1
Ergonomia
dr inż. Katarzyna Jach
Katarzyna.jach@pwr.wroc.pl
www ergonomia ioz pwr wroc pl
1
www.ergonomia.ioz.pwr.wroc.pl
Konsultacje:
P2 s. 43; wtorki 9-11, czwartki 11-13
Zasady zaliczenia
z
Kolokwium (test otwarty) na ostatnim
wykładzie 21.01, drugi termin ustalony
wspólnie na przedostatnim wykładzie
z
Dodatkowo
punktowana
aktywność
na
wykładzie, realizacja zadań itp. – informacja
o zaliczeniu na przedostatnim wykładzie
z
Miniprezentacje dla chętnych
2
Ergonomia
Nazwiskiem
Ergonomji,
wziętem
od
wyrazu
greckiego ergon – praca i
nomos – prawo, zasada,
oznaczamy Naukę o Pracy
3
czyli o używaniu nadanych
człowiekowi od Stwórcy siły
i zdolności.
Wojciech Bogumił Jastrzębowski, 1857
Czasopismo „Przyroda i Przemysł”
Historia ergonomii
Narzędzia australopiteka (~2,5 mln lat temu)
Narzędzia z epoki paleolitu
4
Współczesne narzędzia
Historia ergonomii
z
Od zarania dziejów
z
Przyjaźniejsze narzędzia pracy
z
Specjalizacja zawodowa
z
Wojciech Jastrzębowski – analiza możliwości i
wydolności człowieka
5
y
Historia ergonomii
W.F. Taylor
z
zależność między wielkością
łopat, masą
ładunku,
siłą
mięśniową
robotnika
a
wydajnością pracy
z
optymalizacja powierzchni łopaty
6
z
tayloryzm
z
pierwszy system optymalizujący pracę.
z
system pracy potokowej (taśmowej)
z
Człowiek - robot wykonującego mechanicznie proste
czynności
2
Historia ergonomii
Szkoła humanistyczna - praca najbardziej
efektywna może być nieekonomiczna, jeśli
uwzględnić koszt biologiczny
z
początki psychologii pracy
h
t
k
li
j
l
h
7
z
psychomotoryka, czyli racjonalne ruchy
z
usprawnianie przyuczania do pracy
z
optymalizacja warunków pracy i środowiska
(hałas, oświetlenie)
z
Aspekty bezpieczeństwa pracy
Psychomotoryka, czyli racjonalne
ruchy (Gilbreth)
z
Cel:
racjonalizacja
sposobu pracy
a nie
8
a nie
minimalizacja
czasu
Historia ergonomii
z
II Wojna Światowa - dostosowanie technologii
wojskowych do możliwości ludzi
z
Problemy z obsługą skomplikowanych czołgów,
samolotów, łodzi podwodnych, radarów
z
Systematyczne badania w celu określenia granic
9
z
Systematyczne badania w celu określenia granic
możliwości człowieka w zakresie znoszenia
obciążeń fizycznych, psychicznych i środowiska
z
Zasady racjonalnego konstruowania urządzeń
z
Socjalistyczna walka o wydajność
Historia ergonomii
z
1949 - utworzenie Naukowego Towarzystwa
Ergonomicznego w Wielkiej Brytanii,
z
1962
-
powstanie
Międzynarodowego
Stowarzyszenia Towarzystw Ergonomicznych
10
y
y
g
y
z
1970 – pojęcie „ergonomia” w Encyklopedii
PWN
z
1977 - Polskie Towarzystwo Ergonomiczne
(PTErg)
Ergonomia
Nauka o związku pomiędzy człowiekiem i jego
środowiskiem pracy.
11
/Kenneth Frank Hywel Murrell 1949/
Ergon – praca
Nomos – prawo naturalne
Celem ergonomii jest kształtowanie warunków
pracy niezbędnych do ochrony pracownika
przed przedwczesną utratą sił biologicznych w
12
p
p
ą
ą
g
y
następstwie pracy oraz warunków do ich
regeneracji w toku pracy
/Dyrektywa UE/
3
Ergonomia
Nauka stosowana zmierzająca do optymalnego
dostosowania narzędzi, maszyn, urządzeń,
technologii,
organizacji
i
materialnego
środowiska
pracy
oraz
przedmiotów
13
środowiska
pracy
oraz
przedmiotów
powszechnego użytku do wymagań i potrzeb
fizjologicznych psychicznych i społecznych
człowieka
Definicja PTERg
Ergonomia
Dziedzina naukowa zajmująca się wyjaśnia-
niem wzajemnego oddziaływania pomiędzy
ludźmi i innymi elementami systemu oraz
profesja, w której wykorzystuje się teorie,
14
p
j ,
j
y
y
j
ę
,
zasady, dane i metody do projektowania, w
celu optymalizacji działania systemu jako
całości i dla dobra człowieka.
