FORTYFIKACJE (PL) (ŚWINOUJŚCIE) koncepcja arch

Paulo Post

KONSORCJUM PPE-MXL4 MXL4 architekci

E N G I N E E R I N G

M a ł o p o l s k a 2 3

7 0 - 5 1 5 S z c z e c i n

d o r a d c y |

| k o m u n i k a c j i

p a u l o p o s t . p l

w w w . m x l 4 . c o m

wersja elektroniczna z dnia 20.12.2004

Koncepcja turystycznego udostępnienia

zespołu zabytkowych fortyfikacji w Świnoujściu

Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna

trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

Zleceniodawca:

Urząd Miasta-Gminy Świnoujście

Wojska Polskiego 1/5

72-600 Świnoujście

Opracowanie:

mgr-inż. Rafał Tabaczek

BA Michał Borun

BSc Aleksandra Geniusz

BA Przemysław Chabros

Marta Mużyło

Marcin Królikowski

przedłożono:

20.06.2004

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

„Silne strony Świnoujścia to występowanie unikalnych zabytków (latarnia morska, fortyfikacje),

bogate walory przyrodniczo-krajobrazowe.

Do słabych stron należą uboga infrastruktura uzupełniająca: m.in. szlaki turystyczne-rowerowe i

piesze (…) Również drogi nie są w najlepszym stanie, a ilość parkingów jest niewystarczająca.

Szansą dla Świnoujścia jest możliwość pozyskiwania środków unijnych; rośnie zainteresowanie

turystyką aktywną.

Zbyt małe środki przeznaczane są na rozwój sektora turystycznego. Spada również ilość

podróży w Europie. To może stanowić poważne zagrożenie dla Regionu.”

Wybór z analizy SWOT opracowanej przez PART S.A.

Priorytet:

Rozwój oferty produktów turystyki aktywnej, ekologicznej

oraz niezbędnej infrastruktury.

Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A. „Program rozwoju produktu turystycznego oraz kreacji marki Miasta Świnoujście”

(2002)

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

Spis treści

strona

Wprowadzenie i część opisowa

1.1

Podstawa opracowania

1.2

Zakres opracowania

1.3

Pojęcia trasy i szlaku

1.4

Opis obiektów pod kątem materiału promocyjnego

Część analityczna

2.1

uwarunkowania formalne tyczenia szlaków PTTK

2.2

regionalna i lokalna sieć szlaków turystycznych

2.3

grupy docelowe tras turystycznych w Świnoujściu (PART S.A.)

2.4

potrzeba trasy turystycznej po fortyfikacjach (PART S.A.)

2.5

fortyfikacje w turystyce i krajoznawstwie

2.6

własność i plany wykorzystania obiektów ujętych w zleceniu

2.7

uwarunkowania topograficzne i dostępność komunikacyjna

2.8

bieżąca popularność turystyczna przedmiotowych obiektów

2.9

wytyczne konserwatorskie i techniczne dla ruchu turystycznego

2.10

istniejące koncepcje przebiegu trasy

Część koncepcyjna

3.1

funkcje tras i szlaków turystycznych

3.2

wytyczne przyjęte przy projektowaniu trasy i szlaków

3.3

koncepcja przebiegu szlaków

3.4

opis przebiegu trasy z podziałem na etapy prac

Część urbanistyczno-architektoniczna

4.1

szlaki

4.2

tablice informacyjne

4.3

materiały promocyjne

Część kosztorysowa

5.1

Koszty wykonania tablic informacyjnych

5.2

Koszty tyczenia trasy

5.3

Konieczne do określenia koszty towarzyszące

Wnioski końcowe

6.1

Efekty przyjęcia niniejszej koncepcji

6.2

Dalsze propozycje

6.3

Zmiany dokonane w treści i formie „Koncepcji…” po 20 czerwca 2004

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

Materiały towarzyszące

Tablice:

tablica 1

Obiekty ujęte w zleceniu

tablica 2

Istniejące propozycje przebiegu szlaku

tablica 3

Istniejące propozycje przebiegu szlaku

tablica 4

Koncepcja szlaku dwóch wojen

tablica 5

Proponowany przebieg szlaków trasy

tablica 6

Legendy grup obiektów na tablicach

tablica 7

Kosztorys wykonania trasy

Załączniki:

załącznik 1

Lista fotografii z nazwiskami ich autorów

załącznik 2

Treści tablic, do tłumaczenia

załącznik 3

Projekty tablic informacyjnych w pomniejszeniu (wzory)

Aneksy:

aneks 1

Opis i pomiar trasy - dla zespołu znakarskiego

aneks 2

Projekty tablic w skali 1:1 (wzory)

Aneksy elektroniczne:

aneks 3

Projekty graficzne wszystkich tablic - dla producenta

aneks 4

Zdjęcia obiektów i trasy

aneks 5

Mapa trasy

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

CZĘŚĆ 1: Opis przedmiotu zlecenia oraz opis obiektów objętych zleceniem

1.1

Podstawa opracowania

Podstawą niniejszego opracowania jest Umowa Nr WRM/342/11/2004 z dnia 6.04.2004, z

aneksem z dnia 10.05.2004, w której Gmina-Miasto Świnoujście zleca konsorcjum firm PPE-

MXL4 wykonanie „Koncepcji turystycznego udostępnienia zespołu zabytkowych

fortyfikacji w Świnoujściu”.

1.2

Zakres opracowania

Niniejsze opracowanie realizuje § 3 punkt 1.2 Umowy, w brzmieniu:

[Szczegółowy zakres przedmiotu zamówienia (…) obejmuje] sporządzenie „Koncepcji

urbanistyczno - architektonicznej trasy turystycznej Świnoujskiego Rejonu Umocnionego”.

Dokumentacja ma zawierać w swojej treści następujące elementy:

•

część opisową trasy;

•

pomiar i opis trasy z uwzględnieniem rodzaju dróg, którymi trasa będzie prowadzona,

określeniem ilości i rodzaju znaków i drogowskazów, które powinny znaleźć się na trasie

oraz wskazaniem miejsc ich ustawienia, oraz mapa na nośniku elektronicznym;

•

projekt tablic informacyjnych o obiektach udostępnionych do zwiedzania wraz z tekstami

informacyjnymi o obiektach;

•

opis obiektów znajdujących się na trasie pod kątem materiału promocyjnego;

•

dokumentację fotograficzną obiektów i trasy z przeznaczeniem do wykorzystania w

koncepcji i materiałach promocyjnych (ok. 50 fotografii przekazanych Zamawiającemu za

pośrednictwem nośnika elektronicznego);

•

kosztorys wykonania trasy.

Przebieg trasy winien obejmować wskazane poniżej obiekty (na potrzeby projektu definiowane

jako Świnoujski Rejon Umocniony): 1. Bateria Mars, 2. Bateria Henningen, 3. Podstawy

Radarów Wurzburg-Reise, 4. Bateria Parkowa, 5. Fort Zachodni, 6. Wieża Obserwacyjna, 7.

Laboratorium, 8. Prochownia, 9. Remiza , 10. Brama Zachodniego Kompleksu Fortecznego, 11.

Fort Anioła, 12. Bateria Forst, 13. Schron dalmierza Baterii Forst, 14. Bateria Strand, 15. Fort

Gerarda, 16. Bateria Osternothahen, 17. Wieża obserwacyjna Baterii Goeben, 18. Batalionowy

Rejon Umocniony, 19. Bateria Goeben, 20. Bateria Przytór, 21. Basen Ubotów, 22. Bateria

Mielin, 23. Schron 432 (przeciw atomowy).

W opracowaniu zastosowano zbiorcze nazwy: „Fortyfikacje Świnoujścia” i „Twierdza

Świnoujście” oraz polskojęzyczne nazwy obiektów. Poprawiono błędy w ujętych w zleceniu

nazwach obiektów. Zmienione nazwy odnoszą się jednak do przedmiotowych obiektów i w

opracowaniu zachowuje się powyższą numerację.

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

1.3

Pojęcia trasy i szlaku

Dla celów niniejszego opracowania rozróżnia się:

1.3.1

udostępnienie turystyczne - wszelkie działania zmierzające do turystycznego

użytkowania obiektu, w tym w zakresie turystyki pieszej;

1.3.1.1

udostępnienie wnętrz - element udostępnienia turystycznego, umożliwiający

turystom wejście do obiektu;

1.3.1.2

trasa turystyczna - element udostępnienia turystycznego, regulujący dotarcie do

obiektu;

1.3.1.2.1

szlak turystyczny PTTK - element trasy turystycznej, droga dotarcia do obiektów,

spełniająca kryteria "Instrukcji znakowania szlaków PTTK”;

1.3.1.2.2

tablice informacyjne - element trasy turystycznej, informujący o obiektach i

sygnalizujący ich przynależność do trasy;

1.3.1.2.3

materiał promocyjny - element trasy turystycznej, zawierający słowne i wizualne

informacje o obiektach, dostępny turystom m.in. w formie przewodników, broszur,

stron internetowych.

Niniejsze opracowanie traktuje o elementach trasy turystycznej: tablicach informacyjnych,

materiałach promocyjnych oraz szlaku turystycznym PTTK.

Tyczeniu tras i szlaków turystycznych towarzyszyć musi bezwzględnie zabezpieczenie

wnętrz obiektów. Stosowne zapisy zawiera „Koncepcja rewaloryzacji Fortyfikacji Świnoujścia”,

która łącznie z niniejszym opracowaniem stanowi „Koncepcję udostępnienia turystycznego

zespołu zabytkowych fortyfikacji w Świnoujściu”

1.4

Spis obiektów z ich opisem pod kątem materiału promocyjnego

Początki świnoujskich fortyfikacji sięgają końca IX w. Z tego okresu pochodzą pierwsze

wzmianki o grodzie Wolinian na tym terenie. Wówczas już dorzecze Odry było ważnym punktem

na mapie Europy. Przez wieki Świnoujście z osady rybackiej zamieniło się w duży port morski.

Tu swoje grody budowali Gryfici; usypywali szańce artyleryjskie nad Świną Szwedzi, władający

tą częścią Pomorza od 1630 r. Jednak największych przeobrażeń Świnoujście doświadczyło za

panowania Prus, kiedy zmieniło się z portu w prawdziwą twierdzę morską. W roku 1863

fortyfikacje świnoujskie zostały ogłoszone twierdzą trzeciej klasy, a w roku 1872 - drugiej klasy.

Twierdza Świnoujście obejmuje obiekty budowane po obu stronach rzeki Świny od lat 40. XIX w.

(1837).

Twierdza Świnoujście wybudowana została zgodnie z zaleceniami Królewskiego Departamentu

Wojny (Königliches Allgemeine Kriegs-Departement). W skład twierdzy weszły cztery dzieła

obronne oznaczone numerami I-IV, po dwa na każdym brzegu rzeki, wraz z bateriami

artyleryjskimi Ostbatterie i Westbatterie, oraz obiekty obecnie nieistniejące: samodzielne szańce

Ahlbeck i Peenemünde, oraz lunety Lunette I i II (okolice dzisiejszej stacji benzynowej na

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

Warszowie). W latach 1837-63 przygotowano teren i zbudowano twierdzę w jej pierwszym

kształcie. Na lata 1863-73 przypada pierwsza modernizacja fortów, polegająca na przebudowie

obiektów i wprowadzeniu nowych rozwiązań technicznych. W latach 1873-83, gdy wymieniono

wyposażenie gdańskiej twierdzy na nowe, stare trafiło do twierdzy szczecińskiej i świnoujskiej.

Wówczas to przebudowano fortyfikacje Twierdzy Świnoujście do stanu znanego nam obecnie.

Szczególnego znaczenia nabrała po roku 1875, kiedy rozwiązano Twierdzę Szczecin. Odtąd

Świnoujście broniło dostępu od morza do stolicy prowincji Pomorze.

Przed I Wojną Światową zlikwidowano szańce Ahlbeck i Peenemünde oraz Lunette I i II oraz

dokonano kolejnej modernizacji fortów. Stworzono nowoczesny system obrony wybrzeża,

budując nowe baterie dział, również ułożone symetrycznie po obu stronach Świny.

Po ustaleniach Traktatu Wersalskiego specjalne komisje alianckie przeprowadziły inspekcje

wszystkich twierdz niemieckich. Inspekcję umocnień świnoujskich zakończono w 1927 r. Dlatego

w przygotowaniach do II wojny światowej, Twierdza Świnoujście pełniła rolę podrzędną w

niemieckich wojskowych planach i strategiach, jako zbadana szczegółowo przez wroga.

Lokalizacja Świnoujścia była względnie pewna, dlatego nie przewidziano ochrony od strony lądu.

Uznano za wystarczającą ochronę artyleryjską od morza i ochronę powietrzną miasta i portu

przez baterie przeciwlotnicze.

Baterie przeciwlotnicze budowano według zorganizowanego na szeroką skalę planu. Wokół

Świnoujścia zaplanowano ich 18. Nie wszystkie jednak wybudowano. Priorytetowym

przedsięwzięciem w tym czasie była budowa nowoczesnej baterii nabrzeżnej, baterii Göbena. W

działaniach wojennych bateria ta jednak nie była wykorzystywana, ponieważ do 1944 roku nie

zaistniała taka potrzeba. Wcześniej jednak, w roku 1942, jej działa przewieziono na Wał

Atlantycki.

Podczas II wojny długo nie przewidywano obrony Świnoujścia przed siłami lądowymi. Dopiero

pod koniec wojny Niemcy odkryli na nowo stare twierdze na wschodzie i uzbroili je w miarę

możliwości dla potrzeb ostatecznej walki. Świnoujście nie stanowiło żadnej przeszkody w

zdobyciu Berlina przez Armię Sowiecką.

Należy pamiętać, że równolegle z twierdzą, rozwijało się miasto, jako port handlowo-rybacki i

kurort wczasowy. Proporcje w wysiłkach budowniczych narzucały jedynie burzliwe dzieje historii.

Obiekty, które warto zobaczyć [tablica 1] (podzielone na 4 grupy chronologiczne):

- obiekty wybudowane do 1900 roku,

- obiekty wybudowane pomiędzy 1900 a 1918 rokiem,

III

- obiekty wzniesione przed II wojną światową i w jej trakcie (1930-45),

- obiekty zbudowane po roku 1945.

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

TABLICA

1.4 PRZEDMIOTOWE OBIEKTY

(ORAZ PIESZY SZLAK CZERWO NY)

1.4.1

Bateria Mars

W tym miejscu, na wydmach wybudowana została w latach 1908-1910 bateria, przeznaczona do

niszczenia celów nawodnych. Grupa obiektów II.

Bateria współpracowała z baterią Parkową. Symetrycznie, po drugiej stronie Świny, na wyspie

Wolin działała podobna bateria wspomagająca baterię Leśną. Po przebudowie w latach 1936-

1937 stała się baterią zaporową. Uzbrojona w 4 działa kalibru 105mm.

Tuż przy pasie granicznym są zachowane ruiny schronu centrali artyleryjskiej, oraz resztki

polowych stanowisk. Obecnie obiekt nie jest dostępny dla zwiedzających.

1.4.2

Bateria Henningen

Bateria nabrzeżna wybudowana w latach 1943-44 w pasie wydm wyspy Uznam. Jej głównym

zadaniem było niszczenie celów nawodnych i ochrona wejścia do portu. Grupa obiektów III.

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

W jej skład wchodziły: 4 samodzielne stanowiska dział 150mm wraz z pomieszczeniami

technicznymi pod ziemią, schron i stanowiska dalmierza optycznego, schron agregatu

prądotwórczego i schron amunicyjny maskowany ziemią. W pobliżu jest zachowana podstawa

pod stację radiolokacyjną, najprawdopodobniej doświadczalną typu „Mannheim”, o zasięgu do

80 km. Obecnie obiekt jest dostępny dla zwiedzających.

1.4.3

Podstawy radarów WÜRZBURG - Olbrzym

II wojna światowa to rozwój niemieckich radarów, które służyły do wczesnego ostrzegania,

wyznaczania azymutów ostrzału i nawigacji. W Świnoujściu zastosowano trzy grupy radarów:

obiekty radiolokacyjne o zróżnicowanym charakterze rozwiązań (zespół radarów na Forcie Anioła

i Zachodnim, wieża radiolokacyjna przy baterii Warszów), obiekty mobilne (przeznaczone do

celów artyleryjskich, umieszczone na samochodach), obiekty trwałe – z żelbetowymi

podstawami fundamentowymi.

Radary Würzburg typu olbrzym., o eliptycznej antenie o średnicy ok. 7,5m to ówczesny szczyt

myśli technicznej. Wprowadzone zostały do użytku w 1942 roku. W Świnoujściu

najprawdopodobniej prowadzono doświadczenia nad użyciem ich w ogólniejszym systemie

ostrzegania i naprowadzania. Już betonowe fundamenty zachowane w Świnoujściu dają

wyobrażenie o kolosalnych rozmiarach tych radarów. Obecnie obiekty są dostępne dla

zwiedzających.

1.4.4

Bateria Parkowa (Plantagenbatterie)

Bateria nabrzeżna wybudowana w latach 1908-1911 na terenie parku zdrojowego. Jej głównym

zadaniem była ochrona portu i garnizonu. Grupa obiektów II.

Oparta na układzie symetrycznym (oś symetrii stanowi nurt Świny), bliźniaczym rozwiązaniem

na wyspie Wolin jest bateria Leśna. Od zachodu baterię Parkową wzmacniała bateria

pomocnicza (obiekt 1). Baterię parkową uzbrojono pierwotnie w 6 dział kalibru 210mm.

Przebudowana została w latach 1932-1933 i była wykorzystywana podczas II Wojny Światowej,

gdy 4 moździerze zastąpiono działami nadbrzeżnymi 203mm.

Do dziś zachowały się: stanowisko obserwacyjno-pomiarowe oraz stanowiska koszarowo-

wartownicze. Obiekt jest dostępny dla zwiedzających. Bateria znana pod popularną nazwą „7

bunkrów”.

1.4.5

Bateria Zachodnia (Batterie A, Westbatterie, Werk IV)

Bateria Zachodnia znajduje się w malowniczym sąsiedztwie portu, plaży i parku zdrojowego. W

latach 1848-1880 wzniesiono tu dzieło obronne, będące lunetą z dwoma stanowiskami

artyleryjskimi i śródszańcem w postaci czworobocznej, ceglanej reduty. Budowla, będąca w

pierwotnym planie wydłużonym trapezem, była wielokrotnie modernizowana w latach

późniejszych. Grupa obiektów I.

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

Obiekt ten był jednym z czterech podstawowych dzieł obronnych składających się na Twierdzę

Morską Świnoujście. Pozostałe wchodzące w jej skład obiekty to: nieistniejący już dzisiaj Fort I

(„Twierdza Portowa”, Werk I), Fort Wschodni/Bateria II (Werk II) oraz Fort Anioła (Werk III).

Pierwotnie, w XIX wieku, fort ten był otoczony wałem i fosą, miał 7 stanowisk ogniowych dla

armat. Zmodernizowany w latach 80. XIX w., stał się ciężką baterią nadbrzeżną (ze względu na

usunięcie stanowisk piechoty z wałów). Wprowadzono nowe trawersy na wale i betonowe

wzmocnienie ceglanych sklepień.

Do 1905 roku baterię poddano kolejnym modernizacjom i uzbrojono w cztery działa210 mm. W

latach 1937-38 r. dobudowano szkolne stanowisko - wieżę dowódczo-sztabową z dalmierzem

optycznym. Przed II wojną światową dobudowano 5 żelbetowych stanowisk dla armat i

moździerzy. Obiekt posiada bogate zaplecze funkcjonalne w postaci bloków magazynowo-

koszarowych pod półbateriami. Po wojnie, do 1962 roku bateria zajmowana była przez wojska

rosyjskie. Obecnie obiekt jest udostępniony do zwiedzania.

1.4.6

Wieża Obserwacyjna

Wybudowana w połowie XIX w. Jako swoją podwalinę wykorzystała stary szaniec (widoczny już

na mapach z 1806 r.) Początkowo obiekt wzniesiony był jako konstrukcja drewniana

czworoboczna, a później dopiero okrągła ceglana. Grupa obiektów I.

Wieża znajduje na terenie Zachodniego Kompleksu Fortecznego. Razem z kompleksem

pobliskich zabudowań i Basenem Jachtowym tworzyła tzw. Lootsen Haven (przystań pilotów).

Od samego początku stanowiła niezbędny element naprowadzający, który służył do nawigacji

wodnej prowadzonej nurtem Świny. Obecnie obiekt wykorzystywany przez Marynarkę Wojenną

RP, nieudostępniony do zwiedzania.

1.4.7

Laboratorium

Wybudowane w drugiej połowie XIX w. (najprawdopodobniej w latach 70). Grupa obiektów I.

Była to prawdopodobnie montownia nabojów w zewnętrznym kompleksie pomocniczym przy

zachodnim forcie artyleryjskim. Zachowała się do dzisiaj suwnica szynowa w poprzek kazamat.

Obiekt nie jest udostępniony do zwiedzania.

1.4.8

Prochownia

Wybudowana w połowie XIX w. Jej wnętrza i część wyposażenia zachowane są w dobrym stanie

technicznym. Grupa obiektów I.

Obiekt nie jest udostępniony do zwiedzania.

1.4.9

Remiza Artyleryjska

Wybudowana około 1873 r. Znajduje się w pobliżu Bramy Parkowej. Pierwotnie wykorzystywana

do przechowywania uzbrojenia artylerii. Grupa obiektów I.

Obiekt nie jest udostępniony do zwiedzania.

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

1.4.10

Brama Zachodniego Zespołu Fortecznego

Wybudowana około 1877 r. Grupa obiektów I.

Wjazd do każdego fortu prowadził przez mosty wkomponowane w bramy, które posiadały

specjalne przewężenia oraz system dźwigni, podnoszących zwodzone partie przeprawy. Forty po

stronie wschodniej miały po dwie takie bramy z mostami, Zachodni Zespół forteczny posiadał

trzy, z których dwie prowadziły bezpośrednio do Fortu Anioła i Baterii Zachodniej. Trzecia,

nazwana Bramą Parkową stanowiła jedyne lądowe połączenie miasta z terenem Zespołu i

Basenem Jachtowym.

Bramę umieszczono w wale fortecznym i połączono z wysokim ceglanym murem (murem

Carnota), poprowadzonym w fosie zachodniej. Obecnie Brama Parkowa, mimo zniszczeń,

posiada zachowane jeszcze bloczki do lin mostowych, a po obu stronach jest 6 strzelnic

skierowanych na przyległe odcinki zasypanej fosy.

1.4.11

Fort Anioła (Werk III, Engelsburg)

Fort wieżowy z otaczającym wałem, wybudowany na planie regularnego pięcioboku. Powstał w

latach 1855-58. Grupa obiektów I.

Pełnił funkcje bojowo-obserwacyjne. Fort Anioła (Engelburg), nazwany tak, gdyż przypominał

kształtem Zamek św. Anioła w Rzymie (dawne Mauzoleum Hadriana).

Stanowi przykład typowego, nowopruskiego fortu wieżowego, o którego realizacji i formie

zadecydował brak bezpośredniego zagrożenia regularnym szturmem. Pilnował zaplecza Twierdzy

Świnoujskiej, portu i nurtu Świny, pozostając w łączności z prawobrzeżnym Fortem I („Twierdzą

Portową”).

Otoczony wałem i fosą – obecnie częściowo zniszczonymi; po środku usytuowany jest

monumentalny śródszaniec - 3-kondygnacyjna wieża na planie koła, z 24 strzelnicami dla dział.

(na parterze także dla armat). Na ostatniej kondygnacji nad tarasem artyleryjskim kawaliera

obserwacyjna. W skład obiektu wchodziły jeszcze elektrownia, kotłownia i schrony amunicyjne.

Brama wjazdowa, pierwotnie z mostem zwodzonym, z ozdobnymi neogotyckimi wieżyczkami,

przy której usytuowano wartownie. W latach 1939-45 na Forcie Anioła zainstalowano urządzenia

radiolokacyjne, najprawdopodobniej radary typu Freya, których elementy zachowane są do dziś.

Do dziś zachował się także komplet oryginalnych pancernych drzwi i okiennic, pochodzących

prawdopodobnie z okresu modernizacji z początku wieku oraz liczne detale infrastruktury,

związane z adaptacją na stację radarową.

Obecnie obiekt jest udostępniony do zwiedzania.

1.4.12

Bateria Leśna (Forstbatterie)

Bateria nabrzeżna wybudowana w latach 1908-1910 na terenie lasu nadmorskiego, w

prawobrzeżnej części Świnoujścia. Jej głównym zadaniem była ochrona portu i garnizonu. Grupa

obiektów II.

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

Oparta na układzie symetrycznym (oś symetrii stanowi nurt Świny), bliźniaczym rozwiązaniem

na wyspie Uznam jest bateria Parkowa. Baterię Leśną wzmacniała od wschodu bateria

pomocnicza. W skład kompleksu baterii Leśnej wchodziły: 3 schrony amunicyjne, 6 stanowisk

dla moździerzy nabrzeżnych kalibru 210mm, 6 schronów koszarowych i schron centrali

artyleryjskiej.

Obiekt unikatowy, jako że nie został przebudowany w późniejszym czasie. Nie był

wykorzystywany podczas II Wojny Światowej. W dobrym stanie zachowane są schrony i

umocnienia, jak również ziemne elementy fortyfikacji (wały ochronne, rampy i transzeje dla

piechoty). Obecnie obiekt jest dostępny dla zwiedzających.

1.4.13

Schron dalmierza Baterii Leśnej

Wybudowany w 1909 roku. Podstawową funkcją obiektu było kierowanie ogniem baterii. Grupa

obiektów II.

Znajduje się w odległości ok. 300m przed obiektami Baterii Leśnej (w pobliżu dzisiejszej

wywrotnicy wagonów portu handlowego). Bunkier zbudowany jako żelbetonowy monolit w

kształcie podkowy. Wejście znajduje się po stronie południowej, było zabezpieczone drzwiami

pancernymi. Wnętrze bunkra składało się z pomieszczenia obsługi dalmierza głównego, niszy do

celownika z kopułą pancerną oraz z 4 komór dla telefonistów.

