CHOROBY WEWNĘTRZNE
WETERYNARIA W PRAKTYCE
28
www.weterynaria.elamed.pl
PAŹDZIERNIK • 10/2011
ta drażliwego nie jest poznana. W do-
stępnej literaturze opisującej przypadki
z medycyny ludzkiej największe zna-
czenie ma stres, ale również żywienie,
infekcje, zaburzenia pracy układu im-
munologicznego oraz genetyka (5, 7).
U psów największe znaczenie w po-
wstawaniu tego zespołu przypisuje się
stresowi. Ponieważ nie mamy do czy-
nienia z konkretnymi zmianami patolo-
gicznymi, rozpoznanie musi opierać się
na wykluczaniu innych zmian chorobo-
wych. Syndrom ten jest rzadko stwier-
dzany u kotów.
Opisano trzy grupy ryzyka:
1. psy, które w związku z wykonywaną
przez nie pracą są narażone na stres,
np. psy policyjne, psy przewodnicy;
2. psy małych ras silnie emocjonalnie
związane z jedną osobą;
3. nerwowe, napięte psy żyjące w stre-
sujących warunkach.
U takich zwierząt objawy żołądko-
wo-jelitowe pojawiają się z przerwa-
mi, przeplatając się z okresami remisji.
Przypuszcza się, że opisany stan wiąże
się z zaburzeniami ruchliwości, przy
których mechanizmy kontrolne jelita
funkcjonują nieprawidłowo.
Okresy nadmiernej aktywności od-
cinkowej jelita przechodzą w okresy
niedrożności jelita (2, 3, 6, 9, 11). IBS
jest często diagnozowany przed wyeli-
minowaniem innych przyczyn choroby
okrężnicy, tymczasem najważniejszą
sprawą jest wykluczenie innych powo-
dów wystąpienia biegunki wynikającej
ze zmian w jelicie grubym, gdyż w prze-
ciwnym razie termin ten mógłby być
stosowany do każdego niewystarcza-
jąco zbadanego przypadku. Zespół je-
lita drażliwego występuje u psów każ-
Przewlekłe choroby jelit u psów są du-
żym wyzwaniem dla lekarza weteryna-
rii. Schorzenia jelit grubych są częstym
problemem zwierząt towarzyszących.
Mimo, że częściej diagnozowane
są u psów, znacząco wzrasta ich odsetek
również u kotów. Obejmują one szereg
schorzeń o różnej etiologii, z których
najbardziej dominująca jest przewle-
kła zapalna choroba jelit – infl amma-
tory bowel disease (PZCJ-IBD). Coraz
częściej spotykany w praktyce lekarzy
weterynarii jest również „zespól jelita
drażliwego” – IBS w objawach zbliżo-
ny do IBD, stanowiący jednak zupełnie
inną jednostkę chorobową.
IBS
W
PRAKTYCE
Termin „zespół nadwrażliwości jelita
grubego” – IBS (irritable bowel syndro-
me) został zapożyczony z gastroentero-
logii człowieka, gdzie jest dobrze znany
i często kojarzony ze stresem lub zabu-
rzeniami natury psychologicznej. Jest
on klasyfi kowany jako zaburzenie czyn-
nościowe (psychogenne), gdyż pacjenci
zdradzają pewne objawy kliniczne przy
braku zmian chorobowych w obrębie
okrężnicy. Objawia się najczęściej prze-
wlekłą biegunką, zaparciami i/lub kur-
czami (najczęściej na terenie jelit gru-
bych). To idiopatyczna choroba jelita
grubego, w której wykluczono wszyst-
kie znane przyczyny. Chociaż schorze-
nia nie zdefi niowano jasno w medycy-
nie weterynaryjnej, wydaje się, że wiele
psów z przewlekłą biegunką jelita gru-
bego wykazuje podobny zespół cho-
robowy po wykluczeniu oddziaływa-
nia bakterii, diety, pasożytów czy też
stanów zapalnych (2, 3, 10). Dokładna
przyczyna zachorowań na zespół jeli-
dr n. wet. Monika Chrząstowska
Katedra Diagnostyki Klinicznej Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie
Abstract
Many disease of known etiology, have
been described in medical textbooks,
but we are observing an increasing
number of idiopathic alimentary system
disorders. Stress is the one of most im-
portant factor of gastrointestinal disor-
ders, which may predestinate irritable
bowel syndrome (IBS).
Key words
irritable bowel syndrome (IBS), diarrhea,
constipation stress, dogs
Streszczenie
Oprócz wielu schorzeń o znanej etiologii,
szeroko opisanych w literaturze facho-
wej, coraz więcej opisuje się przypad-
ków chorób przewodu pokarmowego
o przyczynie idiopatycznej. Do takich
czynników wywołujących zaburzenia
żołądkowo-jelitowe zaliczane są również
bodźce stresowe, które mogą być czyn-
nikiem predysponującym do powstawa-
nia zespołu jelita drażliwego.
