.
9. Pomóż użytkownikom rozpoznawać, diagnozować i radzić sobie z błędami –
użytkownik powinien być w klarowny sposób informowany o popełnianych
błędach oraz możliwościach ich rozwiązania.
10. Pomoc i dokumentacja – Niezależnie od tego jak dobrze została zaprojektowana
strona, musi być na niej dostępny system pomocy on-line.
Przytoczone tu zasady mają służyć za punkt wyjścia. Są jedynie wytycznymi, które nie są
zamknięte, i należy je rozwijać uwzględniając współczesny poziom stosowanych technologii.
Tak też działają obecnie specjaliści w dziedzinie oceny serwisów internetowych. W każdym
61
Tamże. s. 131.
37
zestawie kryteriów odnajdujemy jako główny trzon elementy zaczerpnięte z pracy Jacoba
Nielsena. I tak na przykład Helge Clausen wymienia sześć podstawowych kryteriów oceny
przy zastosowaniu metody jakościowo-heurystycznej.
1. Struktura i wygląd stron - sposób zebrania treści i jej prezentacji.
2. Jakość informacji - instytucja sprawcza, aktualizacja, poprawność i rozmiar
informacji.
3. Linki i nawigacja – organizacja łączy wewnętrznych oraz narzędzi ułatwiających
nawigację.
4. Wrażenie estetyczne
5. Miscellanea – narzędzia pomocy i użytkownika.
6. Ogólne – oryginalność i odbiór serwisu.
62
Z kolei Alistair Smith, sprecyzował niezbędne kryteria w ośmiu punktach.
1. Zakres (chronologiczny, przedmiotowy, formalny).
2. Zawartość treści (instytucja sprawcza, aktualizacja, oryginalność, linki,
pisownia).
3. Grafika i multimedia (elementy audiowizualne, graficzne, schemat kolorów).
4. Cel utworzenia serwisu (opisany, przejrzysty).
5. Użytkownik (użyteczność i przyjazność).
6. Recenzje (istniejąca ocena stron i jej wydźwięk).
7. Technika (sprawność systemu, użyte narzędzia pojawiające się w serwisie).
8. Cena (płatności związane z użytkowaniem).
63
Możemy zauważyć, iż wytyczne zawierają wiele elementów wspólnych, z tą różnicą, że
zebrano je w inne grupy nadające im odmienny wydźwięk. W Polsce także pojawiają się
próby sformułowania listy aspektów wpływających na jakość serwisu WWW. Na arenie
krajowej warto zwrócić uwagę na kryteria podane przez Remigiusza Sapę i Bożenę Bednarek-
62
Bednarek-Michalska, B., Ocena jakości bibliotekarskich serwisów informacyjnych udostępnianych w
Internecie. W: Biuletyn EBIB [on-line] 2002, nr 2 (31) [dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide
Web: http://ebib.oss.wroc.pl/2002/31/michalska.php.
63
Tamże.
38
Michalską. Pierwszy z wymienionych badaczy proponuje podział najistotniejszych
elementów na dziewięć cech.
1. Przejrzystość – użytkownik zawsze wie gdzie się znajduje, jak wrócić do głównej
strony oraz jak system zareagował na jego działania.
2. Komunikatywność – język jest przystosowany do użytkownika, cechuje się
poprawnością ortograficzną i stylistyczną a znaki są odpowiednio kodowane.
3. Spójność i konsekwencja – serwis tworzy jedną całość, dotyczy to zarówno strony
graficznej jak i sposobu prezentowania i podziału treści.
4. Prewencyjność – system utrudnia popełnienie błędu, wszelkie elementy są
zrozumiałe i intuicyjne, a w wypadku zaistnienia błędu można go cofnąć lub
w łatwy sposób uzyskać informację o przyczynach.
5. Narzędzia nawigacji – serwis posiada wewnętrzne połączenia hipertekstowe, mapę
serwisu a spisy treści i indeksy są kompletne. Na stronie można też odnaleźć
wewnętrzną wyszukiwarkę i narzędzia nawigacyjne.
6. Sprawność – konstrukcja serwisu sprawia, iż dostęp do poszczególnych elementów
jest sprawny, informacje nie są ukryte a ścieżki dostępu są krótkie.
7. Sekwencyjność – wszelkie informacje dotyczące tego samego zagadnienia zebrane
są w jednym miejscu, dokumenty są krótkie i nie zawierają w sobie kilku tematów.
8. Elastyczność – użytkownik może dostosować serwis do własnych potrzeb, lub
inteligentne narzędzia robią to za niego.
9. Aktualność – można bez problemu odnaleźć informację o aktualizacji serwisu
i poszczególnych jego elementów, nie pojawiają się martwe odsyłacze.
64
Bożena Bednarek-Michalska poszła o krok dalej, w 2003 roku przygotowując wytyczne
niezbędne do oceny stron WWW sformułowała dwanaście podstawowych kryteriów,
dotyczących zarówno strony technicznej serwisu, jak i informacyjnej. Pozwala to skupić się
nie tylko na ocenie funkcjonalności witryny lecz także jakości prezentowanej informacji.
Wcześniej względy związane z merytoryczną wartością serwisu były niejako pomijane, lub
organizowane w jednym z wielu zagadnień. Bożena Bednarek Michalska stawia je na równi
64
Sapa R., Benchmarking w doskonaleniu serwisów WWW bibliotek akademickich. Kraków: Wydawnictwo UJ,
2005, s. 159-160.
39
z technicznymi. Biorąc pod uwagę wspomniane zróżnicowanie, można dokonać podziału
podanych kryteriów przedstawiając je w następujący sposób:
1. Kryteria określające jakość informacji:
a. Misja serwisu – określenie celu utworzenia serwisu, obranej strategii i faktów
związanych z jej realizacją.
b. Autorstwo, instytucja sprawcza – poprzez analizę URL, właściciela-wydawcy
instytucji sprawczej czy też autora, jego charakterystykę i zdobyte informacje
należy określić czy jego powiązanie z tematyką strony sprzyja jakości
prezentowanej informacji.
c. Aktualizacja – należy wziąć pod uwagę zarówno częstotliwość, jak i konieczność
aktualizacji.
d. Kompletność zasobów – dane muszą zaspokajać potrzeby użytkowników, w razie
konieczności powinien pojawić się podział na ważniejsze i mniej ważne
informacje.
e. Cytowanie i kopiowanie – źródła, na które powołują się autorzy serwisu także
muszą być wiarygodne, udokumentowanie cytatu świadczy o jakości informacji
a sposób kopiowania elementów nie może łamać praw autorskich.
f. Wiarygodność – cel przyświecający twórcom stron często świadczy o treści na
jaką możemy się natknąć, należy poszukać opinii na temat serwisów a pojawiające
się na nim informacje poddać weryfikacji.
g. Obiektywizm treści – misja i zamiary sponsorów strony mogą mieć znaczny
wpływ na prezentowane treści. Jeśli można zauważyć brak obiektywności, można
łatwo podważyć wiarygodność informacji.
