ZABURZENIA UCZENIA SIĘ



Pojęcie zaburzenia uczenia się: Osłabienie pewnych konkretnych funkcji, które
sprawiają, że dziecko ma trudności z dostatecznie szybkim przyswajaniem
umiejętności i wiedzy w szkole.

Przyczyny zaburzenia uczenia się:

•

Genetyczne (rodzice – dzieci);

•

Choroba przebyta we wczesnym dzieciństwie;

•

Zaburzenia mogą mieć pewien związek z różnicami w funkcjonowaniu mózgu.

Pozytywne i negatywne strony zaburzeń uczenia się:

 Pozytywne:
•

Wbrew pozorom zaburzenie uczenia się nie jest chorobą;

•

Czasami zakłócenia w jednej sferze pomagają rozwinąć mocne strony w innej;

•

Borykając się z nieprawidłowościami w procesie uczenia się, można dowiedzieć się, w
jaki sposób walczyć z poczuciem niższości, jak rozwiązywać problemy.

 Negatywne:
•

Pewne typy zaburzeń powodują jednak, że szkoła staje się bardzo trudnym
wyzwaniem i to w takim okresie życia, kiedy człowiek chce być podziwiany i chce
odnosić sukcesy;

•

Jeśli osoba z zaburzeniem nie jest w stanie dobrze uczyć się i pracować w szkole, to
może być jej trudno zostać w wieku dorosłym tym, kim chciałaby być.

Zaburzenia uczenia się – źródłem nieporozumień

•

Nieporozumienia między dorosłymi a dziećmi, ponieważ dla rodzica zaburzenia mogą
wyglądać jak zwykłe lenistwo, a w istocie nie ono jest problemem; Uczeń może
wydawać się leniwy, ponieważ nie uzyskuje dobrych wyników w szkole i w rezultacie
przestaje się o nie starać;

•

Dla niektórych uczniów z zaburzeniami nauka wymaga nadludzkiego wysiłku, a jeśli
jest on bezowocny, uczniowie ci rezygnują z pracy;

•

To sprawia, że rodzice i nauczyciele myślą, iż tacy uczniowie nie mają motywacji albo
że nauka ich nie obchodzi, A TAK NIE JEST.

Niektóre dzieci z zaburzeniami uczenia się nakładają maski

 Gdy uczniowie czują się głupi, celowo nakładają maski, mając nadzieję, że nikt nie

dostrzeże ich złego samopoczucia:

•

Udawanie osoby bardzo „cool”;

•

Pozowanie na klasowego klauna;

•

Odgrywanie twardziela i wdawanie się w bójki;

•

Udawanie, że nie dba się o szkołę, krytykowanie szkoły;

•

Uczeń może stać się bardzo cichą osobą, by nie być zauważalnym;

•

Maski nakładają uczniowie, którzy nie rozumieją swoich zaburzeń uczenia się.

Rodzaje zaburzeń uczenia się

•

Dysleksja – zaburzenia uczenia się czytania:

a) dziecko ma trudności w różnicowaniu liter o podobnej strukturze graficznej,

ale odmiennej lokalizacji w przestrzeni, np.: b - d - p, n - u, M - W, Z - N, E i
S, wynikające stąd powolne odczytywanie wyrazów,
częste mylenie się i poprawianie (rozumienie sensu nakłada odpowiednią
korektę);

b) dziecko przedstawia litery i sylaby, np.: dziecko czyta lomokotywa zamiast

lokomotywa, kos zamiast sok;

c) niedokładnie różnicuje litery i zgaduje na podstawie odczytywania początku

słowa, np.: dziecko odczytuje mamusia, a napisano mateczka, albo zakładają,
zamiast zakładali,

d) gubi się w czasie czytania, nie wie, w którym miejscu czytała, jeżeli na chwilę
odrywa wzrok od tekstu;
e) czyta bardzo szybko, połykając słowa lub ich fragmenty, albo bardzo wolno, w
jednym i drugim przypadku bardzo męczy się przy czytaniu.

•

Dysgrafia – zaburzenia uczenia się pisania:

a) trzyma ołówek (pióro, długopis) bardzo niezgrabnie, zbyt mocno, męczy się

szybko przy pisaniu (bardzo szybko zaczyna mu drżeć ręka);

b) niektóre litery pisze odwrotnie, do góry nogami;
c) ma duże trudności z zapisywaniem tekstu dyktowanego;
d) pisze jak gdyby całym sobą, pracują nie tylko palce i dłoń, ale cała ręka, i

druga ręka, dziecko wysuwa język, robi grymasy, wierci się, przysiada to na
jedną to na drugą nogę, klęka na krześle, staje przy stole;
e) często pisze bardzo wolno, wypracowuje każdą literkę, ale często się myli,
zaczyna daną literę poprawiać kilka razy, wymazuje i znów poprawia, skreśla i
pisze obok albo jeszcze raz nad, po czym znów poprawia;
f) zapisuje słowo tak, jak słyszy, nie uwzględnia tego, co wie o danym słowie
(jak ono wygląda), np.: japko (jabłko), przyjaciel, czy - cztery (trzy - cztery),
bendom (będą).

•

Dysortografia - specyficzne zaburzenie w nauce pisania, objawiające się popełnianiem
błędów ortograficznych pomimo znajomości zasad pisowni i odpowiedniej motywacji do
poprawnego pisania. Dysortografia może być korygowana, jednak całkowite ustąpienie
objawów występuje bardzo rzadko.

•

Dyskalkulia - zaburzenie zdolności matematycznych, mające swoje źródło w genetycznych
nieprawidłowościach tych części mózgu, które są bezpośrednim podłożem dojrzewania
zdolności matematycznych zgodnie z wiekiem.

a)przy zapisywaniu i odczytywaniu liczb zamienia cyfry miejscami, np.: 13 czyta (lub zapisuje) jako
31, odwraca cyfry, np.: 6 odczytuje jako 9, 3 zapisuje jako E;
b)może zupełnie dobrze opanować dodawanie i mnożenie (pomaga sobie palcami), ale ma kłopoty z
odejmowaniem i dzieleniem, z trudem opanowuje odejmowanie związane z przekroczeniem progu
dziesiątkowego (37 - 19);
c)ma trudności z problemami wymagającymi liczenia w codziennym życiu (robienie zakupów,
rozliczenie się z pieniędzy, posługiwanie się zegarkiem, wagą, mierzenie linijką).

- Dysmuzja - trudności w odtwarzaniu rytmu, melodii i tekstów piosenek (dysmuzja), w
zapisywaniu nut, jak też w rysowaniu oraz w orientowaniu się przestrzennym na obrazach
płaskich, mapach.

•

Zaburzenia koncentracji uwagi:

a) Dzieci nie lubią zbyt wielu szczegółów – kiedy muszą skupić się na kilku informacjach,

zaczynają się nudzić;

b) Uczniowie z takim zaburzeniem oddają prace, które zawstydzają ich samych i wprawiają

w zakłopotanie nauczyciela;

c) Wiele dzieci jest impulsywnych – kiedy pracują, mają kłopoty ze zwolnieniem tempa i

skoncentrowaniem się, dlatego też popełniają wiele błędów wynikających z niedbalstwa;

d) Dzieciom z zaburzeniem koncentracji uwagi trudno jest zachować trzeźwość umysłu.

Psychomotoryczny rozwój dziecka do 6 roku życia
Dziecko żyje w łonie matki przez długi okres, trwający dziewięć miesięcy. W tym okresie rozwijają się
podstawowe układy i funkcje organizmu, takie, które pozwolą noworodkowi na przeżycie po narodzinach. Ze
względu na różnice warunków pomiędzy łonem matki, a światem zewnętrznym, niemożliwy jest jednak
całkowity rozwój dziecka. Wiele czynności i funkcji psychomotorycznych rozwija się dopiero po narodzeniu.
Wszystkie sfery rozwojowe łączą się ze sobą. Rozwój mowy uzależniony jest od środowiska zewnętrznego
(rodzinnego), ale także w wielkim stopniu od rozwoju poszczególnych funkcji podłoża biologicznego, jak i
psychicznego.
Psychika oraz intelekt dziecka są ściśle połączone z motoryką i mają duży wpływ na rozwój mowy. Sfery te są
ze sobą tak mocno związane, że często twierdzi się, iż wskaźnikiem rozwoju intelektualnego jest mowa dziecka.
Dziecko sprawne ruchowo i z wysokim stopniem rozwoju intelektualnego buduje długie, złożone zdania już
bardzo wcześnie. Rozwój funkcji umysłowych zależy również w dużym stopniu od dostarczania wielu bodźców,
ale także od możliwości wymiany uczuć i myśli z członkami najbliższego otoczenia.(1
Życie, a tym samym również rozwój człowieka, można podzielić na poszczególne etapy. Przeglądając literaturę
zauważymy, że autorzy dzielą je w różnoraki sposób. Różnice te wynikają z potrzeb konkretnych ujęć, np.
podział rozwoju w psychologii, medycynie, auksjologii, pedagogice itp.

