14

ÂWIAT NAUKI LISTOPAD 2004

pano

rama

E

bola jest jednym z najbardziej Êmier-
cionoÊnych wirusów na Êwiecie: w ze-
sz∏ym roku podczas epidemii w Repu-

blice Konga spoÊród 178 zara˝onych osób
157 zmar∏o w wyniku goràczki krwotocznej.
Poniewa˝ wirus ten bardzo ∏atwo przenosi
si´ drogà kropelkowà, wraz z ospà i wàgli-
kiem zajmuje wysokie miejsce na liÊcie naj-
niebezpieczniejszych potencjalnych broni
biologicznych. Na razie nie istnieje skutecz-
ne leczenie, ale ostatnie badania wykaza∏y,
˝e nowa szczepionka zapobiega infekcjom u
ma∏p. OczywiÊcie, naukowcy nie mogà umyÊl-
nie naraziç cz∏owieka na dzia∏anie Êmiercio-
noÊnego wirusa. Tymczasem, inaczej ni˝ w
przypadku HIV, nie ma populacji ludzkich
szczególnie nara˝onych na zaka˝enie wiru-
sem Ebola. Jak wi´c lekarze mogà stwier-
dziç, czy szczepionka chroni ludzi?

To pytanie (które dotyczy równie˝ ekspe-

rymentalnych szczepionek na osp´ i wàglika)
nabra∏o nowego znaczenia 21 czerwca, gdy
prezydent George W. Bush podpisa∏ ustaw´
o projekcie Bioshield (ochronie przeciwko
bioterroryzmowi). Nowe prawo upowa˝nia
Departament Bezpieczeƒstwa USA do prze-
znaczenia w ciàgu 10 lat sumy 5.6 mld dola-
rów na zgromadzenie zapasów Êrodków
przeciwko broni biologicznej, w tym rów-
nie˝ takich, które nie zosta∏y jeszcze zatwier-
dzone przez Food and Drug Administration
(FDA) jako bezpieczne i skuteczne.

Amerykaƒski sekretarz zdrowia mo˝e te-

raz doradziç prezydentowi podanie ekspery-
mentalnych terapeutyków ˝o∏nierzom, a na-
wet ludnoÊci cywilnej, jeÊli zaistnieje „du˝e
prawdopodobieƒstwo wewn´trznego zagro-
˝enia, zwiàzanego z podwy˝szonym ryzykiem
ataku”. Chocia˝ naukowe przes∏anki, ˝e le-
ki przyniosà wi´cej po˝ytku ni˝ szkody, wcià˝
sà niezb´dne, to testy kliniczne, które przez
dziesi´ciolecia by∏y jedynym liczàcym si´ do-
wodem, nie sà ju˝ bezwzgl´dnie wymagane.

Perspektywa podania tysiàcom ludzi

szczepionki, której skutecznoÊç zosta∏a po-
twierdzona tylko na zwierz´tach, wydaje si´
ryzykowna. Ale realia rynku, jak równie˝
ÊmiercionoÊny charakter broni biologicznej,
nie pozostawiajà wyboru. Przemys∏ biotech-
nologiczny niemal zaniecha∏ badaƒ nad szcze-
pionkami przeciwko g∏ównym chorobom za-
kaênym Êwiata, takim jak malaria i gruêlica,
poniewa˝ ludzie, którzy sà najbardziej na nie
nara˝eni, najcz´Êciej i tak nie mogà sobie po-
zwoliç na drogie leki. Nie ma ju˝ w∏aÊciwie
˝adnego naturalnego rynku zbytu dla szcze-
pionek przeciwko ospie (która zosta∏a poko-
nana), wàglikowi (który jest ma∏o zaraêliwy)
czy wirusowi Ebola (którego epidemie, choç
groêne, to wyst´pujà sporadycznie).

Tak wi´c agencje federalne taki rynek zby-

tu tworzà. „Projekt Bioshield zak∏ada poczàt-
kowe zgromadzenie szczepionki przeciwko
wirusowi Ebola o wartoÊci oko∏o 90 mln do-
larów oraz d∏ugoterminowe zaopatrzenie o
wartoÊci oko∏o 260 mln dolarów” – mówi Vi-
jay B. Samant, prezes firmy Vical, podczas
sierpniowej konferencji z inwestorami. Vical
jest firmà biotechnologicznà z San Diego,
która wspólnie z holenderskà firmà Crucell
wygra∏a dochodowe kontrakty na produkcj´
genetycznie zmodyfikowanych sk∏adników
nowych szczepionek.

„Aby uzyskaç aprobat´ FDA, b´dziemy

musieli zebraç dane dotyczàce bezpieczeƒ-
stwa od 5 tys. ludzi” – mówi Gary J. Nabel,

EPIDEMIOL

OGIA

Niepewna obrona

NIEKTÓRYCH SZCZEPIONEK NIE DA SI¢ PRZETESTOWAå. W. WAYT GIBBS

Szczepionki przeciwko wàglikowi,

ospie i wirusowi Ebola wesz∏y

w faz´ badaƒ nad ich

bezpieczeƒstwem dla cz∏owieka.

Jednak testy kliniczne tego

rodzaju nie pozwalajà przewidzieç,

czy szczepienia b´dà rzeczywiÊcie

zapobiega∏y infekcjom. Dowody

na skutecznoÊç b´dà musia∏y

pochodziç po cz´Êci z badaƒ

na zwierz´tach, a po cz´Êci trzeba

je b´dzie przyjàç „na wiar´”.