Obecnie obiekt jest dostępny do zwiedzania.

1.4.14

Bateria Brzegowa (Strandbatterie-Yorck)

Bateria nabrzeżna wybudowana 100m od Fortu Wschodniego. Powstała w latach 1909-1910.

Grupa obiektów II.

Baterię zwano „Yorck” od nazwiska modernizatora armii pruskiej z czasów wojen napoleońskich,

hrabiego Jana Ludwika Yorck von Wartenburga.

Głównym zadaniem baterii była ochrona portu i garnizonu. Składała się z dwóch bloków:

schronu dwukondygnacyjnego (dolna kondygnacja pełniła funkcje koszarowo- magazynowe,

górna – bojowe) oraz schronu dalmierza optycznego. Uzbrojona w 4 działa 150mm.

Przebudowana w latach 1940-1944 (skrajne działobitnie nadlano i zmodernizowano dla armat

150mm). Zasięg ognia z dział po modernizacji do 20km.

Zachowało się wiele elementów dawnego wyposażenia oraz pancerne stanowisko, z dwoma

strzelnicami dla ckm-u. Po II Wojnie Światowej bateria używana była przez Rosjan, później

przez Wojsko Polskie. Obecnie obiekt jest dostępny do zwiedzania.

1.4.15

Wschodni Fort reditowy (Bateria Wschodnia, Werk II)

Wybudowany w latach 1848-59 i wielokrotnie modernizowany później. Grupa obiektów I.

Był jednym z czterech podstawowych dzieł obronnych składających się na Twierdzę Morską

Świnoujście. Pozostałe obiekty wchodzące w jej skład to: nieistniejąca już dzisiaj „Twierdza

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

Portowa” (fort reditowy) (Werk I), oraz fortyfikacje wyspy Uznam - Fort Zachodni (w obecnym

stanie bateria), (Werk IV) i Fort wieżowy Anioła (Werk III).

Wschodnie dzieło obronne pełniło rolę przyczółka, ze względu na położenie było zagrożone

bezpośrednim, regularnym atakiem. Fort Wschodni ze względu na lokalizację i siłę ognia był

najważniejszym dziełem tej twierdzy. Fort otrzymał formy charakterystyczne dla nowopruskich

poligonalnych fortyfikacji lądowych. Otoczony szeroką, mokrą fosą bronioną z dwóch kaponier i

jednej półkaponiery. Klasyfikuje się go jako fort reditowy zbudowany na planie 5-boku z

ceglanymi, skazamatowanymi trawersami i podwalniami. Głównym obiektem lunety – czołowej

części fortu jest śródszaniec redita. Śródszaniec ten jest dwukondygnacyjny zbudowany na

planie zbliżonym do litery T. Na tarasie artyleryjskim mieściło się 11 stanowisk ogniowych, pod

którymi ulokowane były koszary. W szyi fortu 3 prochownie, wartownia, latryny i kilka innych

obiektów. Obecnie jest jednym z najlepiej zachowanych XIX wiecznych fortów nadbrzeżnych w

naszej części Europy. Obiekt udostępniony jest do zwiedzania.

1.4.16

Bateria Warszów (Batterie Osternothafen)

Bateria zaporowa wybudowana w latach 1936-38, na wydmach, w odległości ok. 150-200 m od

baterii Brzegowej. Grupa obiektów III.

Jej zadaniem była obrona wybrzeża. Składała się z 4 stanowisk ogniowych dla armat 105 mm,

stanowiska dalmierza z bunkrem dla obsługi, schronu koszarowego, schronu amunicyjnego

(który znajdował się 300m na wschód od baterii, w trakcie działań wojennych został wysadzony

w powietrze) oraz dodatkowego, nieopancerzonego stanowiska polowego wybudowanego w

1939r.

Obecnie obiekt jest dostępny do zwiedzania.

1.4.17

Wieża dowodzenia baterii Göbena

Wybudowana w latach 1938-39. Podstawową funkcją wieży było kierowanie ogniem baterii

nabrzeżnej, ukrytej w lasach ponad 2 km wgłąb lądu. Grupa obiektów III.

Obiekt siedmiokondygnacyjny (jedna kondygnacja podziemna). Plan wieży zmienia się od

czwartej kondygnacji z kwadratu na kolisty. Pierwszy poziom wieży spełniał funkcje techniczną,

drugi był poziomem dowodzenia, trzeci-socjalnym. Poziomy 4 - 7 były koszarami, ósmy był

poziomem pomiarowym. Na szczycie wieży (na wysokości ok. 30 m.n.p.m.) zamontowany był

dalmierz. Po 1945 r. wieżę wykorzystywały wojska polskie i radzieckie.

Obecnie użytkowana przez Nadleśnictwo Międzyzdroje Lasów Państwowych. W 2001 roku

wycięto podstawę pod kopułę dalmierza, wraz z jej pancernym przed-pancerzem i dobudowano

do szczytu wieży wysoką stalową czworoboczną konstrukcję dostrzegalni przeciwpożarowej.

Obiekt nieudostępniony do zwiedzania.

Wieża znana pod popularną nazwą „Dzwon”, ze względu na swój oryginalny kształt.

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

1.4.18

11. Batalionowy Rejon Umocniony

Wybudowany w latach 1952-54 jako wzmocniona fortyfikacja polowa, ciągnął się od

wschodniego brzegu Świny po Międzyzdroje. Grupa obiektów IV.

Ułożone wzdłuż polskiego wybrzeża Batalionowe Rejony Umocnione przeznaczone były do

obrony przeciwdesantowej od strony Bałtyku. Obiekt zbudowany ze standardowych płyt

betonowych. Posiada schrony amunicyjne i stanowiska dla karabinów maszynowych i

moździerzy. Niedaleko wieży obserwacyjnej baterii Göbena leży bateria przeciwlotnicza dla dział

37mm, wchodząca w skład 11 BRU. Obecnie jest to najlepiej zachowany obiekt tego typu

pochodzący z czasów zimnej wojny na polskim wybrzeżu. Obiekt dostępny do zwiedzania.

1.4.19

Bateria Göbena

Bateria nabrzeżna artylerii najcięższej, zaprojektowana w 1936r. Grupa obiektów III.

Zasadniczym celem baterii była walka z okrętami nieprzyjaciela wspierającymi desant morski. W

pierwszym okresie wyposażono ją w armaty 283mm, z możliwością montażu wież dział 305mm.

Obiekty baterii znajdują się w lasach, pomiędzy Ognicą, a Przytorem. Kompleks składał się z 3

bloków koszarowo-bojowych, magazynu amunicyjnego, schronu elektrowni, warsztatu kolejki

wąskotorowej, kilku kilometrów sieci kolejowej szeroko i wąskotorowej (z których zachowały się

jedynie fragmenty wąskotorówki). Dwa kilometry przed działa, na nadmorskiej wydmie

wybudowano wieżę obserwacyjną baterii. W 1942 zdemontowano uzbrojenie przenosząc je na

Wał Atlantycki (armaty i urządzenia zamontowano w nowych schronach koło Trondheim, w

Norwegii, gdzie funkcjonowały do 1945 roku jako bateria „Husen”). Nazwa baterii pochodziła od

nazwiska gen. Augusta von Göbena, dowódcy korpusu i później armii, zasłużonego w wojnie

francusko - pruskiej 1870-1871. Po 1945 r. bateria czasowo wykorzystywana przez wojsko

polskie i radzieckie. Obecnie obiekt dostępny do zwiedzania.

1.4.20

Bateria Przytór (Pritterbatterie)

Wybudowana w latach 1937-40 na planie litery H, łączącej cztery stanowiska dział i stanowisko

dalmierza (analogiczne rozwiązanie – bateria Mielin). Grupa obiektów III. Jedna z kilkunastu

baterii obrony wybrzeża, wybudowana w celu ochrony portu wojennego niemieckiej marynarki

przed atakiem lotniczym. W skład baterii wchodziły: 4 stanowiska bojowe z działami 105mm

połączone ze schronem koszarowo-techniczno-obronnym, stanowisko armaty 20mm wraz ze

schronem obsługi, schron agregatu prądotwórczego ze stanowiskiem dowodzenia oraz schron

zapasowego stanowiska dowodzenia i kierowania ogniem kształtem przypominający „wiejski

domek” (wspaniały przykład maskowania obiektu). Obecnie część obiektów nie jest dostępna do

zwiedzania.

1.4.21

Basen U-botów

Wybudowany w latach 1943-44 na wyspie Karsibór w oparciu o istniejący w pobliżu stary basen

przeprawy promowo-towarowej, który został powiększony i połączony ze Starą Świną.

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

Dodatkowo w pobliżu wybudowano kilka baraków dla marynarzy i pozostałego personelu. Całość

oddano do użytku w roku 1944. Grupa obiektów III. Do końca 1944 przeprowadzano tu

uzupełnienia (załogi i wyposażenia) nowych okrętów wodowanych w Bremie i Hamburgu. Basen

zmodernizowany po wojnie; zachowane są fundamenty po hali maszynowni oraz po barakach

mieszkalnych. Obecnie obiekt dostępny do zwiedzania.

1.4.22

Bateria Mielin (Batterie Mellin)

Wybudowana w latach 1937-38 na półwyspie Mielin pomiędzy Kanałem Mielińskim a zatoką

Mulnik. Grupa obiektów III.

Bateria przeznaczona do obrony przeciwlotniczej. Weszła w skład 713 Oddziału Artylerii

Przeciwlotniczej Marynarki jako 8. bateria Mellin. Zbudowana na planie litery H (analogiczne

rozwiązanie – bateria Przytór). Składa się ze schronu koszarowo-bojowego, 5 stanowisk dział

105mm, stanowiska dalmierza, schronu technicznego (elektrownia, ujęcie wody), schronu

amunicyjnego, linii kolejki wąskotorowej (nieistniejącej). Na początku 1945 roku działa baterii

brały udział w odpieraniu nalotów na Świnoujście. W ostatnich dniach wojny baterię wyposażono

w amunicję przeciwpancerną i przygotowano do odparcia ataków naziemnych. Obecnie dostępna

do zwiedzania, niezdewastowana, zachowany komplet oryginalnych napisów z nazwami

poszczególnych pomieszczeń.

1.4.23

Schron 432

Naziemny schron wybudowany przed II Wojną Światową, przebudowany w latach 1964-1967

(czasy zimnej wojny) przez Rosjan. Grupa obiektów III/IV.

Obiekt tworzą właściwie dwa budynki. Pierwszy służył jako centrala łączności Kriegsmarine,

drugi pierwotnie wybudowany został przez wojska radzieckie jako schron-garaż dla wyrzutni na

podwoziu. Później stał się bazą dowództwa garnizonu i schronem przeciwatomowym. Naziemna

konstrukcja w całości z gotowych elementów, maskowana ziemią, zabezpieczona pancernymi

wrotami przeciw-podmuchowymi. Oba obiekty połączone są murowanym łącznikiem. Wewnątrz

agregat prądotwórczy, ujęcie wody oraz własna trafostacja (instalacje usunięte podczas

wycofywania się wojsk radzieckich 1992 r.). Miasto Świnoujście planuje przeznaczyć kompleks

na cele schroniska dla psów. Obecnie obiekt wykorzystywany przez Instytut im. Brata Alberta,

niedostępny do zwiedzania.

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

CZĘŚĆ 2: Analiza sytuacji, ograniczeń i zasobów

dla wytyczenia nowej trasy turystycznej

2.1

Uwarunkowania formalne tyczenia szlaków PTTK

2.1.1

Funkcje i rodzaje szlaków turystycznych

Szlaki powinny umożliwiać dotarcie do najciekawszych punktów topograficznych i obiektów

krajoznawczych: widokowych, przyrodniczych, architektonicznych i archeologicznych.

Wśród pieszych szlaków turystycznych można wyróżnić także szlaki spacerowe, ścieżki

dydaktyczne (naukowe) i szlaki dojściowe.

Ścieżki spacerowe w pobliżu większych miejscowości turystycznych i uzdrowiskowych powinny

mieć formę zamkniętych pętli o długości nie przekraczającej 5 km.

Ścieżki dydaktyczne (naukowe) mogą być wyznaczone w rejonie szczególnie atrakcyjnym pod

względem poznawczym. Ich przebieg, treść krajoznawcza i naukowa ustalane są i finansowane

przez zleceniodawcę.

Szlaki dojściowe wyznaczają drogę od szlaku turystycznego do leżących w pobliżu obiektów

krajoznawczych.

2.1.2

Przebieg szlaku

Szlak powinien się zaczynać i kończyć w punktach węzłowych szlaków, przy obiektach PTTK lub

przy przystankach, stacjach komunikacji zbiorowej. W dużym mieście powinny to być przystanki

końcowe, a wyjątkowo pośrednie. W małej miejscowości wszystkie szlaki powinny się zbiegać w

jednym miejscu.

Szlak powinien prowadzić istniejącymi ścieżkami o nieutwardzonej nawierzchni. W

uzasadnionych wypadkach możliwe jest poprowadzenie szlaku po drodze utwardzonej na

odcinku do 5 km.

Szlak musi przebiegać w sposób logiczny, bez niepotrzebnego nakładu drogi i krążenia.

Szlak nie powinien prowadzić wspólnie z innym szlakiem na odcinku dłuższym niż 3 km ani

przebiegać w niewielkiej odległości od szlaku tego samego koloru, rozwidlać się lub krzyżować z

nim.

Należy unikać prowadzenia szlaków w miejscach niebezpiecznych. Szlaki prowadzone przez

tereny niebezpieczne mogą nie być dostępne w każdej porze roku.

„Instrukcja znakowania szlaków turystycznych PTTK”, III.2, w internecie: www.pttk.pl/aktywna/znaki.php

ibid., III.3

ibid., VI.10

ibid., VI.11

ibid., VII.7c

ibid., VI.3

ibid., VI.1

ibid., VI.4

ibid., VI.5, 6

ibid., VI.7, 8

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

Na poprowadzenie szlaku wzdłuż granicy wymagana jest zgoda terenowego dowództwa Straży

Granicznej RP

oraz zgoda Urzędu Morskiego na przebieg trasy w terenie nadmorskim.

2.1.3

Znaki informacyjne szlaku

Wśród znaków informacyjnych szlaku są drogowskazy, przedstawiające kierunki i miejscowości

docelowe oraz pośrednie z odległościami.

2.2

Regionalna i lokalna sieć szlaków turystycznych

2.2.1

Kanon krajoznawczy Polski

Krajoznawstwo to ruch społeczny, popularyzujący wiedzę o kraju (regionie), m.in. poprzez

organizowanie wycieczek, obozów wędrownych o charakterze poznawczo-dydaktycznym;

poznawanie kraju (regionu) w zakresie różnych dziedzin, np. archeologii, geografii, historii,

etnografii itp.

Określony przez Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze „Kanon krajoznawczy Polski”

zawiera spis najciekawszych miejsc w Polsce, sklasyfikowanych jako „parki narodowe”,

„zabytki”, „muzea” i „inne obiekty”. Lista zawiera ich łącznie 425 w Polsce.

Wśród 20 wymienionych w „Kanonie…” głównych obiektów krajoznawczych województwa

zachodniopomorskiego, z terenu Miasta-Gminy Świnoujście pojawia się jedynie Woliński Park

Narodowy. W Województwie Zachodniopomorskim jedynymi obiektami omawianego typu są

fortyfikacje Wału Pomorskiego, wymienione wśród „innych obiektów”.

2.2.2

Szlaki turystyczne

Przez województwo zachodniopomorskie prowadzi 81 znakowanych szlaków pieszych o łącznej

długości 2 324 km, z czego po wyspach Wolin i Uznam biegnie 9 szlaków

ZP-107-c ŚWINOUJŚCIE, przejście gr. – POBIEROWO PKS

72,9 km

ZP-108-n MIĘDZYZDROJE, muzeum WPN - DZIWNÓWEK PKS

74,5 km

ZP-1001-z MIĘDZYZDROJE, muzeum WPN - ŚWIĘTOUŚĆ węzeł

19,0 km

ZP-1002-s MIĘDZYZDROJE, Promenada Gwiazd - węzeł k/żubrów

2,6 km

ZP-1003-s WISEŁKA PKS – PLAŻA MORSKA

2,0 km

ZP-1004-s WISEŁKA PKS nż – PLAŻA MORSKA

2,0 km

ZP-1005-s WARNOWO PKP - WARNOWO skrzyżowanie

0,6 km

ZP-1006-y WOLIN PKP - WOLIN muzeum

6,5 km

ZP-1007-z WOLIN PKP – GOLCZEWO PKS

92,2 km

ibid., V.2f

ibid., V.2e

ibid., VII.4b

Słownik języka polskiego PWN

lista szlaków od Podkomisji ds. Szlaków Regionalnej Komisji Turystyki Pieszej w Szczecinie, Bartosz Bynowski; dane dotyczące

długości szlaków są aktualnie aktualizowane

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

Z jednym wyjątkiem szlaki te przebiegają wyłącznie przez województwo zachodniopomorskie.

Szlak czerwony (ZP-107-c) jest fragmentem Międzynarodowego Szlaku Turystycznego E9, który

na długości około 5000 km biegnie od Atlantyku poprzez wybrzeża Morza Północnego do Bałtyku

(obwód kaliningradzki, Rosja).

Jest to jedyny szlak turystyczny na terenie Miasta-Gminy

Świnoujście. Biegnie też przez samo miasto.

Tak słabo rozwinięta sieć szlaków nie wykorzystuje w pełni atrakcyjnych terenów dla wycieczek

pieszych w Świnoujściu.

W kontekście prac nad „Strategią Rozwoju Miasta Świnoujścia” Oddział Morski PTTK w

Świnoujściu przygotował koncepcję, która zakłada przedłużenie niebieskiego szlaku (ZP-108-n)

z Międzyzdrojów do Świnoujścia. Biegnący po wyspie Wolin szlak niebieski miałby nie kończyć

się w Międzyzdrojach, a prowadzić dalej plażą do Fortu Wschodniego i latarni morskiej, a

stamtąd dochodzić do przeprawy promowej „Centrum”.

2.3

Rozwój turystyki i grupy docelowe tras turystycznych w Świnoujściu

(wypisy z opracowania Polskiej Agencji Rozwoju Turystyki S.A.)

Społeczeństwo europejskie starzeje się, jedną szóstą jego podróży stanowią wyjazdy turystów w

wieku emerytalnym. Większość podróży to wyjazdy turystyczno-rekreacyjne.

Większość turystów przyjeżdżających do Świnoujścia stanowią mieszkańcy województw:

Wielkopolskie (26.8%), Dolnośląskie, Zachodniopomorskie, Mazowieckie i Śląskie. Zdecydowaną

przewagę stanowią pobyty jednodniowe, na drugim miejscu plasują się pobyty od dwóch do

sześciu dni.

Polacy stanowią 56% udziału w turystyce krajowej, przy czym aż 32% to wyjazdy

długookresowe (ponad 5 dni), a 68% krótkoterminowe (od 2 do 4 dni, w tym przynajmniej

jeden nocleg poza miejscowością zamieszkania).

W 2006 roku udział Polaków w turystyce

może wynieść 70%, co oznacza wzrost o 10% w porównaniu z rokiem 2001. Wzrośnie zarówno

liczba podróży krótko, jak i długo terminowych.

Największą część turystów zagranicznych w Świnoujściu stanowią Niemcy (71%), drudzy są

Duńczycy.

Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A. „Program rozwoju produktu turystycznego oraz kreacji marki Miasta Świnoujście” (2002), s 57, 67

mgr-inż. Wiesław Rusak, Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze Oddział Morski w Świnoujściu: „Projekt sieci szlaków

turystycznych wysp Wolin i Uznam” (2004), s. 5

Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A. „Program rozwoju produktu turystycznego oraz kreacji marki Miasta Świnoujście” (2002) s. 24 (3.3)

ibid., s. 72 (7)

ibid., s. 21 (3.1.4)

ibid., s. 21 (5)

ibid., s. 16 (3.1.2)

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

Według prognoz

, w ciągu najbliższych lat będzie następowała tendencja wzrostowa przyjazdu

turystów do Świnoujścia, czego jednym z głównych powodów będzie wstąpienie Polski do Unii

Europejskiej. Zwiększy się liczba turystów przybywających z Europy Zachodniej i krajów

bałtyckich, natomiast nastąpi spadek ilości wizyt z krajów wschodnich.

Formy turystyki charakterystyczne dla Pomorza Zachodniego

•

Turystyka typu słońce–morze–plaża: najczęstsza forma spędzania czasu, z

najdłuższym czasem pobytu

•

Turystyka krajoznawcza i miejska: są to głównie odwiedziny rodzinnych stron przez

Niemców na około dwóch dni; istnieje szansa na rozwój tej formy przy odpowiedniej promocji

•

Turystyka weekendowa: staje się coraz bardziej popularna, w większości wśród

Niemców i Skandynawów

Głównym celem przyjazdu turystów do Świnoujścia jest turystyka uzdrowiskowa oraz

zdrowotna.

Położenie i klimat przyciągają do Świnoujścia turystów wypoczynkowych. Walory

naturalne, jakimi dysponuje Świnoujście są szansą dla rozwoju turystyki ekologiczno-

edukacyjnej, natomiast antropogeniczne - turystyki kulturowej i aktywnej.

Segmenty turystów w Świnoujściu

•

Kuracjusze

ze skierowań – osoby w wieku przeważnie 60-75 lat, (w przypadku chorób

kobiecych wiek ten jest niższy: 25-35 lat); poszukują miejsc do spacerów, cenią

sobie kontakt z przyrodą.

pełnopłatni – z kraju i zagranicy (głównie Niemcy), osoby, które oprócz potrzeby

kuracyjnej i zdrowotnej, kierują się także potrzebą wypoczynku i rekreacji.

Dbają o kondycję, szukają miejsc do spacerów, korzystają z aktywnych form

spędzania wolnego czasu.

•

Rodzina 2+1 oraz 2+2 – rodzina z dzieckiem lub dwojgiem dzieci, oczekują możliwości

połączenia rekreacji z formą aktywnego wypoczynku, zabawy oraz rozrywki, chęć

poznania historii i kontaktu z naturą.

•

Turyści przygraniczni – osoby, dla których Świnoujście stanowi atrakcyjne miejsce do

robienia zakupów, co jest głównym motywem przyjazdu do miasta.

ibid., s. 21 (3.1.5)

ibid., s. 22 (3.2)

ibid., s. 69 (6.7)

ibid., (12)

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

•

Edukacja – wiek 10-19 lat; grupy zorganizowane, dla których proponowana oferta

powinna łączyć edukację z rozrywką oraz zabawą. Zainteresowani obszarami

atrakcyjnymi przyrodniczo oraz/lub historycznie. Możliwość prowadzenia lekcji

bezpośrednio w terenie – wyjazdy na „zielone” oraz, w okresie zimy, „białe szkoły”.

•

Turyści objazdowi/tranzytowi – Niemcy, Polonia z Niemiec i turyści zagraniczni

(głównie Skandynawowie), oraz krajowi. Głównym ich celem jest podróżowanie po

kraju. Poszukują ciekawych miejsc, wartych zobaczenia, zainteresowani są atrakcyjnymi

imprezami. Istotną grupą są również turyści sentymentalni – głównie Niemcy.

•

Turyści aktywni – osoby w wieku 25-50 lat; interesuje ich aktywne spędzanie czasu,

rajdy piesze i rowerowe przez atrakcyjne przyrodniczo tereny oraz dobre warunki do

uprawiania sportów.

•

Turyści zdrowotni – osoby przyjeżdżające w celach wypoczynkowych i poprawy

zdrowia, często korzystające z oferty uzdrowiskowej (zakłady przyrodolecznicze), chcą

spacerować.

•

Turyści kulturowi – osoby w wieku 25-60 lat; oczekujące ciekawej oferty kulturalnej,

chcące poznawać nowe miejsca, uczestniczyć w interesujących imprezach kulturalnych.

•

Turyści ekologiczni – miłośnicy – osoby w wieku od 25-50 lat; rozwijające swoje

własne zainteresowania – ornitolodzy, wędkarze poszukujący terenów atrakcyjnych

przyrodniczo. Poszukują bezpośredniego kontaktu z naturą. Aktywna forma

wypoczynku.

Motywacja do przyjazdu segmentów grup turystów i ich i znaczenie dla Miasta

Kuracjusze dzielą się na pełnopłatnych i ze skierowań. Dla Świnoujścia segmentem

strategicznym nadal pozostaną kuracjusze ze skierowań, choć rola kuracjuszy pełnopłatnych

będzie stale rosła i pod względem przychodów powinna w ciągu kilku lat osiągnąć pozycję

dominującą.

Turyści zdrowotni pozostają dla Świnoujścia segmentem istotnym i rozwojowym. Segment

ten powinien znacząco wzrastać w ogólnej liczbie turystów przyjeżdżających do Świnoujścia.

ibid., s. 100 (12.2.2)

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

Turyści wypoczynkowi pozostaną nadal istotnym segmentem dla miasta. Przybywają do

miasta ze względu na ciepły Bałtyk oraz bliskość chronionych terenów zielonych. Wśród nich są

turyści rodzinni, przyjeżdżający na typowy wypoczynek typu słońce-morze-plaża. Ważne jest,

by turystom wypoczynkowym zapewnić atrakcyjną ofertę pobytu oraz dostosować rozwój

infrastruktury do ich potrzeb.

Turysta aktywny powinien uznać region za niezwykle atrakcyjny ze względu na charakter

miasta, jego ciekawe i unikalne położenie, bogate zasoby naturalne. Szczególnie ważny jest

rozwój ścieżek rowerowych w mieście i połączenie ich ze ścieżkami po stronie niemieckiej,

rozwój wypożyczalni oraz bezpiecznych miejsc do parkowania rowerów.