Wg podstaw medycyny (pedriatrii) W. Jasiński wyróżnił 8 okresów rozwojowych:
1. okres płodowy (10 miesięcy księżycowych),
2. okres noworodka (15 dni),
3. okres niemowlęcy (do końca 1 roku życia),
4. okres dzieciństwa (do 4 roku życia),
5. okres przedszkolny (do 7 roku życia),
6. okres szkolny (do 14 roku życia),
7. okres dojrzewania (do 17 roku życia),
8. okres młodzieńczy (do 20 roku życia).(2

T. Tomaszewski rozdzielił okresy te według poznania nowych funkcji:
1. wiek dziecięcy:
a) wczesne dzieciństwo (od 0 do 2 - 3 lat),
b) drugie dzieciństwo (od 3 do 7 - 8 lat),
c) trzecie dzieciństwo ( od 7 - 8 do 11 - 13 lat),
2. wiek młodzieńczy,
3. okres pokwitania,
4. przekwitanie. (3

M. Żebrowska zajmuje się podziałem pod kątem psychicznego rozwoju dziecka:
1. niemowlęctwo ( do 1 roku życia),
2. wiek poniemowlęcy ( od 1 do 3 roku życia),
3. wiek przedszkolny ( od 3 do 7 roku życia),
4. wiek szkolny (od 7 do 11 - 12 roku życia),
5. starszy wiek szkolny (od 12 - 13 do 17 - 18 roku życia).(4

Rozwój to ciąg przeobrażeń, „...mających charakter nieodwracalnych tendencji w
zakresie doskonalenia morfologii i funkcji komórek, tkanek i narządów oraz ustroju jako całości, zmierzających
do osiągnięcia pełnej dojrzałości i zdolności reprodukcji.” (5
Okres niemowlęcy charakteryzuje się szybkim rozwojem fizycznym, a stopniowo zwalnia swoje tempo między
3 - 4 rokiem życia i utrzymuje się na tym poziomie do początku okresu dojrzewania. W okresie dojrzewania
znowu przyspiesza, aby stopniowo zwolnić w okresie młodzieńczym. (6

ROZWÓJ WRAŻLIWOŚCI WZROKOWEJ
Noworodek nie ma w pełni dojrzałego systemu wzrokowego, ale mielinizacja nerwów wzrokowych postępuje
bardzo szybko już od pierwszego dnia życia. Osesek reaguje na bodźce świetlne i potrafi zatrzymać na nich
wzrok, jednak nie ma jeszcze ostrości widzenia, takiej jak dorosła osoba. Pod koniec drugiego tygodnia,
niemowlę śledzi poruszające się w płaszczyźnie poziomej przedmioty, a po upływie następnego tygodnia podąża
wzrokiem za przedmiotami poruszającymi się w płaszczyźnie pionowej.
Rozwój systemu wzrokowego jest stosunkowo szybki, ponieważ w ciągu pierwszych 3 – 4 miesięcy życia jest
już dojrzały. Dwumiesięczne dziecko dłużej śledzi bryły trójwymiarowe, niż dwuwymiarowe. Trzymiesięczne
niemowlę poznaje już twarz swojej matki, a za miesiąc będzie zatrzymywało wzrok na kolorze czerwonym i
niebieskim. Badania wykazały, że "...ujmowanie stałej wielkości i kształtu przedmiotów pojawia się w ciągu
pierwszego roku życia, niektóre nowe badania wykazują jednak, iż taką umiejętność posiadają już 5 - miesięczne
niemowlęta." (7

Trzyletnie dzieci różnicują cztery podstawowe barwy: czerwoną, niebieską, żółtą i zieloną. Pięcioletnie dziecko
potrafi określić wielkość przedmiotu z danej odległości, potrafi również dostrzec znaną cechę w nowym
przedmiocie, a zdolności te wiążą się ze wzrostem ostrości wzroku. (8

ROZWÓJ PERCEPCJI SŁUCHOWEJ
Początki rozwoju percepcji słuchowej sięgają do okresu prenatalnego. Organ słuchu kształtuje się już w 3
tygodniu życia płodowego. Wówczas powstają pęcherzyki słuchowe. W 7 tygodniu małżowina uszna ma już
specyficzny kształt
który dziecko odziedziczyło po swoich rodzicach. (9 Przed 20 tygodniem ciąży ucho wewnętrzne płodu osiąga
wielkość typową dla człowieka dorosłego. (10 Już w 6 miesiącu życia płodowego dziecko odbiera dźwięki z
zewnątrz i słyszy bicie serca matki. (11 Po narodzinach w powierzchniach słuchowych znajduje się jeszcze ciecz
płodowa, dlatego noworodek reaguje tylko na silne dźwięki z otoczenia. Badania dowiodły, że już po 12
godzinach od urodzenia noworodek reaguje na rytmiczne dźwięki mowy ludzkiej, zaś od drugiego miesiąca
życia rozróżnia fonemy (ba, ga, pa) - dźwiękowe składniki słów. Od 2 tygodnia życia osesek reaguje na odgłosy
o niskiej częstotliwości, a także na dźwięki rytmiczne i powtarzane. Wiąże się to z rozwojem odruchu
orientacyjnego. Między 3 a 8 miesiącem życia obniża się próg wrażliwości słuchowej dziecka. (12
Około 2 – 3 miesiąca życia dziecko zaczyna reagować na głos matki i pojawia się na jego twarzy uśmiech
społeczny. Około 7- 8 miesiąca główną rolę w odbiorze mowy spełnia melodia i ton, a nie jej znaczenie. (13
Dzieci trzyletnie upraszczają budowę harmoniczną utworu, a także dostosowują motywy do jednego akordu lub
fazy. Wraz z wiekiem wzrasta ostrość słuchu, a swą dojrzałość osiąga w 10 roku życia. (14

ROZWÓJ MYŚLENIA
Rozwój myślenia w wieku poniemowlęcym ściśle łączy się z rozwojem mowy. Rozwój procesu myślenia - wg J.
Piageta - dzielimy na poszczególne stadia:
1. Stadium sensoryczno - motoryczne - występuje od narodzin do drugiego roku życia dziecka. W 4 - 8 miesiącu
istnieje już koordynacja wzroku z dotykiem, pod koniec 1 roku życia rozwija się pojęcie stałości przedmiotu,
kształtuje się świadomość, że nie tylko ono (dziecko) jest sprawcą pewnych wydarzeń, ale przedmioty również
mogą powodować takie wydarzenia, np. piłka trąca i przewraca butelkę.
Początek 2 roku życia wiąże się z rozwojem inteligentnego zachowania się, polegającego na
eksperymentowaniu. Dziecko staje się zdolne do reprezentowania zdarzeń w umyśle, a także zdobywa wiedzę o
cechach fizycznych przedmiotu.
Jedno słowo oznacza jednostkowe i konkretne osoby lub rzeczy. Zauważyć można również proces asymilacji,
czyli modyfikacji nowej informacji pochodzącej z otoczenia tak, aby pasowała do wcześniej zdobytych
wiadomości.
2. Stadium drugie ( przedoperacyjne) trwa od 2 do 6 lat. Jedno słowo odnosi się do wielu osób, rzeczy i
czynności. Dziecko odróżnia jedną klasę przedmiotów od drugiej. Posługuje się także reprezentacjami przy
rozwiązywaniu problemów. Myślenie jest skuteczniejsze, szybsze oraz bardziej mobilne. Wyodrębnić można
proces akomodacji, czyli modyfikacji istniejących schematów tak, aby nowa informacja mogła do nich lepiej
pasować. Dziecko charakteryzuje się jeszcze dużym egocentryzmem (czyli skłonnością do skupiania przeżyć i
poczynań dookoła własnego "ja", własnych życzeń i potrzeb) i centracją (tj. koncentracja na jedynie centralnych
właściwościach obiektu);
3. Stadium trzecie ( operacji konkretnych) występuje od 6 - 12 roku życia dziecka. Dziecko rozumie słowa, które
stanowią uogólnienie wielu konkretnych przedmiotów, z którymi dziecko spotyka się w życiu codziennym, np.
zabawki, meble, naczynia. Poznanie za pomocą narządów zmysłowych odsuwa się na dalszy plan. (15 Pojawiają
się operacje (system wewnętrznych działań umysłowych, który stanowi podłoże logicznego myślenia). (16 W
okresie tym następuje odejście od egocentryzmu oraz występuje zjawisko decentracji (dziecko zaczyna
postrzegać świat z perspektywy drugiej osoby), (17
4. Stadium czwarte (operacji formalnych) jest osiągane przez 12- letnie dzieci.
Dziecko zaczyna rozumieć słowa, które określają zjawiska ekonomiczne, społeczne, matematyczne, czasowe,
przestrzenne i kulturowe. (18

Dalszy rozwój operacji prowadzi do umiejętności rozumienia hipotetyczno - dedukcyjnego. Punktem wyjścia w
myśleniu jest możliwość, która przechodzi w rzeczywistość. (19
Mowa ma ścisły związek z myśleniem. Ma to charakter dwukierunkowy: niska
inteligencja powoduje opóźnienie mowy i odwrotnie - opóźniony rozwój mowy jest przyczyną obniżenia
poziomu intelektualnego. Badania wykazały, iż pod wpływem zorganizowanej nauki mowy następuje wzrost
ilorazu inteligencji. (20

ROZWÓJ PAMIĘCI I UWAGI
Mimowolna uwaga dziecka dominuje przez cały okres wczesnego dzieciństwa. Polega ona na zahamowaniu
czynności i ruchów wykonywanych w chwili nastawiania narządów odbiorczych na bodziec. 7 - 8 miesięczne
dziecko potrafi zająć się jednym przedmiotem przez około 15 - 20 minut. Jest to tak zwana aktywność badawcza,
dziecko w tym czasie manipuluje przedmiotem i zauważa jego nowe aspekty. Dziecko w wieku 3 lat może
utrzymać uwagę przez około 20 - 35 minut.
Początki uwagi dowolnej możemy zaobserwować w starszych grupach przedszkolnych, ale jest ona słaba i łatwo

ulega rozproszeniu. Uwaga dowolna rozwija się w toku nauki szkolnej. (21
Dziecko 2 - letnie jest w stanie rozpoznać znajome osoby lub przedmioty po 2 - 3 tygodniach rozłąki, a na
początku 3 roku życia już po miesiącu..
Dziecko 3 - letnie pamięta imiona osób nieobecnych tu i teraz i rozpoznaje bliskich po kilku miesiącach rozłąki.
Pięciolatek potrafi podjąć zabawę tematyczną, a to wiąże się z rozwojem pamięci świadomej i celowej.
Rozwój pamięci krótkotrwałej obserwuje się przez odtwarzanie przez dziecko ciągów liczbowych. 3 - latek
powtórzy dwie liczby, a pięciolatek już trzy do czterech liczb, 6- 8 - letnie dzieci powtarzają pięć liczb,
natomiast 9 - 12 - lenie sześć liczb. (22

ROZWÓJ MOTORYCZNY
Rozwój motoryczny ma duży wpływ na rozwój mowy. Dziecko zmienia swą pozycję ciała i dzięki temu może
obserwować, a tym samym uczyć się nazywać nowe zjawiska, osoby, przedmioty. Rozwój motoryczny
przedstawię poniżej.(źródło: na podstawie Clark L., Ireland C.)

