Dynamika rozwoju przetwórstwa produktów ekologicznych

489

Anna Augustyńska-Prejsnar, Jadwiga Lechowska

Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Biologiczno-Rolniczy, Katedra Produkcji Zwierzęcej

DYNAMIKA ROZWOJU PRZETWÓRSTWA

PRODUKTÓW EKOLOGICZNYCH

1. Wprowadzenie

Ekologiczny sektor rolno-żywnościowy jest stopniowo włączany

w system globalny, czego wyrazem jest nie tylko przyjęcie w większości
krajów jednolitych zasad certyfikacji, ale także wzrost międzynarodowego
zasięgu jego sfery produkcyjnej i zarysowującej się tego typu tendencji
w sferze dystrybucji, a także upodabnianie się podstawowych cech konsu-
mentów w różnych krajach

1

.

Rozwój przemysłu rolno-spożywczego jest podstawowym warunkiem roz-

woju rolnictwa ekologicznego i wzrostu dochodu producentów. Na terenie kraju
występują korzystne warunki do rozwoju przetwórstwa produktów ekologicz-
nych i przechowalnictwa

2

.

2. Rozwój rolnictwa ekologicznego i przetwórstwa rolno-spożywczego

Rolnictwo ekologiczne jest nowym systemem produkcji, który w ostatnich

latach wykazuje dynamiczny rozwój

3

. Celem rolnictwa ekologicznego jest pro-

dukcja żywności. Żywność wytworzona w tym systemie charakteryzuje się spe-
cyficznymi cechami odróżniającymi ją od żywności z innych systemów rolni-
czych

4

. Produkowana jest w na ściśle określonych zasadach rolnictwa ekolo-

1

W. Łuczka-Bakuła, Rozwój rolnictwa ekologicznego oraz dystrybucji i konsumpcji jego

produktów, „Wieś i Rolnictwo” 2005, 2 (127), s. 172–185.

2

A. Grzelak, Współpraca rolników z przetwórstwem rolno-spożywczym w świetle wyników

badań ankietowych, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu 2006, nr 1118,
s. 274–281.

3

J. Smoluk, W. Łuczka-Bukała, Aktualna sytuacja rolnictwa ekologicznego w Unii Europej-

skiej i w Polsce, „Zagadnienia Doradztwa Rolniczego” 2004, nr 3, s. 35–45.

4

J. Szymona, Uregulowania w przetwórstwie produktów rolnictwa ekologicznego, „Centrum

Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Radomiu”, Radom 2005.

ANNA AUGUSTYŃSKA-PREJSNAR, JADWIGA LECHOWSKA

490

gicznego ujętych w postaci przepisów prawnych

5

. Odpowiedzialność za jej ja-

kość ponosi producent i jednostka kontrolująca proces produkcji, który na każ-
dym etapie musi być kontrolowany i udokumentowany

6

.

Tabela 1. Liczba producentów rolnych prowadzących produkcję metodami ekologicznymi,

przetwórni produktów rolnictwa ekologicznego i importerów produktów

rolnictwa ekologicznego z krajów trzecich w 2006 roku

Liczba

Lp.

Województwo

producentów rol-

nych ogółem

przetwórni importerów

1. dolnośląskie 482

11

0

2. kujawsko-pomorskie

174

10

1

3. lubelskie

1063

21

1

4. lubuskie

266

4

0

5.

łódzkie 213

3

0

6. małopolskie 1354

12

0

7. mazowieckie

997

26

0

8. opolskie

45

1

0

9. podkarpackie

1200

11

0

10. podlaskie

632

7

0

11. pomorskie

223

5

0

12

śląskie 115

13

0

13. świętokrzyskie 894

7

0

14. warmińsko-mazurskie 600

4

0

15. wielkopolskie

263

18

0

16. zachodnio-pomorskie

673

10

0

Razem:

9194

163

2

Źródło: Główny Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (dane na
dzień 31 grudnia 2006 roku).

W 2006 roku liczba producentów rolnych prowadzących produkcję meto-

dami okolicznymi wynosiła 9194 (tabela 1). W porównaniu do 2005 roku nastą-
pił wzrost producentów rolnych o 25%, natomiast w stosunku do 2004 roku
o 93%. Największy spadek dynamiki wzrostu liczby producentów rolnych pro-
wadzących produkcje metodami ekologicznymi (porównując wzrost w latach

5

Ustawa o rolnictwie ekologicznym z 20 kwietnia 2004 (DzU Nr 93, poz. 898/2004); Roz-

porządzenie Rady nr 2092/91/EWG z 24 czerwca 1991 r. w sprawie produkcji ekologicznej produk-
tów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków spożywczych (DzU. L 198, 22.7.1991, s.
1).

6

Szymańska J., Rolnictwo ekologiczne – system produkcji gwarantujący wysoka jakość spo-

żywczą produktów rolnych, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu 2003, nr 983,
s. 401–408.

Dynamika rozwoju przetwórstwa produktów ekologicznych

491

2004–2005 ze wzrostem w latach 2005–2006) odnotowano w województwach
pomorskim, łódzkim, wielkopolskim, mazowieckim i małopolskim.