Turysta kulturowy to także segment atrakcyjny dla miasta. Aspekt wielokulturowości w

połączeniu z obecnością na tym terenie wielu zabytków unikalnych w skali kraju (jak: najwyższa

nad Bałtykiem udostępniona do zwiedzania latarnia morska czy unikalny system fortyfikacji

artyleryjskich) sprawiają, że Świnoujście może stać się miastem bardzo atrakcyjnym dla tej

grupy turystów.

Największy ruch odbywa się na wyspie Uznam (promenada i plaża). Regionowi zależy na tym,

aby wypracować odpowiedni produkt dla wysp Wolin i Karsibór.

Turystyka edukacyjna w Świnoujściu to forma praktycznie nierozwinięta.

Działania Miasta wobec grup turystów

Głównym problemem Świnoujścia jest krótki sezon i niskie obłożenie w ośrodkach noclegowych

poza okresem letnim. Sposobem na przedłużenie sezonu jest stworzenie całorocznej oferty.

Dlatego konieczne jest uatrakcyjnienie oferty, tak by Świnoujście stało się całoroczną

miejscowością wypoczynkową. Stąd postawienie silnego nacisku na turystykę kulturową oraz

turystykę aktywną.

Ważne jest, aby promować Świnoujście jako doskonałe miejsce na spędzenie urlopu, nie tylko

jednodniowego. Wyeksponowanie zabytków może być szansą na przyciągnięcie potencjalnych

turystów.

Nie można postawić tylko na jeden segment turystów, gdyż to grozi niepowodzeniem. Należy

nastawić się na kilka segmentów i w różny, dla nich specyficzny sposób zachęcać do spędzania

urlopu właśnie w Świnoujściu. Może to pomóc w długofalowym i harmonijnym rozwoju miasta.

Informacje dla grup turystów

Każda grupa turystów ma swoje upodobania, w różny sposób należy zwrócić ich uwagę, a także

zachęcać ich tym co właśnie dla nich jest najważniejsze:

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

•

Kuracjusze – możliwość miłego i ciekawego spędzenia czasu wolnego przy okazji

szczególnych efektów w kuracji i leczeniu.

•

Turyści zagraniczni (ze względu na barierę językową stosujemy odrębny komunikat) -

umieszczenie atrakcyjnych witaczy i tablic informacyjnych przy przejściach granicznych oraz

głównych ciągach komunikacyjnych do Świnoujścia.

•

Turyści zdrowotni – informacje na temat atrakcji miasta. Istotne jest także uwypuklenie

ścieżek pieszych wytyczonych po mieście.

•

Rodziny 2+1 lub 2+2 – komunikat do rodzin z dziećmi o bezpieczeństwie miasta,

przygotowanej infrastrukturze pod kątem dzieci (place zabaw, wioski zabaw). Podkreślanie

walorów naturalnych oraz wypoczynkowych.

•

Turyści kulturowi – eksponowanie różnorodności walorów miejsca, jego historii, oraz

unikalności atrakcji.

•

Turyści aktywni – informacja skierowana do miłośników wycieczek pieszych i

rowerowych, mówiąca o tym, że nigdzie nie znajdą tak dobrych warunków do uprawiania ich

hobby.

Informacja powinna być ogólnodostępna, w internecie, w gazetach, czasopismach, na ulotkach.

Turysta przyjeżdżający do miasta, od razu powinien natknąć się na tablice informacyjne o

szlakach, miejscach wartych zobaczenia. Właściwe miejsca rozpowszechniania informacji i

promocji miasta Świnoujście dla różnych grup turystów to:

•

dla turystów z zagranicy – punkty IT, przygraniczne punkty informacyjne, lotniska,

stacje benzynowe, dworce kolejowe,

•

dla osób starszych – potencjalnych kuracjuszy – Zakłady Opieki Zdrowotnej, apteki,

poradnie lekarskie, księgarnie, kluby seniora,

•

dla rodzin – punkty IT, przedszkola i szkoły, sieci sklepów,

•

dla turystów aktywnych – kluby sportowe, księgarnie, sklepy sportowe, dworce kolejowe

i autobusowe, uczelnie,

•

dla turystów kulturowych – punkty IT, księgarnie, dworce kolejowe i autobusowe,

teatry, muzea.

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

2.4

Potrzeba trasy turystycznej po fortyfikacjach

(wypisy z opracowania Polskiej Agencji Rozwoju Turystyki S.A.)

Trzy zamieszkałe wyspy, na których leży Świnoujście mają swoje atuty

•

Karsibór to raj dla ekologów, przyrodników, fotografików i wędkarzy,

•

Wolin – raj dla rowerzystów, pasjonatów historii i dla osób chcących odpocząć z dala od

zatłoczonych plaż,

•

Uznam – historyczny kurort, najstarsze w Polsce kąpielisko, istotne centrum kultury

Pomorza.

Do najbardziej znanych zabytków Świnoujścia

należy zespół fortyfikacji z przełomu XIX i XX

wieku, który jest najlepiej zachowanym ze wszystkich fortów bałtyckiego wybrzeża.

Zespół fortyfikacji i umocnień obronnych z XIX i XX wieku, w tym fort Zachodni, Wschodni,

Anioła oraz Bunkier „Dzwon” należą do najbardziej atrakcyjnych walorów Świnoujścia.

Równocześnie te właśnie obiekty wskazywali turyści jako niewystarczająco przygotowane dla

zaspokojenia ich potrzeb oraz oczekiwań, obok Parku Zdrojowego, promenady, latarni morskiej i

Muzeum Rybołówstwa Morskiego.

Potrzebne jest

wyznaczenie konkretnych szlaków i oznaczenia ich. Należy z tym powiązać

również turystykę miejska i kulturową. Podano następujące propozycje szlaków pieszych:

•

Szlak Orła Bielika – markowy szlak łączący atrakcje znajdujące się na trzech

świnoujskich wyspach (Uznam, Wolin, Karsibór). Oznakowany przez symbol „Orła

Bielika” oraz obejmujący wszystkie najważniejsze atrakcje miasta;

•

Szlak po wyspie Uznam obejmujący dzielnicę nadmorską, centrum miasta oraz szlak

wzdłuż Wybrzeża Władysława IV;

•

Ponadto powinny zostać oznaczone już istniejące szlaki piesze na wyspie Karsibór (szlaki

biegnące na terenie ostoi ptaków „Karsiborska Kępa”);

•

Szlak Fortyfikacji, obejmujący zachowane obiekty fortyfikacyjne z okresu I oraz II wojny

światowej.

Ścieżki przeznaczone do turystyki ekologiczno-edukacyjnej można poprowadzić częściowo

również ze szlakami pieszymi – po fortyfikacjach. Wskazano potrzebę stworzenia szlaku

rowerowego po fortach Świnoujścia.

Wytyczając szlaki i ścieżki piesze oraz rowerowe po najbardziej atrakcyjnych terenach

Świnoujścia, należy przygotować ich infrastrukturę towarzyszącą. Należy postawić na rozwój

szlaków turystycznych i małej architektury w zależności od charakteru terenu gdzie ma się ona

znajdować.

ibid., s. 89 (9)

ibid., s. 116 (13.2)

ibid., s. 173 (15.2.9)

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

Wszystkie miejsca, przez które prowadzą szlaki należy przygotować tak, by były bezpieczne dla

turysty. Należy je oznaczyć (drogowskazy kierunkowe w mieście – system identyfikacji

wizualnej miasta).

Wskazano

szansę na przygotowanie i oznaczenie punktów widokowych. Jedna z propozycji

działań programu dotyczyła bunkra „Dzwon” (obiekt 17) jako bardzo ważnego punktu

turystycznego. Zaproponowano zagospodarowanie bunkra na bazę dla turystyki ekstremalnej

oraz odtworzenie funkcji pierwotnej bunkra – obserwacyjnej.

Zaproponowano

, by na świnoujskich fortach odbywały się imprezy kulturalne i powstały

punkty gastronomiczne, oraz aby była możliwość stworzenia bazy noclegowej na fortach.

2.5

fortyfikacje w turystyce i krajoznawstwie

W Polsce istnieją trasy turystyczne prowadzące po fortyfikacjach i umocnieniach, m.in. w

Krakowie, Międzyrzeczu, Przemyślu (szlak północny o długości ok. 48 km oraz południowy o

długości 30 km), Grudziądzu czy Toruniu (czarny szlak forteczny o długości 44 km, KP-4121-s).

Narzędzia służące popularyzacji fortyfikacji

Polskie Towarzystwo Turystyczno-Kajoznawcze przyznaje dwa typy odznak: odznaki turystyki

kwalifikowanej i odznaki krajoznawcze.

Zarząd Oddziału PTTK w Toruniu ustanowił odznakę „Miłośnik Twierdzy Toruń”

Z myślą o miłośnikach fortyfikacji wprowadzono rowerową odznakę krajoznawczą "Szlakami

zamków w Polsce"

Prezydium ZG PTTK zatwierdziło Uchwałą Nr 88/2003 z dnia 30 maja 2003 r. Odznakę

"Szlakiem Fortyfikacji i Podziemi".

Odznaka ma trzy stopnie, dla których zdobycia wymagane

jest odwiedzenie określonej ilości obiektów wymienionych w jej regulaminie. Obiekty te

sklasyfikowane są na: Twierdze, Forty/Schrony, Linie Umocnień, Muzea Wojskowe oraz

Turystyczne trasy podziemne. Regulamin w spisie obiektów wymienia jedną twierdzę w

województwie zachodniopomorskim: Kołobrzeg. Z przedmiotowych obiektów na liście znajdują

się trzy, zakwalifikowane w kategorii FS (Forty/Schrony):

•

Schrony baterii nadbrzeżnej i pdesant.

•

Rejon Baterii "Goeben"

•

Pruskie forty artyleryjskie

Na odznakę brązową należy m.in. odwiedzić 5 takich obiektów.

ibid., s. 171 (15.2.4)

ibid., s. 119 (13.3)

Serwis internetowy PTTK Toruń: www.pttk.torun.pl/TO-1999s.html

Serwis internetowy PTTK: www.gosciniec.pttk.pl/10_2003/index.php?co=19

Serwis internetowy PTTK: www.pttk.pl/pttk/przepisy/index.php?co=ro_fort

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

2.6

własność i plany wykorzystania obiektów ujętych w zleceniu

Informacje o własności i planie wykorzystania obiektów podaje „Koncepcja rewaloryzacji

Fortyfikacji Świnoujścia”. Właścicielem terenów i dróg, którymi prowadzić będzie trasa jest

Urząd-Miasta Gminy Świnoujście.

W "Miejscowym Planie Ogólnym Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Świnoujście"

znajdujemy następujące informacje na temat obiektów zlecenia:

•

w obrębie wieży dowodzenia baterii Göbena (obiekt 17) i Batalionowego Rejonu

Umocnionego (obiekt 18) wytycza się korytarz, którym dozwolony jest zorganizowany

ruch turystyczny

;

•

w rejonie baterii Mielin (obiekt 22) planuje się reorganizację sieci dróg towarzyszącą

budowie tunelu pod kanałem;

•

bezpośrednie otoczenie baterii Brzegowej (obiekt 14) i baterii Parkowej (obiekt 4)

przeznacza się na parkingi;

•

obszar baterii Henningen (obiekt 2) i podstaw radarów (obiekt 3) przeznaczony jest pod

zabudowę.

2.7

uwarunkowania topograficzne i dostępność komunikacyjna terenu

2.7.1

Topografia omawianego terenu

Miasto Świnoujście położone jest na wyspach - jego główna część, centrum, dzielnice

mieszkalne, dzielnica nadmorska, plaże znajdują się na lewym brzegu Świny - na wyspie

Uznam. Zurbanizowana niegdyś prawobrzeżna część miasta uległa zniszczeniu przy budowie

Świnoportu w latach 70. Zburzono Twierdzę Portową, stadion, z map zniknęło nadmorskie

osiedle Chorzelin (niem. Osternothafen). Dziś całe prawobrzeże określa się nazwą Warszów

(niem. Ostswine) a jego życie skupia się wokół węzła komunikacyjnego: wschód - do Szczecina i

Gdańska (kolej i drogi), zachód - do centrum miasta, południe - do Ognicy i Karsibora, północ -

do Danii i Szwecji (żegluga bałtycka)

Lewobrzeżna część miasta nie ma stałego połączenia z wyspą Wolin. Prowadzą do niej dwie

przeprawy promowe. Położoną na północy przeprawa „Bielik” lub tzw. „mała przeprawa” jest z

reguły dostępna jedynie dla mieszkańców Świnoujścia. Przeprawa „Centrum” (Karsibór), tzw.

„duża przeprawa” zlokalizowana jest na południe od pierwszej. Kierowani są na nią przyjezdni.

Wyspa Karsibór połączona jest z Wolinem mostem o wahadłowym ruchu jednokierunkowym,

który znajduje na południe od „dużej przeprawy”.

Na północ od „dużej przeprawy” planowana jest budowa tunelu drogowego pod Kanałem

Mielińskim i Świną

Miejscowy Plan Ogólny Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Świnoujścia

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

Jedyny turystyczny szlak pieszy biegnący przez teren Miasta-Gminy to szlak czerwony. Prowadzi

na omawianym terenie z kierunku Międzyzdrojów przez Przytór i Ognicę, „małą przeprawą” do

miasta, gdzie przechodząc przez Zachodni Kompleks Forteczny biegnie wzdłuż morza do

przejścia granicznego z Republiką Federalną Niemiec.

2.7.2

Dostępność obiektów i obecna infrastruktura komunikacyjna

Dla zbadania skomunikowania obiektów ze sobą omawia się je według kryteriów topograficznych

lub funkcjonalnych. Dla potrzeb ruchu turystycznego kluczowe znaczenie mają uwarunkowania

topograficzne. W przypadku szlaku tematycznego nie bez znaczenia pozostaje jednak aspekt

funkcjonalny - logika powstawania obiektów i funkcji, które miały spełniać.

Główną barierą topograficzną na omawianym terenie jest cieśnina Świny. Oznacza to naturalny

podział omawianego terenu na dwa obszary - wyspy Uznam i wyspy Wolin. Równocześnie

podział taki zamazuje historyczne funkcje zespołu obiektów fortecznych i umocnień (patrz punkt

1.4). Wspólny system obronny obu wysp integrował obszary leżące po przeciwnych stronach

Świny. Najsilniej jest to widoczne u ujścia Świny, które fortyfikują XIX-wieczne forty

nowopruskie. Drugowojenne baterie przeciwlotnicze rozrzucone są na większym terenie wokół

miasta i portu. Uwidacznia to różnicę w funkcjach zespołów obiektów: obrony miasta, portu i

ujścia Świny od strony morza oraz pozostałej obrony.

Badając dostępność i skomunikowanie obiektów, obszar Miasta-Gminy podzielono na cztery

strefy topograficzne, wspierając się kryterium funkcjonalności. Dwie leżące po przeciwnych

stronach Świny strefy północne, pokrywają teren XIX-wiecznej Twierdzy Świnoujście, czyli

kompleksy obiektów zbudowanych w XIX wieku i przed I wojną światową. Bardziej rozległe

strefy południowe pokazują, jak rozszerzyła się arena działań wojennych przed II wojną

światową.

Badając skomunikowanie wyróżniono:

•

infrastrukturę i połączenia między obiektami w danej strefie,

•

infrastrukturę i połączenia między strefami (obiektów).

Dostępność komunikacyjną poszczególnych obiektów omówiono w „Koncepcji rewaloryzacji

Fortyfikacji Świnoujścia”

2.7.3

Charakterystyka łączności między obiektami w strefach

W zestawieniu pomija się ruch rowerowy. Teren analizowany jest z punktu widzenia turysty

pieszego, także korzystającego z samochodu lub autobusu.

„Koncepcja rewaloryzacji Fortyfikacji Świnoujścia”, oprac. PPE-MXL4 (2004)

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

2.7.3.1

Strefa NW (północno-zachodnia)

W strefie znajdują się obiekty: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, zgrupowane chronologicznie

•

grupa I:

5, 6, 7, 8, 9, 10, 11

•

grupa II:

1, 4

•

grupa III:

2, 3

W niniejszej analizie dostępności rozpatruje się je w kryterium topografii:

•

Zachodni Kompleks Forteczny (5 - 11)

•

obiekty w parku, na południu (4)

•

obiekty na wydmach, na północy (1 - 3)

W strefie znajdują się także obiekty nie ujęte w zleceniu, które należałoby objąć trasą

turystyczną. Są to zaporowa Bateria Świnoujście (rozwiązanie podobne do Baterii Warszów na

Wolinie), schron centrali artyleryjskiej Baterii Parkowej (podobny do schronu dalmierza baterii

Leśnej) oraz schrony amunicyjne i pozostałości stacji radiolokacyjnych. Znajdują się na

wydmach, na wschód od Baterii Henningen.

W strefie na małym obszarze skumulowane są obiekty z trzech grup chronologicznych. Po

drugiej strony Świny znajduje się podobny organizm. Oba zespoły współtworzyły system obrony

ujścia Świny, co w chwili obecnej nie jest zauważalne, gdyż obiekty nie pełnią swych

pierwotnych funkcji i pozbawione są łącznika komunikacyjnego przez cieśninę.

Niegdysiejszej łączności brzegów Świny towarzyszyło odgrodzenie ufortyfikowanej twierdzy

morskiej od żyjącego własnym życiem miasta.

Przedmiotowe obiekty są łatwo osiągalne z ważnych punktów w mieście - Parku Zdrojowego,

stawy „Młyny” (0,5 km), przeprawy promowej (2 km). Trasa po tych obiektach może pełnić rolę

alternatywnej drogi do lub z plaży.

Do wielu obiektów (Zachodni Kompleks Forteczny) można dojechać samochodem. Do innych

trudniej jest dotrzeć, choć pozostają w zasięgu kilkunastominutowego spaceru (park i wydmy).

Ze względu na fakt, że strefa leży w mieście, jej trasy turystyczne mogą być sposobem na

niecodzienny spacer.

W tej strefie obiekty leżące przy głównych ciągach komunikacyjnych zostały już włączone do

sieci pieszych szlaków turystycznych. Szlak czerwony prowadzi od przeprawy promowej, ulicą

Jachtową, przez Fort Anioła (obiekt 11) i Fort Zachodni (obiekty 5 - 10), na stawę „Młyny”,

plażę, promenadę i dalej do granicy.

Siecią szlaków turystycznych PTTK nie objęto jednak wielu ważnych miejsc w mieście, jak:

miejsce planowanego dworca kolejki uzdrowiskowej UBB (róg ulic Wojska Polskiego i 11

„Koncepcja rewaloryzacji Fortyfikacji Świnoujścia” , oprac. PPE-MXL4 (2004)

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

Listopada), Urząd Miasta-Gminy, ruiny wieży kościoła Marcina Lutra, siedziba Oddziału

Morskiego PTTK, czy otwarty w tym roku „Schron 1942”.

Strefa dysponuje wystarczającym zapleczem noclegowym - pokrywa teren kurortu. Planowane i

przygotowywane są dalsze miejsca parkingowe, w tym w bezpośrednim sąsiedztwie Baterii

Parkowej (obiekt 4), a nawet na jej terenie

. Planuje się miejsca rekreacji.

Poruszanie się po

Parku Zdrojowym jest utrudnione w okresie deszczowym, kiedy na uliczkach parku powstają

duże kałuże

2.7.3.2

Strefa NE (północno-wschodnia)

W strefie znajdują się obiekty: 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, zgrupowane chronologicznie

•

grupa I:

•

grupa II:

12, 13, 14

•

grupa III:

16, 17

•

grupa IV:

W niniejszej analizie dostępności rozpatruje się je w kryterium topografii:

•

fort wschodni (jako pozostałość większego obszaru fortów) (15)

•

obiekty w lesie, na południu (12, 13, 17, 18)

•

obiekty na wydmach, na północy (14, 16)

W strefie na małym obszarze skumulowane są obiekty z trzech grup chronologicznych. Po

drugiej strony Świny znajduje się podobny organizm. Oba zespoły współtworzyły system obrony

ujścia Świny, co w chwili obecnej nie jest zauważalne, gdyż obiekty nie pełnią swych

pierwotnych funkcji i pozbawione są łącznika komunikacyjnego przez cieśninę.

Podobieństwo zespołów zamazane zostało dodatkowo przez wybudowanie Portu Handlowego w

bezpośrednim sąsiedztwie obiektów tej strefy. Świnoport, który powstał m.in. na terenie części

kompleksu fortecznego, utrudnił dostęp do obiektów z miasta.

W tej strefie występują pozostałości pasa fortyfikacji powojennych. Część Batalionowego Rejonu

Umocnionego zniszczono przy budowie portu. Zachowały się jego odcinki położone głębiej w

lasach.

Ze względu na budowę Świnoportu, rozwiązano osiedle Chorzelin, a łączność obiektów leżących

w tej strefie z miastem i „małą przeprawą” została utrudniona. Ruch kołowy prowadzi dziś ulicą

Ku Morzu, omijając łukiem zabudowania portu. Tego nadkładania drogi nie da się uniknąć, aby

dotrzeć z miasta do obiektów.

Miejscowy Plan Ogólny Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Świnoujścia

Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A. „Program rozwoju produktu turystycznego oraz kreacji marki Miasta Świnoujście” (2002)

„Koncepcja rewaloryzacji Fortyfikacji Świnoujścia”, oprac. PPE-MXL4 (2004)

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

Obecnie ruch turystyczny w strefie jest generowany przez działalność promocyjną Fortu

Wschodniego (obiekt 15) i Latarnii Morskiej. Dla turystów interesujący jest także pobliski

falochron o długości 1,5 km. Przy falochronie znajduje się przystań, do której w sezonie kursują

tramwaje wodne z Uznamu (przystanek przy Nabrzeżu Władysława IV, na południe od „małej

przeprawy”). W strefie natężony jest ruch wycieczek szkolnych i turystów kulturowych.

Okoliczne plaże nie są popularne jako kąpieliska.

Sieć ścieżek leśnych na wschód od ulicy Ku Morzu jest uboga. Aktualnie nie ma połączenia

drogowego Baterii Leśnej (obiekt 12) z odległym od niej o ok. 300 m schronem centrali

artyleryjskiej i dalmierza (obiekt 13). Las między obiektami jest gęsto zarośnięty, a drogi

dojściowe prowadzące od ulicy Ku Morzu nie są przetarte.

Od ulicy Ku Morzu turysta pieszy może dotrzeć do wieży dowodzenia baterii Göbena (obiekt 17)

i Batalionowego Rejonu Umocnionego (obiekt 18) wieloma leśnymi ścieżkami. Jedną z wielu

bitych dróg prowadzi szlak rowerowy i ruch samochodowy. W planie miejscowym wskazano tę,

najbardziej eksploatowaną, żwirową drogę jako wyłączny kanał komunikacyjny dla prowadzenia

zorganizowanego ruchu turystycznego

. Realizacja tego planu uniemożliwiałby udostępnienie

turystyczne znajdujących się poza tym kanałem obiektów - wieży dowodzenia baterii Göbena

(obiekt 18) oraz Batalionowego Rejonu Umocnionego (obiekt 19).

W tej strefie szlak czerwony dobiega do „małej” przeprawy promowej.

Potencjalnym, lecz nie wykorzystywanym zapleczem noclegowym strefy jest Warszów, dzielnica

Świnoujścia skupiona przed przeprawą promową. Nie ma żadnych ofert noclegowych na terenie

nieistniejącego już osiedla Chorzelin.

Do parkowania samochodów wykorzystuje się m.in. bezpośrednie otoczenie latarni morskiej i

Fortu Wschodniego (obiekt 15). Jako parking wykorzystywane jest rozszerzenie drogi w okolicy

Baterii Warszów (obiekt 16) a nawet teren samej baterii. Plan miejscowy zakłada budowę

parkingu przy Baterii Brzegowej (obiekt 14), czy wręcz na jej terenie

2.7.3.3

Strefa E (wschodnia)

W strefie znajdują się obiekty: 19, 20, 21, przyporządkowane chronologicznie

do grupy III.

Dopiero zbrojenia drugowojenne wprowadziły do strefy obiekty tego typu.

W niniejszej analizie dostępności rozpatruje się je w kryterium topografii:

•

obiekty w lesie, skierowane na północ (19)

•

obiekty obok Przytoru (20)

•

obiekty na Karsiborze, na południu (21)

Miejscowy Plan Ogólny Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Świnoujścia

„Koncepcja rewaloryzacji Fortyfikacji Świnoujścia”, oprac. PPE-MXL4 (2004)

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

W tej strefie znajduje się węzeł drogowo-kolejowy Świnoujście-Przytór i osiedla Przytór, Ognica i

Karsibór.

Przez strefę przebiega szlak czerwony. Chociaż strefa obejmuje duży i zamieszkały obszar, nie

posiada bazy noclegowej przygotowanej na wzmożony ruch turystyczny. Teren ten traktuje się

jako drogę konieczną do przebycia tranzyt między Świnoujściem a Międzyzdrojami.

2.7.3.4

Strefa W (zachodnia)

W strefie znajdują się obiekty: 22, 23, oba przyporządkowane chronologicznie

do grupy III, a

obiekt 23 dodatkowo do grupy IV. Dopiero zbrojenia drugowojenne wprowadziły do strefy

obiekty tego typu.

W niniejszej analizie dostępności rozpatruje się je w kryterium topografii:

•

obiekty poza miastem, na południu (22)

•

obiekty w mieście, na północy (23)

W tej strefie występują obiekty pomilitarne, trudno jednak mówić o związkach między nimi jak i

dobrym dostępie czy skomunikowaniu. Odcinki między obiektami są długie.

Na terenie schronu przeciwatomowego ma w tym roku rozpocząć działalność schronisko dla

zwierząt. Schron jest ławo dostępny z centrum miasta. W bieżącej chwili obiekt nie jest jednak

udostępniony dla zwiedzających.

