MARKSITOWSKA KONCEPCJA CZŁOWIEKA

Filozofia człowieka to
I - zagadnienie istoty człowieka, jego cech i właściwości, jego natura,

jego byt, jego ciało i dusza

II - zagadnienie pozycji (miejsca) i roli człowieka w świecie
III - zagadnienie intelektu jako władzy poznawczej, specyfiki ludzkiego
poznania

IV - zagadnienie stosunku człowieka do wytworów własnych działań
V - zagadnienie pozycji samoświadomości w ludzkim bycie

oraz wiele innych zagadnień związanych z problemem sensu życia, istnienia, szczęścia,
wolności człowieka jak i jego śmierci.

Filozofowanie istniało od początku myśli człowieka, a wizerunek i kierunek

filozofowania uwarunkowany był zawsze czasem i miejscem w historii istnienia.
W zależności od kultury społecznej, bytu, świadomości filozofowanie zmierzało w różnych
kierunkach np. religijnym, kulturowym, politycznym, ekonomicznym itp.
Ciągłe filozoficzne dociekania nad człowiekiem były rozmaicie rozwiązywane, co jednak
nigdy nie doprowadziło do ostatecznej odpowiedzi na pytanie kim jest człowiek. Stąd też na
przestrzeni historii świata powstało wiele koncepcji człowieka uzależnionych od sposobu
samego rozumowania pojęcia filozofii.

Wracając do tematu marksistowskiej koncepcji człowieka należy przypomnieć czas i

miejsce powstania filozoficznego poglądu marksizmu.
Lata 1818 – 1883 Europa, Niemcy to czas i miejsce życia i twórczości filozofa, ekonomisty,
przywódcy, teoretyka rewolucyjnych ruchów robotniczych Karola Marksa.

Po wieloletniej obserwacji i badaniu zjawisk gospodarczych w Europie Marks podjął

ostrą krytykę kapitalistycznego systemu gospodarki rynkowej, dążąc do stworzenia podstaw
nowej teorii ekonomicznej.
- Co spowodowało tak silne dążenie do zmian ? Chęć zerwania z filozofią i utworzenie
nowej nauki opartej na dotychczasowych dokonaniach filozofii.
- Co kierowało Marksem ku zmianie ? Przede wszystkim względy propagandowe, a tym
samym odrzucenie wiary, ucieczka w ateizm.

Cytat :” Chcę się zemścić na tym, który panuje tam w górze” „ Z wyzwaniem

rzucam światu w twarz rękawicę i obserwuję jak opada ten karłowaty olbrzym. Jednak jego
upadek nie uciszy mojej nienawiści. Podobny Bogu będę błąkał się wśród obłoków świata i
dając moim słowom siłę działania, czuję się równy Stwórcy” „Komunizm zaczyna się od
ateizmu” „Naszym wrogiem jest Bóg. Nienawiść do Boga jest początkiem wszelkiej
mądrości”
Służąca o Marksie po jego śmierci: „On był człowiekiem bogobojnym. Kiedy był bardzo
chory modlił się sam jeden w swoim pokoju, przed zapalonymi świecami i czoło
przewiązywał opaską”

Karol Marks wraz z Fryderykiem Engelsem chcieli przedstawić swoją koncepcję

jako coś zupełnie nowego i szczerze sądzili, że zrywają ze spekulacjami dawnej filozofii
tworząc autentyczną wiedzę o rzeczywistości.
Wspominam ten fakt, gdyż jak wielu z nas, i ja sama wielokrotnie zastanawiałam się nad
sensem tej filozofii. Teraz postaram się podsumować zebrane zagadnienia na temat
poszczególnych koncepcji marksizmu.

I KONCEPCJA MATERIALISTYCZA – teoria alienacji i istoty człowieka.

Świat jest materialny – istnieje tylko materia rządząca się prawami dialektycznymi.

Istota człowieka to twórcza i uspołeczniona praca, ludzka działalność przedmiotowa

będąca powołaniem i spełnieniem człowieka, a wraz z powstaniem innych form kultury
ludzkość staje się bytem samym w sobie i dla siebie ( powszechna wspólnota).
Jak to rozumieć:

•

Działalność ludzka w ramach całego gatunku przekształcająca materialnie świat.