2. Kryteria określające jakość serwisu :
a. Design i struktura stron – konstrukcja strony, stosunek grafiki do tekstu, układ
treści strony, multimedia – to wszystko wpływa nie tylko na walory estetyczne,
lecz także na użytkowanie serwisu.
b. Edycja i poprawność gramatyczna tekstu – jakość redakcji tekstu i brak błędów
określają dokładność autorów co jest pewnego rodzaju wyznacznikiem ich
profesjonalizmu.
40
c. Technika – interfejs użytkownika, interaktywność, jakość serwera, zastosowane
rozwiązania technologiczne.
d. Użyteczność i przyjazność – serwis powinien być przystosowany dla każdego
użytkownika. Logiczny układ i wrażenia estetyczne – często jeśli są zaniedbane
odpychają internautów. Serwis powinien być też wyposażony w narzędzia służące
do pomocy oraz przystosowany dla osób niedowidzących.
e. Koszty – jeśli strona jest płatna powinno mieć to wpływ na jej jakość.
65
3.2. Aspekty niezbędne do oceny serwisów tworzących społeczności.
Zanim wybierzemy metodę najbardziej odpowiadającą naszym celom, należy zadać sobie
pytanie – co tak naprawdę chcemy zbadać? Czy zależy nam na czymś więcej niż określeniu
poziomu technologicznego serwisu? A może wręcz przeciwnie, chcemy skupić się na
prezentowanych informacjach, a strona techniczna nie jest dla nas aż tak ważna. Pamiętać
jednak należy o tym, iż te dwa aspekty często wpływają na siebie bezpośrednio i nie można
ich bagatelizować. Każda ze wspomnianych metod może być modyfikowana i dostosowana
do indywidualnych potrzeb, co pozwala stworzyć niemal nieograniczone pole badawcze,
wyspecjalizowane w określeniu konkretnych cech serwisu.
Biorąc pod uwagę tematykę niniejszej pracy musimy pamiętać, iż wpływ na tworzenie
się społeczności w sieci ma nie tylko strona techniczna serwisu, która niemniej jest niezwykle
ważna, lecz często informacje na niej zawarte, wokół których toczy się wirtualne życie
użytkowników. Przypomnieć także należy o grupach, które Internet obrały narzędziem do
organizowania się w świecie realnym. Tu znaczenie jakości prezentowanej informacji jest
kluczowe. Idąc tym tokiem myślenia, za najodpowiedniejszą do oceny serwisów
wpływających na tworzenie się społeczności okołobibliotecznych należy uznać metodę
jakościowo-heurystyczną, przy założeniu, iż korzystać będzie się z kryteriów proponowanych
przez Bożenę Bednarek-Michalską. Jednak czy są one w zupełności wystarczające? Jak
wspomniano, wzory cech proponowane przez specjalistów są wskazówkami, które w swej
oryginalnej formie służyć mogą do oceny ogólnej, nie ukierunkowanej na żaden specjalny cel.
W przypadku niniejszej pracy, cel taki istnieje i jest nim analiza elementów wpływających na
tworzenie się społeczności. Dlatego wzór podany przez Bożenę Bednarek-Michalską poddano
lekkiej modyfikacji, otrzymując następujące kryteria:
65
Bednarek-Michalska, B., Ocena jakości bibliotekarskich(…), dz. cyt.
41
1. Ocena jakości serwisu.
a. Design i struktura stron.
- konstrukcja strony głównej, jej reprezentatywność
- równowaga pomiędzy grafiką a tekstem
- równowaga pomiędzy treścią a nadaną jej formą
- oryginalność i jakość grafiki
- układ treści i jego identyfikacja
- efekty multimedialne
b. Edycja i poprawność gramatyczna tekstu
- poprawnie zastosowane zasady edycji tekstu
- rozmieszczenie głównych elementów tekstu, struktura dokumentu
- występowanie błędów stylistycznych, gramatycznych, ortograficznych
i interpunkcyjnych
c. Interfejs i nawigacja
- dostosowanie interfejsu do poziomu użytkownika
- jakość i wygoda poruszania się po serwisie, dostępność do panelu
nawigacyjnego, informacja o lokalizacji,
- elementy ułatwiające nawigację: wewnętrzna wyszukiwarka, chmura tagów,
mapa serwisu,
d. Technologie Web 2.0 – użyte technologie wpływające bezpośrednio na
tworzenie się społeczności w Internecie i aktywność użytkowników. Szerzej
wymienione zostały w rozdziale pierwszym.
- możliwość ingerencji użytkowników w treść
- system komentarzy
- blog i jego odmiany
- forum dyskusyjne
- możliwość rejestracji i utworzenia profilu użytkownika
- możliwość subskrypcji informacji (kanały RSS itp.)
- system wewnętrznej poczty e-mail
e. Przyjazność
- odpowiedni poziom treści dla zakładanego użytkownika
- występowanie pomocy, listy FAQ
42
- występowanie narzędzi służących do komunikacji z użytkownikiem:
formularze, adresy e-mail, komunikatory oraz ich jakość
- przystosowanie dla osób słabowidzących i niewidomych
- występowanie wersji językowych serwisu
2. Ocena jakości prezentowanej informacji
a. Misja serwisu
- cel utworzenia serwisu i sposób oraz skuteczność jego realizowania
- konkretność przedstawienia misji i celów serwisu
b. Autorstwo, instytucja sprawcza
- informacje zawarte w serwisie i ich weryfikowalność
- adres URL i jego elementy
- odpowiedzialność: właściciel strony, instytucja sprawcza, administratorzy,
autorzy treści
c. Aktualizacja
- częstotliwość aktualizacji
- dostępność informacji o aktualizacji
- stosunek potrzeby aktualności do treści
d. Kompletność zasobów
- waga treści w stosunku do misji serwisu
- ilość zamieszczanych informacji
- stosowane kryteria doboru informacji
e. Elementy grupotwórcze
- informacje o wydarzeniach: imprezach, zjazdach, wystawach, dyskusjach,
prezentacjach itp.
- konkursy
- szkolenia
f. Cytowanie i kopiowanie
- wykorzystanie materiałów obcych
- oznaczenie i wiarygodność cytowanych elementów, poprawność przypisów
- stosunek elementów obcych do autorskich
- podejście do praw autorskich
g. Wiarygodność
- motywy właściciela, administracji i autorów
43
- opinia o stronie
- weryfikowalność informacji
h. Obiektywizm treści
- ukierunkowanie ideologiczne treści
- ilość i rodzaj reklamy
- współpraca z konkurencją
- podejście administracji i autorów do krytyki
i. Popularność
- PageRank
- ilość użytkowników
- ilość odwiedzin/odsłon strony
- dostępność do informacji dotyczących popularności
Przy każdym z kryteriów wymieniono podstawowe elementy wchodzące w jego zakres. To
ich występowanie oraz natężenie miało kluczowy wpływ na ocenę końcową, która dokładniej
opisana zostanie w kolejnym rozdziale.