Bateria Mielin (obiekt 22) jest zachowana w bardzo dobrym stanie, ale dostęp do niej jest

utrudniony. Do baterii w pewnych odcinku wiedzie jedna droga, co uniemożliwia tyczenie szlaku

turystycznego zgodnie z „Instrukcją znakowania szlaków turystycznych PTTK”.

Półwysep Mielin jest atrakcyjny dla turystyki i rekreacji, z czego się nie korzysta. W planie

miejscowym założono mu funkcje rekreacyjne

. To pod szyją półwyspu ma przebiegać tunel

prowadzący na drugą stronę, pełniący tę samą funkcję co dzisiejsza „duża przeprawa”. Półwysep

ma zostać przecięty rowem łączącym zatokę Mulnik z Kanałem Mielińskim, co wymusi zmianę

organizacji dróg. W planie dokonano niepokojącej parcelacji działek, bez uwzględnienia

istniejącej struktury baterii.

W strefie nie znajduje się żaden pieszy szlak turystyczny, osiedle ani baza noclegowa. Poza

terenem „dużej przeprawy” strefa nie ma parkingów. Obszar ten traktowany jest przez turystów

jako tranzyt - las konieczny do przebycia, aby dotrzeć do miasta.

Leśne drogi tej strefy mogą być ciekawymi szlakami pieszymi. W okolicznych lasach spotyka się

drewnianą małą architekturę, która nie przynależy do żadnej sieci pieszych tras turystycznych.

Towarzyszy drodze asfaltowej z „dużej przeprawy” do centrum.

„Koncepcja rewaloryzacji Fortyfikacji Świnoujścia”, oprac. PPE-MXL4 (2004)

Miejscowy Plan Ogólny Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Świnoujścia

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

2.7.4

Charakterystyka połączeń między strefami

2.7.4.1

Połączenia topograficzne

Części południowe łączy ze sobą podstawowa dla przyjezdnych przeprawa promowa „Karsibór”,

części zaś północne, lokalna przeprawa „Bielik”, przez którą biegnie jedyny istniejący pieszy

szlak turystyczny.

Mało widoczna jest funkcjonalna i historyczna łączność strefy zachodniej z innymi strefami.

Topograficznie prowadzi ona tranzyt między strefą wschodnia a północno-zachodnią. Przejazd

przez nią jest obligatoryjny dla tych, którzy nie mają uprawnień do korzystania z przeprawy

„Bielik”.

Według informacji dzierżawcy Fortu Wschodniego (obiekt 15), Piotra Piwowarczyka, większość

turystów, którzy odwiedzą fortyfikacje na jednym brzegu, nie dociera już do obiektów na drugiej

wyspie. Przedmiotowe obiekty w strefach północnych nie są ze sobą dobrze skomunikowane. Po

Wolinie biegnie droga okrężna.

Drogę tę można ominąć jedynie w sezonie, kiedy z okolic przystani promowej na Uznamie

kursują tramwaje wodne, przybijające do prawego brzegu pomiędzy falochronem a Fortem

Wschodnim (obiekt 15).

2.7.4.2

Połączenia funkcjonalne

Zauważono logiczne związki między obiektami różnych stref wynikające z pierwotnych funkcji

obiektów:

•

Strefy NE i NW: forty z XIX wieku jako elementy Twierdzy Świnoujście;

•

Strefy NE i NW: bliźniacze baterie nabrzeżne z I wojny światowej i podobne rozwiązania

baterii zaporowych II wojny światowej na wydmach;

•

strefy E i W: podobne baterie przeciwlotnicze Mielin i Przytór, jako elementy wieńca

obrony przeciwlotniczej portu i miasta;

•

strefy NE i E: kompleks bojowy baterii Göbena (obiekt 19) i wieża obserwacyjna baterii

Göbena (obiekt 17), jako części składowe nabrzeżnej baterii, oddalone od siebie o 2 km.

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

2.8

Bieżąca popularność turystyczna przedmiotowych obiektów

Pod względem popularności turystycznej sklasyfikowano przedmiotowe obiekty forteczne i

umocnione w trzech grupach.

2.8.1

Obiekty najbardziej znane, o dużym ruchu turystycznym.

Grupa najbardziej znana w mieście i promowana przez lokalne władze, prasę czy prywatnych

inwestorów. Do niedawna opuszczona i zapomniana cześć miasta. Do tej grupy zaliczono XIX-

wieczne fortyfikacje ujścia Świny: Fort Zachodni (obiekty 5-9), Bramę Parkową (obiekt 10), Fort

Anioła (obiekt 11) oraz Fort Wschodni (obiekt 15). Obecnie dzięki oddaniu obiektów w prywatne

ręce wzmaga się ruch turystyczny wokół nich. Ruch rozwija się zwłaszcza w sezonie letnim,

szczególnie na Wolinie obserwuje się ruch autokarowy. Forty budzą zainteresowanie turystów

zagranicznych. Przykładowo, Fort Wschodni (obiekt 15) przez dwa ostanie sezony, od sierpnia

2001 roku odwiedziło blisko 50 000 osób

, wśród nich zielone szkoły, młodzież szkolna,

emeryci, rodziny, turyści indywidualni.

2.8.2

Obiekty o znikomym zainteresowaniu ruchu turystycznego

Obiekty zazwyczaj odwiedzane przez mieszkańców Świnoujścia, lub przez pasjonatów umocnień.

Zaliczyć do nich można większość przedmiotowych obiektów spoza pierwszej grupy. Najbardziej

znane są bateria Göbena (obiekt 19) i baterie ułożone w pasie na wydmach po zachodniej

stronie Świny (strefa północno-zachodnia). Turyści zaczynają dostrzegać obiekty tej grupy

położone w pobliżu obiektów popularnych turystycznie.

Wzrastającemu zainteresowaniu turystów nie musi jednak wcale towarzyszyć świadomość

pochodzenia obiektów. Może tak być w przypadku basenu U-bootów (obiekt 21) na Karsiborzu.

2.8.3

Obiekty o zerowym ruchu turystycznym

Najbardziej zaniedbane przez ruch turystyczny, a zatem w dużej mierze dobrze zachowane są

obiekty położone w miejscach trudno dostępnych. Przykładem jest bateria Mielin (obiekt 22),

której często nie znają nawet mieszkańcy Świnoujścia. W tym przypadku brak jest promocji i

przygotowania dla ruchu turystycznego nie tylko samego obiektu ale i obszaru, na którym leży

(strefa zachodnia).

http://www.fortyfikacje.pl; dla porównania, to więcej, niż ludność Świnoujścia (ok. 44 tys)

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

2.9

Wytyczne konserwatorskie dla trasy turystycznej

2.9.1

Propozycje trasy po wyspie Uznam

„W ciągu ekspozycyjnym jest logicznym przedłużenie ścieżki turystycznej, zapoczątkowanej

zachodnim kompleksem fortów (Fort Anioła i Fort Zachodni), prowadzonej dalej na zachód

kompleksem zieleni i parku zdrojowego poprzez Baterię Parkową, aż do granicy”

„Zewnętrzne drogi forteczne należy wykorzystać jako ciągi piesze lub spacerowe, włączając je

do tworzonej trasy turystycznej”

„Należy częściowo uchylić zakaz chodzenia (przebywania) po wydmach. Dotyczyć to musi

określonego terenu, wytypowanego i włączonego do projektowanej trasy turystycznej.

Działania takie wymagają precyzyjnego i jednoznacznego określenia obszaru dopuszczonego do

penetracji; stosowania odpowiednich zabezpieczeń, ograniczeń, oznakowania, itd”

„Bateria Mars może z czasem

stać się punktem wyjściowym późniejszego, ewentualnego

przedłużenia trasy zwiedzania w kierunku zachodnim, aż do Ahlbeck oraz połączenia

świnoujskich realizacji z innymi, zlokalizowanymi w zachodnim pasie wyspy Uznam, łącznie z

cmentarzem poległych po ostatniej wojnie, zlokalizowanym na Górze Golm (po stronie

niemieckiej)”

„Proponuje się włączenie

Schronu 432 obiektu w system trasy turystycznej, z koniecznością

zachowania wszystkich dawnych elementów oraz udostępnieniem wnętrz obydwóch części”

2.9.2

Propozycje trasy po wyspie Wolin

„Zachowane w obszarze „Świnoportu II” dawne obiekty militarne należące do Baterii Portowej,

wyłączone są z penetracji”

„W ciągu ekspozycyjnym prowadzonym od Świny w kierunku wschodnim Bateria Brzegowa

stanowi logiczne przedłużenie ścieżki turystycznej, zapoczątkowanej XIX-wiecznym Fortem

Wschodnim”

„W ciągu turystycznym jest logicznym przedłużenie trasy turystycznej, zapoczątkowanej Fortem

Wschodnim, a prowadzonej dalej na wschód, przez Baterię Leśną aż do umocnień istniejących w

okolicy Międzyzdrojów”

dr Alicja Biranowska-Kurtz, „Opracowanie konserwatorskie o zachowanych świnoujskich umocnieniach wojskowych” (2004),

str. 38

ibid., str. 28 - wskazania konserwatorskie

ibid., str. 59 - wskazania konserwatorskie

opinia techniczna też wskazuje obiekt jako nie nadający się na dzień bieżący do udostępnienia turystycznego: „Opinie techniczne

określające stan zachowania budowli i umocnień Świnoujskiego Rejonu Umocnionego” s.32

ibid., str. 36 - Umocnienia Zachodniego Brzegu

„na dzień bieżący obiekt nie nadaje się do udostępnienia turystycznego” „Opinie techniczne …” s.81

ibid., str. 52 - Realizacje zachodniego brzegu

ibid., str. 34

ibid., str. 32 - Umocnienia Wschodniego Brzegu

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

„Należy włączyć w trasę zwiedzania zachowane schrony wartownicze i trasy kolejowe Baterii

Göbena. Możliwe jest wyznaczenie ścieżki turystycznej jedynie po linii dostępnych do

spenetrowania obiektów, z dość znacznym omijaniem aktualnych obiektów wojskowych”

„Wyznaczenie ścieżki turystycznej przez Baterię Przytór możliwe jest jedynie po linii dostępnych

do spenetrowania obiektów”

„Obiekty Batalionowego Rejonu Umocnionego dopuszczone są do ścieżki turystycznej bez

żadnych obostrzeń, tym bardziej, że może ona zostać wytyczona, aż do samych

Międzyzdrojów”

W niniejszym opracowaniu pomija się wytyczne konserwatorskie dotyczące samych obiektów, za

funkcję szlaku turystycznego uznając skomunikowanie ich ze sobą. Nie rozpatruje się uwag

dotyczących systemu informacji i kierunku zwiedzania w obiektach.

ibid., str. 33

ibid., str. 44 - Umocnienia z II Wojny Światowej lub powstałe w okresie międzywojennym

ibid., str. 46

ibid., str. 55 - Realizacje po 1945r.

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

2.10

Istniejące koncepcje przebiegu trasy

2.10.1 Przebieg równoleżnikowy

W „Opracowaniu konserwatorskim” dr Alicji Biranowskiej-Kurtz proponuje się ciągi tras wschód-

zachód, które na Uznamie mogłyby łączyć się z istniejącymi lub proponowanymi szlakami

niemieckimi, na Wolinie zaś wiodące do Międzyzdrojów. Nie ma zapisów o łączeniu trasą

obiektów bardziej od siebie oddalonych, obiektów północnych z południowymi, czy połączeniu

wspólną trasą obu wysp. [tablica 2]

TABLICA

2.10.1 PROPOZYCJE PRZEBI EGU SZLAKU

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

2.10.2 Przebieg okrężny

Wiesław Rusak z Oddziału Morskiego PTTK proponuje poprowadzenie szlaku okrężnie, przez

wszystkie obiekty ze zlecenia i po obu przeprawach promowych, do trasy włączając także

falochron. W jego opinii szlak winien zamknąć się na terytorium Miasta-Gminy Świnoujście, a

szlaki o podobnej tematyce, jeśli powstałyby później na wyspie Wolin, byłyby połączone ze

szlakiem Fortyfikacji Świnoujścia istniejącym dziś szlakiem czerwonym lub projektowanym

niebieskim.

Część proponowanej trasy została jednak już zgłoszona w koncepcji sieci szlaków Uznamu i

Wolina (patrz 2.2). Oddział Morski PTTK w Świnoujściu proponuje połączyć szlakiem niebieskim

Fort Wschodni (obiekt 15) z przeprawą promową „Centrum”. [tablica 3]

TABLICA

2.10.2 PROPOZYCJE PRZEBIEGU SZLAKU

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

2.10.3 Przebieg chronologiczny

Dzierżawca Fortu Wschodniego (obiekt 15), Piotr Piwowarczyk z Towarzystwa Naukowego im.

Karola Estreichera zwraca uwagę na to, że układ obiektów na Wolinie ma charakter

chronologiczny, rosnąco w kierunku wschodnim: od Fortu Wschodniego przez baterie z I Wojny

Światowej: Brzegową (obiekt 14) i Leśną (obiekty 12 i 13), umocnienia II Wojny: Baterię

Warszów (obiekt 16), wieżę Baterii Göbena (obiekt 17) oraz dalsze dwie baterie zaporowe nad

morzem, aż do obiektu zbudowanego po wojnie - 17. BAS w Międzyzdrojach. (trzech ostatnich

nie ujęto w zleceniu, znajdują się na terenie gminy Międzyzdroje)

Poprowadzenie trasy turystycznej Fortyfikacji Świnoujścia jest zasadne, co potwierdziły analizy

PART S.A. (patrz 2.4). W tej chwili trasa jest jedną z ostatnich niezrealizowanych jeszcze tras

turystycznych zaproponowanych w opracowaniu PART S.A.

W kontekscie bieżącego zlecenia trasa jest jednak nie tylko wpisana w sieć szlaków PTTK, lecz

także w szeroką koncepcję udostępnienia turystycznego przedmiotowych obiektów.

Wytyczeniu trasy musi towarzyszyć zabezpieczenie wszystkich obiektów, mogących

stanowić niebezpieczeństwo dla turysty. Stosować należy wytyczne „Koncepcji

rewaloryzacji Fortyfikacji Świnoujścia”.

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

CZĘŚĆ 3: Koncepcja trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

W niniejszym opracowaniu, po przeanalizowaniu funkcji szlaków, wytycznych ich projektowania

oraz uwarunkowań topograficznych, proponuje się wytyczenie kilku nowych szlaków

turystycznych PTTK, które wraz z już istniejącymi elementami infrastruktury turystycznej oraz

tablicami informacyjnymi utworzą trasę turystyczną „Fortyfikacje Świnoujścia”.

Pojęcia „trasa” i „szlak” stosowane są w niniejszym opracowaniu zgodnie z opisem w punkcie

1.3. Trasa turystyczna może być zbudowana ze szlaków turystycznych lub ich fragmentów, w

oparciu o istniejące szlaki lub po wytyczeniu nowych.

3.1

Funkcje tras i szlaków turystycznych

Funkcją trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia” jest udostępnienie przedmiotowych

obiektów szerszemu gronu – turystom, którzy bez niej nie trafiliby do omawianych obiektów

oraz uświadomienie im ich powiązań. Turyści korzystający z trasy powinni nabyć odpowiednią

wiedzę, m.in. za pośrednictwem dzierżawców obiektów, dzięki tablicom informacyjnym czy z

materiałów promocyjnych. Dwa ostatnie są, obok przebiegu szlaków przedmiotem niniejszego

opracowania.

Planując trasę turystyczną uznano jej podstawowe funkcje krajoznawczą, turystyczną i

rekreacyjną. Aby być atrakcyjną, trasa tematyczna „Fortyfikacje Świnoujścia” musi jeszcze

pełnić następujące funkcje:

3.1.1

Funkcja łącznikowa: fizyczne połączenie logicznej całości: obiektów, które powstały

jako elementy spójnego systemu i pełniły uzupełniające się role; dziś, kiedy obiekty te

nie są już używane zgodnie z przeznaczeniem, nie jest łątwo je ze sobą skojarzyć, co

szczególnie utrudniają duże odległości między nimi.

3.1.2

Funkcja dydaktyczna: uświadomienie turystom połączeń między obiektami,

przekazanie im ogólnej wiedzy o umocnieniach i sztuce fortyfikacji, o historii miasta

Świnoujście i jego twierdzy, oraz pokazanie turystom, z jakimi odległościami miano do

czynienia w działaniach wojennych (np. obszar dyslokacji jednostek, zasięg dział,

rozmiary i zasięg radarów).

3.1.3

Funkcja adaptacyjna: umożliwienie różnym grupom turystów poznania tematu szlaku

przy najbardziej im odpowiadającej formie turystyki.

3.1.4

Funkcja aktywizująca: zachęcenie turystów grup mniej aktywnych do próbowania

form dla aktywnych turystów, przy zachowaniu charakteru i tematu znanej im już trasy.

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

3.1.5

Funkcja promocyjna – wypromowanie Świnoujścia jako miasta o ambitniejszej ofercie

turystycznej i kulturalnej, niż plaża i morze; kurortu, który rósł obok Twierdzy Morskiej,

czynnie uczestniczącej w dziejach XIX i XX-wiecznej Europy.

3.2

Wytyczne przyjęte przy projektowaniu trasy i jej szlaków

Projektując trasę i szlaki składające się na trasę „Fortyfikacje Świnoujścia” przyjęto następujące

wytyczne:

3.2.1

Szlak musi być atrakcyjny dla turysty pieszego

W wyborze dróg łączących ze sobą obiekty, stosuje się prymat atrakcyjności i wygody

dla turysty pieszego. Droga o utwardzonej nawierzchni zostanie wybrana tylko w

ostateczności. Jeżeli wybór atrakcyjniejszej ścieżki oznacza nadkładanie drogi, uznać je

należy za potrzebne (patrz 2.1.2)

3.2.2

Szlak musi spełniać wymagania „Instrukcji znakowania szlaków PTTK”

Szczególnie omija się niepotrzebne przejścia tras drogą asfaltową lub długi przebieg

szlaku z innym (patrz 2.1.2). Wprowadza to pewne ograniczenia przebiegu szlaków,

pozwalając jednak dogodnie dopasować je do istniejącej sieci szlaków i umożliwiając jej

dalszą logiczną rozbudowę w regionie.

3.2.3

Szlak musi uzupełniać się z innymi szlakami w sieci

Szlak tematyczny należy włączyć do sieci szlaków turystycznych PTTK na tyle, na ile

ułatwi to orientację i wygodę turysty, tak aby nie zatrzeć charakteru szlaku.

Podstawowe funkcje szlaków turystycznych spełniają wszystkie szlaki w sieci łącznie. Nie

jest zasadne prowadzenie szlaku tematycznego tam, gdzie pełniłby on te funkcje, które

mógłby pełnić dowolny inny szlak.

3.2.4

Sieć szlaków powinna pozostawić możliwość tworzenia innych tras

Należy uwzględnić obecność obiektów podobnych do przedmiotowych, a nieujętych w

zleceniu lub leżących poza obszarem opracowania. Trasa powinna pozostać otwarta na

inne udostępnione lub jeszcze nie udostępnione obiekty pomilitarne w regionie,

związane historią z przedmiotowymi obiektami.

3.2.5

Trasa powinna ukazywać logikę i funkcjonowanie twierdzy i umocnień

Szlaki Fortyfikacji Świnoujścia powinny odtwarzać spójny organizm twierdzy, ukazując

filozofię obronności, która doprowadziła do powstania przedmiotowych obiektów. Należy

traktować zespoły fortów ujścia Świny jako łączny węzeł.

3.2.6

Odcinki trasy powinny być zróżnicowane

Szlak należy zbudować w odcinkach, możliwie różnych i przeznaczonych dla innych form

turystyki, stanowiących tym samym szeroką paletę ofert jednego produktu. Różne

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

fragmenty szlaku mogą pełnić odmienne, uzupełniające się funkcje. Dla każdego rodzaju

terenu powinno się wyróżnić pierwszorzędny segment turysty.

3.2.7

Trasa nie powinna mieć spójnej małej architektury

Nie należy rozstrzygać całościowo kwestii małej architektury trasy, ze względu na

zróżnicowanie topograficzne terenu, złożenie trasy z różnych szlaków, podział szlaków

na odcinki, a przede wszystkim możliwe zróżnicowanie sposobów wykorzystania

przedmiotowych

obiektów.

projektowaniu

małej

architektury

pobliżu

przedmiotowych obiektów należy stosować się do wytycznych „Koncepcji rewaloryzacji

Fortyfikacji Świnoujścia”.

3.3

Koncepcja przebiegu szlaków

3.3.1

Uwarunkowania topograficzne

Nowe szlaki na omawianym terenie powinno się łączyć ze szlakiem czerwonym, tworząc węzły

szlaków. Powinny to być miejsca uczęszczane przez turystów i mieszkańców, tętniące życiem,

funkcjonujące jako węzły komunikacyjne lub łatwo z nich dostępne.

Rozpatrzono możliwy przebieg szlaków pod względem uwarunkowań topograficznych, w

podziale na strefy (patrz 2.7):

3.3.1.1

Strefa NW (północno-zachodnia)

Ze względu na potrzebę promocji trasy i odpowiedniej obsługi ruchu turystycznego proponuje

się włączenie do szlaku miejsc wciąż nie objętych siecią szlaków PTTK: planowanego dworca

kolejki uzdrowiskowej UBB, Urzędu Miasta-Gminy, ruin wieży kościoła Marcina Lutra i siedziby

Oddziału Morskiego PTTK.

Na jeden z węzłów szlaków trasy proponuje się „Schron 1942”, który ze względu na swój

charakter i lokalizację jest wyśmienitym miejscem, w którym można promować trasę i zachęcać

turystów do przejścia szlaku. Schron, funkcjonujący jako izba atrakcji Świnoujścia może

prezentować wiele informacji, których nie będzie można przedstawić na trasie. Możliwe, że wielu

turystów, którzy odwiedzą schron, leżący w centrum miasta, dopiero tutaj dowie się o

istniejących w Świnoujściu fortyfikacjach i umocnieniach.

3.3.1.2

Strefa NE (północno-wschodnia)

Do Fortu Wschodniego (obiekt 15) rzadko dochodzi się dzisiaj pieszo i tego sposobu dotarcia

tam nie należy polecać. Interesujące byłoby poprowadzenie szlaku turystycznego przylegającym

do Portu Handlowego lasem, w którym znajduje się bateria Leśna (obiekt 12). W tej chwili

jednak istniejące ścieżki są zarośnięte a na południe od baterii Leśnej znajduje się pas

mokradeł.

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

Szlak w kierunku wieży dowodzenia baterii Göbena (obiekt 17) proponuje się poprowadzić inną

drogą, niż wskazana w planie miejscowym.

Poprowadzeniu w tej strefie szlaku turystycznego powinny towarzyszyć prace nad konsolidacją i

promocją lokalnego produktu turystycznego oraz przygotowanie miejsc parkingowych i małej

architektury, przy bezwzględnym stosowaniu zaleceń „Koncepcji rewaloryzacji Fortyfikacji

Świnoujścia” w pobliżu przedmiotowych obiektów.

3.3.1.3

Strefa E (wschodnia)

Najlepiej zachowanym elementem baterii Göbena (obiekt 19) są tory kolejki wąskotorowej.

Uznaje się za interesujące poprowadzenie nimi szlaku turystycznego. Ich nasyp i pobocza są

dostosowane do ruchu pieszego.

Poprowadzeniu w tej strefie szlaku turystycznego powinny towarzyszyć prace nad rozwojem i

promocją produktu turystycznego, wyznaczenie i przygotowanie miejsc parkingowych.

3.3.1.4

Strefa W (zachodnia)

Nie zauważa się potrzeby poprowadzenia przedmiotowej trasy przez tę strefę. Potencjał

tursytyczny tej strefy może zostać wykorzystany pod warunkiem przygotowania infrastruktury

towarzyszącej i odpowiednich zmian w planie miejscowym.

3.3.2

Uwarunkowania logiczne

Projektując szlak można uwzględnić następujące kryteria:

•

chronologia powstawania obiektów,

•

funkcja obiektów w systemie fortyfikacji,

•

podobne trasy w regionie,

•

podobne obiekty nieujęte w zleceniu,

•

inne piesze szlaki turystyczne w okolicy.

Sprawdzono możliwość wytyczenia osobnych tras po obiektach z dwóch grup chronologicznych

przyjętych w „Koncepcji turystycznego udostępnienia zespołu zabytkowych fortyfikacji w

Świnoujściu”: sprzed I wojny światowej oraz powstałych po I wojnie światowej. Pierwszy pomysł

przypomina propozycję dr Biranowskiej (patrz 2.10.1, tablica 2), rozciągając się na linii wschód

- zachód, drugi zaś koncepcję Wiesława Rusaka (patrz 2.10.2, tablica 3), pętli po wyspach.

Szlak prowadzący po obiektach grup I i II (fortyfikacjach XIX-wiecznych oraz umocnieniach I

wojny światowej) byłby symetryczny wzdłuż osi kanału, ukazując ówczesną filozofię obronności.

Szlak, możliwy do przejścia w ciągu jednego dnia, dałby ogląd na rozmiar areny działań

wojennych na początku XX wieku. Większy szlak okrężny, prowadzący po obiektach grup III i IV

(z okresu II wojny światowej i zimnej wojny) mógłby ukazać, jak arena zbrojeń rozszerzyła się

w okresie międzywojennym. [tablica 4]

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

TABLICA

3.3.2 KONCEPCJA SZLAKÓW DWÓ CH WOJEN

Rozpatrując tę koncepcję uznano ją za niemożliwą do realizacji w formie szlaku

turystycznego PTTK.

Po pierwsze, nie da się poprowadzić szlaku jednego koloru po obu stronach Świny, inaczej niż

przeprawą promową. Objęcie zaś oboma szlakami przepraw zakłóciłoby logikę trasy. Podobnie

spójności trasy nie służy rozdzielenie szlaków na część uznamską i wolińską, czyli co najmniej

dwa szlaki o różnych kolorach.