/
IEA - International Ergonomics Association (2000)
/
Ergonomia
Kompleksowa
nauka
empiryczna,
ukierunkowana wieloaspektowo na poznanie
układu człowiek – technika i opracowanie
zbioru twierdzeń dla uczestnictwa w praktyce
b
d
ł kó
kł d
15
obustronnego dostosowania członków układu
celem zapewnienia mu najkorzystniejszych
warunków do funkcjonowania
/Framus/
Ergonomia
z
działalność naukowa i aplikacyjna
z
zmierzająca do dostosowania:
z
maszyn
z
narzędzi
ś
16
z
materialnego środowiska
z
organizacji pracy oraz życia
z
przedmiotów powszechnego użytku
z
do możliwości i ograniczeń człowieka
Co może być ergonomiczne?
z
maszyny
z
urządzenia
z
narzędzia
17
z
pomieszczenia
z
programy komputerowe
Co może być ergonomiczne?
z
Warunki
z
Życia
z
Sportu
W
k
18
z
Wypoczynku
z
Mieszkania
z
Produkty
konsumpcyjne
-
meble,
samochody, zabawki
4
Co to znaczy że coś jest
ergonomiczne?
z
dostosowane do człowieka
z
brak negatywnych skutków
z
podoba się
19
z
najniższy koszt biologiczny
Układ człowiek - otoczenie
Człowiek
cechy
fizyczne
• budowa
anatomiczna
• wymiary ciała
• fizjologia
Otoczenie
środowisko
materialne
• mikroklimat
• oświetlenie
• hałas
20
• wytrzymałość
cechy
psychologiczne
• pamięć
• percepcja
• uwaga
obiekty techniczne
• narzędzia pracy
• środki transportu
• wyposażenie
pomocnicze
Układ człowiek – maszyna
21
Wiedza ergonomiczna
z
Człowiek
z
Fizjologia
z
Psychologia
z
Anatomia
z
Organizacja
z
Organizacja i ekonomika pracy
z
Nauka o jakości
z
Marketing
22
z
Antropometria
z
Medycyna
z
Socjologia
z
Technika
z
Projektowanie
z
Wykonanie (budowa)
z
Sterowanie
z
Materiałoznawstwo
Zalety ergonomii
23
Korzyści
z
Poprawa jakości pracy
z
Skrócenie
czasu
szkolenia
24
z
Spadek liczby wypadków
i chorób zawodowych
z
Zwiększenie wydajności
5
Koszty
z
Ekonomiczne bezpośrednie (np. braki,
obniżona wydajność)
z
Ekonomiczne pośrednie (np. fluktuacja
kadr, niszczenie środków pracy)
25
z
Straty moralne (np. wzrost bierności i
apatii, poczucie krzywdy, niskie morale)
z
Biologiczne - zdolności znoszenia przez
człowieka obciążeń organizmu (fizycznych,
psychicznych i środowiskowych)
Koszty
z
USA traci 25 mln dni roboczych rocznie
z
Francja 6 mln dni roboczych (2 mld $)
z
Szwecja: 40% absencji i ⅓ wczesnych rent
inwalidzkich
26
z
Niemcy:
dzień
absencji
wysoko
wykwalifikowanego
pracownika
kosztuje
firmę 1 000 marek (2000 rok)
z
Polska: ?