0 - 3 miesięcy
- ssie i przełyka,
- śpi przez większość czasu pomiędzy karmieniami,
- porusza się coraz mniej gwałtownie,
- energicznie kopie nogami;
4 - 6 miesięcy
- ogląda stopy i dłonie,
- leżąc na brzuchu podnosi głowę i klatkę piersiową,
- próbuje się obracać,
- siedzi z podparciem lub bez,
- w ręce trzyma jeden przedmiot,
- podskakuje, trzymane pod pachy,
- wkłada przedmioty do ust;
7 - 9 miesięcy
- podnosi kubek, ciastko itp.,
- samodzielnie je, ale bez sztućców,
- podciąga się do pozycji stojącej,
- pełza,
- podnosi, pcha duże przedmioty;
10 - 12 miesięcy
- siedzi na krześle,
- wrzuca drobne przedmioty do otworu,
- pełza, raczkuje lub chodzi,
- pokazuje palcem interesujące go przedmioty,
- swobodnie używa obu rak,
13 - 18 miesięcy
- dobrze chodzi,
- podnosi z podłogi zabawkę i nie przewraca się przy tym,
- bazgrze spontanicznie,
- podnosi drobne przedmioty przy pomocy palca wskazującego i kciuka,
- pcha, ciągnie lub niesie zabawkę, idąc,
- nabiera jedzenie na łyżkę,
- nie bierze już zabawek do buzi;
2 lata
- rzuca piłką,
- nawleka na nitkę duże korale,
- szybko biega,
- obraca po jednej kartce,
- próbuje skakać,
- dobrze gryzie pożywienie,
- próbuje utrzymać równowagę na jednej nodze,
- potrafi otworzyć drzwi;
2 1/2 roku
- skacze na złączonych nogach,
- jedzie na trójkołowym rowerku, ale odpycha się nogami,
- buduje wieżę z 7 klocków,
- sprawnie je łyżką i widelcem,
- samodzielnie chodzi po schodach,
- kopie piłkę,
- sprawnie popycha i ciągnie zabawki;
3 lata

- zwinnie się wspina,
- biegnąc okrąża przeszkody,
- przez chwilę stoi na jednej nodze,
- chodzi na czubkach palców,
- potrafi odwzorować koło,
- zaczyna ciąć nożyczkami;
4 lata
- dobrze jeździ na trójkołowym rowerze,
- układa puzzle z 5 - 10 kawałków,
- wykonuje proste budowle z klocków,
- rysuje uproszczona postać człowieka,
- skacze na jednej nodze,
- ubiera się i rozbiera, ale nie sznuruje sznurowadeł i nie zapina guzików;
5 lat
- biega lekko na palcach,
- podskakuje na zmianę na jednej i drugiej nodze,
- pisze kilka liter,
- rysuje człowieka,
- używa noża i widelca.

Źródło: Clark L., Ireland C. : Uczymy by mówić, mówimy, by się uczyć. Poznań 1998

Średni wiek przedszkolny charakteryzuje się znacznym postępem w rozwoju organizmu człowieka. Do tej pory
tempo zmian rozwojowych było umiarkowane, między 4, a 5 rokiem życia następuje wyraźne nasilenie tychże
zmian. Kościec wykazuje szybsze tempo mineralizacji, wyrzynają się zęby stałe, stabilizują się fizjologiczne
krzywizny kręgosłupa, silniejsze stają się mięśnie szkieletowe, a to na skutek utraty podściółki tłuszczowej. Tym
samym wzrasta wytrzymałość i siła. (23
Oddech dziecka staje się głębszy, rytm wolniejszy, ponieważ wzrasta pojemność płuc. Podobnie dzieje się z
mięśniem sercowym, w którym poprzez powiększenie masy, zwiększa się pojemność wyrzutowa, nasilają się
skurcze i zwalnia rytm. (24
W okresie tym postępuje okres mielinizacji tkanek nerwowych, dzięki czemu układ nerwowy dziecka działa
sprawniej, a także zwiększa się bogactwo i koordynacja ruchów. (25
W tym czasie zanika tkanka tłuszczowa i tym samym sylwetka dziecka staje się bardziej smukła. Wydłużeniu
ulegają kończyny oraz szyja. Chłopcy między 5, a 6 rokiem życia stają się pełniejsi, a to ze względu na większy
przyrost masy ciała. (26

mgr Aleksnadra Felis

Poniżej znajduje się opis rozwoju ruchów chwytania:

•

około 4 - 5 miesiąca życia dziecko potrafi zbliżyć obie ręce do przedmiotu; występuje tutaj jeszcze

słabo wyćwiczony chwyt łokciowo - dłoniowy

•

około 5 - 6 miesiąca życia ma miejsce chwyt przy czterema palcami bez użycia kciuka, do najbardziej

czynnych palców należą przedostatni i ostatni; jest to chwyt dłoniowy

•

w okresie koło 7 - 8 miesiąca życia, dziecko posługuje się przy chwytaniu kciukiem, lecz nie potrafi go

jeszcze przeciwstawić pozostałym palcom wykonując jedynie ruch przywodzenia oraz odwodzenia
kciuka - chwyt nożycowy

•

od około 9 miesiąca życia dziecko posługuje się chwytem tzw. pensetowym polegającym na tym, iż

kciuk jest przeciwstawiany pozostałym palcom dłoni

Prawidłowy rozwój dziecka do 3 roku życia Wykaz umiejętności nabywanych od 4 do 36 miesiąca życia
dziecka

Znajomość etapów rozwoju dziecka jest bardzo ważna dla rodziców. Oto wykaz umiejętności nabywanych
od 4 do 36 miesiąca życia, opracowany przez specjalistki zajmujące się autyzmem, prof. dr hab. Jagodę
Cieszyńską oraz dr Martę Korendo.
Umiejętności dziecka w 4–5 miesiącu życia:
1. Podczas noszenia na rękach utrzymuje sztywno głowę.
2. Wyciąga rączki po przedmiot, przekłada zabawkę z rączki do rączki (chwyt dowolny).
3. Potrafi skupić wzrok na twarzy drugiej osoby i reagować uśmiechem na uśmiech.
4. Śledzi ruchy przedmiotów i osób (obraca głowę za przedmiotem lub osobą).
5. Podczas leżenia na brzuchu skupia wzrok na twarzach lub przedmiotach.
6. Śledzi wzrokiem osoby poruszające się.
7. Reaguje mimiką na mimikę drugiej osoby.

8. Jest zainteresowane przedmiotami na stole.
9. Ogląda zabawki, gdy trzyma je w dłoniach.
10. Patrzy na nowy przedmiot, trzymając inny w ręce.
11. Nieruchomieje na głośny dźwięk.
12. Reaguje na dźwięki płynące z otoczenia.
13. Poszukuje źródła dźwięku (odwraca głowę).
14. Wsłuchuje się w wypowiedzi dorosłych.
15. Wokalizuje samogłoski i podstawowe spółgłoski.
16. Sygnalizuje niepokój, gdy dłuższy czas nikt się nim nie zajmuje.
17. Nie przejawia już odruchów: marszu automatycznego, chwytnego, toniczno-szyjnego i Moro.
Umiejętności dziecka w 6–7 miesiącu życia:
1. Obraca się z pleców na brzuch i z brzucha na plecy.
2. Samodzielnie siedzi.
3. Stoi z podparciem.
4. Ogląda przedmioty podczas manipulowania nimi.
5. Spogląda za przedmiotem, który spadł ze stołu.
6. Sięga po przedmiot z wyczuciem odległości.
7. Bawi się samodzielnie przedmiotem trzymanym w dłoni (chwyta i manipuluje jedną ręką).
8. Prowadzi „dialog” z dorosłym, powtarzając sylaby otwarte.
9. Gaworzy samonaśladowczo.
10. Boi się nieznanych osób, negatywnie reaguje na nieobecność matki/opiekuna.
11. Nie przejawia już odruchu Babińskiego.
Umiejętności dziecka w 8-9 miesiącu życia:
1. Samodzielnie siada z pozycji leżącej.
2. Samodzielnie stoi.
3. Stawia kroki podczas stania z podparciem.
4. Używa chwytu pęsetowego.
5. Poszukuje przedmiotu, który zniknął z pola widzenia.
6. Śledzi ruch zabawek wyrzucanych z łóżeczka.
7. Przyciąga przedmiot, który może dosięgnąć, zmieniając położenie ciała.
8. Przestaje płakać na skutek zainteresowania zabawką, czynnością lub dźwiękiem.
9. Wykorzystuje w komunikacji gest wskazywania palcem.
10. Utrzymuje z dorosłym wspólne pole uwagi.
11. Prowadzi „dialog” z wykorzystaniem zabawki, ciasteczka itp. (branie i dawanie).
12. Rozumie emocjonalne wypowiedzi domowników.
13. Naśladuje, powtarza oraz samodzielnie wokalizuje sylaby.
14. Przyciąga uwagę matki/opiekuna (płaczem, gaworzeniem) – zachowuje się intencjonalnie.
Umiejętności dziecka w 10-11 miesiącu życia:
1. Podnosi się z klęku lub raczkowania.
2. Chodzi, prowadzone za dwie rączki.
3. Odwraca kartki w książce, ogląda obrazki.
4. Porusza się w rytm muzyki.
5. Odnajduje ukryte przedmioty.
6. Wskazuje osoby, przedmioty i obrazki (palcem lub wzrokiem).
7. Naśladuje ruchy dorosłego (karmienie, czesanie itp.).
8. Palcem wskazującym pokazuje szczegóły zabawek.
9. Potrafi wyjąć przedmiot z pudełka i zamknąć je.
10. Rozumie przekazy mimiczne.
11. Rozpoznaje wyrażenia dźwiękonaśladowcze.
12. Rozumie proste słowa, głównie o zabarwieniu emocjonalnym.
13. Potrafi bawić się z dorosłym (np. w: a kuku, sroczka, kosi-kosi).
Umiejętności dziecka w 12 miesiącu życia:
1. Próbuje samodzielnie chodzić.
2. Potrafi manipulować w sposób specyficzny, kontroluje wzrokiem czynności wykonywane przy użyciu
narzędzi (kredki, ołówka, pisaka, łyżki, grzebienia).
3. Pociąga za sznurek, by przyciągnąć przedmiot.
4. Pokazuje obrazki w książce.
5. Rozumie polecenia poparte gestem.
6. Rozumie niektóre nazwy osób, przedmiotów i czynności.
7. Samodzielnie wypowiada kilka wyrazów.
8.Sprawdza pole wspólnej uwagi i podąża za wzrokiem lub wskazaniem.
9. Inicjuje interakcje z wieloma osobami z otoczenia.
10. Zaczyna wykazywać początki dominacji stronnej – pierwsze sygnały dominacji ręki (prawo-, leworęczność).
Umiejętności nabywane przez dziecko w 13-16 miesiącu życia:
1. Samodzielnie chodzi.