•

Praca, produkcja jest najważniejszą formą urzeczywistnienia ludzkiej działalności.

•

Postulat uspołecznienia pracy wynikający z dyrektyw społecznych (czyli
demokracji, równości, sprawiedliwości, wolności) odnoszących się do jednostki
(uznanie wartości człowieka). - brak uczuć

Alienacja – wyobcowanie, uczuciowa separacja jednostki w teorii Marksa to twórcza i
uspołeczniona praca będąca fundamentem stosunków międzyludzkich, odejście od
przyrody, natury i samego siebie.
Marks twierdzi: praca w kapitalistycznym porządku społeczno ekonomicznym jest
zaprzeczeniem prawdziwego ludzkiego powołania, brak uspołecznienia.
Wg Karola Marksa Alienacja to:

•

Samorealizacja przez pracę ( jedyny cel )

•

Praca nie dla zysku lecz dla określonych wartości użytkowych – w przeciwnym
razie praca jest wypaczeniem pracy prawdziwie ludzkiej

•

Uzewnętrznienie sił i zdolności tkwiących w człowieku (wykazane w człowieku a
nie w przedmiocie do sprzedania)

•

Stosunki międzyludzkie winny polegać na harmonijnej i braterskiej współpracy a
nie na konkurencji

Produkcja towarowa jest bowiem wyalienowaną formą ludzkiej pracy, gdzie człowiek nie
znajduje zaspokojenia w szerszym kontekście.
Wyalienowane społeczeństwo : Państwo - nie jest wspólnotą

Rodzina – jest tylko spółką

Stosunki międzyludzkie – to transakcje lub zwierzęce reakcje.

Dlaczego akurat tak ? (1845-1846r) Marks zakłada, że przejście przez alienację jest
nieuchronnym ludzkim losem.
Zasada uspołecznienia produkcji, jest siłą napędową historii. Ludzkość musi przejść przez
wszystkie etapy rozwoju (chociaż niektóre oddalają się od celu) bowiem przygotowuje
warunki do przyszłego zwycięstwa ( Najpierw proponował alienację, po czym jak prorok
ogłasza konieczność przeistoczenia).
Całkowity zanik alienacji możliwy jest tylko gdy, osiągnięty zostanie odpowiedni poziom
sił wytwórczych i odpowiedni poziom rozwoju świadomości, a na stąpi to dopiero wtedy,
gdy w ramach komunistycznej współpracy człowiek będzie mógł działać w sposób twórczy,
uspołeczniony. Może to nastąpić tylko poprzez czyn rewolucyjny dokonany przez
proletariat, uzyskując prawidłowy byt człowieczeństwa – występuje tu zjawisko
filozoficznej spekulacji, bowiem sama teoria alienacji jest forma fałszywej świadomości
czyli ucieczka od realnego świata w sferę spekulowanej fantazji.
Marks dokonuje autokrytyki proponowanej przez siebie alienacji, lecz nie wycofuje się z
niej, jedynie przekształca ją w inaczej pojmowane zapatrywania na problemy społeczno
ekonomiczne – powstaje nowa teoria.

II KONCEPCJA EKONOMICZNA - teoria rynku

Jest to teoria tworzona przez dojrzałego Karola Marksa. Teoria ta odrzuca alienację,

przedstawia natomiast rozwój form produkcji społecznej jako bazę a stosunki społeczne,
poglądy i idee jako nadbudowę, która jest rezultatem warunków materialnych bowiem byt
określa człowieka.
Ludzie realizując swe zamiary doprowadzili do powstania stosunków produkcji
odpowiadającym określonemu rozwojowi materialnych sił wytwórczych.
Marks wyjaśnia, społeczeństwo musi się przekształcić w formę komunistyczną przy
pomocy sił wytwórczych i praw rozwoju czyli:

•

Siły wytwórcze będące wynikiem ludzkiej działalności przybrały kształt rzeczowy –
istnieją i rozwijają się własnym rytmem.