Po drugie, w strefach północnych obiekty różnych grup chronologicznych znajdują się blisko

siebie, tak, że trudno jest wyraźnie odróżnić rozłączne szlaki dla obiektów pierwszej i drugiej

wojny światowej. Nie jest to możliwe na Wolinie, gdzie z budową Świnoportu naruszono

oryginalną infrastrukturę omawianego obszaru. Na Uznamie możliwe jest to tylko częściowo.

Nie jest zasadne prowadzenie szlaku fortecznego do przeprawy promowej „Bielik” na

żadnej z wysp. Drogi dojścia do przepraw pełnią inne szlaki, podczas gdy szlak forteczny winien

podkreślać spójność i charakter Twierdzy Świnoujście. Niestety jest to trudne, ze względu na

brak stałego połączenia pasażerskiego między Fortem Wschodnim (obiekt 15) a Zachodnim

Kompleksem Fortecznym (obiekty 5-11). Trasa nie może zostać przeprowadzona między nimi w

formie jednego szlaku. Wprowadzenie w tym miejscu połączenia wodnego pozwoliłoby na

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

przeprowadzenie jednego szlaku między fortami. Dopóki go jednak nie ma, trasa turystyczna po

fortyfikacjach musi składać się z kilku szlaków PTTK o różnych kolorach.

Równocześnie za zasadne uznaje się poprowadzenie szlaku chronologicznie wg sugestii Piotra

Piwowarczyka (patrz 2.10.3). Takie rozwiązanie ma szczególne walory dydaktyczne.

Omawiany

teren

charakteryzuje

zróżnicowanie

pod

względem

dostępności,

stopnia

zurbanizowania jak przygotowania infrastruktury. Różne są także grupy potencjalnych

odbiorców trasy. Oba zróżnicowania można wykorzystać, zgodnie z wytyczną 3.2.6.

Forty XIX-wieczne są dostępne z głównych węzłów komunikacyjnych, choć w obu przypadkach

dostęp do centrum jest różny. Istnieje potrzeba ukazania turystom obiektów, które nie mają

dzierżawców, a stanowią bezpośrednie otoczenie obiektów dzierżawionych.

Przekształcenia dokonane w strefie północno-wschodniej w latach 70. odróżniły wolińską stronę

wcześniejszej Twierdzy od fortyfikacji zachodniej strony cieśniny. Chociaż zamazało to

czytelność zasad, według których budowano umocnienia ujścia Świny, zaistniałe zróżnicowanie

można wykorzystać w celu optymalizacji ruchu turystycznego.

Trasa turystyczna Fortyfikacji Świnoujścia może wykorzystać naturalne zachowania turystów

(patrz wytyczna 3.2.6). Rozróżnić można trzy formy korzystania z niej.

Pierwsza forma to szlak prowadzący do Zachodniego Kompleksu Fortecznego (obiekty 5-11),

który może być ciekawym, alternatywnym dla głównych dróg, sposobem dojścia do

fortów. Turysta może odkryć obiekty dotąd nieznane lub nieuznane za ciekawe (patrz 2.8.2).

Turysta chętnie wybierze ten szlak spośród miejskich tras podobnej długości.

Taki szlak nie mógłby biec analogicznie po drugim brzegu Świny: łącząc Warszów z Fortem

Wschodnim (obiekt 15). Po pierwsze - pokrywałby się z jedyną drogą dojściową do obiektu. Po

drugie - droga ta, jako nieatrakcyjna dla turysty pieszego, pokonywana jest najczęściej

samochodem. Na Wolinie szlaki powinny więc raczej rozchodzić się od miejsca

centralnego, do którego turysta może dojechać. Priorytetem powinno być w tym miejscu

skomunikowanie Fortu Wschodniego (obiekt 15) z okolicznymi obiektami, a nie poszczególnych

obiektów z centrum miasta.

Trzecia forma szlaku to wypad za miasto i skupiska człowieka, atrakcja samą w sobie,

ale tylko dla nielicznych, albo będąca kolejnym etapem, dla tych, którym spodobała się trasa.

Wymienione wyżej formy szlaków odpowiadają naturalnym zachowaniom grup turystów - szlak

dojściowy do Zachodniego Kompleksu Fortecznego - kuracjuszy i turystów zdrowotnych, szlak

rozchodzący się z Fortu Wschodniego - turystów kulturowych i edukacyjnych (często

podróżujących w grupach), szlak leśny - turystów ekologicznych i aktywnych.

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

Formą dla turystów pozostających w mieście – kuracjuszy i turystów zdrowotnych może być

szlak spacerowy w części miejskiej. Turystom kulturowym i edukacyjnym zaproponować można

ścieżkę dydaktyczną. Może ona wykorzystać koncepcję Piotra Piwowarczyka, by poprowadzić

turystów według chronologii obiektów (patrz 2.10.3)

Uwarunkowania topograficzne (Świna) i przestrzenne (Park Zdrojowy, Świnoport) wskazują na

możliwość dostosowania poszczególnych odcinków trasy dla różnych grup turystów.

Trasa powinna być zróżnicowana pod kątem dostępności dla różnych grup turystów. Właściwy

będzie podział trasy na odcinki i nadanie każdemu z nich głównych funkcji, np. edukacyjnej czy

spacerowej. Odcinki przystosowane do potrzeb konkretnych grup turystów powinny wprowadzić

ich do tematu trasy i zachęcić zarazem do poznawania innych odcinków trasy. Trasa ani jej

odcinki nie muszą być polecane wszystkim grupom turystów.

3.4

Przebieg trasy

Szlak turystyczny nie może przebiegać przez barierę topograficzną (cieśnina Świny) inaczej niż

stałym połączeniem pasażerskim. Nie jest możliwe także poprowadzenie po dwóch stronach

Świny dwóch szlaków o tym samym kolorze, jeżeli nie są połączone stałą przeprawą pasażerską.

(patrz 2.1.2)

Analizując istniejącą sieć szlaków PTTK stwierdzono, że:

•

omawiany obszar jest już połączony ze szlakami sąsiednich gmin (propozycja - patrz

2.10.1): za pośrednictwem czerwonego szlaku;

•

istnieją elementy możliwej trasy okrężnej, biegnącej po obu przeprawach promowych

(propozycja - patrz 2.10.2): odcinek szlaku czerwonego między Ognicą a „małą

przeprawą” oraz proponowany (patrz 2.2) szlak niebieski z Międzyzdrojów do „małej

przeprawy”;

•

bateria Przytór (obiekt 20) leży w pobliżu szlaku czerwonego, łączącego jej

bezpośrednie otoczenie z Międzyzdrojami i „małą” przeprawą promową;

•

jedna czwarta przedmiotowych obiektów (Zachodni Kompleks Forteczny, obiekty 5-11)

jest już ujęta w sieć szlaków PTTK, szlakiem czerwonym;

•

Zachodni Kompleks Forteczny połączony jest tym samym z „małą przeprawą”;

•

Fort Wschodni (obiekt 15) z „małą” przeprawą promową może połączyć postulowane

przedłużenie szlaku niebieskiego;

•

w okresie letnim istnieje bezpośrednie połączenie szlaku czerwonego z otoczeniem Fortu

Wschodniego (obiekt 15), przeprawa pasażerska - tramwaje wodne.

Oznacza to, że wiele postulowanych rozwiązań nie potrzebuje tyczenia nowych szlaków

a istniejąca infrastruktura może zacząć pełnić nowe funkcje przy nieznacznym

uzupełnieniu.

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

TABLICA

3.4 PROPONOWANY PRZEBIEG SZLAKÓW TRASY

Już dziś można wykorzystać i promować istniejące sposoby dotarcia do przedmiotowych

obiektów. Dalsze obiekty można udostępnić turystycznie już nawet niewielką jednokilometrową

korektą przebiegu szlaku czerwonego na odcinku między stawą „Młyny” a promenadą.

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

Proponuje się zbudowanie trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”, w dwóch etapach,

najpierw uzupełniając sieć szlaków PTTK, a następnie promując poszczególne odcinki szlaków

wśród grup turystów - jako oferta jednej trasy „Fortyfikacje Świnoujścia”.

3.4.1

Etap I

Włączenie do sieci szlaków PTTK obiektów 3, 4, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19,

20, poprzez wytyczenie trzech szlaków turystycznych PTTK:

3.4.1.1

Szlak główny umocnień wyspy Uznam, biegnący z przejścia granicznego

miastem, obok „Schronu 1942”, ruin wieży kościoła Marcina Lutra, siedziby Oddziału

Morskiego PTTK, tworzący na ulicy Uzdrowiskowej, obok ośrodka „Eldorado” węzeł

szlaków z istniejącym szlakiem czerwonym i idący dalej Parkiem Zdrojowym, przez

Baterię Parkową (obiekt 4) do Bramy Zachodniego Kompleksu Fortecznego (obiekt

10), gdzie złączy się znów ze szlakiem czerwonym. Długość ok. 5 km.

Konieczne

jest

zabezpieczenie

wszystkich

obiektów,

mogących

stanowić

niebezpieczeństwo

dla

turysty.

Stosować

należy

rozwiązania

„Koncepcji

rewaloryzacji Fortyfikacji Świnoujścia” dla obiektów 4 i 10.

Wprowadzenie szlaku powinno zbiec się z pracami rewitalizacyjnymi Parku

Zdrojowego i poprawy stanu dróg

3.4.1.2

Szlak łącznikowy umocnień wyspy Uznam, biegnący z Bramy Zachodniego

Kompleksu Fortecznego (obiekt 10), będącej węzłem szlaku czerwonego i

proponowanego wyżej szlaku 3.4.1.1, wzdłuż obiektów 5-9, dalej obok obiektów

ulokowanych na wydmach: podstaw radarów Würzburg-Olbrzym (obiekt 3) oraz

obiektów nie ujętych w zleceniu, do proponowanego wyżej nowego węzła szlaków

na ulicy Uzdrowiskowej obok ośrodka „Eldorado”. Długość ok. 2 km.

Wymaga uprzedniego uregulowania kwestii prowadzenia zorganizowanego ruchu

turystycznego po wydmach. (patrz 2.9.1)

Konieczne

jest

zabezpieczenie

wszystkich

obiektów,

mogących

stanowić

niebezpieczeństwo

dla

turysty.

Stosować

należy

rozwiązania

„Koncepcji

rewaloryzacji Fortyfikacji Świnoujścia” dla obiektów 3 i 10 oraz odpowiednich

opracowań dla pozostałych obiektów objętych trasą.

W konsekwencji proponuje się na Uznamie funkcje węzłów szlaków dla Bramy

Zachodniego Kompleksu Fortecznego (obiekt 10) oraz okolic ośrodka „Eldorado”.

W związku z częściowo łącznym, a później równoległym przebiegiem szlaku 3.4.1.2

ze szlakiem czerwonym, szczególnie że szlak czerwony na tym odcinku prowadzi

asfaltową ulicą Uzdrowiskową, proponuje się wprowadzenie nowego szlaku jako

korekty szlaku czerwonego. Długość proponowanego odcinka uległaby skróceniu z

ok. 2 km do nieco ponad 1 km.

sugestia za: Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A. „Program rozwoju produktu turystycznego oraz kreacji marki Miasta Świnoujście” (2002)

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

3.4.1.3

Szlak umocnień wyspy Wolin, prowadzący z przystani przy falochronie, wzdłuż

Fortu Wschodniego (obiekt 15, szlak dojściowy), obok Baterii Brzegowej (obiekt 14),

mijający schron dalmierza Baterii Leśnej (obiekt 13, szlak dojściowy), po Baterii

Warszów (obiekt 16), i dalej przez wieżę obserwacyjną Baterii Göbena (obiekt 17),

Batalionowy Rejon Umocniony (obiekt 18, szlak dojściowy), obok stacji PKP

Świnoujście - Przytór, przez Baterię Göbena (obiekt 19) i Baterię Przytór (obiekt 20)

do szlaku czerwonego w Przytorze. Długość ok. 11 km.

Wytyczenie

szlaku

wymaga

uprzedniej

zmiany

planie

miejscowym

umożliwiającej poprowadzenie szlaku atrakcyjną drogą.

Konieczne

jest

zabezpieczenie

wszystkich

obiektów,

mogących

stanowić

niebezpieczeństwo

dla

turysty.

Stosować

należy

rozwiązania

„Koncepcji

rewaloryzacji Fortyfikacji Świnoujścia” dla obiektów 13, 14, 15, 16, 17, 18 i 19.

Miejscowy Plan Ogólny Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Świnoujścia

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

3.4.2

Etap II

Włączenie do sieci szlaków PTTK obiektu 12. Wykształcenie, w oparciu o

istniejące szlaki, dwóch szczególnych form pieszych szlaków turystycznych PTTK:

3.4.2.1

Wykształcenie z pętli po parku i wydmach utworzonej przez szlaki 3.4.1.1 i 3.4.1.2,

trasy, wypromowanej w przewodnikach i informacji turystycznej jako szlak

spacerowy (bez wprowadzania specjalnego oznakowania). Długość ok. 3 km.

Dla realizacji zamierzenia konieczne są uprzednio:

•

popularność szlaku 3.4.1.2 i dobra ocena dana mu przez turystów,

•

przygotowanie szlaku 3.4.1.2 dla niewprawionego turysty.

3.4.2.2

Wytyczenie oznakowanej ścieżki dydaktycznej w okolicach ulicy Ku Morzu.

Ścieżka miałaby przebieg chronologiczny: Fort Wschodni (obiekt 15), Bateria

Brzegowa (obiekt 14), schron dalmierza Baterii Leśnej (obiekt 13), Bateria Leśna

(obiekt 12), Bateria Warszów (obiekt 16). Długość ok. 2,2 km. Dalej mogłaby

prowadzić do umocnień powojennych, znajdujących się w pasie wydm nadmorskich

na wschód od ulicy Ku Morzu.

Dla realizacji zamierzenia konieczne jest uprzednie:

•

przygotowanie merytoryczne treści dydaktycznych ścieżki,

•

pozyskanie środków na przygotowanie materiałów dydaktycznych,

•

zabezpieczenie tablic na trasie przed wandalizmem,

•

udrożnienie ścieżki między schronem dalmierza Baterii Leśnej (obiekt 13) a

Baterią Leśną (obiekt 12),

•

dokonanie zmiany w planie miejscowym

, w zakresie poprowadzenia ścieżki do

umocnień powojennych, jeżeli się je w niej ujmie (najlepiej równocześnie z

odpowiednią zmianą dokonaną w etapie I)

Konieczne

jest

zabezpieczenie

wszystkich

obiektów,

mogących

stanowić

niebezpieczeństwo

dla

turysty.

Stosować

należy

rozwiązania

„Koncepcji

rewaloryzacji Fortyfikacji Świnoujścia” dla obiektu 12.

Miejscowy Plan Ogólny Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Świnoujścia

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

Dwa etapy realizacji koncepcji pozostawiają poza siecią szlaków obiekty 1, 2, 21, 22, 23. Ich

ujęcie trasą fortyfikacji uznaje się bądź za niezasadne (obiekty 21, 23) bądź niemożliwe w tej

chwili (1, 2, 22).

Jako „Etap 3” określa się w „Koncepcji…” wszelkie prace dotyczące obiektów z bieżącego

zlecenia, nieujętych trasą turystyczną Włączenie tych obiektów do sieci szlaków PTTK może

nastąpić w późniejszym czasie, po uregulowaniu bądź zmianie sytuacji tych obiektów. Dążyć

należy do budowania szerszych tras w oparciu o istniejącą sieć szlaków. Włączeniu do trasy

baterii Mars (obiekt 1) mogłoby towarzyszyć włączenie baterii Wineta (obiekt nieujęty w

zleceniu), która pełniła podobne funkcje i ma podobną genezę powstania.

Należy dążyć do połączenia w przyszłości szlaków 3.4.1.1 i 3.4.1.3 - poprzez

wprowadzenie stałej przeprawy między Zachodnim Kompleksem Fortecznym a

falochronem, jeżeli będzie to możliwe. To zezwoliłoby na uznanie ich za łączny szlak

PTTK jednego koloru i umożliwiło pełną realizację wytycznych przyjętych w niniejszej

koncepcji.

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

CZĘŚĆ 4: Rozwiązania urbanistyczno - architektoniczne,

przebieg trasy, projekty tablic i materiały promocyjne

4.1

Szlaki

Obiekty są magnesami, po których prowadzone są szlaki. Szlak wieść musi drogami właściwymi

dla turystyki pieszej. Szlak musi przechodzić przez dogodne miejsca węzłowe - dla zmiany

szlaku, drogi, sposobu podróży (z pieszego na inny), czy na nocleg.

Miejscami odpoczynku mogą być zarówno okolice obiektów, miejsca węzłowe, jak też

dodatkowe miejsca pośrednie, jeśli są po temu dogodne warunki. Zgodnie z przyjętymi

wytycznymi (patrz 3.2) szlak wytycza się drogami interesującymi krajoznawczo, wyłączonymi,

na ile to możliwe, z ruchu zmotoryzowanego. Zgodnie z przyjętymi wytycznymi nie rozpatruje

się tworzenia małej architektury szlaku. Winna ona być zaadaptowana do charakteru miejsc, w

których się znajduje, w przypadku obiektów, koniecznie przy zachowaniu stosownych zapisów

„Koncepcji rewaloryzacji Fortyfikacji Świnoujścia”.

Trzy proponowane szlaki składają się łącznie z 9 odcinków z 10 punktami węzłowymi, przez

których połowę już przechodzi istniejący szlak czerwony. Punkty węzłowe to:

Przejście graniczne (szlak czerwony)

Szlak 1

odcinek 1

„Schron 1942”

Szlak 1, odcinek 2

„Eldorado” (szlak czerwony)

Szlak 1, odcinek 3: obiekt 4

Brama Zachodniego Kompleksu Fortecznego (szlak czerwony)

Szlak 2, Odcinek 4: obiekty 10, 9, 6, 8, 7, 5

Parking, ul. Uzdrowiskowa (szlak czerwony)

Szlak 2, Odcinek 5: obiekt 3

Przystań falochron

Szlak 3, Odcinek 6: obiekt 15 (dojście), obiekt 14, obiekt 13 (dojście)

Parking przy baterii Warszów (obiekt 16)

Szlak 3, Odcinek 7: obiekt 16, obiekt 17, obiekt 18 (dojście)

Świnoujście-Przytór PKP

Szlak 3, Odcinek 8: obiekt 19

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

droga Przytór - Karsibór

Szlak 3, Odcinek 9: obiekt 20

10.

Przytór centrum (szlak czerwony)

4.1.1

Opis trasy w odcinkach szlaków

Wyspa Uznam (7, 2 km)

Odcinek 1 (2,4 km)

Odcinek szczególnie polecany turystom przygranicznym, kuracjuszom i turystom

rodzinnym. Wiedzie od granicy państwowej do Schronu „1942”. Prowadzi ulicami miasta.

Idąc od granicy ul. Wojska Polskiego mijamy przygraniczny bazar. Do ulicy Bałtyckiej idziemy

razem ze szlakiem czerwonym. Jest to bardzo ruchliwa droga, o wzmożonym ruchu turystów,

najczęściej przygranicznych. Mijamy miejsce, w którym ma się znajdować stacja kolei

uzdrowiskowej UBB, łączącej Świnoujście z resztą wyspy Uznam. Minąwszy Urząd Miejski,

skręcamy w ul. Matejki, a później w uroczą alejkę - ul. Wyspiańskiego, którą dochodzimy do

Schronu „1942”.

Odcinek 2 (1,9 km)

Odcinek szczególnie polecany turystom kulturowym, edukacyjnym i przygranicznym.

Prowadzi miejskimi ulicami od Schronu „1942” do ośrodka „Eldorado” przy ul. Uzdrowiskowej, w

pobliżu Promenady.

Idąc ładnymi uliczkami docieramy do jednej z głównych ulic Świnoujścia, ul. Piłsudskiego.

Mijamy ruiny wieży kościoła Marcina Lutra i skręcamy w ulicę Narutowicza, przy której znajduje

się siedziba Oddziału Morskiego PTTK w Świnoujściu. Dochodzimy do Parku Zdrojowego i po ok.

500 metrach dochodzimy do nowych osiedli przy ul. Chrobrego i Komandorskiej. Idąc dalej ul.

Chrobrego dochodzimy do ul. Uzdrowiskowej, będącej przedłużeniem Promenady. Wspólnie ze

szlakiem czerwonym dochodzimy do ośrodka „Eldorado”. Stąd można iść dalej szlakiem

czerwonym, ulicą Uzdrowiskową w kierunku parkingu i stawy „Młyny”, drogą przez wydmy nad

morze albo jednym z dwóch proponowanych szlaków.

Odcinek 3 (1 km)

Krótki odcinek, szczególnie polecany kuracjuszom, turystom zdrowotnym i rodzinnym.

Biegnie Parkiem Zdrojowym od ośrodka „Eldorado” do Bramy Zachodniego Kompleksu

Fortecznego. Na trasie tej znajdują się Bateria Parkowa (obiekt 4) i Brama Parkowa (obiekt 10)

Całą drogę idziemy ładną parkową ścieżką. Ten odcinek szlaku,nadaje się na krótki spacer.

Drogą, którą idziemy, rozpoczyna się tuż za ośrodkiem „Eldorado” i biegnie prosto do Bramy

Parkowej, gdzie docieramy do szlaku czerwonego.

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

Odcinek 4 (0,8 km)

Odcinek szczególnie polecany turystom kulturowym, edukacyjnym i rodzinnym. Biegnie

bitymi drogami, wspólnie z pieszym szlakiem czerwonym oraz szlakiem rowerowym - od Bramy

Parkowej (obiekt 10) do parkingu przy ul. Uzdrowiskowej. Na trasie znajdują się obiekty 5-10.

Idąc na północ, z ujściem Świny, widzimy wpływające i wypływające statki, a także port i

latarnię na drugim brzegu.

Odcinek 5 (1,1 km)

Odcinek szczególnie polecany turystom zdrowotnym, aktywnym i ekologicznym. Prowadzi

od parkingu przy ul. Uzdrowiskowej do ośrodka „Eldorado”. Jest to alternatywna wobec ulicy

Uzdrowiskowej droga łącząca te węzły. Odcinek jest niezwykły dla centrum miasta, biegnie

przez las i wydmy. Zawiera obiekt 3, częściowo 2 i 4.

Z parkingu wchodzimy na wydmy, które dopiero po wojnie obrosły drzewa i krzewy. Już po

chwili zauważamy bunkry: schrony amunicyjne przykryte warstwą ziemi. Jest to ciekawa okolica

na odpoczynek. Idąc dalej napotykamy dwie podstawy pod radary. Schodząc z wydmy w dół do

leśnej ścieżki mijamy schron centrali artyleryjskiej Baterii Parkowej.

Wyspa Wolin (11, 2 km)

Odcinek 6 (1,1 km)

Odcinek szczególnie polecany turystom kulturowym, edukacyjnym i tranzytowym. Szlak

łącznikowy między punktami komunikacji zbiorowej. Obejmuje obiekty 13, 14, 15.

Z przystani gdzie w sezonie kursują tramwaje wodne widać najdłuższy w Europie falochron. Idąc

prosto drogą z płyt docieramy do miejsca, z którego prowadzi krótki (0,5km) szlak dojściowy do

Fortu Wschodniego (obiekt 15) i do Latarni Morskiej. Idąc prosto, 100 metrów dalej mijamy

Baterię Brzegową (obiekt 14). Po drugiej stronie teren portu handlowego, który obchodzi nasza

droga. Tuż za portem krótki szlak dojściowy do dalmierza Baterii Leśnej (obiekt 13). Idąc dalej

prosto dojdziemy do parkingu. Znajduje się on przy samym lesie i jest dobrym miejscem na

odpoczynek. Przez całą długość drogi po lewej stronie za wydmami znajduje się morze.

Odcinek 7 (4 km)

Odcinek szczególnie polecany turystom aktywnym, ekologicznym i kulturowym. Najdłuższy

fragment trasy, prowadzi leśnymi drogami, doskonałymi do wędrówek pieszych. Miejscami

prowadzi po wzniesieniach. Od ulicy Ku Morzu prowadzi, aż do stacji PKP Świnoujście-Przytór,

mijając obiekty 16, 17, 18.

Wchodzimy do lasu i podążając leśną ścieżką mijamy Baterię Warszów (obiekt 16). Dalej

przechodzimy przez ulicę Ku Morzu i znów wchodzimy do lasu. Dochodzimy do „Dzwonu” - wieży

obserwacyjnej baterii Göbena (obiekt 17). Od dalszego szlaku prowadzi krótka ścieżka

dojściowa do umocnień BRU (obiekt 18), które są wspaniałym miejscem na odpoczynek. Można

się tu poczuć jak w górach, gdyż chodzimy po małych wzniesieniach. Głowna droga prowadzi

dalej ścieżkami leśnymi, dochodząc przy jednostce wojskowej do drogi żużlowej, która prowadzi

nas do stacji PKP. Tu zatrzymują się wszystkie pociagi osobowe do i ze Świnoujścia.

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

Odcinek 8 (3,8 km)

Odcinek szczególnie polecany turystom aktywnym, zdrowotnym i ekologicznym. Prowadzi

lasem od stacji PKP Świnoujście-Przytór do drogi wiodącej po wyspie Wolin na przeprawę

promową „Karsibór”. Jest to odmienny odcinek od wszystkich innych, gdyż przez około 2km

idziemy wzdłuż torów nieużywanej kolejki wąskotorowej. Obiekt na tym odcinku to bateria

Göbena (obiekt 19)

Idąc od stacji PKP drogą asfaltową w kierunku Świnoujścia skręcamy w las. Idziemy wzdłuż

bocznicy kolejowej i wkrótce dochodzimy do skrzyżowania dróg, przy którym znajduje się jeden

z bunkrów bojowo-koszarowych Baterii Göbena. Dalej, skręcając w prawo docieramy do

budynku dawnego warsztatu kolejki wąskotorowej. Stamtąd kontynuujemy drogę torami kolejki

- w kierunku widocznej maskownicy. Po zejściu z torów wąskotorówki leśną ścieżką dochodzimy

do drogi na Karsibór.