44
4. Próba oceny jakościowo-heurystycznej wybranych serwisów bibliologicznych.
Jak już wspomniano, biorąc pod uwagę wpływ serwisów bibliologicznych na tworzenie się
społeczności w sieci, lub za jej pośrednictwem, wyróżnić można cztery podstawowe grupy
mające największy wpływ na to zjawisko. Każda z nich zawiera jednak wiele serwisów,
których jakość różni się od siebie. Ich ilość i różnorodność pozwala jedynie na to aby
niniejsza praca stała się przyczynkiem do ich oceny. Dlatego każdą z grup reprezentują dwa
serwisy, zdaniem autora będące najbardziej reprezentatywnymi. Na dobór wpływ miała
przede wszystkim popularność serwisu, ale także ranga instytucji, której serwis podlega oraz
zaznajomienie autora z serwisem, dzięki czemu możliwe było podejście do niego jako
statystyczny użytkownik. Każdy z nich został pokrótce opisany pod kątem wyznaczonej misji
oraz kwestii związanych z zawartością i autorstwem. Wymieniono także najważniejsze zalety
i słabe strony poszczególnych serwisów. Pozostałe kryteria zostały ocenione za pomocą
pięciostopniowej skali i zestawione w tabeli.
4.1. Serwisy pasjonatów
4.1.1. Biblioteka 2.0
Screen 3 Biblioteka 2.0 [on-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:
http://www.biblioteka20.pl.
Biblioteka 2.0 to serwis łączący w sobie blog i forum dyskusyjne. Znaleźć tu można
informacje dotyczące tworzenia, organizacji i działalności bibliotek cyfrowych, projektów
digitalizacyjnych, prawa autorskiego, rozwoju cyfrowych mediów oraz zagadnień związanych
45
z bibliotekoznawstwem. Prowadzony przez bibliotekarzy z Biblioteki Śląskiej w Katowicach,
we współpracy z pracownikami innych ośrodków bibliotecznych, serwis skierowany jest do
„społeczności czytelników i bibliotekarzy cyfrowych”
66
.
Do mocnych stron serwisu zaliczyć należy jego obiektywność. Na forum prezentowane
są najróżniejsze punkty widzenia, każde zdanie jest szanowane i nie widać przejawów
odcinania się od opinii negatywnych. Serwis pełni ważną rolę jednoczącą użytkowników
i twórców bibliotek 2.0, jest pomostem umożliwiającym kontakt a duża liczba postów i osób
uczestniczących w jego działalności świadczy o popularności. Dzięki temu bardzo dobrze
spełnia swoją misję, jaką jest popularyzacja bibliotek cyfrowych i praca nad nimi
a administracja dokłada wszelkich starań, aby dbać o stronę językową zarówno postów na
forum jak i wpisów w blogu.
Jako pierwszy minus wymienić należy aktualność. Posty na blogu pojawiają się
z dużymi odstępami czasu a dyskusje na forum często przez miesiące nie dochodzą do
meritum. Także design pozostawia wiele do życzenia. Elementy serwisu nie są ujednolicone
pod względem graficznym, są proste i nieurozmaicone. Opierają się niemal wyłącznie na
tekście i pomimo wartości merytorycznej nie są atrakcyjne.
4.1.2. Pulowerek
Screen 4 Pulowerek.pl: inny portal dla bibliotekarzy [on-line] [ dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World
Wide Web: http://www.pulowerek.pl.
66
Biblioteka 2.0 [on-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web: http://www.biblioteka20.pl.
46
Serwis
skierowany
do
bibliotekarzy,
studentów
informacji
naukowej
i bibliotekoznawstwa, pracowników książki oraz wszystkich pasjonatów tematyki
okołobibliotecznej. Stworzony i redagowany przez zespół składający się z bibliotekarzy,
studentów oraz pracowników książki. Jego misją jest dostarczenie informacji mających na
celu rozrywkę i – jak piszą autorzy – spojrzenie z dystansem na zawód bibliotekarza. Znaleźć
tu możemy aktualności, galerię, stałe działy informacyjno-humorystyczne takie jak „o nas
bibliotekarzach”, „z przymrużeniem oka”, „gadżet/styl” oraz zbiór gier na popołudniową
przerwę. Serwis zamieszcza reklamy, przyjmują one formę banerów nie „atakując”
użytkownika.
Najmocniejszym elementem serwisu jest z całą pewnością powodzenie w spełnianiu
obranych celów i realizowanie misji serwisu. Aktualność, nienaganny design,
bezproblemowa nawigacja sprawiają, iż serwis staje się przyjazny i przyciągający. Przekłada
się to na jego popularność w środowisku docelowym.
Do słabych stron zaliczyć można jedynie niewielki zakres wykorzystywanych
technologii Web 2.0 oraz pojawiające się reklamy. Co prawda nie jest to „agresywny” typ
marketingu i nie widać wpływu sponsorów na treść serwisu, jednak spora część powierzchni
przeznaczona jest właśnie na ten cel.
4.2. Serwisy studenckie
4.2.1. Wersalik
Screen 5 WERSALIK: serwis studentów informacji naukowej i bibliotekoznawstwa na UMK w Toruniu
[on-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web: http://www.wersalik.umk.pl.
47
Serwis stworzony przez Koło Naukowe Specjalistów Informacji Uniwersytetu Mikołaja
Kopernika w Toruniu (dalej – KNSI). Przeznaczony jest dla studentów informacji naukowej
i bibliotekoznawstwa oraz osób związanych z nauką o informacji. Działa od 2007 roku,
zawiera aktualności, informacje dotyczące konferencji dziedzinowych, nowinek
technologicznych, katalog stron WWW, forum dyskusyjne oraz repozytorium plików.
Znaleźć tu można też biuletyn KNSI oraz sekcję dotyczącą działalności Koła. Redakcja
składa się ze studentów, jednak charakter serwisu jest otwarty. Umieszczony na serwerze
uczelnianym, unika komercyjności, dzięki czemu nie znajdziemy tu reklam a użytkowanie
jest bezpłatne.
Do zalet serwisu należy zaliczyć jego otwarty charakter. Każdy z użytkowników może
stać się autorem zamieszczanych informacji. Redakcja dba, aby każda z nich była dobrze
opisana, zawierała wszelkie informacje dotyczące cytowań i źródeł, przez co kolejną mocną
stroną jest wiarygodność i rzetelność informacji. Dużą zaletą jest też pełnotekstowe
czasopismo i repozytorium plików otwarte dla zarejestrowanych użytkowników.
Słabe strony serwisu to przede wszystkim zaburzona intuicyjność nawigacji i zbyt
rozbudowane menu. Elegancki design jest zbyt ubogi, gdy skonfrontujemy go z ilością tekstu
i informacji. Także aktualizacja niektórych działów pozostawia wiele do życzenia.
4.2.2. Sekcja bibliograficzna Koła Naukowego Bibliotekoznawców przy
Instytucie Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu
Śląskiego
Screen 6 SEKCJA BIBLIOGRAFICZNA KNB przy IBiIN UŚ [on-line] [dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny
w World Wide Web: http://sekcja-bgr.wikidot.com.
48
Serwis będący stroną Sekcji Bibliograficznej Koła Naukowego Bibliotekoznawców przy
Instytucie Bibliotekoznawców i Informacji Naukowej Uniwersytetu Śląskiego (dalej –
SBKNB). Promuje on działalność tej organizacji. Znajdziemy tu aktualności, kalendarz
z zaznaczonymi ważnymi wydarzeniami, galerię, czasopisma „Nowa Biblioteka” oraz „Szum
informacyjny”, dział poświęcony konferencjom, repozytorium plików, katalog linków oraz
informacje na temat bazy CYTBIN. Serwis posadowiony jest na serwerze usługi wikidot.