2. Umie wykonać przysiad.
3. Podejmuje próby rysowania (bazgrania), nieporadnie posługuje się łyżką, pije z kubka.
4. Buduje wieżę z 2 klocków.
5. Na polecenie wskazuje przedmioty na obrazkach.
6. Posługuje się nazwami osób, przedmiotów i kilku czynności (samo tworzy wyrazy o nieuporządkowanej
budowie, składające się z powtarzanych sylab).
7. Kieruje uwagą innych.
Umiejętności nabywane przez dziecko w 17-20 miesiącu życia:
1. Wspina się.
2. Biega.
3. Podejmuje próby „grania” na instrumentach.
4. Wyraża zainteresowanie rówieśnikami.
5. Rzuca piłką.
6. Wchodzi po schodach (krokiem dostawnym).
7. Buduje wieżę z 4–5 klocków.
8. Powtarza sekwencję ruchów dorosłego.
9. Identyfikuje i różnicuje słowa i melodie piosenek.
10. Rozwija słownictwo (wypowiedzi w większości jednowyrazowe).
11. Rozumie proste zdania (polecenia i zakazy).
12. Reaguje negatywnie na rozstanie z matką/opiekunem.
13. Próbuje samodzielnie myć zęby.
Umiejętności nabywane przez dziecko w 21–24 miesiącu życia:
1. Próbuje samodzielnie się rozbierać.
2. Podskakuje.
3. Próbuje jeździć na trójkołowym rowerku.
4. Buduje wieżę z 6 klocków.
5. Odkręca pokrywki.
6. Buduje mostek z 3 klocków.
7. Umieszcza prawidłowo klocki w otworach o zróżnicowanym kształcie.
8. Umieszcza prawidłowo klocki w otworach o zróżnicowanej wielkości.
9. Dobiera części obrazka do całości.
10. Dobiera identyczne obrazki.
11. Dobiera pary zabawek.
12. Dobiera obrazek do przedmiotu.
13. Spełnia polecenia (połóż, przynieś, podaj).
14. Łączy wyrazy (pojawiają się wypowiedzi dwuwyrazowe i początki odmiany wyrazów).
15. Zaczyna wchodzić w interakcje z rówieśnikami.
16. Zaczyna pojmować odrębność własnej osoby.
Umiejętności nabywane przez dziecko w 25–30 miesiącu życia:
1. Sprawnie chodzi i biega.
2. Posługuje się łyżką i kubkiem.
3. Układa figury w konturach.
4. Składa obrazki z połówek.
5. Klasyfikuje klocki według koloru.
6. Klasyfikuje klocki według wielkości.
7. Klasyfikuje klocki według kształtu.
8. Naśladuje rysowanie linii poziomej i pionowej.
9. Powtarza melodie.
10. Słucha tekstu (krótkiego wierszyka).
11. Buduje zdania 2–3 elementowe, zaczyna odmieniać wyrazy i używać przyimków.
12. Podejmuje zabawy tematyczne.
Umiejętności nabywane przez dziecko w 31–36 miesiącu życia:
1. Pewnie trzyma przedmioty podczas chodzenia.
2. Jeździ na trójkołowym rowerku.
3. Rzuca, kopie i próbuje łapać piłkę.
4. Samodzielnie wkłada i zdejmuje niektóre części garderoby.
5. Posługuje się widelcem.
6. Buduje wieżę z 8 elementów.
7. Samodzielnie wykonuje podstawowe czynności higieniczne.
8. Klasyfikuje klocki według kształtu lub wielkości (bez względu na kolor).
9. Klasyfikuje przedmioty na obrazkach według kryterium użycia.
10. Naśladuje sekwencje.
11. Naśladuje rysowanie krzyżyka i koła.
12. Składa obrazek z trzech części.
13. Słucha tekstu (krótkiego tekstu prozą).

14. Przyswaja społeczne reguły językowe.
15. Podejmuje zabawy tematyczne z rówieśnikami.
16. Wykazuje wyraźne oznaki kształtowania się dominacji stronnej (lateralizacji).
oprac. M.S.

__________________________________________________________________________________________

ZABURZENIA ROZWOJU PSYCHORUCHOWEGO

Definicja:

Zaburzenia rozwoju psychoruchowego manifestują się zazwyczaj zmniejszoną wydolnością
psychoruchową dziecka w domu i w szkole, niemożnością podporządkowania się wymaganiom
oraz niewłaściwymi formami zachowania.

Takie niewłaściwe formy zachowania dziecka, które ujawniają się w procesie wychowawczym,
utrudniając lub uniemożliwiając jego prawidłowy przebieg, określamy mianem trudności
wychowawczych.

(H. Spionek, Zaburzenia psychoruchowego rozwoju dziecka)

Nie wszystkie odchylenia od normy traktujemy jako zaburzenia. Ponieważ tempo i rytm rozwoju
dzieci noszą cechy indywidualne, dlatego uwzględnia się szeroki margines tolerancji wobec
stwierdzanych odchyleń od ustalonych norm.

W przypadku niewielkich odchyleń od normy należy raczej mówić o różnicach indywidualnych
między dziećmi lub o reakcjach przystosowawczych, gdy powstają w sytuacjach trudnych.

H. Narutowska: „Różnice indywidualne czy zaburzenia rozwoju dziecka przedszkolnego”.

Podział ze względu na rodzaj zaburzeń rozwoju psychoruchowego dzieci:

•

Zaburzenia motoryczne,

•

Zaburzenia procesów poznawczych,

•

Zaburzenia emocjonalno - motywacyjne,

•

Zaburzenia napędu psychoruchowego.

Podział ze względu na rozległość zaburzeń rozwoju psychoruchowego dzieci:

•

Globalne (opóźnienie rozwoju, czyli zwolnienie tempa rozwoju wszystkich funkcji w tym
samym stopniu),

•

Parcjalne lub fragmentaryczne (opóźnienie rozwoju tylko niektórych funkcji, np. mowy).

Przyczyny zaburzeń rozwoju psychoruchowego:

•

Czynni biologiczne,

•

Czynniki społeczne.

H. Spionek zaznacza, że w psychologii bardzo długo toczyły się spory o to, które czynników w
większym stopniu decydują o rozwoju dziecka. Dziecko stanowi całość biologiczno – społeczną.
Im organizm jest młodszy, tym większa jest plastyczność układu nerwowego, a tym samym
większa możliwość zmian dokonujących się pod wpływem środowiska. Zatem czynników
biologicznych i społecznych nie można traktować niezależnie od siebie, lecz trzeba je ujmować w
ścisłym wzajemnym powiązaniu.

Czynniki biologiczne:

•

Czynniki bezpośrednio uszkadzające c.u.n.:

o Czynniki genetyczne,
o Działania patogennych czynników na zarodek (embriopatie) i płód (fetopatie),
o Działania patogennych czynników w okresie porodu,
o Działania patogennych czynników po urodzeniu dziecka,

•

Choroby somatyczne mające wpływ na c.u.n.

Globalne zaburzenia rozwoju psychoruchowego dziecka
Upośledzenie umysłowe:
Upośledzenie umysłowe jest to stan charakteryzujący się niższym od przeciętnego ogólnego
poziomu funkcjonowania intelektualnego i zaburzeniami w zakresie przystosowania się.
Zaburzenia w przystosowaniu przejawiają się w postaci zaburzeń w zakresie dojrzewania, uczenia
się i (lub) przystosowania społecznego. Jako istotne odchylenie od przeciętnej przyjmuje się
zgodnie z ustaleniami Światowej Organizacji Zdrowia, odchylenie większe od dwóch odchyleń
standardowych w większości stosowanych testów inteligencji, a iloraz inteligencji ma wówczas
wartość poniżej 70.

W literaturze stosowane są zamiennie także terminy takie jak: oligofrenia, niedorozwój umysłowy,
ograniczenie umysłowe, upośledzenie umysłowe, niższa sprawność umysłowa, globalna
dysfunkcja intelektualna, opóźnienie rozwoju umysłowego.

K. Kijerczyk, „Upośledzenie umysłowe”
A. M Clarke, A. D. B Clarke, „Upośledzenie umysłowe”

•

Upośledzenie umysłowe rozpoznawane od urodzenia mimo prawidłowych warunków
wychowawczych określane jest terminem "niedorozwój umysłowy".

•

Upośledzenie umysłowe powstałe po 3 roku życia, którego istotą jest "postępujące
obniżanie się zarówno ilorazu, jak i wieku inteligencji, tj. postępujące obniżanie się
poziomu funkcjonowania intelektualnego, regresja w poziomie funkcjonowania" określane
jest terminem "otępienie".

ETIOLOGIA

•

Upośledzenie umysłowe nie jest traktowane jako choroba, lecz jako skutek działania
różnych czynników patogennych. Jest to stan nieodwracalny, który ma charakter kalectwa
trwającego całe życie.