W przypadku nowego leku

przeciwko infekcjom wirusem

Ebola NIH oraz holenderska firma

Crucell poda∏y szczepionk´ ma∏ej

grupie myszy i makaków.

Wszystkie zaszczepione zwierz´ta

prze˝y∏y ekspozycj´ na wysokà

dawk´ najbardziej zjadliwego

szczepu wirusa Ebola, tego

samego, który usi∏owano podobno

przerobiç na broƒ biologicznà

w ZSRR. Wszystkie

niezaszczepione zwierz´ta

kontrolne próby nie prze˝y∏y.

SZCZEPIONKI

DO KONTROLI

US ARMY

US

AMRIID Photo

DODATKOWE ÂRODKI OSTRO˚NOÂCI

podczas

pracy nad wirusem Ebola sà niezb´dne.
Surowe przepisy zezwalajà na przeprowadzanie
wszystkich eksperymentów wy∏àcznie w laboratoriach
o czwartym stopniu bezpieczeƒstwa biologicznego.
Takie laboratoria sà bardzo drogie, jest ich wi´c
na Êwiecie niewiele. Na zdj´ciu US Army Medical
Research Institute of Infectious Disease
w Fort Dedrick w stanie Maryland.

dyrektor Centrum Badaƒ
nad Szczepionkami w
National Institutes of
Health (NIH). Grupa
Nabela zaplanowa∏a im-
munizacj´ w dwóch eta-
pach: najpierw podaje
si´ szczepionk´ podsta-
wowà, zawierajàcà frag-
ment DNA wirusa, a po
jakimÊ czasie szczepion-
k´ przypominajàcà. Obie
cz´Êci zawierajà jedynie
maleƒkie fragmenty wi-
rusa Ebola, aby szcze-
pionka nie mog∏a wy-
wo∏aç infekcji. Obecnie
NIH prowadzi testy kli-
niczne bezpieczeƒstwa
fragmentów DNA wypro-
dukowanych przez Vical.
Ale ostatnie badania na
makakach pokaza∏y, ˝e
sama szczepionka przy-
pominajàca wywo∏uje
pe∏nà odpornoÊç prze-
ciwko wirusowi Ebola w
czasie krótszym ni˝ czte-

ry tygodnie. Jaap Goudsmit, g∏ówny konsultant naukowy
firmy Crucell, mówi, ˝e teraz pozostaje obserwowaç, jak
d∏ugotrwa∏a b´dzie taka ochrona.

Na to pytanie zwykle odpowiada si´, wykonujàc zakro-

jone na du˝à skal´ badania kliniczne. Ale specjalne rozpo-
rzàdzenie z 2002 roku pozwala FDA na zatwierdzenie leku
nawet mimo braku bezpoÊrednich dowodów, ˝e dzia∏a on na
cz∏owieka, je˝eli badania kliniczne na ludziach by∏yby nie-
etyczne lub trudne do wykonania. Firma farmaceutyczna
musi najpierw udowodniç, ˝e szczepionka dzia∏a na ma∏py
(lub inne zwierz´ta spokrewnione z cz∏owiekiem). Potem
naukowcy muszà ustaliç, jak uk∏ad odpornoÊciowy bada-
nych zwierzàt reaguje na optymalnà dawk´ i okreÊliç daw-
k´, która b´dzie wywo∏ywaç podobnà reakcj´ immunolo-
gicznà u cz∏owieka. Projekt Bioshield pozwala prezydentowi
odstàpiç nawet od tych z∏agodzonych regulacji, gdy „ryzy-
ko ataku jest podwy˝szone”.

Mogà minàç lata, zanim naukowcy okreÊlà optymalnà

dawk´ szczepionki przeciwko wirusowi Ebola dla ludzi.
Nie znaczy to jednak, ˝e nie zostanie ona wkrótce zakupio-
na do narodowych zapasów. Admininstracja Busha przy-
znaje, ˝e w przysz∏ym roku przewiduje zakup 75 mln da-
wek nowej szczepionki przeciwko wàglikowi, która nie
przesz∏a jeszcze nawet badaƒ nad bezpieczeƒstwem poda-
wania ludziom.

OczywiÊcie, „jeÊli u˝yjemy szczepionki do zwalczania

prawdziwego wybuchu epidemii, to losy zaszczepionych na
pewno b´dà starannie Êledzone” – mówi Nabel. Przyznaje
on jednak, ˝e „jeÊli szczepionka jest tak dobra, ˝e zapobie-
gnie infekcji, zanim wirus wywo∏a odpowiedê immunolo-
gicznà, mo˝emy nie byç w stanie powiedzieç, kto w ogóle ze-
tknà∏ si´ z wirusem, a kto nie”.

n

CAMR/A. B. DOWSETT/SCIENCE PHOTO LIBRARY

CZÑSTECZKA WIRUSA EBOLA

nale˝y do najbardziej
ÊmiercionoÊnych. We krwi mo˝e
ona namno˝yç si´ do miliarda
potomnych w ciàgu kilku dni.
Jednak nowa szczepionka
zawierajàca fragmenty DNA wirusa
zapobiega jego rozprzestrzenieniu
w organizmach myszy i ma∏p.