•

Ze względu na konieczność historyczną nieuchronne są przemiany bazy
ekonomicznej i społecznej oraz nadbudowy, która jest rezultatem warunków
materialnych. (dopuszcza odmienność w związku z przemijaniem)

Marks przedstawia:

1. realizację projektu filozoficznego, w którym dąży do wyjaśnienia

•

całokształtu ludzkiego życia

•

form ludzkiej aktywności, rozpatruje

•

ekonomię, gospodarkę, stosunki prawne i polityczne a nawet

•

sposób myślenia i odczuwania (coś całkowicie odmiennego)

2. dąży do uzyskania efektu propagandowego przedstawiając formę kapitalizmu jako

nienaturalną i odwieczną natomiast komunizm jako nieuchronność historyczną.
(kapitalizm zły, komunizm idealny).

Teoria rynku to wizja człowieka poddanego sile stosunków produkcji to – ludzie nie panują
nad tym co sami stworzyli, system produkcji rządzi się swoimi prawami. Rozpatrywanie
nadprodukcji jako granic świadczących o ograniczoności charakteru kapitalistycznego
sposobu produkcji – kapitalista ma władzę nad ludźmi ale nad nim władzę ma sam kapitał i
prawa które nim rządzą.
Przykłady tez:

۰ formacja społeczna – zmiany całokształtu egzystencji
۰ produkcja duchowa – wyobrażenia, myślenie
۰ depersonalizacja – człowiek jako towar
۰ eksploratorski stosunek do przyrody i człowieka.

III TEZA – teoria walk klasowych

Karol Marks wdraża radykalnie nową propozycję uprawiania filozofii. Nowa teoria

pozbawiona jest wizji rzeczywistości społeczno-gospodarczej jako bytu przedmiotowego.
Teraz teoria walk klasowych głosi, że owa rzeczywistość ma przedmiotowy charakter i jest
wynikiem czyichś działań.
Główne twierdzenia teorii walk klasowych:

1. Rzeczywistość społeczno-ekonomiczna jako twór przedmiotowy:

•

Odrzucenie poprzednich teorii alienacji i rynku (czyli prawa
niezamierzonych skutków ludzkich działań) w zamian za tę tezę o
przedmiotowym charakterze rzeczywistości społeczno-ekonomicznej, gdzie
rynek jest pojęciem ideologicznym.

2. Walka klas jako motor i treść dziejów.

•

Strukturę społeczeństwa tworzą klasy społeczne, stany i grupy społeczne,
uciekając od przemocy między sobą wchodzą w określone, konieczne,
niezależne od ich woli stosunki produkcji, które odpowiadają określonemu
rozwojowi materialnych sił wytwórczych.

3. Teza partykularyzmu

•

Kształt budowli społecznej jest w całości określany przez walkę interesów
klasowych. Produkcja jest formą zamaskowanego panowania klasowego –
sposób realizacji partykularnych interesów. Raz rozpoczęty proces produkcji
staje się rzeczywistą potrzebą wszystkich (znika odczucie przymusu jest
narzucona potrzeba)

4. Interes jako podstawowa kategoria badawcza teorii walk klasowych

•

Interesy pojęte jako faktycznie respektowane wartości, których odniesieniem
przedmiotowym jest odpowiednie ukształtowanie całej struktury
ekonomiczno-społecznej (jeżeli grupa lub jednostka działa zgodnie z tak
rozumianymi wartościami, działa w swoim interesie).

Jak można zauważyć w przedstawionym powyżej referacie opinie i sądy o

marksistowskich koncepcjach człowieka są różne w zależności od czasu w którym są
rozpatrywane, od punktu widzenia zgodnego ze światopoglądem i intelektem
poszczególnych osób. Ile osób zainteresowanych tą filozofią, tyle różnych opinii. Jeśli
jednak przez filozofię Rozumie się wiedzę o człowieku w świecie, jeśli uzna się, że filozofia
zmierza do objaśnienia całokształtu ludzkiego życia, to marksizm okazuje się w pełnym
tego słowa znaczeniu teorią filozoficzną i w żadnym, wypadku nie wolno nam ujmować
dorobku Karola Marksa.

Bibliografia:

o Filozofia współczesna – Andrzej Miś
o Słownik socjologiczny – Krzysztof Olechnicki, Paweł Załęcki
o Encyklopedia popularna PWN
o Filozoficzne koncepcje człowieka – Ewa Starzyńska-Kościuszko
o Encyklopedia Multimedialna PWN
o Wielka Internetowa strona komunistyczna
o Wiele różnych prac publikowanych w internecie