Odcinek 9 (2,3 km)

Odcinek szczególnie polecany turystom ekologicznym, kulturowym i rodzinnym. Wiedzie

od drogi z Przytoru na Karsibór do centrum Przytoru. Zawiera obiekt 20.

Wędrujemy ładnymi uliczkami Przytoru, a tuż obok zabudowań mieszkalnych znajduje się obiekt

20. Dochodzimy do Przytoru, przechodzimy obok niedawno wybudowanej szkoły i dochodzimy

do szlaku czerwonego. Nim można kontynuować podróż w kierunku Międzyzdrojów lub do

„małej” przeprawy promowej w Świnoujściu.

4.1.2

Pomiar trasy w odcinkach szlaków

Dokonano pomiaru drogi dla szlaków ujętych w etapie I, jako że tylko te szlaki mogą zostać

wytyczone już teraz. Dokładny pomiar drogi dla ponad dwukilometrowego odcinka, którego

wytyczenie proponuje się w etapie II nie jest teraz możliwy, ze względu na brak części ścieżek,

którymi będzie prowadził.

Dane dla zespołu znakarskiego: pomiar i opis szlaków z uwzględnieniem rodzaju dróg, którymi

biegną, określeniem ilości i rodzaju znaków i drogowskazów oraz wskazaniem miejsc ich

ustawienia, stanowią aneks 1 do „Koncepcji…”.

Wskazano 369 miejsc na ulokowanie znaków na szlakach w obie strony. Wobec długości

proponowanych szlaków 18,4 km (36,8 km w obie strony) daje to średnio gęstość jednego znak

na na 100 m w jedną stronę.

Mapa trasy (w wersji elektronicznej) stanowi aneks 6 do „Koncepcji…”.

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

4.2

Tablice informacyjne

4.2.1

System tablic

Tablice informacyjne o obiektach są elementem trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”,

uzupełniającym sieć szlaków PTTK. Systemem tablic można objąć obiekty udostępnione

turystycznie, bez względu na to, przy jakim szlaku turystycznym się znajdują. Treści tablic nie

mogą zależeć od przebiegu szlaku, którego wytyczenie jest ograniczone przez zbyt wiele

czynników topograficznych i formalnych, niezwiązanych z samymi obiektami. Tablice

informacyjne nie należą do systemu znaków PTTK, jak drogowskazy czy znaki szlaków. Tablice

informacyjne obiektów nie są tablicami jednego szlaku ale całej trasy turystycznej, przez którą

rozumie się zespół obiektów skomunikowanych ze sobą i udostępnionych turystycznie.

Prace nad trasą i przygotowaniem tablic nie obejmą z różnych względów wszystkich obiektów

tego typu w okolicy. Szlak turystyczny nie musi, a czasem nie może być prowadzony po

wszystkich podobnych obiektach. Obiekty, będące przedmiotem zlecenia nie stanowią całości, a

są jedynie wycinkiem całej grupy obiektów. Tablica informująca o historii i roli danego obiektu

powinna ukazywać go we właściwym i spójnym kontekście, wykraczającym poza przedmiot

niniejszego opracowania. Na tablicach powinny więc pojawić się treści nie wynikające

bezpośrednio z zamówienia lub nazwy obiektów nie ujętych w zleceniu.

4.2.2

Zestaw tablic

W projektach graficznych tablic stosuje się wprowadzone w „Koncepcji turystycznego

udostępnienia zespołu zabytkowych fortyfikacji w Świnoujściu” jednolite polskojęzyczne

nazewnictwo obiektów, pojęcia „Twierdza Świnoujście” i „Fortyfikacje Świnoujścia” oraz podział

obiektów na 4 grupy choronologiczne.

Każdej grupie przyporządkowany jest inny kolor wspólnego stałego elementu graficznego tablic,

którym jest plan omawianego obszaru. Obok planu każdej grupy znajdują się właściwe jej

legendy: spis obiektów danej grupy.

Przygotowano projekty tablic dla wszystkich obiektów ujętych w zleceniu, nawet mimo tego, że

niniejsze opracowanie nie przewiduje udostępnienia turystycznego wszystkich.

W legendach grup zawarto spis obiektów podobnych do danego obiektu, w tym także nazwy

obiektów nieujętych w zleceniu, jak dalmierz baterii Parkowej czy bateria Wineta. [tablica 6]

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

TABLICA

Grupa Obiektów II
powstałe w latach 1900-1918
1. Bateria pomocnicza Baterii
Parkowej
2. Schron Centrali Artyleryjski ej
Baterii Parkowej
3. Bateria Parkowa “Plantagen”
4. Bateria Brzegowa “Strand”

6. Bateria Le

na “Forst”

7. Bateria pomocnicza Baterii
Le

nej

5. Schron Centrali Artyleryjski ej
Baterii Le

nej

Grupa Obiektów III
wzniesione pr zed II Wojn

wiatow

i podczas wojny 1930-1945r.
1. Bateria Henningen
2. Podstawy Radarów
W
3. Bateria Warszów ”
4. Wie

a Obserwacyjna

Baterii G

5. Bateria G
6. Bateria Przytór “ Pri tterbatterie”
7. Bas en U- botów
8. Bateria Mielin “Mellin”
9. Bunkier Ł

czno

ci Kriegsmarine

ür zburg-Olbrzym

öbena

Osternothafen”

Grupa Obiektów I
powstałe do roku 1900
1. Bateria Zachodnia

2. Wie

a Obserwacyjna

3. Brama Zachodni ego
Kompleksu For tecznego
4. Fort Anioła
5. Fort Wschodni

Laboratorium

Prochownia
Remiza Arty leryjska

Grupa Obiektów IV
pow stałe po roku 1945
1. 11 Batalionowy Rejon Umocniony
2. Schron 432 (pr zeciwatomow y)

4.2.2 TABLICE INFORMACYJNE - LEGEND Y GRUP OBIEKTÓW

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

Wskazuje się potrzebę przygotowania dodatkowych tablic informacyjnych, przede wszystkim dla

obiektów objętych trasą turystyczną, a nieobecnych w zleceniu, jak Bateria Świnoujście czy

schron centrali artyleryjskiej Baterii Parkowej. Należy także przemyśleć stworzenie tablic dla

bunkra szkoleniowego („Biały Dom” na Forcie Zachodnim, obiekt 5), dla radarów Freya (na

Forcie Anioła, obiekt 11) oraz tablicy ogólnej o radarach w Świnoujściu (na Forcie Anioła, obiekt

11 lub na podstawach radarów, obiekt 3).

Powinno się rozpatrzeć stworzenie osobnej grupy tematycznej - baterie przeciwlotnicze i

zaporowe drugiej wojny światowej (własna legenda i mapka o innym kolorze)

4.2.3

Forma tablic

Ustalono, że tablice informacyjne obiektów będą przezroczyste, z plexi, piaskowanej od tyłu,

Tablice, wkomponowane naturalnie w otoczenie, zawrą treści w kolorze czarnym oraz kolorowe

elementy graficzne rozpoznawalne dla trasy.

Określa się trzy rodzaje tablic:

•

standardowa tablica obiektu - wymiary 300 x 500 mm;

•

mała tablica obiektu - rozmiar 200 x 300 mm, dla obiektów stanowiących element

grupy, które nie potrzebują specjalnych tablic - np. znajdujących się blisko siebie;

•

grupowa, o wymiarach 400 x 600 mm, zbiorcza dla terytorialnego zespołu obiektów.

Każdy obiekt uwzględniony w pracach będzie miał własną tablicę standardową lub małą.

Dodatkowo pojawią się dwie tablice dla Twierdzy Świnoujście.

Tablice Małe przygotowano dla 5 obiektów: wieży obserwacyjnej (obiekt 6), Laboratorium

(obiekt 7), Prochowni (obiekt 8), Remizy (obiekt 9), Schronu dalmierza baterii Leśnej (obiekt

13).

Tablic Standardowych - 17: Mars (obiekt 1), Henningen (obiekt 2), Podstawy radarów (obiekt

3), Bateria Parkowa (obiekt 4), Fort Zachodni (obiekt 5), Brama (obiekt 10), Fort Anioła (obiekt

11), Bateria Leśna (obiekt 12), Bateria Brzegowa (obiekt 14), Fort Wschodni (obiekt 15),

Bateria Warszów (obiekt 16), wieża obserwacyjna baterii Göbena (obiekt 17), Batalionowy

Rejon Umocniony (obiekt 18), Bateria Göbena (obiekt 19), Bateria Przytór (obiekt 20), Basen U-

bootów (obiekt 21), Bateria Mielin (obiekt 22), Schron 432 (obiekt 23)

Po jednej tablicy „Twierdzy Świnoujście” znajdzie się na terenie Zachodniego Kompleksu

Fortecznego (obiekty 6-11) i Fortu Wschodniego (obiekt 15). Tablice będą zawierały wspólną

informację oraz wyróżnienia obiektów części twierdzy, w której się znajdują. W Zachodnim

Kompleksie Fortecznym za miejsce dogodne do ustawienia tablicy grupowej uznaje się okolice

Bramy Parkowej.

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

4.2.4

Zawartość merytoryczna tablic

Tablice, zgodnie z ustaleniem ze Zleceniodawcą zaprojektowano dla wersji w trzech językach.

Projekty zawierają treści w języku polskim oraz miejsce na tekst w języku niemieckim i

angielskim. Oryginalne nazwy obiektów proponuje się umieścić w nagłówku niemieckiej wersji

językowej. W projektach pojawiają się one także w legendzie.

Legenda i hasło tablic („Fortyfikacje Świnoujścia” lub „Twierdza Świnoujście”) przygotowane są

w języku polskim i nie wymagają tłumaczenia.

Wszystkie tablice zawierają (od góry): nazwę polskojęzyczną, tekst polski, miejsce na tekst

niemiecki i angielski oraz znaki graficzne.

Grafiki, które zawierają projekty tablic to:

•

logo Miasta-Gminy Świnoujście;

•

flaga Unii Europejskiej (jeżeli wykonanie tablic będzie finansowane z jej środków);

•

logo trasy turystycznej, w postaci mapy z legendą, właściwej dla danej grupy

chronologicznej oraz hasła „Fortyfikacje Świnoujścia”.

Możliwe jest umieszczenie w miejsce hasła „Fortyfikacje Świnoujścia” znaku graficznego trasy.

Znak ten mógłby pochodzić z konkursu, który byłby dobrą formą szerokiej promocji trasy

jeszcze przed jej zaistnieniem.

Projekty tablic nie zawierają żadnych dodatkowych grafik: sztychów, planów, rzutów, mapek.

Ani Zleceniodawca ani Zleceniobiorca nie dysponują rzetelnymi materiałami źródłowymi, które

mogłyby posłużyć za podstawę dla takich grafik. Nie można opracować projektów tablic w

oparciu o niepewne przekazy, opracowania niepodające źródeł czy kopie szkiców. Za podstawę

do przygotowania stosownych grafik posłużyć mogą materiały pozyskane podczas kwerendy

archiwalnej, której dokonano w ramach prac nad „Koncepcją rewaloryzacji Fortyfikacji

Świnoujścia”. Wykorzystanie ich przy projektowaniu tablic nie było możliwe ze względu na krótki

czas trwania zlecenia, w którym obie prace realizowano równolegle (2,5 miesiąca)

Zgodnie z wnioskami z kwerendy, treść tablicy i opisu baterii Mars (obiekt 1), pochodząca z

karty konserwatorskiej, jest najprawdopodobniej nieprawdziwa i należy ją zweryfikować.

Wzory tablic są skończone i gotowe do produkcji, zaleca się jednak, by w miarę możliwości

kontynuować prace nad nimi. Zaleca się zrewidowanie listy obiektów, ujęcie w systemie

większej ich ilości i wprowadzenie nowego podziału - funkcjonalno-chronologicznego.

Przykładowo, własne tablice mogłyby otrzymać baterie przeciwlotnicze i zaporowe wybudowane

w latach 30.

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

4.2.5

Przebieg prac

Proponuje się umieszczanie tablic na obiektach w etapach, łącznie z ujmowaniem ich trasą

turystyczną. Oznacza to, że w chwili obecnej do otrzymania tablic gotowe są już

wszystkie obiekty leżące przy czerwonym szlaku, czyli Zachodni Kompleks Forteczny

(obiekty 5-11)

Ogólnie zaleca się, aby umieszczać tablice na obiekcie, jeśli spełnione zostaną następujące

warunki:

•

obiekt jest dzierżawiony lub znajduje się w miejscu bezpiecznym,

•

obiekt włączony został do trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”, w sieć szlaków

turystycznych PTTK lub w adekwatny sposób udostępniony turystycznie.

4.2.6

Montaż tablic

Tablice można zamontować na dwa sposoby - bezpośrednio na obiekcie lub na ziemi, na

stalowym słupie wbitym w ziemię. Za pierwszorzędne rozwiązanie uznano umieszczanie tablic

bezpośrednio na obiektach. Drugie rozwiązanie proponuje się dopiero jeżeli pierwsze okaże się

niemożliwe. W kosztorysie wykonania tablic dokonano tego podziału w oparciu o kryteria

techniczne: tam gdzie tylko jest to technicznie możliwe, określa się sposób mocowania jako

bezpośredni na obiekcie. Nie wyklucza się, że ze względu na inne kryteria podział ten może ulec

zmianie. Dążenie do jak najmniejszej ilości tablic wbijanych w ziemię jest także ekonomiczne,

jako że ten sposób mocowania tablic jest droższy (dodatkowe koszty słupka).

Słupki konieczne są przy montażu obu tablic „Twierdza Świnoujście” oraz standardowych tablic

obiektów 13, 15, 18, 20 w etapie 1 oraz obiektów 1, 21 i 22 - nieobjętych planowanymi pracami

(etap 3).

4.2.7

Pliki tablic

Projekty tablic gotowe do produkcji stanowią aneks 3 do „Koncepcji…”. Są to pliki formatu .cdr,

zapisane z tekstem zamienionym na krzywe, oraz w wersji edytowalnej, z czcionkami Arial i

ArsisDReg. Projekty zawierają wolne miejsca na teksty w dwóch obcych językach. Napisy

proponuje się grawerować, pozostałe elementy graficzne - podklejać. Technika wykonania nie

wymaga rozdzielania elementów projektu na różne pliki.

Wydruki wybranych projektów tablic w skali 1:1 stanowią aneks 2 do „Koncepcji…”, wszystkie

zaś projekty tablic przedstawione są w pomniejszeniu w załączniku 2.

Załącznik 1 zawiera treści tablic i jest materiałem, który można oddać do tłumaczenia.

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

4.3

Materiały promocyjne

4.3.1

Opis obiektów pod kątem materiału promocyjnego

Niniejsze opracowanie otworzył opis obiektów pod kątem materiału promocyjnego. Założono, że

opisy te mają przedstawiać dzieje obiektów w sposób ciekawy i uporządkowany. Język ich ma

być zrozumiały dla turystów, powinien także budzić zaciekawienie tematem i chęć dalszego

zgłębienia go. Dlatego opisy nie zawierają wszystkich znanych nam informacji na temat

przedmiotowych obiektów. W opisach przekazuje się podstawowe informacje o obiektach: daty

powstania, modernizacji, dane techniczne oraz, na ile to możliwe, ciekawostki. Jako że dostępne

opracowania rzadko podają pierwotne źródła informacji, zaleca się sprawdzenie treści

materiałów i danych w nich podanych.

W materiałach promocyjnych stosuje się wprowadzone w „Koncepcji turystycznego

udostępnienia zespołu zabytkowych fortyfikacji w Świnoujściu” jednolite polskojęzyczne

nazewnictwo obiektów, pojęcia „Twierdza Świnoujście” i „Fortyfikacje Świnoujścia” oraz podział

obiektów na 4 grupy choronologiczne.

4.3.2

Fotografie obiektów i trasy

W aneksie 4 do „Koncepcji…” znajdują się wersje elektroniczne fotografii obiektów i trasy. Pliki

noszą nazwy złożone z:

•

numeru odcinka trasy (dla obiektów wyłączonych z trasy jest to „0”),

•

numeru obiektu ze zlecenia, którego dotyczą,

•

krótkiego opisu słownego

•

nazwiska autora fotografii.

Zgodnie z umową (patrz 1.1), publikacja fotografii wymaga każdorazowego podania informacji o

jej autorze. Autorami zdjęć są:

•

Michał Borun

•

Przemysław Chabros,

•

André Emmerich,

•

Bartosz Jurgiewicz

•

Marcin Kubiak,

•

Rafał Tabaczek.

Lista fotografii z nazwiskami ich autorów stanowi aneks 5 do „Koncepcji…”.

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

CZĘŚĆ 5: kosztorys wykonania trasy

5.1

Kosztorys wykonania tablic informacyjnych

Zapoznano się z kilkoma ofertami różnych firm dotyczących wytworzenia i montażu tablic.

Podano nam różne warianty technologiczne, spośród których za najbardziej odpowiadający

przedmiotowi zlecenia wariant grawerowanej pleksi.

Pierwszym wariantem była tablica wykonana z blachy stalowej w formie panelu, grafika w

postaci naklejki na całą powierzchnię tablicy jako wydruk fotograficzny na folii samoprzylepnej.

Cena ok. 300 - 400 PLN za sztukę.

Drugim wariantem jest tablica wykonana z pleksi bezbarwnej, grafika w postaci sitodruku na

przeźroczystej folii samoprzylepnej, z dwiema opcjami: naklejenia od przodu lub od tyłu.

Zamiast pleksi można użyć szkła. Cena za sztukę 350 – 450 PLN.

Wariant trzeci to pleksi albo szkło z grafiką otrzymaną metodą piaskowania powierzchni. Bardzo

trwała, niestety bez możliwości zastosowania kolorów. Cena za tablicę 450 -500.

Wariantem czwartym jest grawerowana tablica pleksi za cenę ok. 800 zł za sztukę, bądź też

metalowa (w kolorze srebrzystym) za cenę ok. 900 zł za sztukę.

Ten wariant został wybrany w „Koncepcji…”. Umożliwia zastosowanie łączonej techniki –

grawerowania i podklejenia grafiki. W tym przypadku, trzeba jednak mieć na względzie, że

ostateczny koszt tablicy zależy od ilości grawerowanych znaków.

Polecamy mocowanie tablic na dwa sposoby: mocowanie na ścianie obiektu – jest to zalecane w

większości przypadków, jako rozwiązanie trwalsze i bardziej ukazujące przynależność tablicy.

Opcjonalnie możliwe jest mocowanie na nodze z blachy stalowej, wygiętej w kształt trapezu.

Ten sposób polecamy przy pięciu obiektach, z powodu braku możliwości przytwierdzenia tablicy

do budynku.

Koszt montażu tablic wraz z dojazdem został określony orientacyjnie. Zależy on od ilości

montowanych jednorazowo tablic, stopnia trudności montażu i ilości koniecznych wyjazdów. W

przypadku montażu pojedynczej tablicy został on oszacowany na 400 PLN. Zakłada się, że w

przypadku jednorazowego montażu połowy tablic nie powinien przekroczyć 1000 PLN.

Do wszystkich podanych cen należy doliczyć 22% VAT

W :Koncepcji…” przyjęto stawki proponowane przez firmę PROBONO mieszczącą się przy ulicy

Pocztowej 1a/3, 70-356 Szczecin, tel. 091/4842216 e-mail:

biuro@probono.com.pl

Firma, dokonując wyceny, zapoznała się z naszymi projektami graficznymi (w wersji źródłowej,

elektronicznej), uznając je za przygotowane do produkcji.

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

5.2

Kosztorys tyczenia szlaków

Podane stawki, według „Zarządzenia nr 3/2003 sekretarza generalnego ZG PTTK z dnia

16.04.2003 r. w sprawie: kosztów prowadzenia prac znakarskich na lądowych szlakach

turystycznych - pieszych i konnych, wykonywanych przez Polskie Towarzystwo Turystyczno

Krajoznawcze jako zadanie zlecone przez Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej”

Według tego rozporządzenia stawki te są aktualne do 31.03.2004 r. Stawki drożeją raz na kilka

lat, z reguły o około 1 złoty. W poprzednim rozporządzeniu obowiązywały podobne stawki,

należy więc przyjąć, że w tym roku stawki mogą zdrożeć.

Stawka ta składa się (według §4 rozporządzenia) z części dla zespołu znakującego oraz dla

oddziału PTTK. W przypadku nowego szlaku odpowiednio 36 zł i 9 zł oraz w przypadku szlaku

skasowanego odpowiednio 20 zł i 6 zł.

Stawka dla zespołu obejmuje koszt materiałów, narzędzi, ubrania ochronnego i robociznę oraz

koszt przejazdu. Przyjmuje się średnio 20 km dziennie szlaku odbieranego.

W kosztorysie zsumowano koszty ustawienia tablic w poszczególnych etapach, malowania

szlaków w poszczególnych etapach, ogólne koszty etapów oraz sumę wykonania całości prac.

5.3

Konieczne do uwzględnienia koszty towarzyszące

•

tłumaczenie tekstów tablic na języki angielski i niemiecki (ujęte w kosztorysie),

•

zabezpieczenie wnętrz obiektów,

•

przygotowanie ścieżki dydaktycznej i jej tablic (etap 2),

•

rewitalizacja Parku Zdrojowego (odcinek 3),

•

oświetlenie trasy na wydmach (odcinek 5),

•

mała architektura, tam gdzie będzie to zasadne.

koszt jednostki

str

suma

tłumaczenie tekstów

50,00 zł

600,00 zł

koszt jednostki

szt

suma

koszt jednostki

szt

suma

noga do tablicy

250,00 zł

malowanie szlaku

45,00 zł

0,00 zł

tablica plexi standard

800,00 zł

2 400,00 zł

drogowskaz

29,00 zł

0,00 zł

tablica plexi mała

450,00 zł

1 800,00 zł

tabliczka z nazwą

15,00 zł

0,00 zł

tablica plexi duża

800,00 zł

montaż tablic

1 000,00 zł

SUMA

6 250,00 zł

SUMA

0,00 zł

noga do tablicy

250,00 zł

1 250,00 zł

malowanie szlaku

45,00 zł

855,00 zł

tablica plexi standard

800,00 zł

8 000,00 zł

kasowanie szlaku

26,00 zł

***

52,00 zł

tablica plexi mała

450,00 zł

drogowskaz

29,00 zł

1 102,00 zł

tablica plexi duża

800,00 zł

tabliczka z nazwą

15,00 zł

0,00 zł

montaż tablic

1 000,00 zł

SUMA

11 500,00 zł

SUMA

2 009,00 zł

noga do tablicy

250,00 zł

0,00 zł

malowanie szlaku

45,00 zł

112,50 zł

tablica plexi standard

800,00 zł

drogowskaz

29,00 zł

****

0,00 zł

tablica plexi mała

450,00 zł

0,00 zł

tabliczka z nazwą

15,00 zł

0,00 zł

tablica plexi duża

800,00 zł

0,00 zł

montaż tablic

400,00 zł

SUMA

1 200,00 zł

SUMA

112,50 zł

noga do tablicy

250,00 zł

750,00 zł

malowanie szlaku

45,00 zł

0,00 zł

tablica plexi standard

800,00 zł

4 000,00 zł

drogowskaz

29,00 zł

0,00 zł

tablica plexi mała

450,00 zł

0,00 zł

tabliczka z nazwą

15,00 zł

0,00 zł

tablica plexi duża

800,00 zł

0,00 zł

montaż tablic

1 000,00 zł

SUMA

5 750,00 zł

SUMA

0,00 zł

24 700,00 zł

2 121,50 zł

ETAP 0
ETAP 1
ETAP 2
ETAP 3

TŁUMACZENIE

***

****

ABLICA

5. KOSZTORYS WYKONANIA TRASY

600,00 zł

ETAP 2

ETAP 3

SUMA CAŁOŚCIOWA KOSZTÓW TABLIC I
MALOWANIA SZLAKU (netto)

27 421,50 zł

sugeruje się jednoczesne przetłumaczenie
tekstów wszystkich tablic

TEKSTY NA TABLICE

5 750,00 zł

6 250,00 zł

13 509,00 zł

1 312,50 zł

KOSZTY

POSZCZEGÓLNYCH

ETAPÓW

SZLAKI OGÓŁEM

TABLICE OGÓŁEM

nie szacuje się kosztów materiałów dydaktycznych
proponowanej ścieżki dydaktycznej

TABLICE

MALOWANIE SZLAKU

ETAP 0

ETAP 1

kasowanie szlaku jest liczone w przypadku
wykorzystania tej opcji

koszt montażu zależy od ilości tablic
montowanych w jednym rzucie

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

CZĘŚĆ 6: Wnioski końcowe

6.1

Efekty przyjęcia niniejszej koncepcji

•

przyjęcie i stosowanie w materiałach promocyjnych jednolitego nazewnictwa obiektów;

•

przyjęcie jednolitego wzoru tablic dla wszystkich obiektów, również tych, których tablice

nie zostaną wykonane w najbliższym czasie lub które nie zostały ujęte w tym zleceniu

(uprzedzone ew. ogłoszeniem konkursu na logo trasy);

•

weryfikacja tych opisów obiektów, które w „Koncepcji…” poddano w wątpliwość;

•

podjęcie starań celem ujęcia wszystkich obiektów trasy w Regulaminie Odznaki PTTK

„Szlakiem Fortyfikacji i Podziemi”;

•

podjęcie starań celem wprowadzenia wodnego połączenia pasażerskiego wewnątrz

„Twierdzy Świnoujście”.