67
Największym plusem jest realizowanie misji jaką spełniać ma serwis. Znaleźć tu można
pełne informacje na temat działalności SBKNB oraz podejmowanych przez nią inicjatyw.
Zaletą są też dwa czasopisma ( w tym jedno recenzowane), których pełnotekstowe wersje
w plikach PDF pojawiają się w serwisie.
Za słabe strony należy obrać ubogi design. Analizując go, nie odczuwa się co prawda
nadmiaru tekstu, jednak niedomiar elementów graficznych już tak. Niedobrze wypada także
przyjazność serwisu. Część elementów występuje w języku angielskim, nie jest to jednak
spowodowane możliwością wyświetlenia obcojęzycznej wersji strony, lecz systemem, który
został wybrany przez twórców. Komunikacja z użytkownikiem ogranicza się jedynie do
kontaktu poprzez e-mail.
4.3. Serwisy stowarzyszeń
4.3.1. Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich (EBIB)
Screen 7 Elektroniczna BIBlioteka - platforma cyfrowa SBP [on-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny
w World Wide Web: http://www.ebib.info.
67
Wikidot – Free and Pro Wiki Hosting [on-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:
http://www.wikidot.com.
49
Serwis Elektroniczna BIBlioteka działa od 1999 roku. Jest to platforma cyfrowa
Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich (dalej – SBP). Za grupę docelową uznano
bibliotekarzy oraz specjalistów informacji, a misją serwisu jest doskonalenie zawodowe
środowiska, jego integracja, działalność lobbingowa na rzecz bibliotek oraz budowa
społeczeństwa informacyjnego. Redakcję tworzą przedstawiciele wspomnianej grupy
docelowej oraz pracownicy naukowi. W ramach serwisu odnaleźć możemy aktualności,
biuletyn elektroniczny, publikacje, bazę bibliotek, obszerny katalog WWW oraz forum
dyskusyjne. Serwis zamieszcza liczne reklamy oraz oferuje płatne usługi, jak na przykład
wykonywanie stron WWW.
Największym plusem portalu jest pełnotekstowy biuletyn oraz wypełniana
pieczołowicie misja przejawiająca się popularnością serwisu pośród przedstawicieli
wyznaczonej grupy docelowej. EBIB pełni ważną rolę w kształtowaniu społeczności
okołobibliotecznej, nie tylko dzięki bieżącym informacjom na temat ważnych wydarzeń oraz
realizowaniu postanowień twórców serwisu ale także dzięki promowaniu SBP.
Największym mankamentem witryny jest brak nowoczesnych technologii sprzyjających
udziałowi użytkowników w tworzeniu serwisu. Podobnie design strony wydaje się
przestarzały. Jest ubogi i nie przyciąga uwagi. Interfejs, mimo iż prosty i logiczny, po
dogłębnej analizie ukazuje zbyt głęboko skrywane elementy. Często poruszając się po
serwisie należy zastanowić się nad lokalizacją potrzebnych informacji, zamiast trafić do nich
intuicyjnie.
4.3.2. Polski Związek Bibliotek
Screen 8 Polski Zwizek Bibliotek [on-line] [dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:
http://www.biblioteka.koszalin.pl/pzb.
50
Celem serwisu Polskiego Związku Bibliotek (dalej – PZB) jest informowanie o jego
działalności, wysuwanych inicjatywach oraz dążenie do konsolidacji polskich bibliotek.
Znajdziemy tu informacje na temat historii i działalności PZB, dokumentów statutowych,
organizowanych konferencji, szkoleń, konkursów, wydawanych publikacji, spotkań, organów,
członków oraz współpracowników. Serwis posadowiony jest na serwerze Koszalińskiej
Biblioteki Publicznej. Dostęp do niego jest darmowy.
Za mocne strony serwisu można uznać intuicyjny i rzeczowy interfejs. Poruszanie się
po stronach nie sprawia problemu, odszukiwanie potrzebnych informacji także nie budzi
zastrzeżeń, wszystko jest tam, gdzie być powinno.
Niestety słabe strony przeważają. Za największą uznać można brak jakichkolwiek
technologii mogących uatrakcyjnić serwis i sprawić, aby nie tylko informował o działalności
PZB ale przyciągał przedstawicieli zrzeszonych bibliotek do współpracy w ramach serwisu
lub za jego pośrednictwem. Wielkim zaskoczeniem okazało się tłumaczenie witryny na język
angielski. Po wciśnięciu przycisku mającego przenieść użytkownika na stronę dostępną
w innym języku, przy większości elementów pojawia się komunikat „There are no
translations available.” (Nie ma dostępnego tłumaczenia). Tyczyło się to nie tylko
wiadomości i newsów, ale także elementów nawigacyjnych.
4.4. Serwisy bibliotek
4.4.1. Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa
Screen 9 Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa [on-line] [dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World
Wide Web: http://kpbc.umk.pl.
51
Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa (dalej KPBC) to projekt realizowany przez zespół
bibliotek oraz ośrodków kulturalnych z Torunia, Bydgoszczy, Grudziądza, Rypina
i Włocławka stowarzyszonych w Konsorcjum Bibliotek Naukowych Regionu Kujawsko-
Pomorskiego. Koordynatorem projektu jest Biblioteka Główna Uniwersytetu Mikołaja
Kopernika w Toruniu i na jej serwerze posadowiony jest serwis. Projekt rozpoczął się w roku
2004. Celem KPBC jest służba naukowcom, studentom, uczniom oraz wszystkim
mieszkańcom regionu kujawsko-pomorskiego poprzez zabezpieczanie i upowszechnianie
narodowych zasobów kultury. Biblioteka gromadzi zbiory podzielone na trzy kolekcje
tematyczne: regionalia, materiały dydaktyczne oraz skarby dziedzictwa kulturowego. Dostęp
do strony jest bezpłatny.
Najważniejszym elementem dla bibliotek cyfrowych jest realizowanie celów, które
w tym przypadku spełniane są doskonale. KPBC skupia się na swej działalności, będąc
serwisem przyjaznym dla użytkownika. Trzy kompletne wersje językowe, FAQ, kontakt
z administracją poprzez e-mail, formularz oraz komunikator sprawiają, iż jej zasoby są
dostępne dla różnych środowisk, a problemy mogą być rozwiązywane na bieżąco. Pozytywnie
prezentuje się też konto użytkownika, zaopatrzone w przydatne narzędzia służące do
prywatnego otagowania pozycji oraz tworzenia list ulubionych.
Paradoksalnie, najsłabszym ogniwem KPBC jest wykorzystanie narzędzi Web 2.0.
Pomimo wielu elementów umożliwiających przystosowanie serwisu do własnych potrzeb, nie
umożliwiono kontaktu pomiędzy użytkownikami, a ich wpływ na treści serwisu ogranicza się
do oceny publikacji w dwustopniowej skali (niestety bardzo często ten moduł nie działa).
Biblioteka Cyfrowa jest miejscem, gdzie pojawiają się niemal nieograniczone możliwości
organizowania użytkowników i propagowania w ich grupie kultury czytelniczej oraz
zagadnień związanych ze zbiorami. Brakuje tutaj możliwości pozostawienia moderowanego
komentarza na temat publikacji, powszechnej możliwości dodawania tagów zamiast
proponowania słów kluczowych przez zarejestrowanych użytkowników oraz innych
rozwiązań propagowanych w idei Biblioteki 2.0.