W latach 2004–2006 w Polsce odnotowano prawie 2,5-krotny wzrost licz-

by producentów rolnych prowadzących produkcję metodami ekologicznymi
(tabela 2).

Tabela 2. Wzrost liczby producentów rolnych i przetwórni ekologicznych w poszczególnych

województwach w latach 2004–2006

Liczba producentów

rolnych ogółem

Liczba przetwórni

Lp. Województwo

2004 2005 2006

Wzrost liczby

producentów

rolnych 2004-

2005 [%]

Wzrost liczby

producentów

rolnych 2005-

2006 [%]

2005 2006

Wzrost liczby

przetwórni
2005-2006

[%]

1. dolnośląskie 197

393

482

99

23

6 11

98

2. kujawsko-

pomorskie

89 143 174

60

22

7

10

43

3. lubelskie

393 773 1063

96

38

15

21

40

4. lubuskie

66

190 266

189

40

0

4

-

5. łódzkie 71

174

213

145 22 3

3 0

6. małopolskie 697

1191

1354 71

14

7 12

71

7. mazowieckie

434 849 997

96

17

14

26

86

8.

opolskie

26 36 45

38

25

1

1

0

9. podkarpackie

430 852 1200

95

41

5

11

120

10. podlaskie

207

482

632

132

31

5

7

40

11. pomorskie

66

181

223

174

23

1

5

500

12 śląskie

47

93

115 97

24 6 13 117

13. świętokrzyskie 547 787 894

43

14

3

7

133

14. warmińsko-

mazurskie

244 432 600

77

39

2

4

200

15. wielkopolskie

70

201

263

187

31

8

18

125

16. zachodnio-

pomorskie

176 405 673

130

66

7

10

43

Razem

3760 7182 9194

91

28

90

163

81

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Głównego Inspektoratu Jakości Handlowej
Artykułów Rolno-Spożywczych

Przetwórnie ekologiczne muszą spełniać wszystkie wymagania sanitarne

i techniczne zawarte w odpowiednich przepisach dotyczących prowadzenia
przetwórstwa artykułów spożywczych

7

.

Dynamikę rozwoju przetwórstwa produktów rolnictwa ekologicznego

w Polsce w latach 2000–2006 przedstawia rycina 1. Wyraźny wzrost liczby
przetwórni obserwuje się w latach 2003–2006, co ściśle łączy się z rozwojem

7

J. Szymona, Uregulowania w przetwórstwie produktów rolnictwa ekologicznego, „Cen-

trum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Radomiu”, Radom 2005; Rozporządze-
nie Rady nr 2092/91/EWG z 24 czerwca 1991 r. w sprawie produkcji ekologicznej produktów
rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków spożywczych (DzU L 198, 22.7.1991,
s. 1).

ANNA AUGUSTYŃSKA-PREJSNAR, JADWIGA LECHOWSKA

492

liczby gospodarstw ekologicznych. W kraju dominują małe firmy przetwórcze
zaopatrujące się w małych gospodarstwach rolnych. Wykazują konkurencyjność
ze względu na unikatowy smak, świeżość oraz niższą cenę produktów w porów-
naniu z dużymi zakładami.

Zaobserwować można większą dynamikę wzrostu liczby przetwórni w la-

tach 2005–2006 (wzrost o 81%) niż w latach 2004–2005 (o 63%) (tabela 2). Naj-
bardziej dynamiczny rozwój przetwórstwa w latach 2005–2006 obserwowano w
województwie pomorskim (wzrost liczby przetwórni o 500%). W badanym okre-
sie liczba przetwórni w województwie opolskim i łódzkim utrzymywała się na
tym samym poziomie, pomimo znacznego wzrostu liczby producentów prowa-
dzących produkcję ekologiczną (tabela 2).

163

90

55

22

18

15

3

0

50

100

150

200

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

Rysunek 1. Liczba przetwórni produktów rolnictwa ekologicznego w Polsce

w latach 2000–2006

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Głównego Inspektoratu Jakości Handlowej
Artykułów Rolno-Spożywczych.

W Polsce stopniowo tworzy się rynek żywności ekologicznej i zwiększa się

grupa osób poszukujących tego typu produktów. Żywność ekologiczna na rynku
musi spełniać wszystkie przepisy dopuszczające produkty żywnościowe do ob-
rotu detalicznego oraz dodatkowo powinna być zapakowana w jednostkowe
opakowania i oznakowana. Ten dodatkowy wymóg nie musi być spełniony, jeśli
sprzedawcą jest rolnik legitymujący się aktualnym certyfikatem, na którym wy-
mienione są sprzedawane przez niego produkty żywności oraz sklep kontrolo-
wany przez jednostkę kontrolującą posiadający aktualny certyfikat.