27
Dane Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi
Choroby zawodowe w Polsce w
2005 r.(3249 przypadków)
28
29
Podstawa prawna
z
Art. 15 Kodeksu Pracy: Pracodawca jest
obowiązany
zapewnić
pracownikom
bezpieczne i higieniczne warunki pracy.
z
Art 94 Kodeksu Pracy: Pracodawca jest
30
z
Art. 94 Kodeksu Pracy: Pracodawca jest
obowiązany (…) organizować pracę w sposób
zapewniający
zmniejszenie
uciążliwości
pracy, zwłaszcza pracy monotonnej i pracy
w ustalonym z góry tempie
6
Podział ergonomii
z
Mikroergonomia
z
badanie zjawisk percepcji,
z
zagadnienia antropometrii,
z
analiza systemów człowiek – obiekt
z
badanie
procesów
poznawczych
i decyzyjnych człowieka
II generacja
I generacja
31
z
interakcja człowiek - komputer
z
Makroergonomia
-
badanie
systemów złożonych. Przedmiotem
projektowania
jest
organizacja,
czyli
komponent
otoczenia
zewnętrznego (większej całości)
III generacja
Podział ergonomii
z
Ergonomia warunków pracy – otoczenie i
warunki pracy człowieka
bó
ś dk
h
32
z
Ergonomia wyrobów – środka technicznego
lub wyrobu
Ergonomia warunków pracy
z
pomiary oraz określenie dopuszczalnych
wartości czynników tworzących fizyczne,
chemiczne i biologiczne środowisko pracy
k śl i
ł
ikó
ł
i k
33
z
określenie wpływu czynników na człowieka,
(badania diagnostycznych i prognozowanie)
z
sposoby redukcji / eliminacji uciążliwości
i zagrożeń
Ergonomia wyrobów
z
dostosowanie do wymiarów i kształtów człowieka
z
funkcjonalność obiektu technicznego
z
sprawność
z
odpowiedniość formy i funkcji
z
niezawodność
z
podatność na regulację
34
z
podatność na regulację
z
łatwość naprawy i likwidowania po zużyciu
z
bezpieczeństwo i komfort użytkowania
z
eliminowanie negatywnego wpływu wyrobu na
warunki środowiska
z
estetyka kształtów i barw
Podział ergonomii
Autor: G.Coppée, 1964
z
Ergonomia korekcyjna - poprawianie tego co
jest
z
Ergonomia
koncepcyjna
-
poprawne
j kt
i
35
projektowanie
Efekty interwencji ergonomicznej
z
24% wzrost produktywności wśród pracowników
którym zmieniono stanowisko na ergonomiczne
z
badanie dr Marvina Daindoffa dla NIOSH (The National
Institute for Occupational Safety and Health)
z
20%
wzrost
produktywności
dzięki
kupieniu
36
ergonomicznych mebli
z
Amerykański Universytet Ilinois w 1990 roku
z
Spadek fluktuacji kadr z 35% do 2%
z
Firma telekomunikacyjna Regional Bell Operating Company
7
Ergonomics Cost-Benefit Case
Study Collection (fragment)
Miejsce pracy
Rodzaj interwencji
Efekt
Stanowisko biurowe Wymiana umeblowania (4000 pracowników)
Spadek absencji z 4% do 1%
(75%), wzrost efektywnego czasu
pracy z 60% do 86% (40%)
Biuro
(ubezpieczenia)
Przeprojektowanie stanowisk pracy:
regulowane krzesła, biurka, podstawy pod
klawiatury, oświetlenie
1 000 000 $ w ciągu trzech lat z
tytułu spadku kosztów
rekompensat dla pracowników
Przeprojektowanie stanowisk pracy:
Wzrost tempa z 9480 do 11300
37
Wprowadzanie
danych
Przeprojektowanie stanowisk pracy:
regulowane krzesła, biurka, podstawy pod
klawiatury, oświetlenie. Zmiana koloru ścian.
Przerwy w pracy
Wzrost tempa z 9480 do 11300
znaków/godz. Spadek wskaźnika
błędów z 0,19-4,73% do 0,18-
1,10%.
Pielęgniarka w
szpitalu
Program redukcji podnoszonych ciężarów.
Zakup urządzeń mechanicznych
ułatwiających podnoszenie.
14% redukcja strat czasu, 33%
spadek skarg personelu w ciągu
3 lat
Dystrybucja paliwa
Modyfikacja wyposażenia, trening, zmiana
systemu zarządzania
Spadek wypadków o 54% w
ciągu 2 lat, spadek straconych dni
roboczych o 94%
Efekty – produktywność a stosowanie
rozwiązań ergonomicznych
38
całkowita różnica w produktywności w ciągu dnia - 9,8%.
Efekty – produktywność a
szkolenia z ergonomii
39
całkowita różnica w produktywności w ciągu dnia - 16,8%.
Studium przypadków
40
Telefon Dreyfussa (1937)
41
Nożyczki Fiskars (1967)
42