52
4.4.2. Biblioteka Uniwersytecka UMK
Screen 10 Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu [on-line] [dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide
Web: http://www.bu.umk.pl.
Biblioteka Uniwersytecka (dalej – BU) stanowi centrum Systemu Informacyjno
Bibliotecznego Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Celem serwisu jest
uczestniczenie w misji jaką ma przed sobą BU, jest on narzędziem mającym służyć
wypełnianiu zadań statutowych. Możemy znaleźć tu informacje dotyczące funkcjonowania
biblioteki, zbiorów i kolekcji specjalnych, katalogów i zasobów elektronicznych, usług
bibliotecznych oraz ważnych wydarzeń, takich jak organizowane wystawy, konferencje
i aktualności związane z działalnością BU.
Za plus serwisu można uznać kompletność zawartych tu informacji, oraz ich
wiarygodność i obiektywizm. Serwis reprezentuje szanowaną instytucję i spełnia wymagania
dotyczące rzetelności podawanych informacji. Narzędzia i usługi mające służyć spełnianiu
celów określonych jako zadania statutowe biblioteki akademickiej nie pozostawiają wiele do
życzenia; są kompletne i przystępne.
Jednym z elementów, do których można mieć zastrzeżenie jest design strony, nieco
przestarzały i nie atrakcyjny. Także nawigacja po serwisie może okazać się kłopotliwa dla
nieprzeszkolonego użytkownika, a nie tylko im zdarza się zgubić w gąszczu odnośników
i przekierowań. Często hiperłącza prowadzą do stron zewnętrznych, co nie jest w żaden
sposób oznaczone i powoduje dezorientację. Ostatnim elementem będącym ujemną stroną
serwisu jest wykorzystanie nowoczesnych technologii związanych ze zjawiskiem Web 2.0.
Podobnie jak w przypadku KPBC istnieje wiele możliwości szerzenia kultury czytelniczej
i informacyjnej dzięki elementom definiującym Bibliotekę 2.0.
53
4.5. Wyniki oceny wybranych serwisów bibliologicznych
Poniższa ocena jest indywidualna i subiektywna, jak ma to miejsce podczas stosowanie metod
eksperckich. Zastosowano w niej pięciostopniową skalę – od -2 do +2, zaproponowaną przez
Bożenę Bednarek Michalską w jej artykule
68
. Biorąc pod uwagę wymienione w poprzednim
rozdziale elementy wpływające na poszczególne kryteria, ich występowanie i natężenie,
poszczególne oceny odpowiadają opiniom: -2 – wymagający dopracowania, -1 – poniżej
normy, 0 – zadowalający, 1 – powyżej normy, 2 – bardzo dobry.
Serwis
Cecha
Biblioteka
2.0
Pulowerek
WERSALIK
SBKNB
IBIN UŚ
SBP
EBIB
ZPB
KPBC
BU
UMK
Design
i struktura
-1
+2
+1
0
0
0
+1
0
Edycja
i poprawność
+2
+1
+1
+1
+1
0
+2
+1
Interfejs
i nawigacja
+1
+2
0
+1
0
+2
+2
0
Web 2.0
+1
0
+1
+1
-1
-2
0
-1
Przyjazność
0
+1
+1
-1
0
-1
+2
+1
Misja
+2
+2
+1
+2
+2
+2
+2
+2
Autorstwo
0
+1
+2
+1
+2
+2
+2
+2
Aktualizacja
-1
+2
0
+2
+2
0
+1
+2
Kompletność
zasobów
+1
+2
+1
+1
+1
0
+1
+2
Elementy
grupotwórcze
0
+1
+1
-1
+2
0
0
+1
Cytowanie
i kopiowanie
0
+1
+2
+2
+2
0
+2
+2
Wiarygodność
+1
+1
+2
+1
+1
+2
+2
+2
Obiektywizm
+2
+1
+2
+1
+2
+2
+1
+2
Popularność
+1
+2
0
0
+2
-1
0
+1
Suma
9
19
15
12
16
6
18
18
Ocena
0,64
1,35
1,07
0,85
1,14
0,42
1,28
1,28
Tabela 3 Porównanie ocen wybranych serwisów bibliologicznych. Opracowanie własne.
68
Bednarek-Michalska, B., Ocena jakości bibliotekarskich(…), dz. cyt.
54
4.6. Analiza wyników oceny wybranych serwisów pod kątem tworzenia społeczności
okołobibliotecznych i próba opisania serwisu wzorcowego.
Porównując ze sobą oceniane serwisy, można zauważyć, iż najlepiej prezentuje się
Pulowerek.pl. Jednak kiedy weźmiemy pod uwagę kluczowe dla tematu pracy aspekty, czyli
wykorzystane technologie Web 2.0, elementy grupotwórcze wpływające na kształtowanie się
społeczności okołobibliotecznych oraz popularność, w czołówce uplasują się też inne serwisy.
Nie można jednak wyłonić lidera, który mógł by stać się wzorem, wytyczającym ścieżkę dla
witryn, chcących uczestniczyć w tworzeniu grup wokół tematyki okołobibliotecznej. Żaden
z serwisów, których średnia ocen kryteriów kluczowych dla tej funkcji wypada lepiej niż na
poziomie zadowalającym, nie stoi powyżej przeciętnej w każdym aspekcie.
Serwis
Cecha
Biblioteka
2.0
Pulowerek WERSALIK
SBKNB
IBIN UŚ
SBP
EBIB
ZPB
KPBC
BU
UMK
Web 2.0
+1
0
+1
+1
-1
-2
0
-1
Elementy
grupotwórcze
0
+1
+1
-1
+2
0
0
+1
Popularność
+1
+2
0
0
+2
-1
0
+1
Suma
2
3
2
0
3
-3
0
2
Ocena
0,66
1
0,66
0
1
-1
0
0,66
Tabela 4 Porównanie ocen elementów kluczowych dla tworzenia się społeczności okołobibliotecznej
w wybranych serwisach bibliologicznych. Opracowanie własne.
Jako wyróżniające się, wskazać należy serwisy Pulowerek.pl i EBIB. Obydwa one
odznaczają się dużą popularnością, co w połączeniu z zamieszczaniem informacji mających
na celu propagowanie wydarzeń związanych z tematyką okołobiblioteczną, wpływa na
zainteresowanie nią, i formowanie się grup. Niestety obydwa serwisy nie skupiają się na
wykorzystaniu najnowszych technologii związanych z ideą Web 2.0, przez co nie sprzyjają
tworzeniu się społeczności globalnych, a jak wspomniano już w poprzednich rozdziałach,
dzisiejszy użytkownik Internetu nastawiony jest przede wszystkim na kontakt i wymienianie
się poglądami w sieci. Tu lepiej wypadają takie serwisy jak Biblioteka 2.0 oraz WERSALIK.
Z kolei te witryny albo nie cieszą się wielką popularnością, albo też nie wykorzystują
używanych technologii w celu propagowania rozwoju grup okołobibliotecznych poprzez
odpowiednią selekcję informacji. W każdym przypadku czegoś brakuje.