Słowa kluczowe
zespół jelita drażliwego (ZJD), biegunka,
zaparcie, stres, psy
IRRITABLE BOWEL SYNDROME – IS IT CAUSE
OF CHRONIC AND RECURING DOG’S DIARRHEA?
Zespół jelita
drażliwego
– przyczyna przewlekłych
i nawracających biegunek psów?
CHOROBY WEWNĘTRZNE
WETERYNARIA W PRAKTYCE
29
www.weterynaria.elamed.pl
PAŹDZIERNIK • 10/2011
dej rasy. Częściej można zaobserwować
objawy u ras małych, silnie związanych
z właścicielem, a także u zwierząt pra-
cujących, np. owczarków niemieckich
(10). Objawia się biegunką spowodo-
waną zmianami w jelicie grubym, cho-
ciaż zwierzęta dotknięte tą przypadło-
ścią nie wydalają świeżej krwi, zauważa
się zwykle duże ilości śluzu (2, 3, 4, 10,
11). Biegunka jest zwykle typowa dla
jelita grubego (tab. 1, str. 30). Rzadko
mogą wystąpić wymioty oraz stan nud-
ności (3, 6). W nielicznych przypadkach
opisano biegunkę cienkojelitową i ob-
jawy ze strony całego przewodu pokar-
mowego. W niektórych przypadkach
zwierzęta mogą wykazywać bolesność
w okolicy brzucha i reagować nerwowo
przy próbie dotknięcia. Może wystąpić
przelewanie lub burczenie. Psy wielo-
krotnie przyjmują charakterystyczną
pozycję, tzw. „praying position” (pozycja
modlącego się). Okresy biegunkowe
przeplatają się z uciążliwymi zaparcia-
mi. Zazwyczaj nie odnotowuje się istot-
nych zmian badaniem biochemicznym,
hematologicznym, w analizie kału czy
endoskopii (4, 6, 10). Uzyskane wyniki
mogą wykazywać zaburzenia w gospo-
darce wodno-elektrolitowej czy zabu-
rzenia składu jakościowego i ilościowe-
go fl ory bakteryjnej. W przypadku IBS
trudno znaleźć jednoznaczną odpowiedź
w badaniach dodatkowych. Uzależnione
jest to w dużej mierze od okresu trwania
objawów. Niestety, wielu właścicieli nie
jest chętnych do wnikliwszego diagno-
zowania nawracających biegunek.
Rozpoznanie schorzenia opieramy
głównie na obszernym i dokładnym wy-
wiadzie przeprowadzonym z właścicie-
lem zwierzęcia lub też osobą opiekują-
cą się psem. Zwracamy główną uwagę
na relację właściciel – pies, warunki
pracy, zachowanie się w domu, na spa-
cerach, w trakcie badania. Istotnym
elementem jest również dieta naszego
pacjenta, gdyż jest ona jednym z istot-
niejszych sposobów późniejszego le-
czenia. Zebranie jak największej ilości
informacji o danym pacjencie i warun-
kach jego życia, a także wyeliminowanie
znanych przyczyn na podstawie bada-
nia klinicznego oraz badań laboratoryj-
nych czy badań dodatkowych pozwoli
na przygotowanie odpowiednio dobra-
nej terapii.
L
ECZENIE
Na początku leczenia podejmuje się
próbę określenia możliwego czynni-
ka stresu. W niektórych przypadkach
jest on oczywisty, np. uczestnictwo
w kursie treningowym, ale najczęściej
klinicysta musi dowiedzieć się więcej
o otoczeniu i stylu życia psa. Nadopie-
kuńczy właściciele, przejawiający nad-
miar emocji w stosunku do swoich
psów, mogą wzbudzać u nich reakcje
stresowe. W takich przypadkach nale-
ży postępować bardzo taktownie i pró-
bować delikatnie wytłumaczyć, jak eli-
minować bodziec.
Leczenie powinno zmierzać do zła-
g o d z e n i a p o s z c z e g ó l nyc h o b j a -
wów. Środki opiatowe i przeciwcho-
linergiczne wpływające na ruchliwość
np. loperamide (Immodium), w daw-
ce 0,1-0,2 mg/kg p.o. eliminują ból po-
wodowany przez skurcz jelit. Można też
podawać propantelinę – 0,25 mg/kg,
dicyklowertynę – 0,15 mg/kg maksy-
malnie co 8 godzin. Niektórzy klini-
cyści zalecają użycie chlordiazepoxi-
de (Librium) w dawce 0,2 mg/kg, gdyż
lek ten powoduje rozluźnienie obwodo-
wych mięśni gładkich oraz działa na cen-
tralny układ nerwowy. Jeżeli biegun-
ka nadal się utrzymuje, pomocne może
być podanie sulphasalazine. W lecze-
niu długoterminowym, ważne jest uzu-
pełnienie diety w błonnik. Zwykle po-
daje się 7-9% błonnika w suchej masie
CHOROBY WEWNĘTRZNE
WETERYNARIA W PRAKTYCE
30
www.weterynaria.elamed.pl
PAŹDZIERNIK • 10/2011
(1, 2, 3, 5, 9) oraz zastosowanie diety lek-
kostrawnej opierającej się na mięsie in-
dyka i/lub kurczaka. Dobrze jest uroz-
maicić posiłki w mięso ryby, dodatek
kwasów omega-3, dyni i innych warzyw,
a także orzechów. Wskazane byłoby rów-
nież suplementować leczone zwierzęta
probiotykami (4, 8, 9).