Dynamika rozwoju przetwórstwa produktów ekologicznych

493

3. Certyfikacja przetwórstwa produktów rolnictwa ekologicznego

Przepisy krajowe dotyczące certyfikacji zakładów przetwórczych produk-

tów rolnictwa ekologicznego określa Ustawa z 20 kwietnia 2004 roku o rolnic-
twie ekologicznym (DzU Nr 93, poz. 898) oraz Rozporządzenie Rady
2092/91/EWG z 24 czerwca 1991 roku w sprawie ekologicznego otrzymywania
produktów rolnych oraz oznaczeń z tym związanych umieszczonych na produk-
tach rolnych i artykułach spożywczych (DzU L 198, 22.7.1991, s. 1 z późn. zm.).

Za przetworzony produkt ekologiczny uznaje się tylko taki, który zawiera

co najmniej 95% składników pochodzenia rolniczego, wytworzonych według
zasad rolnictwa ekologicznego. Pozostałe 5% składników pochodzenia rolnicze-
go może być nie ekologiczne, jeśli wymieniono je na liście VI, rozdz. C

8

.

W obróbce produktu ekologicznego zabrania się promieniowania jonizującego
oraz używania jakichkolwiek substancji pochodzących z organizmów modyfi-
kowanych genetycznie.

Według Rozporządzenia Rady 2092/91/EWG, produkcja ekologicznego pro-

duktu spożywczego musi podlegać kontroli upoważnionej jednostki certyfikującej.
Rozporządzenie wyklucza sprzedaż produktów ekologicznych bez potwierdzenia
nadanego przez jednostkę certyfikującą. W produkcji ekologicznej obowiązuje
zasada przetwarzania surowców tylko w stopniu niezbędnym, aby nie obniżać war-
tości biologicznej produktu i dlatego stosuje się metody tradycyjne oparte na obrób-
ce fizycznej, mechanicznej i fermentacyjnej. Prowadzi to do produkcji bezpiecznej
żywności, wzrostu zaufania konsumenta i kształtuje jego cenę.

W produkcji ekologicznych pasz i mieszanek paszowych wolno stosować

tylko materiały paszowe i dodatki do pasz wymienione w załączniku II punkty
C i D Rozporządzenia Rady 2092/91/EWG.


4. Podsumowanie

Przetwórstwo i produkcja żywności o wysokich walorach ekologicznych

mogą stać się polską specjalnością na wspólnym rynku.

Rozwój przetwórstwa produktów ekologicznych jest jednym ze sposobów

zwiększania ich zbytu, ponieważ gospodarstw posiadających certyfikaty zgod-

8

Rozporządzenie Rady nr 2092/91/EWG z 24 czerwca 1991 r. w sprawie produkcji ekolo-

gicznej produktów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków spożywczych (DzU L
198, 22.7.1991, s. 1).

ANNA AUGUSTYŃSKA-PREJSNAR, JADWIGA LECHOWSKA

494

ności z zasadami produkcji ekologicznej jest najwięcej w województwach
o charakterze rolniczym, a największy popyt na żywność ekologiczną występuje
w dużych aglomeracjach.

Współpraca rolników ekologicznych z zakładami przetwórczymi w Polsce

charakteryzuje się niewielką powszechnością. Istotną rolę powinna odegrać
promocja ekologicznej żywności w mediach, na targach rolniczych, ogrodni-
czych, nasiennych, paszowych, na wystawach i konferencjach popularno-
naukowych, która przyczyniłaby się do wzrostu wiedzy na temat właściwości
zdrowotnych i ochronnych żywności ekologicznej.

Literatura

Grzelak A., Współpraca rolników z przetwórstwem rolno-spożywczym w świetle wyników badań

ankietowych, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu 2006, nr 1118.

Łuczka-Bakuła W., Rozwój rolnictwa ekologicznego oraz dystrybucji i konsumpcji jego produk-

tów, „Wieś i Rolnictwo” 2005, 2 (127).

Rozporządzenie Rady nr 2092/91/EWG z 24 czerwca 1991 r. w sprawie produkcji ekologicznej

produktów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków spożywczych
(DzU L 198, 22.7.1991, s. 1)

Smoluk J., Łuczka-Bukała W., Aktualna sytuacja rolnictwa ekologicznego w Unii Europejskiej i w

Polsce, „Zagadnienia Doradztwa Rolniczego” 2004, nr 3.

Szymańska J., Rolnictwo ekologiczne – system produkcji gwarantujący wysoka jakość spożywczą

produktów rolnych, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu 2003, nr 983.

Szymona J., Uregulowania w przetwórstwie produktów rolnictwa ekologicznego, „Centrum Do-

radztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Radomiu”, Radom 2005.

Ustawa o rolnictwie ekologicznym z 20 kwietnia 2004 (DzU Nr 93, poz. 898/2004).

Notki o autorach

mgr inż. Anna Augustyńska-Prejsnar
Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Biologiczno-Rolniczy. Pracownik naukowo-
-dydaktyczny w Katedrze Produkcji Zwierzęcej. Zainteresowania naukowe:
dobrostan zwierząt gospodarskich, rolnictwo ekologiczne.

dr inż. Jadwiga Lechowska
Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Biologiczno-Rolniczy. Pracownik naukowo-
-dydaktyczny w Katedrze Produkcji Zwierzęcej. Zainteresowania naukowe:
hodowla i chów zwierząt gospodarskich, produkcja zwierzęca w gospodarstwach
ekologicznych.