•

Uwarunkowany jest polietiologicznie, co oznacza, że w poszczególnych przypadkach
różne mogły być przyczyny zaburzeń (działały rozmaite czynniki patogenne powodujące
uszkodzenie c.u.n) i odmienna była ich patogeneza (zmiany morfologiczne, biochemiczne i
patofizjologiczne powstałe wskutek działania czynników patogennych)

Przyczyny społeczne zaburzeń:
„W ekstremalnych sytuacjach izolacji społecznej i deprywacji potrzeb psychicznych może dojść
do upośledzenia umysłowego. Zaniedbanie wychowawcze nie powoduje zazwyczaj tak
drastycznych skutków. (…) Szczególnie u małych dzieci łatwo może dojść do zahamowania
rozwoju umysłowego na tle niekorzystnych warunków środowiskowych”

Przewlekła choroba, kalectwo są powodem ograniczenia dopływu informacji i doświadczeń , które
decydują o rozwoju i mogą być przyczyną zaburzeń przejściowych lub trwałych, jednak ze
względu na duże zdolności kompensacyjne układu nerwowego dziecko może je całkowicie
skorygować.
Nawet w okresie przedszkolnym zaniedbanie wychowawcze może manifestować się w tak
drastycznej formie, że przypomina upośledzenie umysłowe (tzw. pseudodebilizm).

DIAGNOZA
Diagnoza upośledzenia umysłowego powinna być rezultatem wszechstronnego badania
prowadzonego przez zespół specjalistów: psychologa, pedagoga, logopedę i lekarzy innych
specjalności, w związku z licznymi defektami fizycznymi, współistniejącymi z upośledzeniem.
Wśród metod psychologicznych, które służą diagnozowaniu upośledzenia umysłowego, należy
wymienić szczegółowy wywiad kliniczny z rodzicami na temat dotychczasowego rozwoju
psychomotorycznego dziecka (tempa, rytmu i dynamiki) oraz warunków, w jakich on się odbywał.
Ważną rolę odgrywa również obserwacja, rozmowa z dzieckiem oraz analiza jego wytworów.

W toku badań należy ustalić, jakie możliwości uczenia się i dalszego rozwoju ma dziecko
(próba prognozy) oraz określić program wszechstronne rehabilitacji (terapia).

Do uporządkowania informacji służy „Karta rejestracji rozwoju poszczególnych funkcji”.

Klasyfikacja stopni rozwoju umysłowego

Mimo, że globalne opóźnienie rozwoju psychoruchowego określamy, jako ogólne zwolnienie
tempa rozwoju, to stopień tego opóźnienia bywa różny u różnych dzieci, a także odmienny w
zakresie poszczególnych funkcji u tego samego dziecka.
Ogólna symptomatologia niedorozwoju umysłowego:

•

W rozwoju intelektualnym nie dochodzi do wytworzenia wyższych form myślenia
pojęciowego i abstrakcyjnego. Rozwój osiąga najwyżej poziom myślenia konkretnego.

•

Mowa rozwija się ze znacznym opóźnieniem, słownik jest ubogi, długo utrzymują się
agramatyzm, występują różne rodzaje wad wymowy.

•

Opóźnienia rozwoju innych funkcji poznawczych: spostrzegania, pamięci, uwagi, mają
różny stopień głębokości. Zdarzają się dzieci o wybitnie dobrej pamięci maskującej
niedobory myślenia. Dzięki temu przyswajają sobie słownictwo, prawidłowości
gramatyczne, lecz są zdolne jedynie do reprodukcji przyswojonych treści. Zapamiętany
materiał nie służy bowiem operacjom myślowym, nie prowadzi do zrozumienia związków
przyczynowo-skutkowych do uogólniania.

•

Dojrzałość społeczna w przypadku upośledzenia w stopniu lekkim i stymulującego
oddziaływania środowiska może osiągnąć stosunkowo wysoki poziom, dzięki czemu
osobnicy w wieku dojrzałym uzyskują względną samodzielność i prawidłowo
przystosowują się społecznie.

•

Dzieci upośledzone umysłowo są bardzo zróżnicowane ze względu na rozwój sfery
emocjonalno-motywacyjnej. Cechuje je mała zdolność do kontrolowania emocji,
impulsywność, nieadekwatność siły i rodzaju reakcji do działającego bodźca. W rozwoju
emocjonalnym dochodzi do wykształcenia także uczuć o charakterze społecznym.

•

Właściwości neurodynamiczne wpływają na zachowanie dziecka: intensywność i
zmienność ich reakcji emocjonalnych (np. dzieci wybitnie pobudzone ruchowo i
emocjonalnie, skłonne do wybuchów złości, agresji oraz dzieci apatyczne, spowolniałe,
bierne), na sztywność działania (np. trudność zmiany kierunku i rodzaju czynności),
stereotypy, ruchowe i perseweracje (np. dziecko kołysze się całym ciałem uderzając głową
o ścianę). (…)

Parcjalne zaburzenia rozwoju ruchowego – procesów wykonawczych u dzieci:

Człowiek dorosły i dziecko funkcjonują w środowisku dzięki nieustannym procesom regulacji
swoich stosunków z otoczeniem. Do tych procesów należą m.in. procesy instrumentalne.
J.Reykowski zalicza do nich:
a) procesy orientacyjne
b) procesy intelektualne (tradycyjnie zwane procesami poznawczymi)
c) procesy wykonawcze (reakcje motoryczne i werbalne)
W ujęciu Reykowskiego motoryka jest ściśle powiązana z psychiką, spełnia bowiem podobne
zadanie - uczestniczy w regulacji stosunków człowieka z otoczeniem, stanowi element systemu
organizującego ludzką działalność.
Rozwój fizyczny, jako proces zmian somatycznych (anatomicznych) i funkcjonalnych
(fizjologicznych) w organizmie, stwarza podstawy do rozwoju motoryki.

Poziom rozwoju ruchowego zależy od rozwoju układu kostnego, mięśniowego, układów
związanych z przemianą materii i wydzielaniem wewnętrznym, a szczególnie od układu
nerwowego, który koordynuje działalność wszystkich układów i steruje funkcjami organizmu.

W wieku przedszkolnym najczęściej spotykane zespoły zaburzeń to:

•

niezręczność ruchowa całego ciała

•

niezręczność manualna

•

Niezręczność ruchowa całego ciała to fragmentaryczne późnienie rozwoju ruchowego,
które wyraża się brakiem precyzji ruchów, wzmożonym napięciem mięśniowym i
współruchami. Dzieci te zaczynają biegać, skakać z opóźnieniem, biegnąc nie nadążają za
innymi dziećmi.

•

Niezręczność manualna charakteryzuje się zaburzeniami koordynacji ruchowej i
wzrokowo ruchowej. Dzieci te ze względu na mała precyzję ruchów mają duże trudności z
wykonywaniem prostych zadań. Z opóźnieniem zdobywają umiejętności samoobsługi, są
mało samodzielne. Codzienne czynności wykonują wolno i niezręcznie, co powoduje, że
dorośli nie mają cierpliwości wyręczają je.
Nieprawidłowo trzymają ołówek, rysują niechętnie, nie kończąc pracy nie mogą wykazać
"zdolności rysunkowych". Ich rysunki mają uproszczoną formę i niski poziom graficzny.

Metoda badań motoryki:

•

Do oceny rozwoju ruchowego służy np. wywiad. W wywiadzie z matką niezbędne jest
ustalenie historii dotychczasowego rozwoju ruchowego dziecka: kiedy zaczęło
utrzymywać głowę w pozycji pionowej, siedzieć, stać i chodzić (tempo rozwoju). Czy
rozwój dziecka był harmonijny, czy dziecko rozwijało się równie dobrze pod względem
ruchowym jak np. pod względem umysłowym (rytm rozwoju) i czy obserwowano okresy
przyspieszenia lub zahamowania rozwoju (dynamika rozwoju).

•

Ważnych danych dostarcza obserwacja dziecka podczas codziennych zajęć dowolnych,
zabaw manipulacyjnych, konstrukcyjnych, czynności samoobsługowych.

1. Jednym z aspektów, a zarazem i czynników rozwoju ruchowego dziecka jest postępujący

proces lateralizacji , czyli inaczej przewagi jednej strony jego ruchowych czynności.
Lateralizacja, czyli stronność, funkcjonalna dominacja jednej ze stron ciała związana jest z
dominowaniem jednej z półkul mózgowych. Większość ludzi prezentuje model
lateralizacji jednorodnej prawostronnej: dominacja prawego oka (prawooczność), ręki
(praworęczność), nogi (praworożność) . U dzieci leworęcznych powstają wtórne
zaburzenia nerwicowe i motywacyjne wskutek niepotrzebnego przestawiania dziecka na
prawą rękę, niewłaściwego traktowania przez otoczenie. Zaburzeniom lateralizacji
towarzyszą często trudności w czytaniu i pisaniu.

2. Zdaniem H. Spionek dzieci leworęczne popełniają specyficzne błędy, jak:

•

statyczne odwracanie liter (mylenie liter o podobnych kształtach, lecz innym położeniu w
przestrzeni względem osi poziomej,

•

dynamiczne odwracanie liter (przestawianie, zmiana kolejności liter)

•

opuszczanie i dodawanie liter, sylab, wyrazów

•

błędne odtwarzanie liter (niedokładne odczytywanie i zapisywanie liter).

Parcjalne zaburzenia rozwoju niektórych procesów orientacyjno - poznawczych u dzieci:

1. Percepcja wzrokowa i zaburzenia jej rozwoju.

Objawy zaburzeń spostrzegania wzrokowego u dzieci w wieku przedszkolnym
omawia bardzo szczegółowo H. Nartowska:

•

Zaburzenia w spostrzeganiu wzrokowym ujawniają się w:

•

trudności wyodrębniania części w złożonej całości oraz scalania poszczególnych
części w całość,

•

trudności w dostrzeganiu różnic między przedmiotami, obrazkami i układami
przestrzennymi podobnymi, lecz nie identycznymi oraz podobieństw w układach
pozornie całkowicie różnych,

•

trudności w odwzorowywaniu graficznym i przestrzennym złożonych struktur
przede wszystkim o charakterze abstrakcyjnym (kształty geometryczne, znaki
graficzne),

•

trudności rozumienia, wnioskowania na materiale obrazkowym.

1. Metody takie, jak: obserwacja, wywiad, analiza wytworów, pozwalają

orientacyjnie określić poziom rozwoju percepcji wzrokowej.
Kolejnym źródłem informacji jest wywiad z rodzicami.