55
Jaki zatem powinien być serwis, który można by śmiało uznać za twór spełniający na
wysokim poziomie funkcję propagującą tworzenie się społeczności okołobibliotecznych?
Przede wszystkim, powinien uznać tą cechę za jedno ze swych zadań statutowych. Tylko
wówczas, działania administracji i autorów mogą być ukierunkowane na rozwój serwisu pod
kątem wyodrębnionych powyżej kryteriów. Oczywistym jest fakt, iż wszystkie pozostałe
kryteria stać muszą na zadowalającym poziomie, gdyż nawet najbardziej rozwinięta witryna,
musi być użyteczna. Atrakcyjny musi być nie tylko wygląd strony, ale także nawigacja
w obrębie serwisu. Użytkownik musi czuć się dobrze spędzając swój wolny czas, a zawarte
informacje muszą być nie tylko ciekawe ale też odpowiednio tworzone i edytowane.
Wróćmy jednak do elementów bezpośrednio wpływających na tworzenie się grup i na
nich się skupmy. Po pierwsze technologie Web 2.0. Czy wszystkie są niezbędne aby funkcja
grupotwórcza mogła być spełniona? Z całą pewnością użytkownik powinien mieć możliwość
zaprezentowania siebie i własnej indywidualności, zatem możliwość rejestracji i utworzenia
profilu lub własnej strony jest niezbędna. Aby móc dyskutować z innymi użytkownikami
potrzebne jest nie tylko forum, na którym poruszane będą wolne wnioski, ale tez odpowiedni
system komentarzy, pozwalający na kierunkowanie dyskusji za pomocą artykułów, oraz
system wewnętrznej poczty, w celu umożliwienia bezpośredniego, prywatnego kontaktu. Jeśli
chcemy przywiązać użytkownika do serwisu, dobrym rozwiązaniem jest system RSS lub
ATOM. Pozostałe elementy są już opcjonalne, te które wymieniono są niezbędne, jeśli
chcemy, aby jakiekolwiek inne miały wpływ na spełnianie celu.
Kolejnym kryterium, na które należy zwrócić szczególną uwagę, jest zawarcie w treści
strony zagadnień stymulujących tworzenie się grup za pomocą oferowanych narzędzi, lub też
umożliwiających spotkanie w rzeczywistości. Autorzy muszą zadbać o to, aby w serwisie
pojawiały się aktualne informacje na temat różnego rodzaju wydarzeń, a także uczestniczyć
w życiu serwisu na tym samym poziomie co użytkownicy, moderując ich aktywność. Dobrym
rozwiązaniem są także konkursy i innego typu zabawy zachęcające do aktywności.
Ostatnim elementem jest popularność serwisu. Jest ona kluczowym elementem, gdyż
nawet najlepsza witryna, bez użytkowników będzie mijała się z celem. Wpływ na nią ma
wiele z pozostałych kryteriów i jest ona jakby ich wypadkową, ostatnim elementem, najlepiej
odzwierciedlających sukces, bądź porażkę twórców. Można jednak wpłynąć na popularność
serwisu bardziej bezpośrednio, na przykład poprzez odpowiednie pozycjonowanie strony,
właściwe prowadzenie polityki PR oraz reklamę i współpracę z innymi serwisami.
56
Zakończenie
Z całą pewnością stwierdzić można, iż serwisy poświęcone tematyce związanej z bibliologią
mają wielki wpływ na kształtowanie się społeczeństwa okołobibliotecznego. Stymulują
zarówno rozwój grup wirtualnych jak i tych, które spotykają się w świecie realnym. Mimo
braku jednego serwisu, który spełniał by obydwie te funkcje, wykorzystując jednocześnie
najnowsze technologie i umożliwiając zawiązywanie się kontaktów, rzesze sympatyków
nauki o książce i informacji powiększają się. Ogromne zainteresowanie serwisami
społecznościowymi należy jak najszybciej wykorzystać, mogą one bowiem stać się
narzędziem idealnym do krzewienia kultury informacyjnej i czytelniczej w ciekawy i łatwy
do przyjęcia sposób. Wspomniane osiągnięcia marketingowe, takie jak sponsorowane profile
i ukryta forma reklamy, posłużyć mogą nie tylko do celów komercyjnych. Rozwój technologii
związanych z ideą Web 2.0 powoduje, iż Internet zalewany jest ogromem informacji
toksycznej, jednak w rękach specjalisty mogą one stać się narzędziem, które spowoduje, iż
nawet przeciętny użytkownik będzie w stanie przefiltrować informację, która mu nie
odpowiada. Serwisy bibliologiczne odgrywają tu poważną rolę. Prowadzone z reguły przez
specjalistów z dziedziny powinny otworzyć się nie tylko na udostępnienie użytkownikom
technologii umożliwiających wymianę informacji, lecz także na wykorzystanie ich w celu
uatrakcyjnienia własnej oferty i promowania wydarzeń mających na celu kształtowanie
społeczeństwa informacyjnego. Wielkie możliwości mają tu serwisy bibliotek, zarówno
tradycyjnych jak i cyfrowych. Ich misja, związana z celami statutowymi, umożliwia
tworzenie rozbudowanej społeczności użytkowników powiązanych np. z regionem, dziedziną
lub uczelnią. Szerokie grono internautów korzystających z ich usług daje pole do popisu nie
tylko pod względem popularyzowania wiedzy, lecz także kształtowania obrazu bibliotekarza,
pracownika informacji i samych ośrodków o których mowa. Internet, jako obecnie
najpotężniejsze medium, udostępnia niezliczone możliwości prowadzenia tego typu działań.
Serwisy mogą spełniać funkcje od informacyjnej, przez edukacyjną a na rozrywkowej
kończąc, należy łączyć je w celu aktywizacji i rozwoju społeczeństwa.
Niniejsza praca ma na celu nie tylko próbę przeanalizowania istniejącego stanu rzeczy
odnośnie wpływu serwisów bibliologicznych na tworzenie się społeczności
okołobibliotecznych, lecz także próbę wskazania kierunku rozwoju dla nowych witryn.
Dzięki analizie serwisów WWW bibliotek, stowarzyszeń oraz tych, które tworzone są
z inicjatywy studentów i pasjonatów bibliologii starano się opracować podstawowe wytyczne
57
stanowiące przyczynek do stworzenia wzorcowego serwisu, którego celem jest
popularyzowanie zagadnień związanych z nauką o książce i informacji oraz kształtowanie
społeczeństwa informacyjnego. Niezbędna jest dalsza praca nad tego rodzaju badaniami, ich
rozwinięcie i rozbudowanie schematu wskazującego podstawowe elementy dla serwisów
społecznościowych mających wpływ na tworzenie społeczeństwa okołobibliotecznego.
W powyższej pracy zwrócono szczególną uwagę na kryteria związane z technologiami Web
2.0 oraz elementami tworzącymi grupy. Występuje jednak potrzeba opracowania najlepszej
strategii dotyczącej pozostałych elementów serwisu WWW, który ma być atrakcyjny dla
potencjalnego użytkownika nastawionego na kontakt z tematyką okołobiblioteczną
i połączenie wniosków z wypracowanymi już technikami promowania information literacy
w sieci.