Rokowanie jest dobre. Trzeba oczy-
wiście wziąć pod uwagę nawroty i po-
winno się poinformować właściciela,
że leczenie jest zwykle długotermino-
we. U większości zwierząt jednak ob-
jawy dają się eliminować dietą i lecze-
niem farmakologicznym.
P
ODSUMOWANIE
Silne przywiązanie właścicieli do swo-
ich psów, zwiększająca się liczba zwie-
rząt pracujących, a także nieludzkie ich
traktowanie i pozostawianie w złych
warunkach powodują bardzo silne re-
akcje organizmu oraz pojawienie się ob-
jawów IBS. Diagnostyka zespołu jelita
drażliwego nie jest łatwa, jednak nie jest
niemożliwa. Dobra współpraca lekarza
z właścicielem i ustalenie odpowiedniej
terapii pozwala uzyskać kontrolę nad
nawracającymi biegunkami i zmniej-
szyć dyskomfort życia pacjenta.
Piśmiennictwo
1. Bosh G., Verbrugghe A., Hesta M., Holst
J.J., Van der Poel A.F.B., Janssens G.P.,
Hendriks W.H.: The effects of dietary type
on satiety-related hormones and voluntary
food intake in dogs.„British Journal of Nu-
trition”, 2009, 102, 318-325.
2. Leib M.S.: Treatment of chronic idiopatic
large bowel diarrhea in dogs with highly di-
gestible diet and soluble fi ber: a retrospective
review of 37 cases. „J. Vet. Intern. Med.”,
2000, 14, 27-32.
3. Simpson J.W.: Diet and large intestinal dise-
ase in dogs and cats. „American Society for
Nutritional Science”, 1998, 2717-2722.
4. Hoskins J.D.: Hematochezzia, fecal mucus,
tenesmus of ten characterize large-bowel
diarrhea. „DVM Newsmagazine”, 2004,
8, 30.
5. Tams T.R.: Irritable bowel syndrome. Cu-
rent Veterinary Therapy XI, Philadelphia,
WB Saunders Company, 1992, 1232-
1260.
6. Lecoindre P., Gaschen F.P.: Idiopathic large
bowel diarrhea in the dog. „Vet. Clin. North.
Am. Small. Anim. Pract.”, 2011, 41(2),
447-456.
7. Camilleri M.: Irritable bowel syndrome:
newer pharmacological agents acting on the
gut. „International Congress Series”,
2002, 1241, 143-148.
8. Camilleri M., Andersen A.: Current and
novel therapeutic options for irritable bowel
syndrome management. „Digestive and
Liver disease”, 2009, 41, 854-862.
9. Camilleri M., Chang L.: Challenges to the
therapeutic pipeline for irritable bowel syn-
drome end points and regulatory hurdles.
„Gastroenterology”, 2008, 135, 1877-
1891.
10. Nelson R.W., Couto C.G.: Choroby we-
wnętrzne małych zwierząt. Elsevier Urban
& Partner, Wrocław 2003.
11. Ettinger S.J., Feldman E.C.: Textbook
of Veterinary Internal Medicine. Elsevier,
Saunders 2005.
dr n. wet. Monika Chrząstowska
Katedra Diagnostyki Klinicznej
Wydział Medycyny Weterynaryjnej
UWM w Olsztynie
10-718 Olsztyn
ul. Oczapowskiego 14
Objaw
Schorzenia jelit cienkich
Schorzenia jelit grubych
KAŁ
objętość
obfi ty
w normie lub zmniejszona
śluz
rzadko obecny
często występuje
smołowate stolce
obecne
nie występują
świeża krew
nieobecna/oprócz krwotocznych stanów
ostrych
często występuje
biegunka tłuszczowa
występuje w ZUW
nie występuje
niestrawiony pokarm
może występować
nie występuje
kolor
zmienny
najczęściej koloru krwi
uformowanie
najczęściej nieuformowany
uformowany
DEFEKACJA
nagłe oddawanie
nie występuje (z wyjątkiem ostrych
i ciężkich stanów)
najczęściej występuje
bolesne parcie
nie występuje
najczęściej występuje
częstość
2-3 razy na dobę
częściej niż 2-3 razy na dobę
INNE OBJAWY
utrata masy ciała
występuje w ZUW
rzadko/ciężkie zap. okrężnicy, rozsiane
nowotwory
wymioty
występują w stanach zapalnych
(szczególnie koty)
mogą występować – 30% psów
z zapaleniem okrężnicy
wzdęcia z oddawaniem gazów
mogą występować
nie występują
fetor ex ore (po wykluczeniu schorzeń
j. ustnej)
występuje w ZUW
nie występuje
Tabela 1. Różnicowanie biegunki cienko- i grubojelitowej