Percepcja słuchowa i zaburzenia jej rozwoju
Proces spostrzegania słuchowego uzależniony jest od sprawności funkcjonowania wszystkich
części analizatora słuchowego.
W przypadku uszkodzenia ucha jako narządu zmysłu, a zwłaszcza znajdującego się w nim
receptora oraz dróg dośrodkowych, występuje głuchota różnego stopnia, zależnie od rozmiaru i
lokalizacji uszkodzenia.
Uszkodzenie drugorzędowego pola analizatora słuchowego jest przyczyną zakłócenia czynności
analityczno - syntetycznych i w następstwie agnozji słuchowej.
Uszkodzenie pól trzeciorzędowych utrudnia rozumienie i zapamiętywanie dłuższych ciągów
wyrazów w danej serii, np. nazw tygodnia, kojarzenie bodźców wzrokowych i słuchowych, co ma
znaczenie dla nauki czytania.

Mikrozaburzenia percepcji słuchowej:

Według H. Nortowskiej zakłócenia o charakterze mikrozaburzeń percepcji słuchowej objawiają
się w wieku przedszkolnym, jako trudności:

•

w wyodrębnianiu dźwięków ze struktur złożonych (głosek i sylab ze słów, słów ze zdań),
co bywa przyczyną niezrozumienia poleceń lub treści opowiadań oraz niepowodzeń w
początkowej nauce czytania,

•

w różnicowaniu dźwięków mowy, co może powodować nieprawidłowe ich
wybrzmiewanie, utrzymywanie się agramatyzmów i błędów w czytaniu,

•

w scalaniu dźwięków w złożone struktury, co wyraźnie występuje w czytaniu,

•

w zapamiętywaniu słów, form językowych, wierszyków, słów piosenek,

•

w koncentracji uwagi na bodźcach słuchowych co bywa przyczyną znacznej męczliwości
przy dłuższym słuchaniu, a co wtórnie nasila gorsze zapamiętywanie i rozumienie mowy"
(…)
Do oceny poziomu rozwoju percepcji słuchowej stosuje się wywiad. Od rodziców
dowiadujemy się, jak przebiegał dotychczasowy rozwój mowy dziecka. Obserwacja
wypowiedzi i wymowy dziecka pozwala ujawnić agramatyzmy, "przekręcanie" wyrazów,
wady wymowy, mały zasób słów.

Zaburzenia rozwoju mowy:

L. Kaczmarek wymienia różne kategorie zaburzeń mowy:

•

Zniekształcenie treści wypowiedzi są efektem zakłóceń procesu myślenia,

•

Zniekształcenia języka: głuchoniemota - ogłuchnięcie w wieku przedszkolnym i
wcześniejszym pociąga za sobą niemotę i wymaga specjalistycznego kształcenia mowy.
Alalia (lub afazja wrodzona) to odmiana niemoty trwająca od urodzenia, jednak przy
zachowanym normalnym słuchu i prawidłowym poziomie inteligencji.
Afazja to całkowita utrata możliwości porozumiewania się słownego wskutek nabytego
uszkodzenia mózgu, a dysfazja to częściowa jej utrata. (…).
Afonia i mutyzm selektywny to bezgłos spowodowany porażeniem strun głosowych na
podłożu nerwicy.

•

Zniekształcenie substancji ma różne formy. Zniekształcenie substancji w płaszczyźnie
suprasegmentalnej to:
a) zmącenie rezonansu np. w skutek skrzywienia przegrody nosowej lub złego
funkcjonowania podniebienia miękkiego. Objawia się to jako poszum nosowy i
wymawianiem głosek nosowych jako ustnych ("m" - wymawia się jako "b")
b) jąkanie, które szczególnie często pojawia się w okresie przedszkolnym ze względu na

dużą pobudliwość dziecka, szybkie bogacenie słownika i rozwój myślenia przy małej
sprawności artykulacji. (…)
c) giełkot (in. bełkot) to niewyraźne wypowiadanie dłuższych wyrazów wskutek zbyt
szybkiego tempa mowy (…)."
Wśród metod badania mowy należy wymienić wywiad z matką, obserwacja oraz próby
eksperymentalne.

_______________________________________________________________________
MOWA U DZIECI UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO = niepełnosprawnych intelektualnie

CECHY MOWY dzieci niepełnosprawnych intelektualnie:

•

OPÓŹNIENIE ROZWOJU MOWY

•

KOD JEZYKOWY OGRANICZONY

•

WIĘKSZOŚĆ- ETAP KOMUNIKACJI NIEJĘZYKOWEJ

Widoczny w mowie:

•

BRAK MYŚLENIA ABSTRAKCYJNEGO

•

ZAKŁÓCONE PROCESY UOGÓLNIANIA, WNIOSKOWANIA

•

DOBRA PAMIĘĆ MECHANICZNA- NP. W REAKCJI NA POLECENIA + GESTY

Liczne wady wymowy:

 DYSLALIA
 DYZARTRIA
 DYZGLOSJA
 LOGONEURAZY, JĄKANIE, SCHIZOFAZJE

PRZYCZYNY ZABURZEŃ MOWY U DZIECI NIEPEŁNOSPRAWNYCH
INTELEKTUALNIE:

 NIEDOROZWÓJ OUN
 URAZY MÓZGU I PORAŻENIA OUN
 DYSFUNKCJE NARZĄDÓW MOWY
 WADY MORFOLOGICZNE NARZĄDÓW MOWY
 UPOŚLEDZENIE SŁUCHU
 ZABURZENIA HORMONALNE, EMOCJONALNE

NIEPRAWIDŁOWE ODDZIAŁYWANIA

POSTĘPOWANIE REHABILITACYJNO- LOGOPEDYCZNE

 ODDZIAŁYWANIE NA WSZYSTKIE SFERY ZWIĄZANE Z MOWĄ( RUCH+

MYŚLENIE+ MOWA= POZNANIE ŚWIATA)

 CZYNNIK REKREACYJNY+ MOBILIZACYJNY
 ŁĄCZENIE REHABILITACJI LOGOPEDYCZNEJ Z TZW. TRENINGIEM

SŁUCHOWYM

 DZIAŁANIA ZALEZNE OD WADY MOWY, KTÓRĄ MA DZIECKO-

WZBOGACANIE JĘZYKA, KOREKCJA POSZCZEGÓLNYCH DŹWIĘKÓW,
WYWOŁYWANIE GŁOSU

Dodać mapy z prezentacji!!!!
_____________________________________________

Zaburzenia, opóźnienia i zakłócenia w rozwoju, a różnice indywidualne.
Opóźnienie: rozwój dziecka nie odpowiada wiekowi życia większości jego rówieśników i
środowiska z którego pochodzi, oraz istnieje prawdopodobieństwo, że poziom ten dziecko
osiągnie dzięki intensywnej stymulacji.

Zakłócenie wskazuje, że zjawisko jest jedynie normalną odmianą rozwoju, wynikająca z
indywidualnego tempa, rytmu i dynamiki rozwoju. Przyczyną zakłócenia jest zazwyczaj jakieś
opóźnienie. Np. przyczyna zaburzenia rozwoju mowy - opóźnienie dojrzewania układu
nerwowego.
Zaburzenia rozwoju:

•

Mają bardziej trwały charakter, przy tym zależnie od rodzaju i rozległości są w większym
lub mniejszym stopniu podatne na terapię oraz oddziaływania rehabilitacyjne.

•

Najogólniej – niespełnianie zadań rozwojowych przypisanych poszczególnym okresom
rozwoju dziecka.

•

Zaburzenia mogą dotyczyć każdej sfery życia psychicznego, ujmowanej szeroko lub wąsko,
co znajduje wyraz w nazwie danego zaburzenia: bardziej ogólnej (np. zaburzenia
emocjonalne) lub szczegółowej (np. lęk separacyjny). Zaburzenia dotyczące
poszczególnych sfer psychiki są często uwarunkowane sytuacyjnie i tym samym bardziej
podatne na przeminięcie.

Przyczyny i mechanizmy kształtowania się zaburzeń:

•

Czynniki natury biologicznej jak i społecznej, ich wzajemna interakcja często utrudnia
ustalenie, co jest pierwotne, a co jest wtórne.

•

Indywidualne czynniki osobowościowe

•

Działanie jednego czynnika patogenetycznego jako wyłącznej przyczyny zaburzeń lub
choroby należy uznać za model uproszczony. Najczęściej choroby powstają na skutek
współdzialania wielu powiązanych ze sobą czynników.

Różnice indywidualne:

Przedmiot psychologii różnic indywidualnych:

•

Osobowość

•

Zdolności

•

Style funkcjonowania jednostki

•

Determinanty różnic indywidualnych

Cel badania psychologii różnic indywidualnych:

•

ustalenie pewnej skali, wspólnej dla wszystkich ludzi, na której każdy z nas sytuuje się w
innym punkcie, np. każdy z nas jest w pewnym stopniu inteligentny i tylko mierząc
poziom naszej inteligencji w odniesieniu do innych, możemy go w jakiś sposób określić.

Temperament to zespół względnie stałych, pierwotnie biologicznie zdeterminowanych cech
osobowości przejawiających się w formalnej charakterystyce zachowania, a więc jego poziomie
energetycznym i parametrach czasowych.

•

uwarunkowane biologicznie,

•

ujawniające się w wieku niemowlęcym,

•

w znacznym stopniu stałe,

•

ujawniają się w emocjach i motoryce,

•

nie określają treści zachowania, ale formę i sposób,

•

określają siłę (intensywność) i tempo reagowania.

Wpływ temperamentu na rozwój dziecka:

Cechy te mają wpływ na zachowanie się rodziców i innych osób uczestniczących w procesie
wychowywania oraz na ich stosunek do dziecka. Ignorowanie cech temperamentu wychowawczo
może powodować skutki negatywne. Ponadto te same zabiegi wychowawcze mogą mieć różne
skutki u różnych dzieci.