Prace w etapie I:

•

wnioskowanie (zgodnie z „Instrukcją …”) o:

•

wytyczenie szlaku na wyspie Wolin (np. czarnego), uprzedzone korektą planu

miejscowego,

•

wytyczenie szlaku na wyspie Uznam (np. żółtego),

•

korektę biegu szlaku czerwonego na długości ok. 1-2 km w proponowanym

przebiegu;

•

tłumaczenie na język angielski i niemiecki treści tablic obiektów ujętych trasą;

•

zamontowanie tablic według projektu, na obiektach już dzierżawionych i uznanych za

bardziej odporne na wandalizm.

Prace w etapie II:

•

przygotowanie trasy po wydmach dla potrzeb bardziej wymagających turystów i

zestawienie z utworzonej pętli szlaku spacerowego w mieście;

•

wytyczenie ścieżki dydaktycznej w okolicach Fortu Wschodniego;

•

zamontowanie tablic według projektu, na obiektach objętych zleceniem i trasą oraz

przygotowanie projektów tablic dla obiektów nie ujętych w zleceniu a obecnych na

trasie.

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

6.2

Dalsze propozycje

Zaleca się rozpatrzenie zasadności wytycznenia innych szlaków, które mogą rozbudować trasę,

albo wprowadzenia tras, które mogą uzupełnić sieć szlaków PTTK:

•

po kilkunastu bateriach przeciwlotniczych Świnoujścia - ujmując także te, które

znajdują się na terenie sąsiednich gmin Międzyzdroje i Ahlbeck. Zaleca się rozpatrzenie

udostępnienia turystycznego wszystkich baterii przeciwlotniczych i zaporowych wokół

Świnoujścia, poprzez promowanie tras prowadzących istniejącymi lub nowostworzonymi

szlakami;

•

po Batalionowych Rejonach Umocnionych - projekt przejścia wybrzeża Bałtyku

dawnymi umocnieniami obronnymi z okresu zimnej wojny (być może jako szlak

dalekobieżny Świnoujście - Gdańsk, niekoniecznie będący szlakiem turystycznym PTTK)

To działanie wymaga porozumienia ponadgminnego i ponadwojewódzkiego;

•

ze Świnoujścia do Karsibora. Mógłby mieć charakter ekologiczny, co wynika z

opracowania PART S.A.

Za szczególnie ważne uznaje się przygotowanie systemu identyfikacji wizualnej dla różnych grup

odbiorców oraz wprowadzenie oznakowania szlaków turystycznych (znaki, drogowskazy, tablice)

na wszystkich promach miejskich.

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

6.3

Zmiany dokonane w treści i formie „Koncepcji…” po 20 czerwca 2004

•

zmieniono formę dokumentu, układ tablic, format czcionki, druk jednostronny;

•

w miejsce określenia "Świnoujski Rejon Umocniony" wprowadzono pojęcie "Fortyfikacje

Świnoujścia", używane jednolicie w całości "Koncepcji turystycznego udostępnienia zespołu

zabytkowych fortyfikacji w Świnoujściu";

•

zwrócono uwagę na konieczność weryfikacji opisu baterii Mars (wyniki kwerendy przeczą

temu, co mówiono dotąd, w tym materiałom, na których oparto tworzenie „Koncepcji…”);

•

uzupełniono przypisy bibliograficzne przy cytatach z opracowania PART S.A. (2.3);

•

poprawiono nazwy przepraw promowych (2.7);

•

zastosowano więcej zapisów dotyczących prac nieujętych w "Koncepcji..." jako trzeciego

etapu prac (3.4.3);

•

przedstawiono zestawienie ilościowe znaków szlaku (4.1.2);

•

określono celowe grupy turystów poszczególnych odcinków trasy, wcześniej przedstawione

w prezentacji, 2 września 2004 r. (4.1.1);

•

zmieniono wystąpienia nazwy ośrodka "Dolna Odra" na "Eldorado";

•

dodano wykaz tablic, które proponuje się zamocować na słupkach (5);

•

zmieniono numerację tablic w tekscie oraz strukturę załączników, wprowadzono aneksy

(wykaz spisie treści "Koncepcji...").

Nie dodano treści celujących w wytłumaczeniu wątpliwości, jakie zgłaszano po zaprezentowaniu

„Koncepcji…” 2 września 2004 r. w Forcie Anioła w Świnoujściu, jak np. dotyczących wyłączenia

z trasy wybranych obiektów czy uznania za zasadne złożenia trasy „Fortyfikacje Świnoujścia” z

trzech szlaków PTTK. Te uwagi wynikały z nieznajomości całej treści „Koncepcji…”, która od

początku zawiera jasne uzasadnienie proponowanych rozwiązań.

Zachowano więc merytoryczny charakter dokumentu, nie rozszerzając go o treści polemiczne.

LP.

Nr. Zdjęcia Nazwa Obiektu

Autor

1 Odcinek szlaku turystycznego 1

Borun

1 Odcinek szlaku turystycznego 2

Borun

2 Odcinek szlaku turystycznego 1

Borun

2 Odcinek szlaku turystycznego 2

Borun

2 Odcinek szlaku turystycznego 3

Borun

2 Odcinek szlaku turystycznego 4

Borun

2 Odcinek szlaku turystycznego 5

Borun

2 Odcinek szlaku turystycznego 6

Borun

4 Laboratorium małe

Kubiak

6 Odcinek szlaku turystycznego 1

Borun

6 Odcinek szlaku turystycznego 2

Borun

6 Odcinek szlaku turystycznego 3

Borun

6 Odcinek szlaku turystycznego 4

Borun

6 Odcinek szlaku turystycznego 5

Borun

6 Odcinek szlaku turystycznego 6

Borun

7 Odcinek szlaku turystycznego 1

Borun

7 Odcinek szlaku turystycznego 2

Borun

7 Odcinek szlaku turystycznego 1

Borun

7 Odcinek szlaku turystycznego 2

Borun

7 Odcinek szlaku turystycznego 3

Borun

7 Odcinek szlaku turystycznego 4

Borun

7 Odcinek szlaku turystycznego 5

Borun

7 Odcinek szlaku turystycznego 6

Borun

7 Odcinek szlaku turystycznego 7

Borun

7 Odcinek szlaku turystycznego 8

Borun

7 Odcinek szlaku turystycznego 9

Borun

7 Odcinek szlaku turystycznego 10

Borun

7 Odcinek szlaku turystycznego 11

Borun

7 Odcinek szlaku turystycznego 12

Borun

7 Odcinek szlaku turystycznego 13

Borun

7 Odcinek szlaku turystycznego 14

Borun

7 Odcinek szlaku turystycznego 15

Borun

7 Odcinek szlaku turystycznego 16

Borun

7 Odcinek szlaku turystycznego 17

Borun

7 Odcinek szlaku turystycznego 18

Borun

7 Odcinek szlaku turystycznego 19

Borun

7 Odcinek szlaku turystycznego 20

Jurgiewicz

8 Odcinek szlaku turystycznego 1

Chabros

8 Odcinek szlaku turystycznego 2

Borun

8 Odcinek szlaku turystycznego 3

Borun

8 Odcinek szlaku turystycznego 4

Borun

8 Odcinek szlaku turystycznego 5

Borun

8 Odcinek szlaku turystycznego 6

Jurgiewicz

9 Odcinek szlaku turystycznego 1

Borun

9 Odcinek szlaku turystycznego 2

Borun

9 Odcinek szlaku turystycznego 3

Borun

9 Odcinek szlaku turystycznego 4

Borun

9 Odcinek szlaku turystycznego 5

Borun

9 Odcinek szlaku turystycznego 6

Borun

0 21 Basen U-botów 1

Borun

0 21 Basen U-botów 2

Kubiak

0 21 Basen U-botów 3

Kubiak

0 21 Basen U-botów 4

Kubiak

0 21 Basen U-botów 5

Borun

0 21 Basen U-botów 6

Borun

0 22 Bateria Mielin 1

Tabaczek

0 22 Bateria Mielin 2

Tabaczek

0 22 Bateria Mielin 3

Tabaczek

0 23 Schron 432 1

Kubiak

0 23 Schron 432 2

Kubiak

0 23 Schron 432 3

Kubiak

00 2 Bateria Henningen 1

Kubiak

00 2 Bateria Henningen 2

Kubiak

00 2 Bateria Henningen 3

Kubiak

3 04 Bateria Parkowa 1

Kubiak

3 04 Bateria Parkowa 2

Kubiak

4 05 Fort Zachodni 1

Emmerich

4 05 Fort Zachodni 2

Emmerich

4 06 Wieża Obserwacyjna Pilotów 1

Kubiak

4 06 Wieża Obserwacyjna Pilotów 2

Kubiak

4 09 Remiza Artyleryjska

Kubiak

4 10 Brama Parkowa

Kubiak

4 11 Fort Anioła 1

Emmerich

4 11 Fort Anioła 2

Tabaczek

5 03 Podstawy radarów Würzburg – Riese

Kubiak

6 12 Bateria Leśna 1

Kubiak

6 12 Bateria Leśna 2

Kubiak

6 13 Schron Dalmierza Baterii Leśnej 1

Kubiak

6 13 Schron Dalmierza Baterii Leśnej 2

Kubiak

6 14 Bateria Brzegowa 1

Kubiak

6 14 Bateria Brzegowa 2

Borun

6 15 Fort Wschodni 1

Jurgiewicz

6 15 Fort Wschodni 2

Emmerich

6 15 Fort Wschodni 3

Emmerich

6 15 Fort Wschodni 4

Emmerich

6 15 Fort Wschodni 5

Tabaczek

6 15 Fort Wschodni 6

Tabaczek

6 15 Fort Wschodni 7

Tabaczek

6 15 Fort Wschodni 8

Tabaczek

7 16 Bateria Warszów 1

Chabros

7 16 Bateria Warszów 2

Kubiak

7 16 Bateria Warszów 3

Kubiak

7 16 Bateria Warszów 4

Kubiak

7 16 Bateria Warszów 5

Borun

7 17 Wieża Gobena 1

Emmerich

7 17 Wieża Gobena 2

Jurgiewicz

7 17 Wieża Gobena 3

Borun

7 17 Wieża Gobena 4

Borun

7 17 Wieża Gobena 5

Kubiak

100

7 17 Wieża Gobena 6

Kubiak

101

7 17 Wieża Gobena 7

Borun

102

7 18 11 Batalionowy Rejon Umocniony 1

Jurgiewicz

103

7 18 11 Batalionowy Rejon Umocniony 2

Jurgiewicz

104

7 18 11 Batalionowy Rejon Umocniony 3

Borun

105

7 18 11 Batalionowy Rejon Umocniony 4

Borun

106

7 18 11 Batalionowy Rejon Umocniony 5

Kubiak

107

7 18 11 Batalionowy Rejon Umocniony 6

Kubiak

108

7 18 11 Batalionowy Rejon Umocniony 7

Kubiak

109

7 18 11 Batalionowy Rejon Umocniony 8

Kubiak

110

8 19 Bateria Gobena 1

Jurgiewicz

111

8 19 Bateria Gobena 2

Kubiak

112

8 19 Bateria Gobena 3

Jurgiewicz

113

8 19 Bateria Gobena 4

Kubiak

114

8 19 Bateria Gobena 5

Kubiak

115

8 19 Bateria Gobena 6

Chabros

116

8 19 Bateria Gobena 7

Chabros

117

8 19 Bateria Gobena 8

Chabros

118

8 19 Bateria Gobena 9

Borun

119

8 19 Bateria Gobena 10

Jurgiewicz

120

8 19 Bateria Gobena 11

Chabros

121

8 19 Bateria Gobena 12

Chabros

122

8 19 Bateria Gobena 13

Chabros

123

8 19 Bateria Gobena 14

Chabros

124

8 19 Bateria Gobena 15

Borun

125

8 19 Bateria Gobena 16

Borun

126

8 19 Bateria Gobena 17

Kubiak

127

8 19 Bateria Gobena 18

Borun

128

8 19 Bateria Gobena 19

Borun

129

8 19 Bateria Gobena 20

Borun

130

8 19 Bateria Gobena 21

Borun

131

8 19 Bateria Gobena 22

Borun

132

8 19 Bateria Gobena 23

Borun

133

9 20 Bateria Przytór 1

Borun

134

9 20 Bateria Przytór 2

Kubiak

135

9 20 Bateria Przytór 3

Kubiak

136

9 20 Bateria Przytór 4

Borun

137

9 20 Bateria Przytór 5

Kubiak

138

9 20 Bateria Przytór 6

Borun

139

9 20 Bateria Przytór 7

Borun

140

9 20 Bateria Przytór 8

Borun

141

9 20 Bateria Przytór 9

Borun

142

9 20 Bateria Przytór 10

Borun

143

9 20 Bateria Przytór 11

Borun

144

9 20 Bateria Przytór 12

Borun

145

9 20 Bateria Przytór 13

Jurgiewicz

146

9 20 Bateria Przytór 14

Jurgiewicz

147

9 20 Bateria Przytór 15

Borun

148

9 20 Bateria Przytór 16

Borun

149

9 20 Bateria Przytór 17

Jurgiewicz

150

9 20 Bateria Przytór 18

Jurgiewicz

151

9 20 Bateria Przytór 19

Borun

152

9 20 Bateria Przytór 20

Borun

153

9 20 Bateria Przytór 21

Chabros

154

9 20 Bateria Przytór 22

Chabros

155

9 20 Bateria Przytór 23

Chabros

156

9 20 Bateria Przytór 24

Chabros

157

9 20 Bateria Przytór 25

Chabros

158

9 20 Bateria Przytór 26

Chabros

159

9 20 Bateria Przytór 27

Chabros

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

Teksty do tablic informacyjnych obiektów trasy turystycznej „Fortyfikacje
Świnoujścia”, do tłumaczenia na język niemiecki i angielski

1. Bateria Mars

W tym miejscu, na wydmach istniała wybudowana w latach 1908-10 nieufortyfikowana bateria,
przeznaczona do niszczenia celów nawodnych. Współpracowała z baterią Parkową. Lokalizacja
jej oparta była na układzie symetrycznym. Podobne rozwiązanie zastosowano na wyspie Wolin.
Po przebudowie w latach 1936-37 stała się baterią zaporową “Mars”, uzbrojoną w 4 działa
kalibru 105 mm.

2. Bateria Henningen

Bateria nabrzeżna wybudowana w pasie wydm w latach 1943-44 której głównym zadaniem było
niszczenie celów nawodnych i ochrona wejścia do portu. W jej skład wchodziły: 4 samodzielne
stanowiska dział 150mm wraz z pomieszczeniami technicznymi pod ziemią, schron i stanowiska
dalmierza optycznego, schron agregatu prądotwórczego i maskowany ziemią schron
amunicyjny.

3. Podstawy Radarów Würzburg - Olbrzym

II wojna światowa to rozwój niemieckich radarów, które służyły do wczesnego ostrzegania,
wyznaczania azymutów ostrzału i nawigacji. W Świnoujściu zastosowano trzy grupy radarów:
obiekty radiolokacyjne o zróżnicowanym charakterze rozwiązań (zespół radarów na Forcie Anioła
i Zachodnim, wieża radiolokacyjna przy baterii Warszów), obiekty mobilne (przeznaczone do
celów artyleryjskich, umieszczone na samochodach), obiekty trwałe z żelbetowymi podstawami
fundamentowymi. Do tych ostatnich należą podstawy radarów typu Würzburg - Olbrzym
wybudowane około 1942 roku, których czasza miała przeszło 7,5m średnicy.

4. Bateria Parkowa

Bateria nabrzeżna wybudowana w latach 1908-1911 na terenie parku zdrojowego. Jej głównym
zadaniem była ochrona portu i garnizonu. Lokalizacja jej oparta była na układzie symetrycznym.
Na wyspie Wolin wybudowano bliźniaczą baterię Leśną. Baterię Parkową od zachodu
wzmocniono nieufortyfikowaną baterią pomocniczą. Pierwotnie uzbrojona w 6 dział kalibru
210mm. Przebudowana w latach 1932-1933 i wykorzystywana podczas II Wojny Światowej, gdy
4 moździerze zastąpiono działami nabrzeżnymi 203mm.

5. Bateria Zachodnia

Dzieło obronne wzniesione w latach 1848-80 jako luneta z dwoma stanowiskami artyleryjskimi i
śródszańcem. Wchodziło w skład Twierdzy Morskiej Świnoujście. W XIX wieku dzieło, otoczone
wałem i fosą, miało 7 stanowisk ogniowych dla armat. Zmodernizowane w latach 80. XIX w.,
stało się ciężką baterią nadbrzeżną. Wprowadzono nowe trawersy na wale i betonowe
wzmocnienie ceglanych sklepień. Do 1905 roku baterię uzbrojono w 4 działa 210 mm. W latach
1937-38 r. na jego terenie wzniesiono szkolne stanowisko - wieżę dowódczo-sztabową z
dalmierzem optycznym. Przed II wojną światową dobudowano 5 żelbetowych stanowisk dla
armat i moździeży.

6. Wieża Obserwacyjna [tablica mała bez tekstu]

7. Laboratorium [tablica mała bez tekstu]

8. Prochownia [tablica mała bez tekstu]

9. Remiza Artyleryjska [tablica mała bez tekstu]

10. Brama zachodniego Kompleksu Fortecznego

Wybudowana około 1877 r. Brama Parkowa stanowiła jedyne lądowe połączenie miasta z
terenem Zespołu Fortecznego i Basenem Jachtowym. Bramę umieszczono w wale fortecznym i
połączono z wysokim ceglanym murem (murem Carnota), poprowadzonym w fosie zachodniej.

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

Obecnie Brama Parkowa mimo zniszczeń posiada zachowane jeszcze bloczki do lin mostowych,
a po obu stronach jest 6 strzelnic skierowanych na przyległe odcinki zasypanej fosy.

11. Fort Anioła

Fort wieżowy z otaczającym wałem, wybudowany na planie regularnego pięcioboku. Powstał
w latach 1855-58. Pełnił funkcje bojowo-obserwacyjne. Pilnował zaplecza Twierdzy Świnoujskiej,
portu i nurtu Świny, pozostając w łączności z prawobrzeżną Twierdzą Portową (dziś
nieistniejącą).W latach 139-45 na Forcie Anioła zainstalowano urządzenia radiolokacyjne,
najprawdopodobniej radary typu Freya, których elementy zachowane są do dziś. Nazwa fortu
związana jest z jego kształtem, gdyż przypomina Zamek św. Anioła w Rzymie (Mauzoleum
Hadriana).

12. Bateria Leśna

Bateria nabrzeżna wybudowana w latach 1908-10 na terenie lasu nadmorskiego. Jej głównym
zadaniem była ochrona portu i garnizonu. Lokalizacja baterii oparta była na układzie
symetrycznym. Na wyspie Uznam wybudowano bliźniaczą baterię Parkową. Baterię Leśną od
wschodu wzmocniono nieufortyfikowaną baterią pomocniczą. W skład kompleksu wchodziły:
3 schrony amunicyjne, 6 stanowisk dla moździerzy nabrzeżnych kalibru 210mm, 6 schronów
koszarowych i schron centrali artyleryjskiej.

13. Schron dalmierza Baterii Leśnej [tablica mała bez tekstu]

14. Bateria Brzegowa

Bateria nabrzeżna wybudowana w latach 1909-10. Jej głównym zadaniem była ochrona portu i
garnizonu. Składała się z dwóch bloków: schronu dwukondygnacyjnego (dolna kondygnacja
pełniła funkcje koszarowo - magazynowe, górna - bojowe) oraz schronu dalmierza optycznego.
Uzbrojona w 4 działa 150mm. W trakcie przebudowy w latach 1940-44 skrajne działobitnie
nadlano i zmodernizowano dla armat 150mm. Zasięg ognia z dział po modernizacji wynosił do
20 km. Nazwana baterią Yorck od nazwiska modernizatora armii pruskiej z okresu wojen
napoleońskich Jana Ludwika hrabiego Yorck von Wartenburg (1759 1830).

15. Fort Wschodni

Dzieło obronne wybudowane w latach 1848-59 wielokrotnie w późniejszym czasie
modernizowane. Otrzymało formy charakterystyczne dla nowopruskich poligonalnych fortyfikacji
lądowych. Będąc przyczółkiem Twierdzy Morskiej Świnoujście fort wystawiony był na
bezpośrednie regularne ataki. Ze względu na lokalizację i siłę ognia był najważniejszym fortem
tej twierdzy.

16. Bateria Warszów

Bateria zaporowa wybudowana w latach 1936-38, na wydmach, w odległości ok. 150-200m od
baterii Brzegowej. Jej zadaniem była obrona wybrzeża. Składała się z 4 stanowisk ogniowych
dla armat 105 mm, stanowiska dalmierza z bunkrem dla obsługi, schronu koszarowego, schronu
amunicyjnego (wysadzonego w powietrze podczas wojny). W 1939r. dobudowano
nieopancerzone stanowisko polowe.

17. Wieża dowodzenia Baterii Göbena

Wybudowana w latach 1938-39. Podstawową funkcją wieży było kierowanie ogniem baterii
nabrzeżnej ukrytej w lasach 2 km w głąb lądu. Obiekt siedmiokondygnacyjny (jedna
kondygnacja podziemna). Pierwszy poziom wieży spełniał funkcje techniczną, drugi był
poziomem dowodzenia, trzeci-socjalnym. Poziomy 4 - 7 były koszarami, ósmy był poziomem
pomiarowym, Na szczycie wieży znajdował się dalmierz. W 2001 roku wycięto podstawę pod
zachowaną kopułą dalmierza i dobudowano dostrzegalnię przeciwpożarową.

18. 11 Batalionowy Rejon Umocniony

Bateria przeciwlotnicza dla dział 37mm wchodząca w skład 11 odcinka Batalionowych Rejonów
Umocnionych. Rejon wybudowany w latach 1952-54 jako wzmocniona fortyfikacja polowa.

PPE-MXL4 Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej „Fortyfikacje Świnoujścia”

czerwiec 2004

Umocnienia tego typu przeznaczone do obrony przeciwdesantowej ciągnęły się wzdłuż polskiego
wybrzeża Bałtyku, jednak nie odegrały znaczącej roli w czasie zimnej wojny.

19. Bateria Göbena

Bateria nabrzeżna artylerii najcięższej, zaprojektowana w 1936r. Zasadniczym celem baterii
była walka z okrętami nieprzyjaciela wspierającymi desant morski. W pierwszym okresie
wyposażono ją w armaty 283mm, z możliwością montażu wież dział 305mm. Kompleks składał
się z 3 bloków koszarowo-bojowych, magazynu amunicyjnego, schronu elektrowni, warsztatu
kolejki wąskotorowej. Obiekty połączone zostały koleją szeroko i wąsko torową. 2km na północ
na nadmorskiej wydmie wybudowano wieżę obserwacyjną baterii. W 1942 zdemontowano
uzbrojenie baterii przenosząc je na Wał Atlantycki.

20. Bateria Przytór

Wybudowana w latach 1937-40 na planie litery H, łączącej cztery stanowiska dział i stanowisko
dalmierza. Jedna z kilkunastu baterii obrony wybrzeża, wybudowana w celu ochrony portu
wojennego niemieckiej marynarki przed atakiem lotniczym. W skład baterii wchodziły: 4
stanowiska bojowe z działami 105mm połączone ze schronem koszarowo techniczno-obronnym,
stanowisko armaty 20mm wraz ze schronem obsługi, schron agregatu prądotwórczego ze
stanowiskiem dowodzenia oraz schron zapasowego stanowiska dowodzenia i kierowania ogniem
kształtem przypominający „wiejski domek” (wspaniały przykład maskowania obiektu).

21. Basen U-botów

Wybudowany w latach 1943-44 na wyspie Karsibór w oparciu o istniejący w pobliżu stary basen
przeprawy promowo-towarowej, który został powiększony i połączony ze Starą Świną.
Dodatkowo w pobliżu wybudowano kilka baraków dla marynarzy i pozostałego personelu. Całość
oddano do użytku w roku 1944. Do końca 1944 przeprowadzano tu uzupełnienia w załogę i
sprzęt nowych okrętów wodowanych w Bremie i Hamburgu.

22. Bateria Mielin

Wybudowana w latach 1937-38. Bateria przeznaczona do obrony przeciwlotniczej. Zbudowana
na planie litery H. Składa się ze schronu koszarowo-bojowego, 5 stanowisk dział 105mm,
stanowiska dalmierza, schronu technicznego (elektrownia, ujęcie wody), schronu amunicyjnego,
linii kolejki wąskotorowej. Na początku 1945 roku działa baterii brały udział w odpieraniu
nalotów na Świnoujście. W ostatnich dniach wojny baterię wyposażono w amunicję
przeciwpancerną i przygotowano do odparcia ataków naziemnych.

23. Schron 432

Wybudowany przed II Wojną Światową, przebudowany przez Rosjan w latach 1964-67(czasy
zimnej wojny). Całość zlokalizowana w lesie na wyspie Uznam. Obiekt tworzą dwa budynki.
Pierwszy pierwotnie służył jako centrala łączności Kriegsmarine, drugi był schronem garażem
dla wyrzutni na podwoziu. Naziemna konstrukcja w całości z gotowych elementów, maskowana
ziemią, po przebudowie na schron przeciw atomowy zabezpieczona pancernymi wrotami
przeciw-podmuchowymi. Oba obiekty były połączone murowanym łącznikiem. Ostatecznie
schron był bazą dowództwa garnizonu.

Bateria Mars

W tym miejscu, na wydmach istnia³a wybudowana w latach 1908-10 nieufortyfikowana
bateria, przeznaczona do niszczenia celów nawodnych. Wspó³pracowa³a z bateri¹
Parkow¹. Lokalizacja jej oparta by³a na uk³adzie symetrycznym. Podobne rozwi¹zanie
zastosowano na wyspie Wolin. Po przebudowie w latach 1936-37 sta³a siê bateri¹
zaporow¹ “Mars”, uzbrojon¹ w 4 dzia³a kalibru 105 mm.

Grupa Obiektów II
powsta³e w latach 1900-1918
1.