58
Bibliografia
Źródła elektroniczne:
1. Alexa the Web Information Company [on-line] [dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny
w World Wide Web: http://www.alexa.com.
2. Biblioteka 2.0 [on-line] [dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:
http://www.biblioteka20.pl.
3. Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu [on-line] [dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny
w World Wide Web: http://www.bu.umk.pl.
4. Elektroniczna BIBlioteka - platforma cyfrowa SBP [on-line] [dostęp 30 kwietnia
2010]. Dostępny w World Wide Web: http://www.ebib.info.
5. Filmweb.pl – łeb pełen filmów [on-line] [dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w
World Wide Web: http://www.filmweb.pl.
6. Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa [on-line] [dostęp 30 kwietnia 2010].
Dostępny w World Wide Web: http://kpbc.umk.pl.
7. Polski Zwizek Bibliotek [on-line] [dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World
Wide Web: http://www.biblioteka.koszalin.pl/pzb.
8. Pulowerek.pl: inny portal dla bibliotekarzy [on-line] [ dostęp 30 kwietnia 2010].
Dostępny w World Wide Web: http://www.pulowerek.pl.
9. SEKCJA BIBLIOGRAFICZNA Koła Naukowego Bibliotekoznawców przy IBiIN UŚ
[on-line] [dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:
http://sekcja-bgr.wikidot.com.
10. WERSALIK: serwis studentów informacji naukowej i bibliotekoznawstwa na UMK
w Toruniu [on-line] [dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:
http://www.wersalik.umk.pl.
Publikacje tradycyjne:
11. Aouil, B., Kajdasz-Aouil, M., Rzeczywistość wirtualna jako przestrzeń wspomagania
rozwoju iżycia człowieka. [w:] Jednostka, grupa, cybersieć., pod red.
M. Radochońskiego i B. Przywary, Rzeszów: Wyższa Szkoła Informatyki
i Zarządzania, 2004, s. 43-70.
12. Braun – Gałkowska, M., Internet w życiu dzieci i młodzieży, [w:] Jednostka, grupa,
cybersieć., pod red. M. Radochońskiego i B. Przywary, Rzeszów: Wyższa Szkoła
Informatyki i Zarządzania, 2004, s. 71-84.
59
13. Encyklopedia Wiedzy o Książce, kom. red. Birkenmajer, A. [et al.], Wrocław: Zakład
Narodowy im. Ossolińskich, 1971.
14. Encyklopedia współczesnego bibliotekarstwa polskiego, kom. red. Głąbiowski, K.,
Świderski, B., Więckowska, H., Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1976.
15. Kasperski, M., Boguska-Torbicz, A., Projektowanie stron WWW : użyteczność
w praktyce, Gliwice : Wydawnictwo Helion, cop. 2008.
16. Krzemień, G., Serwis Firmowy, od pomysłu do gotowej witryny: poradnik managera,
Gliwice : Helion, cop. 2009.
17. Koredczuk, B., Kształtowanie się definicji i zakresu bibliologii w polskich
encyklopediach i słownikach XIX i XX wieku, [w:] Oblicza kultury książki. Prace
i studia z bibliologii i informacji naukowej. Wrocław: Wydaw. Uniwersytetu
Wrocławskiego, 2005, s. 53-75.
18. Łukasik, A., Gelleta, K., Potrzeba aprobaty społecznej jako zmienna psychologiczna
profilująca korzystanie z internetu [w:] Jednostka, grupa, cybersieć.,
pod red. M. Radochońskiego i B. Przywary, Rzeszów: Wyższa Szkoła Informatyki
i Zarządzania, 2004, s. 85 – 96.
19. Pearrow, M., Funkcjonalność stron internetowych, [Gliwice]: Wydawnictwo Helion,
[2002].
20. Przywara, B., Człowiek w sieci. Socjologiczne studium przypadku, [w:] Jednostka,
grupa, cybersieć., pod red. M. Radochońskiego i B. Przywary, Rzeszów: Wyższa
Szkoła Informatyki i Zarządzania, 2004, s. 143 – 156.
21. Radochoński, M., Wańczyk, A., Komunikacja za pośrednictwem sieci komputerowych
a interakcje rodzinne i rówieśnicze młodzieży: perspektywa polska i amerykańska,
[w:] Jednostka, grupa, cybersieć., pod red. M. Radochońskiego i B. Przywary,
Rzeszów: Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania, 2004, s. 29-42.
22. Sapa, R., Benchmarking w doskonaleniu serwisów WWW bibliotek akademickich,
Kraków: Wydawnictwo UJ, 2005.
23. Szpunar, M., Społeczności wirtualne jako społeczności – próba ujęcia
socjologicznego, [w:] Jednostka, grupa, cybersieć., pod red. M. Radochońskiego
i B. Przywary, Rzeszów: Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania, 2004,
s. 157 – 184.
60
24. Śpiewak, K., Internet a zagrożenia rozwoju dzieci i młodzieży, [w:] Jednostka, grupa,
cybersieć., pod red. M. Radochońskiego i B. Przywary, Rzeszów: Wyższa Szkoła
Informatyki i Zarządzania, 2004, s. 97-106.
25. Więckowska, H., Pliszczyńska, H., Podręczny słownik bibliotekarza, Warszawa:
Państwowe Wydaw. Naukowe, 1955.
Publikacje elektroniczne:
26. Bednarek-Michalska, B., Ocena jakości bibliotekarskich serwisów informacyjnych
udostępnianych w Internecie. W: Biuletyn EBIB [on-line] 2002, nr 2 (31) [dostęp 30
kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:
http://ebib.oss.wroc.pl/2002/31/michalska.php.
27. Bednarek Michalska, B., Ocena jakości informacji elektronicznej. Pułapki sieci.
W: Biuletyn EBIB [on-line] 2007, nr 5 (86) [dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny
w World Wide Web: http://www.ebib.info/2007/86/a.php?bednarek.
28. Bigo, Ł., Web 2.0 – ewolucja, rewolucja czy… anarchia?! [on-line] [dostęp 30
kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:
http://www.idg.pl/news/85027/Web.2.0.ewolucja.rewolucja.czy.anarchia.html.
29. BUBL [on-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:
http://bubl.ac.uk.
30. Derfert-Wolf, L., Serwisy tematyczne o kontrolowanej jakości w Internecie - subject
gateways. W: Biuletyn EBIB [on-line] 2004, nr 6 (57) [dostęp 30 kwietnia 2010].
Dostępny w World Wide Web: http://ebib.oss.wroc.pl/2004/57/derfert.php.
31. Gmiterek, G., Library 2.0. Możliwości zastosowania Web 2.0 w bibliotekach polskich.
W: Biuletyn EBIB [on-line] 2007, nr 4 (85) [dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny
w World Wide Web: http://www.ebib.info/2007/85/a.php?gmiterek.
32. Jodłowski, K., Kowalski, J., Siła relacji, czyli potencjał społeczności interaktywnych
w komunikacji marketingowej, [off-line][prezentacja multimedialna] [dostęp 30
kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:
http://www.hypermedia.pl/nef/prezentacje/NEF_Synovate_Gemius.zip.
33. Katalog SKIN – Palimpsest [on-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World
Wide Web: http://www.palimpsest.umcs.lublin.pl/katalog.