•

U dzieci wysoko reaktywnych wskazane jest podejście spokojne i ukierunkowane na jakieś
określone zainteresowanie. Zbyt duża ilość zainteresowań prowadzić może do
przestymulowania. U dzieci tych trudniej przebiega socjalizacja, są one podatne na
łamanie norm, potrzebna jest niska stymulacja środowiska.

•

U dzieci nisko reaktywnych wychowanie powinno przebiegać odwrotnie, poprzez
stymulowanie ich i dostarczanie bodźców do działania.

Przykładowe różnice:

•

inteligencja (dla niektórych uczenie się to nie problem, innym przychodzi z trudem,
szybkość uczenia się, sposoby strukturyzacji wiedzy, style uczenia się, koncepcja
inteligencji wielorakich),

•

status społeczno-ekonomiczny rodziny (niektórych stać na wszystko, inni zaledwie wiążą
koniec z końcem, wpływ wykształcenia rodziców, charakteru pracy, dochodów).

•

płeć (płeć mózgu, inna socjalizacja, oczekiwania prowadzą do innego traktowania),

•

pochodzenie społeczno-kulturowe, etniczne,(inne oczekiwania, np. kultura
Afroamerykanów i Amerykanów,, wartości, relacje dorosłego z dzieckiem…)

_____________________________________________________________________
Przyczyny i patomechanizmy zaburzeń rozwoju

Czteroczynnikowa koncepcja rozwoju

:

→ odziedziczone i wrodzone zadatki anatomiczno-fizjologiczne organizmu
→ własna aktywność i działalność dziecka
→ środowisko
→ wychowanie

Jako że zaburzenia rozwoju psychoruchowego dziecka uwarunkowane są polietiologicznie,
można mówić o

•

biologicznych i

•

społecznych przyczynach zaburzeń rozwoju psychoruchowego

Przyczyny biologiczne:
czynniki powodują uszkodzenie struktury i zaburzenia funkcji CUN

1. Nieprawidłowości budowy i funkcji CUN wywołane szkodliwymi czynnikami,

działającymi na tkankę nerwową bezpośrednio (np.uraz mózgu) lub pośrednio
(np.zaburzenia przemiany materii, prowadzące do uszkodzenia i zaburzeń funkcji
nerwowej).

Nieprawidłowości uwarunkowane genetycznie:
- oddziałują na komórkę rozrodczą jeszcze przed zapłodnieniem

-

wśród tych czynników wymienia się obecność w komórce rozrodczej jednego lub obojga
rodziców patologicznych genów

-

geny, które są nosicielami cech chorobowych powodują zaburzenia w rozwoju,
tzw.genopatie

Stwardnienie guzowate:

-

Uszkodzenia lub zaburzenia rozwojowe komórek rozrodczych jednego lub obojga
rodziców, tzw. gametopatie

-

Anomalie dotyczące liczby i budowy chromosomów, odpowiedzialne za nieprawidłowy
rozwój to chromosomopatie

Zespół Downa:

-

zaburzenia rozwoju życia wskutek działania w okresie prenatalnym patogennych
czynników na zarodek określane są jako embriopatie

-embriopatie wirusowe
-embriopatie bakteryjne
-embriopatie aktyniczne
-embriopatie wskutek niedożywienia
-embriopatie toksyczne
-embriopatie wskutek konfliktu serologicznego

-

niedotlenienie

-

niedożywienie płodu, tzw. dystrofia wewnątrzmaciczna

-

przykre przeżycia emocjonalne matki

Najczęstsze przyczyny uszkodzenia CUN w okresie okołoporodowym

:

•

Urazy czaszki

•

Niedotlenienie

•

przedwczesny poród

Najczęstsze przyczyny uszkodzenia CUN po urodzeniu się dziecka:

•

Urazy czaszki ze wstrząsem mózgu

•

Infekcje mózgowe

•

Czynniki toksyczne

Wpływ chorób somatycznych na CUN:

•

Zaburzenia przemiany materii (metabolizmu)

•

Niedożywienie

•

Nieprawidłowe funkcjonowanie gruczołów dokrewnych

•

Choroby przewlekłe

•

Defekty fizyczne, ruchowe i sensoryczne

•

Przyczyny społeczne:

o niekorzystne oddziaływanie środowiska społeczno-wychowawczego – nie

prowadzą do uszkodzenia układu nerwowego, a jedynie do zaburzeń o charakterze
czynnościowym

•

Środowisko rodzinne i pozarodzinne:

o Deprywacja sensoryczna (brak stymulacji) i społeczna (brak kontaktów

społecznych), niekorzystne dla rozwoju sytuacje społeczne,

•

Sytuacje trudne

•

Zagrożenie

•

Przeciążenie

•

Zakłócenie;

Normy

W prawie każdej definicji psychologii klinicznej, możemy przeczytać, iż obszar
zainteresowań tej dyscypliny stanowią zaburzenia i odchylenia od normy.
Obecnie istnieje wiele kontrowersji wokół tej tematyki. Pojawiają się argumenty przeciwne
zajmowaniu się zagadnieniami zdrowia i normalności.

Niektórzy badacze sądzą, że stan wiedzy o człowieku i jego życiu nie pozwala na podjęcie tak
trudnego i zbyt złożonego problemu, jakim jest zdrowie, w tym także zdrowie psychiczne
człowieka, rozumiane inaczej niż brak zaburzeń.

Norma: Idealny lub realny wzorzec właściwości.
Może to być wzorzec zachowania, przebiegów psychicznych i np. osobowości.
Normy mają przedmiotowe odniesienia.
Normalność: To zbiór właściwości przypisywanych osobom, grupom, społecznościom
i instytucjom, które są zgodne ze wzorcem, czyli normą.
PODZIAŁ NORM WG KONDAŠA
Wg niego problemy normy i zdrowia ogranicza się do podania znaczenia trzech rodzajów
normalności:

 STATYSTYCZNEJ
 KULTUROWEJ
 TEORETYCZNEJ

NORMA STATYSTYCZNA:

 Inaczej norma ilościowa
 Wynika z pomiaru cechy (najczęściej biologicznej, np. wzrost, ciężar ciała, lub

fizjologicznej , jak np. temperatura ciała, ciśnienie, a także psychicznej, jak uczenie się,
zapamiętywanie bezpośrednie, czas reakcji itp. liczba punktów na skalach neurotyzmu itp.)
w pewnej populacji.

 Wyniki pomiaru odzwierciedlają rozkład danej cechy

w populacji; są to najczęściej przeciętne wartości liczbowe.

 Normalność biologiczna bądź psychiczna to takie nasilenie cechy lub stanu, które mieści

się w granicach nie odbiegających od przeciętnej w danej populacji.

 W odniesieniu do cech psychicznych dodaje się też, że jest to stan ilościowy cech lub

procesów nie znajdujący się poniżej przeciętnej.

NORMA KULTUROWA:

 Inaczej społeczna
 To kulturowo ukształtowane definicje zachowania uznawanego za pożądane
 Określa, jakie zobowiązania ciążą na jednostce w związku z pełnieniem przez nią

określonych ról społecznych (np. ojca, pracownika, przyjaciela)

 Można wyróżnić dwa poziomy tej normy:

 zachowanie i styl bycia przeciętne, tzn. charakterystyczne dla wzoru zachowań

powszechnego w danej kulturze lub makrospołeczności. Normalne w tym ujęciu
jest to, co zgodne ze zwyczajami, co jest konwencjonalne; niespełnianie pewnych
naturalnych i uznanych oczekiwań związanych z kulturą nazywane jest dewiacją

 z tym rozumieniem normy społecznej wiąże się pojęcie człowieka typowego dla

danej grupy, kultury.

DRUGI POZIOM:

 Znaczny stopień dewiacji od oczekiwań społecznych grozi sankcjami społecznymi, nawet

wtedy, gdy zachowania nonkonformistyczne
nie przekraczają norm społecznych, prawnych
i moralnych.

 Za normalne uznaje się to, co jest powszechne, typowe dla danej kultury; są to zachowania

zgodne ze zwyczajami i ustaloną konwencją.

 Wypełnianie normalnych funkcji, typowych

w danej grupie, ułatwia porozumienie się
z członkami tej grupy. Jest to warunek uczestnictwa w kulturze.

 Do norm społecznych mogą należeć:

 Normy moralne (także etyka zawodowa), są one związane z rozwojem sumienia,

powodują poczucie powinności.

 Normy moralne i prawne obwarowane są sankcjami w postaci wyrzutów sumienia,

potępienia ze strony opinii społecznej i wykluczenia społecznego, czy też kar
przewidzianych w kodeksach prawnych.

 Osoba, która nie spełnia powszechnych norm społeczno- kulturowych, etycznych i

prawnych uspołecznionej kultury jest nienormalna w tym sensie, że narusza ład społeczny
i zagraża funkcjonowaniu społeczności i rozwojowi jednostek.

 Ład społeczny gwarantuje normalne funkcjonowanie.

NORMA TEORETYCZNA:

 Norma teoretyczna jest stosowana wówczas, gdy odnosi się dane jednostkowe do

uznanych teorii językowych.

 O stanie normalnym wnioskuje się, przyrównując obserwowane wskaźniki do wzorca

idealnego (norma idealna) lub realnego.

 Pojęcie normy teoretycznej można używać w odniesieniu do sfery biologicznej,

psychologicznej czy społecznej człowieka.

 Można np. stwierdzić, czy cechuje go normalny rozwój, przewidziany dla określonej fazy

życia, czy jest on osobą normalną w sensie posiadania spójnej struktury Ja i poczucia
tożsamości, czy jest normalny w tym sensie, że zaspakaja swoje potrzeby, realizuje swoje
możliwości i spełnia wymagania życiowe.

PODSUMOWANIE:
Wszystkie ujęcia normy i normalności wymagają odniesienia do:

 wzorów kultury i reguł uczestnictwa w kulturze;
 filozoficznej i psychologicznej koncepcji człowieka;
 biologicznej i psychologicznej koncepcji rozwoju człowieka.
 z tych elementów można konstruować

i rekonstruować koncepcje normalności i zdrowia.