34. KINIA: Katalog Internetowy Nauki o Informacji [on-line] [dostęp 30 kwietnia 2010].
Dostępny w World Wide Web: http://www.kinia.czytelnia.net.
61
35. Koszowska, A., Jack Maness o teorii Biblioteki 2.0 oraz o tym, co Web 2.0 oznacza
dla bibliotek. W: Biuletyn EBIB [on-line] 2007, nr 4 (85) [dostęp 30 kwietnia 2010].
Dostępny w World Wide Web: http://www.ebib.info/2007/85/a.php?koszowska.
36. Kusińska, A., Rzepecki J., Never ending friending [off-line] [prezentacja
multimedialna] [ dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:
http://www.hypermedia.pl/nef/prezentacje/Hypermedia_NEF.zip.
37. Miller, M., Mroczek, E., Profil użytkownika i inne elementy Web 2.0 w bibliotekach
cyfrowych. W: Biuletyn EBIB [on-line] 2007, nr 7 (88) [dostęp 30 kwietnia 2010].
Dostępny w World Wide Web: http://www.ebib.info/2007/88/a.php?miller_mroczek.
38. Polska edycja badania Never Ending Friending [on-line][dostęp 30 kwietnia 2010].
Dostępny w World Wide Web: http://www.hypermedia.pl/nef/index.html.
39. Roszkowski, M., Dziedzinowe systemy hipertekstowe jako źródło informacji dla
nauczycieli bibliotekarzy. W: Warsztaty Bibliotekarskie [on-line] 2007, nr 1(21)
[dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:
http://www.pedagogiczna.edu.pl/warsztat/2007/1/070105.htm.
40. Sapa R., Benchmarking w doskonaleniu serwisów WWW bibliotek akademickich,
Kraków: Wydawnictwo UJ, 2005.
41. Sapa, R., Jakość serwisów WWW bibliotek polskich - usability test. W: Biuletyn EBIB
[on-line] 2002, nr 2 (31) [dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:
http://ebib.oss.wroc.pl/2002/31/sapa.php.
42. Słownik slangu informatycznego – słownik i encyklopedia informatyczna.
[on-line][dostęp
30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:
http://www.i-slownik.pl.
43. Wenzel, M., Komunikat CBOS, BS/69/2009, [off-line][dostęp 30 kwietnia 2010].
Dostępny w World Wide Web:
http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2009/K_096_09.PDF.
62
Spis wykorzystanych materiałów graficznych
1. Screen 1 Strona główna katalogu KINIA. Źródło: KINIA: Katalog Internetowy Nauki
o Informacji [on-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web:
2. Screen 2 Połączenie mapy termicznej i fiksacyjnej. Źródło: Eyetracking.pl [on-line]
[dostęp
30
kwietnia
2010].
Dostępny
w
World
Wide
Web:
http://eyetracking.pl/pl/114/Eyetracking ...................................................................... 32
3. Screen 3 Biblioteka 2.0 [on-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide
4. Screen 4 Pulowerek.pl: inny portal dla bibliotekarzy [on-line] [ dostęp 30 kwietnia
2010]. Dostępny w World Wide Web: http://www.pulowerek.pl. ............................... 45
5. Screen 5 WERSALIK: serwis studentów informacji naukowej i bibliotekoznawstwa
na UMK w Toruniu [on-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide
6. Screen 6 SEKCJA BIBLIOGRAFICZNA KNB przy IBiIN UŚ [on-line] [dostęp
30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web: http://sekcja-bgr.wikidot.com. .... 47
7. Screen 7 Elektroniczna BIBlioteka - platforma cyfrowa SBP [on-line] [dostęp
30 kwietnia 2010]. Dostępny w World Wide Web: http://www.ebib.info. ................ 48
8. Screen 8 Polski Zwizek Bibliotek [on-line] [dostęp 30 kwietnia 2010]. Dostępny
w World Wide Web: http://www.biblioteka.koszalin.pl/pzb. ...................................... 49
9. Screen 9 Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa [on-line] [dostęp 30 kwietnia
2010]. Dostępny w World Wide Web: http://kpbc.umk.pl. ......................................... 50
10. Screen 10 Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu [on-line] [dostęp 30 kwietnia 2010].
Dostępny w World Wide Web: http://www.bu.umk.pl. ............................................... 52
11. Tabela 1 Powody korzystania z portali społecznościowych. Źródło: Tabela 5 [w:]
Wenzel, M., Komunikat CBOS, BS/69/2009, [off-line][dostęp 30 kwietnia 2010]. s.8,
Dostępny w World Wide Web:
http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2009/K_096_09.PDF. .......................................... 8
12. Tabela 2 Formularz diagnozy syndromu „Pathological Internet Use”. Źródło
opracowane na podstawie: Śpiewak, K., Internet a zagrożenia rozwoju dzieci
i młodzieży, [w:] Jednostka, grupa, cybersieć., pod red. M. Radochońskiego i B.
Przywary, Rzeszów: Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania, 2004, s. 97-106. ..... 11
63
13. Tabela 3 Porównanie ocen wybranych serwisów bibliologicznych. Opracowanie
14. Tabela 4 Porównanie ocen elementów kluczowych dla tworzenia się społeczności
okołobibliotecznej w wybranych serwisach bibliologicznych. Opracowanie własne. 54
15. Wykres 1 Zmiany w konsumpcji mediów. Źródło: Kusińska, A., Rzepecki J., Never
ending friending[off-line] [prezentacja multimedialna] [dostęp 30 kwietnia 2010].
Dostępny w World Wide Web:
http://www.hypermedia.pl/nef/prezentacje/Hypermedia_NEF.zip. ............................. 14
16. Wykres 2 Społeczna izolacja a korzystanie z Internetu. Źródło: Szpunar, M.,
Społeczności wirtualne, jako społeczności – próba ujęcia socjologicznego, [w:]
Jednostka, grupa, cybersieć., pod red. M. Radochońskiego i B. Przywary, Rzeszów:
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Obywatelskosc jako plaszczyzna integracji spolecznosci muzlumanskich ze spoleczenstwem polskim Na pr
Szkoła jako miejsce wszechstronnego rozwoju ucznia, ♣ Szkoła, Studia - Ściągi, lektury, prace, Psych
Dobra osobiste człowieka jako fundament życia społecznego
Rodzina jako podstawowa komórka społeczna
KULTURA JAKO WYTWÓR ŻYCIA SPOŁECZNEGO
Grupa rówieśnicza jako źródło nieprzystosowania społecznego
Prostytucja jako zjawisko wykolejenia społecznego, PRACA SOCJALNA PRACOWNIK SOCJALNY, wybrane zagadn
Kultura jako element kontroli społecznej
Nowela pozytywistyczna jako narzędzie polityki społecznej
osobowośc jako system tworzacy i realizujący olany mądrzycki (s 121 150)
14 Ruchy jako czynnik zmiany spolecznej
5.Internet i technologie cyfrowe jako wymiary zróżnicowania społecznego- zróżnicowanie, Studia, Prac
Terror państwowy jako czynnik inżynierii społecznej
Ulica jako miejsce zycia publicznego
poziPoziom umiejętności czytania i pisania jako wskaźnik zdrowia społecznegoom
więcej podobnych podstron