PSYCHOMOTORYCZNY ROZWÓJ DZIECKA

OD 0 DO 12 MIESIĄCA ŻYCIA

WIEK

DZIECKA

ROZWÓJ

RUCHOWY

ROZWÓJ

PSYCHICZNY

0
miesięcy

1.W leżeniu na brzuchu :
- obraca głowę z położenia środkowego w bok
- kończyny całkowicie zgięte
- odruchowe pełzanie nóżkami
2. Przy próbie postawienia, odruchowy wyprost
nóg
3. Chód automatyczny
4. Na plecach
- ułożenie głowy na boku
- naprzemienne ruchy kończyn
5. Przy podciąganiu do siadu głowa opada w
przód
6. W pozycji siedzącej kilkakrotnie unosi głowę
i utrzymuje ją przez 1 s
7. Dłonie zamknięte, odruch chwytny rąk

1. Reaguje niechęcią na ostre
światło i głośne dźwięki

1
miesięcy

1. W leżeniu na brzuchu unosi na moment głowę
( do 3s )
2. W leżeniu na plecach głowa w linii środkowej

1. Zauważa czerwoną zabawkę
i śledzi ją wzrokiem w bok do
kąta 45 stopni

przynajmniej przez 10s
3. Mimowolnie prowadzi rękę do ust
4. Stawia opór przy próbie otwierania pięści
5. Dłonie częściej lekko otwarte

2. Wymawia samogłoski z "a"
i "e" połączone z "h"

2 miesiące

1. W leżeniu na brzuchu unosi głowę do kąta 45
stopni i utrzymuje ją przez 10s
2. Zanikanie chodu automatycznego i reakcji
podparcia
3. W siadzie nie prostuje tułowia i trzyma głowę
prosto przez 5s
4. Energicznie wymachuje nóżkami
5. Trzyma grzechotkę przez krótki czas

1. Zatrzymuje wzrok na
poruszającej się twarzy i śledzi
ją
2. Śledzi grzechotkę od
jednego oka do drugiego do
kąta 90 stopni
3. Reaguje na dźwięk dzwonka
4. Wymawia głoski gardłowe
"e-che", "ek-che", "e-rrhe"
(gaworzenie)

3 miesiące

1. W leżeniu na brzuchu unosi głowę pod kątem
45 - 90 stopni i utrzymuje przez minimum 1min
2. Podpiera się na przedramionach
3. Podnosi ręce nad głowę i obserwuje je
4. Dłonie otwarte
5. Porusza grzechotką włożoną mu do ręki
6. Przy podciąganiu do pionu lekko unosi głowę
7. W siadzie kontroluje głowę przez 0,5min
8. Postawione opiera się o podłoże nogami
ugiętymi w kolanach i biodrach, jedna noga
unosi się automatycznie
9. Wiedzie na wpół otwartą rękę do trzymanej
przed nim zabawki

1. Można wyróżnić trzy różne
dźwięki krzyku
2. Szuka wzrokiem źródła
dźwięku
3. Uśmiecha się
4. Pierwsze łańcuchy sylabowe

4 miesiące

1.W leżeniu na brzuchu trzyma łokcie przed
ramionami w pewnym podporze na
przedramionach
2. Naprzemiennie kopie nóżkami
3. Dobra kontrola głowy
4. Obraca się z brzucha na plecy
5.W leżeniu na plecach podnosi ręce do ust,
sięga do kolan
6. Siedzi podtrzymywany za dolną część
tułowia, ręce opadają do tułowia
7. W staniu opiera się na palcach z
naprzemiennym zginaniem i prostowaniem
kończyn w stawach kolanowych i skokowych
8. Pełza po okręgu
9. Wkłada zabawkę do ust
10. Zbliża niepewnie dłoń do grzechotki, bawi
się palcami

1. Grucha i śmieje się
2. Wydaje okrzyki radości
3. Głoski szczelinowe
( podobne
do "w" )

5
miesięcy

1.W leżeniu przodem buja się przód - tył i na
boki, unosi ręce z wyprostem nóg ( pływanie )
2. Podpiera się na prostych rękach i sięga po
zabawkę umieszczoną na wysokości wzroku

1. rytmiczne ciągi sylabowe
2. Szuka szeleszczącego
papieru przez zwrócenie
głowy

3. W leżeniu na plecach sięga do stóp i prowadzi
je do ust, aktywnie unosi głowę
4. Przetacza się z brzucha na plecy i odwrotnie
5. Siedzi pochylony
6. Chwyta grzechotkę całą dłonią z prostym
kciukiem, wkłada ją do buzi i przekłada z ręki
do ręki
7. W staniu opiera się na czubkach palców

3. Śmieje się głośno, gdy się
je zaczepia

6
miesięcy

1. W leżeniu na brzuchu podpiera się na
dłoniach i stopach
2. Siedzi z prostymi plecami, a mając oparcie
chwyta grzechotkę jedną ręką, początki
podparcia z przodu
3. Trzymane pionowo utrzymuje częściowo
ciężar ciała
4. W leżeniu na plecach unosi głowę i bawi się
stopami
5. Przy podciąganiu samo trzyma się za podane
palce i aktywnie się podciąga
6. Początek reakcji równoważnych
7. Sięga tylko po jedną z dwóch podanych
kostek ( drugą upuszcza )
8. Wyciąga rączki, by go wziąć na ręce

1. Lokalizuje dźwięk przez
zwrócenie głowy lub wzroku
2. Rozpoznaje obce osoby
3. Spogląda za przedmiotem,
który upadł
4. Gaworzenie : szeregowanie
rozmaitych wyraźnych sylab
ze zmianą siły dźwięku i
wysokości tonu

7
miesięcy

1. Samo podciąga się do pozycji siedzącej
2. Siedzi niepewnie, mocno balansuje z
podparciem z przodu
3. Pełza okrężnie i do tyłu
4. Obraca się w obie strony
5. Podciągane do stania stoi przez moment
trzymane za ręce, sprężynuje
6. W leżeniu na plecach bawi się swoimi
stopami
7. Chwyta palcami i prostym kciukiem
8. Sięga po każdą kostkę obiema rękami
9 Obraca zabawkę w ręce i uderza nią w stół
10 Gotowość ramion "do skoku"
11. W leżeniu na brzuchu utrzymuje rękę nad
podłożem przez minimum 3s

1. Uważnie obserwuje
czynności osób mu bliskich
2. Zdolność dostrzegania
szczegółów
3. Wymawia sylaby "la, wa, ta,
ba, ka"
4. Rozumie zabawę "moje,
moje" i "a - kuku"

8
miesięcy

1. Siedzi pewnie bez oparcia przez minimum 5s
2. Z leżenia na brzuchu próbuje siadać zginając
biodra i obracając tułów
3. Równowaga w siadzie, podpiera się z przodu i
z boku
4. Pełza na brzuchu do przodu
5. Próbuje podnieść się do stania
6. Stoi trzymane za ręce
7. Świadomie wypuszcza przedmioty
8. Chwyt pęsetowy
9. Dzwoni dzwoneczkiem

1. Odwraca głowę szukając
znanych mu osób i
przedmiotów
2. Boi się obcych
3. Próbuje naśladować
cmokanie i śpiewanie
4. Zaczyna szeptać
5. Wymawia "ma-ma", "pa-
pa", "ta-ta"
6. Patrzy na odbicie w lustrze
nie szukając z nim kontaktu

9
miesięcy

1. Potrafi przejść z siadu do leżenia na brzuchu
2. W siadzie dobra równowaga, obraca się
wokół własnej osi, podpiera się z tyłu
3. Trzymane za ręce stoi na całych podeszwach
aktywnie podnosząc nogę
4. Celowo upuszcza przedmiot
5. Dotyka palcem wskazującym szczegółów
zabawki
6. Zdejmuje z głowy czapkę

1. Robi "kosi-kosi"
2. Nasłuchuje tykania zegarka
3. Złości się gdy zabiera mu
się zabawkę
4. Rozpoznaje obce osoby
5. Zauważa kostkę w
pojemniku i sięga po nią

10
miesięcy

1. Chodzi bokiem trzymając się poręczy
2. Z leżenia na brzuchu podnosi się do siadu
3. Stabilnie siedzi w siadzie prostym
4. Dobrze siedzi na krześle
5. Kołysze się na czworakach
6. Wyjmuje mały przedmiot z dużego
7. Podaje zabawkę ale nie potrafi jej wypuścić z
ręki
8. Posuwa kostkę po stole aby ją zrzucić
9. Podnosi pokrywę plastikowego pojemnika
10. Kołysze kółko na sznurku

1. Prowadzi monologi,
naśladuje dźwięki
2. Reaguje na swoje imię i
polecenie "daj mi"
3. Zaczyna rozumieć
pochwałę

11
miesięcy

1. Raczkuje
2. Staje samodzielnie chwytając się poręczy
3. Chodzi bokiem trzymając się mebli
4. Chodzi trzymane za ręce
5. Dobra równowaga w siadzie, nawet przy
podnoszeniu jednej nogi do góry
6. Chwyta guzik zgiętym kciukiem i palcem
wskazującym - chwyt szczypcowy
7. Znajduje schowaną pod przykryciem zabawkę

8. Próbuje wyjąć kostkę z sześcianu
9. Przyciąga zabawkę za sznurek

1. Na prośbę dorosłego podaje
przedmiot
2. Pierwsze sensowne słowo
3. Kiwa głową na "nie"
4. Robi "pa-pa"
5. Wykonuje proste polecenia

12
miesięcy

1. Pełne raczkowanie
2. Chodzi trzymane za jedną rękę
3. Pierwsze samodzielne kroki z uniesionymi
rękami
4. Dobra równowaga w klęku z prostym
tułowiem
5. Wkłada mały przedmiot do dużego
6. Po nauce umie samo pić z kubeczka
7. Próby samodzielnego jedzenia łyżką

1. Wymawia trzy pierwsze
słowa dwusylabowe
2. Jeśli jest samo prowadzi
monologi sylabowe
3. Reaguje swoim głosem na
muzykę
4. Na polecenie: szuka,
znajduje i przynosi wybrane
przedmioty
5. Rozumie "zabawę w
łapanego"
6. Bawi się swoim odbiciem w
lustrze
7. Rozumie trójwymiarowość
przedmiotów, które wydają się
płaskie