Bateria pomocnicza Baterii
Parkowej

Schron Centrali Artyleryjskiej
Baterii Parkowej

Bateria Parkowa “Plantagen”

Bateria Brzegowa “Strand”

Schron Centrali Artyleryjskiej
Baterii Leœnej

Bateria Leœna “Forst”

Bateria pomocnicza Baterii
Leœnej

Fortyfikacje
Swinoujscia

Tekst w jêzyku niemieckim (z oryginaln¹ nazw¹)

Tekst w jêzyku angielskim (z odpowiednim t³umaczeniem nazwy obiektu)

PauloPost

ENGINEERING

MXL4 - architekci

Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje Œwinoujœcia
za³¹cznik 2 (1)

Projekt tablicy informacyjnej obiektu 1

[ skala 1:4 ]

Bateria Henningen

Bateria nabrze¿na wybudowana w pasie wydm w latach 1943-44 której g³ównym zadaniem
by³o niszczenie celów nawodnych i ochrona wejœcia do portu. W jej sk³ad wchodzi³y: 4
samodzielne stanowiska dzia³ 150mm wraz z pomieszczeniami technicznymi pod ziemi¹,
schron i stanowiska dalmierza optycznego, schron agregatu pr¹dotwórczego i maskowany
ziemi¹ schron amunicyjny.

Fortyfikacje
Swinoujscia

Grupa Obiektów III
wzniesione przed II Wojn¹ Œwiatow¹
i podczas wojny 1930-1945r.
1.

Bateria Henningen

Podstawy Radarów
Würzburg-Olbrzym

Bateria Warszów ”

Wie¿a Obserwacyjna
Baterii Göbena

Bateria Göbena

Bateria Przytór “Pritterbatterie”

Basen U-botów

Bateria Mielin “Mellin”

Bunkier £¹cznoœci Kriegsmarine

Osternothafen”

Tekst w jêzyku niemieckim (z oryginaln¹ nazw¹)

Tekst w jêzyku angielskim (z odpowiednim t³umaczeniem nazwy obiektu)

PauloPost

ENGINEERING

MXL4 - architekci

Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje Œwinoujœcia
za³¹cznik 2 (2)

Projekt tablicy informacyjnej obiektu 2

[ skala 1:4 ]

Podstawy radarow

WÜRZBURG - Olbrzym

Fortyfikacje
Swinoujscia

Grupa Obiektów III
wzniesione przed II Wojn¹ Œwiatow¹
i podczas wojny 1930-1945r.
1.

Bateria Henningen

Podstawy Radarów
Würzburg-Olbrzym

Bateria Warszów ”

Wie¿a Obserwacyjna
Baterii Göbena

Bateria Göbena

Bateria Przytór “Pritterbatterie”

Basen U-botów

Bateria Mielin “Mellin”

Bunkier £¹cznoœci Kriegsmarine

Osternothafen”

II wojna œwiatowa to rozwój niemieckich radarów, które s³u¿y³y do wczesnego ostrzegania,
wyznaczania azymutów ostrza³u i nawigacji. W Œwinoujœciu zastosowano trzy grupy radarów:
obiekty radiolokacyjne o zró¿nicowanym charakterze rozwi¹zañ (zespó³ radarów na Forcie
Anio³a i Zachodnim, wie¿a radiolokacyjna przy baterii Warszów), obiekty mobilne
(przeznaczone do celów artyleryjskich, umieszczone na samochodach), obiekty trwa³e z
¿elbetowymi podstawami fundamentowymi. Do tych ostatnich nale¿¹ podstawy radarów typu
Würzburg - Olbrzym wybudowane oko³o 1942 roku, których czasza mia³a przesz³o 7,5m œrednicy.

Tekst w jêzyku niemieckim (z oryginaln¹ nazw¹)

Tekst w jêzyku angielskim (z odpowiednim t³umaczeniem nazwy obiektu)

PauloPost

ENGINEERING

MXL4 - architekci

Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje Œwinoujœcia
za³¹cznik 2 (3)

Projekt tablicy informacyjnej obiektu 3

[ skala 1:4 ]

Bateria Parkowa

Bateria nabrze¿na wybudowana w latach 1908-1911 na terenie parku zdrojowego. Jej g³ównym
zadaniem by³a ochrona portu i garnizonu. Lokalizacja jej oparta by³a na uk³adzie symetrycznym.
Na wyspie Wolin wybudowano bliŸniacz¹ bateriê Leœn¹. Bateriê Parkow¹ od zachodu
wzmocniono nieufortyfikowan¹ bateri¹ pomocnicz¹. Pierwotnie uzbrojona w 6 dzia³ kalibru
210mm. Przebudowana w latach 1932-1933 i wykorzystywana podczas II Wojny Œwiatowej,
gdy 4 moŸdzierze zast¹piono dzia³ami nabrze¿nymi 203mm.

Grupa Obiektów II
powsta³e w latach 1900-1918
1.

Bateria pomocnicza Baterii
Parkowej

Schron Centrali Artyleryjskiej
Baterii Parkowej

Bateria Parkowa “Plantagen”

Bateria Brzegowa “Strand”

Schron Centrali Artyleryjskiej
Baterii Leœnej

Bateria Leœna “Forst”

Bateria pomocnicza Baterii
Leœnej

Fortyfikacje
Swinoujscia

Tekst w jêzyku niemieckim (z oryginaln¹ nazw¹)

Tekst w jêzyku angielskim (z odpowiednim t³umaczeniem nazwy obiektu)

PauloPost

ENGINEERING

MXL4 - architekci

Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje Œwinoujœcia
za³¹cznik 2 (4)

Projekt tablicy informacyjnej obiektu 4

[ skala 1:4 ]

Bateria Zachodnia

Dzie³o obronne wzniesione w latach 1848-80 jako luneta z dwoma stanowiskami artyleryjskimi
i œródszañcem. Wchodzi³o w sk³ad Twierdzy Morskiej Œwinoujœcie. W XIX wieku dzie³o,
otoczone wa³em i fos¹, mia³o 7 stanowisk ogniowych dla armat. Zmodernizowane w latach 80.
XIX w., sta³o siê ciê¿k¹ bateri¹ nadbrze¿n¹. Wprowadzono nowe trawersy na wale i betonowe
wzmocnienie ceglanych sklepieñ. Do 1905 roku bateriê uzbrojono w 4 dzia³a 210 mm. W
latach 1937-38 r. na jego terenie wzniesiono szkolne stanowisko - wie¿ê dowódczo-sztabow¹
z dalmierzem optycznym. Przed II wojn¹ œwiatow¹ dobudowano 5 ¿elbetowych stanowisk dla
armat i moŸdzie¿y.

Fortyfikacje
Swinoujscia

Grupa Obiektów I
powsta³e do roku 1900
1.

Bateria Zachodnia
Laboratorium
Prochownia
Remiza Artyleryjska

Wie¿a Obserwacyjna

Brama Zachodniego
Kompleksu Fortecznego

Fort Anio³a

Fort Wschodni

Tekst w jêzyku niemieckim (z oryginaln¹ nazw¹)

Tekst w jêzyku angielskim (z odpowiednim t³umaczeniem nazwy obiektu)

PauloPost

ENGINEERING

MXL4 - architekci

Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje Œwinoujœcia
za³¹cznik 2 (5)

Projekt tablicy informacyjnej obiektu 5

[ skala 1:4 ]

Wieza Obserwacyjna

Fortyfikacje
Swinoujscia

Grupa Obiektów I
powsta³e do roku 1900
1.

Bateria Zachodnia
Laboratorium
Prochownia
Remiza Artyleryjska

Wie¿a Obserwacyjna

Brama Zachodniego
Kompleksu Fortecznego

Fort Anio³a

Fort Wschodni

Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje Œwinoujœcia
za³¹cznik 2 (6)

Projekt tablicy informacyjnej obiektu 6

[ skala 1:3 ]

Laboratorium

Fortyfikacje
Swinoujscia

Grupa Obiektów I
powsta³e do roku 1900
1.

Bateria Zachodnia
Laboratorium
Prochownia
Remiza Artyleryjska

Wie¿a Obserwacyjna

Brama Zachodniego
Kompleksu Fortecznego

Fort Anio³a

Fort Wschodni

PauloPost

ENGINEERING

MXL4 - architekci

Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje Œwinoujœcia
za³¹cznik 2 (7)

Projekt tablicy informacyjnej obiektu 7

[ skala 1:3 ]

Prochownia

Fortyfikacje
Swinoujscia

Grupa Obiektów I
powsta³e do roku 1900
1.

Bateria Zachodnia
Laboratorium
Prochownia
Remiza Artyleryjska

Wie¿a Obserwacyjna

Brama Zachodniego
Kompleksu Fortecznego

Fort Anio³a

Fort Wschodni

PauloPost

ENGINEERING

MXL4 - architekci

Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje Œwinoujœcia
za³¹cznik 2 (8)

Projekt tablicy informacyjnej obiektu 8

[ skala 1:3 ]

Fortyfikacje
Swinoujscia

Grupa Obiektów I
powsta³e do roku 1900
1.

Bateria Zachodnia
Laboratorium
Prochownia
Remiza Artyleryjska

Wie¿a Obserwacyjna

Brama Zachodniego
Kompleksu Fortecznego

Fort Anio³a

Fort Wschodni

Remiza Artyleryjska

PauloPost

ENGINEERING

MXL4 - architekci

Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje Œwinoujœcia
za³¹cznik 2 (9)

Projekt tablicy informacyjnej obiektu 9

[ skala 1:3 ]

Wybudowana oko³o 1877 r. Brama Parkowa stanowi³a jedyne l¹dowe po³¹czenie miasta z
terenem Zespo³u Fortecznego i Basenem Jachtowym. Bramê umieszczono w wale fortecznym
i po³¹czono z wysokim ceglanym murem (murem Carnota), poprowadzonym w fosie
zachodniej. Obecnie Brama Parkowa mimo zniszczeñ posiada zachowane jeszcze bloczki do
lin mostowych, a po obu stronach jest 6 strzelnic skierowanych na przyleg³e odcinki zasypanej
fosy.

Brama

Zachodniego Kompleksu Fortecznego

Fortyfikacje
Swinoujscia

Grupa Obiektów I
powsta³e do roku 1900
1.

Bateria Zachodnia
Laboratorium
Prochownia
Remiza Artyleryjska

Wie¿a Obserwacyjna

Brama Zachodniego
Kompleksu Fortecznego

Fort Anio³a

Fort Wschodni

Tekst w jêzyku niemieckim (z oryginaln¹ nazw¹)

Tekst w jêzyku angielskim (z odpowiednim t³umaczeniem nazwy obiektu)

PauloPost

ENGINEERING

MXL4 - architekci

Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje Œwinoujœcia
za³¹cznik 2 (10)

Projekt tablicy informacyjnej obiektu 10

[ skala 1:4 ]

Fort wie¿owy z otaczaj¹cym wa³em, wybudowany na planie regularnego piêcioboku. Powsta³
w latach 1855-58. Pe³ni³ funkcje bojowo-obserwacyjne. Pilnowa³ zaplecza Twierdzy
Œwinoujskiej, portu i nurtu Œwiny, pozostaj¹c w ³¹cznoœci z prawobrze¿n¹ Twierdz¹ Portow¹
(dziœ nieistniej¹c¹).W latach 139-45 na Forcie Anio³a zainstalowano urz¹dzenia radiolokacyjne,
najprawdopodobniej radary typu Freya, których elementy zachowane s¹ do dziœ. Nazwa fortu
zwi¹zana jest z jego kszta³tem, gdy¿ przypomina Zamek œw. Anio³a w Rzymie (Mauzoleum
Hadriana).

Fort Aniola –

Fortyfikacje
Swinoujscia

Grupa Obiektów I
powsta³e do roku 1900
1.

Bateria Zachodnia
Laboratorium
Prochownia
Remiza Artyleryjska

Wie¿a Obserwacyjna

Brama Zachodniego
Kompleksu Fortecznego

Fort Anio³a

Fort Wschodni

Tekst w jêzyku niemieckim (z oryginaln¹ nazw¹)

Tekst w jêzyku angielskim (z odpowiednim t³umaczeniem nazwy obiektu)

PauloPost

ENGINEERING

MXL4 - architekci

Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje Œwinoujœcia
za³¹cznik 2 (11)

Projekt tablicy informacyjnej obiektu 11

[ skala 1:4 ]

Bateria nabrze¿na wybudowana w latach 1908-10 na terenie lasu nadmorskiego. Jej g³ównym
zadaniem by³a ochrona portu i garnizonu. Lokalizacja baterii oparta by³a na uk³adzie
symetrycznym. Na wyspie Uznam wybudowano bliŸniacz¹ bateriê Parkow¹. Bateriê Leœn¹ od
wschodu wzmocniono nieufortyfikowan¹ bateri¹ pomocnicz¹. W sk³ad kompleksu wchodzi³y:
3 schrony amunicyjne, 6 stanowisk dla moŸdzierzy nabrze¿nych kalibru 210mm, 6 schronów
koszarowych i schron centrali artyleryjskiej.

Bateria Lesna

Grupa Obiektów II
powsta³e w latach 1900-1918
1.

Bateria pomocnicza Baterii
Parkowej

Schron Centrali Artyleryjskiej
Baterii Parkowej

Bateria Parkowa “Plantagen”

Bateria Brzegowa “Strand”

Schron Centrali Artyleryjskiej
Baterii Leœnej

Bateria Leœna “Forst”

Bateria pomocnicza Baterii
Leœnej

Fortyfikacje
Swinoujscia

Tekst w jêzyku niemieckim (z oryginaln¹ nazw¹)

Tekst w jêzyku angielskim (z odpowiednim t³umaczeniem nazwy obiektu)

PauloPost

ENGINEERING

MXL4 - architekci

Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje Œwinoujœcia
za³¹cznik 2 (12)

Projekt tablicy informacyjnej obiektu 12

[ skala 1:4 ]

Schron dalmierza Baterii Lesnej

Grupa Obiektów II
powsta³e w latach 1900-1918
1.

Bateria pomocnicza Baterii
Parkowej

Schron Centrali Artyleryjskiej
Baterii Parkowej

Bateria Parkowa “Plantagen”

Bateria Brzegowa “Strand”

Schron Centrali Artyleryjskiej
Baterii Leœnej

Bateria Leœna “Forst”

Bateria pomocnicza Baterii
Leœnej

Fortyfikacje
Swinoujscia

PauloPost

ENGINEERING

MXL4 - architekci

Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje Œwinoujœcia
za³¹cznik 2 (13)

Projekt tablicy informacyjnej obiektu 13

[ skala 1:3 ]

Bateria Brzegowa

Bateria nabrze¿na wybudowana w latach 1909-10. Jej g³ównym zadaniem by³a ochrona portu i
garnizonu. Sk³ada³a siê z dwóch bloków: schronu dwukondygnacyjnego (dolna
kondygnacja pe³ni³a funkcje koszarowo - magazynowe, górna - bojowe) oraz schronu dalmierza
optycznego. Uzbrojona w 4 dzia³a 150mm. W trakcie przebudowy

w latach 1940-44 skrajne

dzia³obitnie nadlano i zmodernizowano dla armat 150mm. Zasiêg ognia z dzia³ po modernizacji
wynosi³ do 20 km.Nazwana bateri¹ Yorck od nazwiska modernizatora armii pruskiej z okresu
wojen napoleoñskich Jana Ludwika hrabiego Yorck von Wartenburg (1759-1830).

Grupa Obiektów II
powsta³e w latach 1900-1918
1.

Bateria pomocnicza Baterii
Parkowej

Schron Centrali Artyleryjskiej
Baterii Parkowej

Bateria Parkowa “Plantagen”

Bateria Brzegowa “Strand”

Schron Centrali Artyleryjskiej
Baterii Leœnej

Bateria Leœna “Forst”

Bateria pomocnicza Baterii
Leœnej

Fortyfikacje
Swinoujscia

Tekst w jêzyku niemieckim (z oryginaln¹ nazw¹)

Tekst w jêzyku angielskim (z odpowiednim t³umaczeniem nazwy obiektu)

PauloPost

ENGINEERING

MXL4 - architekci

Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje Œwinoujœcia
za³¹cznik 2 (14)

Projekt tablicy informacyjnej obiektu 14

[ skala 1:4 ]

Fort Wschodni

Dzie³o obronne wybudowane w latach 1848-59 wielokrotnie w póŸniejszym czasie
modernizowane. Otrzyma³o formy charakterystyczne dla nowopruskich poligonalnych
fortyfikacji l¹dowych. Bêd¹c przyczó³kiem Twierdzy Morskiej Œwinoujœcie fort wystawiony by³
na bezpoœrednie regularne ataki. Ze wzglêdu na lokalizacjê i si³ê ognia by³ najwa¿niejszym
fortem tej twierdzy.

. .

Fortyfikacje
Swinoujscia

Grupa Obiektów I
powsta³e do roku 1900
1.

Bateria Zachodnia
Laboratorium
Prochownia
Remiza Artyleryjska

Wie¿a Obserwacyjna

Brama Zachodniego
Kompleksu Fortecznego

Fort Anio³a

Fort Wschodni

Tekst w jêzyku niemieckim (z oryginaln¹ nazw¹)

Tekst w jêzyku angielskim (z odpowiednim t³umaczeniem nazwy obiektu)

PauloPost

ENGINEERING

MXL4 - architekci

Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje Œwinoujœcia
za³¹cznik 2 (15)

Projekt tablicy informacyjnej obiektu 15

[ skala 1:4 ]

Bateria zaporowa wybudowana w latach 1936-38, na wydmach, w odleg³oœci ok. 150-200m
od baterii Brzegowej. Jej zadaniem by³a obrona wybrze¿a. Sk³ada³a siê z 4 stanowisk
ogniowych dla armat 105 mm, stanowiska dalmierza z bunkrem dla obs³ugi, schronu
koszarowego, schronu amunicyjnego (wysadzonego w powietrze podczas wojny). W 1939r.
dobudowano nieopancerzne stanowisko polowe.

Bateria Warszow

Fortyfikacje
Swinoujscia

Grupa Obiektów III
wzniesione przed II Wojn¹ Œwiatow¹
i podczas wojny 1930-1945r.
1.

Bateria Henningen

Podstawy Radarów
Würzburg-Olbrzym

Bateria Warszów ”

Wie¿a Obserwacyjna
Baterii Göbena

Bateria Göbena

Bateria Przytór “Pritterbatterie”

Basen U-botów

Bateria Mielin “Mellin”

Bunkier £¹cznoœci Kriegsmarine

Osternothafen”

Tekst w jêzyku niemieckim (z oryginaln¹ nazw¹)

Tekst w jêzyku angielskim (z odpowiednim t³umaczeniem nazwy obiektu)

PauloPost

ENGINEERING

MXL4 - architekci

Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje Œwinoujœcia
za³¹cznik 2 (16)

Projekt tablicy informacyjnej obiektu 16

[ skala 1:4 ]

Wybudowana w latach 1938-39. Podstawow¹ funkcj¹ wie¿y by³o kierowanie ogniem baterii
nabrze¿nej ukrytej w lasach 2 km w g³¹b l¹du. Obiekt siedmiokondygnacyjny (jedna
kondygnacja podziemna). Pierwszy poziom wie¿y spe³nia³ funkcje techniczn¹, drugi by³
poziomem dowodzenia, trzeci-socjalnym. Poziomy 4 - 7 by³y koszarami, ósmy by³ poziomem
pomiarowym, Na szczycie wie¿y znajdowa³ siê dalmierz. W 2001 roku wyciêto podstawê
pod zachowan¹ kopu³¹ dalmierza i dobudowano dostrzegalniê przeciwpo¿arow¹.

Wieza dowodzenia
baterii Göbena

•

Fortyfikacje
Swinoujscia

Grupa Obiektów III
wzniesione przed II Wojn¹ Œwiatow¹
i podczas wojny 1930-1945r.
1.

Bateria Henningen

Podstawy Radarów
Würzburg-Olbrzym

Bateria Warszów ”

Wie¿a Obserwacyjna
Baterii Göbena

Bateria Göbena

Bateria Przytór “Pritterbatterie”

Basen U-botów

Bateria Mielin “Mellin”

Bunkier £¹cznoœci Kriegsmarine

Osternothafen”

Tekst w jêzyku niemieckim (z oryginaln¹ nazw¹)

Tekst w jêzyku angielskim (z odpowiednim t³umaczeniem nazwy obiektu)

PauloPost

ENGINEERING

MXL4 - architekci

Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje Œwinoujœcia
za³¹cznik 2 (17)

Projekt tablicy informacyjnej obiektu 17

[ skala 1:4 ]

Bateria przeciwlotnicza dla dzia³ 37mm wchodz¹ca w sk³ad 11 odcinka Batalionowych
Rejonów Umocnionych. Rejon wybudowany w latach 1952-54 jako wzmocniona fortyfikacja
polowa. Umocnienia tego typu przeznaczone do obrony przeciwdesantowej ci¹gnê³y siê
wzd³u¿ polskiego wybrze¿a Ba³tyku, jednak nie odegra³y znacz¹cej roli w czasie zimnej wojny.

11 Batalionowy

Rejon Umocniony

Grupa Obiektów IV
powsta³e po roku 1945
1.

11 Batalionowy Rejon Umocniony

Schron 432 (przeciwatomowy)

Fortyfikacje
Swinoujscia

Tekst w jêzyku niemieckim (z oryginaln¹ nazw¹)

Tekst w jêzyku angielskim (z odpowiednim t³umaczeniem nazwy obiektu)

PauloPost

ENGINEERING

MXL4 - architekci

Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje Œwinoujœcia
za³¹cznik 2 (18)

Projekt tablicy informacyjnej obiektu 18

[ skala 1:4 ]

Bateria Göbena

Bateria nabrze¿na artylerii najciê¿szej, zaprojektowana w 1936r. Zasadniczym celem baterii
by³a walka z okrêtami nieprzyjaciela wspieraj¹cymi desant morski. W pierwszym okresie
wyposa¿ono j¹ w armaty 283mm, z mo¿liwoœci¹ monta¿u wie¿ dzia³ 305mm. Kompleks sk³ada³
siê z 3 bloków koszarowo-bojowych, magazynu amunicyjnego, schronu elektrowni, warsztatu
kolejki w¹skotorowej. Obiekty po³¹czone zosta³y kolej¹ szeroko i w¹sko torow¹. 2km na
pó³noc na nadmorskiej wydmie wybudowano wie¿ê obserwacyjn¹ baterii. W 1942
zdemontowano uzbrojenie baterii przenosz¹c je na Wa³ Atlantycki. .

Fortyfikacje
Swinoujscia

Grupa Obiektów III
wzniesione przed II Wojn¹ Œwiatow¹
i podczas wojny 1930-1945r.
1.

Bateria Henningen

Podstawy Radarów
Würzburg-Olbrzym

Bateria Warszów ”

Wie¿a Obserwacyjna
Baterii Göbena

Bateria Göbena

Bateria Przytór “Pritterbatterie”

Basen U-botów

Bateria Mielin “Mellin”

Bunkier £¹cznoœci Kriegsmarine

Osternothafen”

Tekst w jêzyku niemieckim (z oryginaln¹ nazw¹)

Tekst w jêzyku angielskim (z odpowiednim t³umaczeniem nazwy obiektu)

PauloPost

ENGINEERING

MXL4 - architekci

Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje Œwinoujœcia
za³¹cznik 2 (19)

Projekt tablicy informacyjnej obiektu 19

[ skala 1:4 ]

Wybudowana w latach 1937-40 na planie litery H, ³¹cz¹cej cztery stanowiska dzia³ i stanowisko
dalmierza. Jedna z kilkunastu baterii obrony wybrze¿a, wybudowana w celu ochrony portu
wojennego niemieckiej marynarki przed atakiem lotniczym. W sk³ad baterii wchodzi³y: 4
stanowiska bojowe z dzia³ami 105mm po³¹czone ze schronem koszarowo-techniczno-obronnym,
stanowisko armaty 20mm wraz ze schronem obs³ugi, schron agregatu pr¹dotwórczego ze
stanowiskiem dowodzenia oraz schron zapasowego stanowiska dowodzenia i kierowania ogniem

kszta³tem przypominaj¹cy „wiejski domek” (wspania³y przyk³ad maskowania obiektu)

Bateria Przytór

Fortyfikacje
Swinoujscia

Grupa Obiektów III
wzniesione przed II Wojn¹ Œwiatow¹
i podczas wojny 1930-1945r.
1.

Bateria Henningen

Podstawy Radarów
Würzburg-Olbrzym

Bateria Warszów ”

Wie¿a Obserwacyjna
Baterii Göbena

Bateria Göbena

Bateria Przytór “Pritterbatterie”

Basen U-botów

Bateria Mielin “Mellin”

Bunkier £¹cznoœci Kriegsmarine

Osternothafen”

Tekst w jêzyku niemieckim (z oryginaln¹ nazw¹)

Tekst w jêzyku angielskim (z odpowiednim t³umaczeniem nazwy obiektu)

PauloPost

ENGINEERING

MXL4 - architekci

Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje Œwinoujœcia
za³¹cznik 2 (20)

Projekt tablicy informacyjnej obiektu 20

[ skala 1:4 ]

Wybudowany w latach 1943-44 na wyspie Karsibór w oparciu o istniej¹cy w pobli¿u stary basen
przeprawy promowo-towarowej, który zosta³ powiêkszony i po³¹czony ze Star¹ Œwin¹.
Dodatkowo w pobli¿u wybudowano kilka baraków dla marynarzy i pozosta³ego personelu.
Ca³oœæ oddano do u¿ytku w roku 1944. Do koñca 1944 przeprowadzano tu uzupe³nienia w
za³ogê i sprzêt nowych okrêtów wodowanych w Bremie i Hamburgu.

Basen U-botow

Fortyfikacje
Swinoujscia

Grupa Obiektów III
wzniesione przed II Wojn¹ Œwiatow¹
i podczas wojny 1930-1945r.
1.

Bateria Henningen

Podstawy Radarów
Würzburg-Olbrzym

Bateria Warszów ”

Wie¿a Obserwacyjna
Baterii Göbena

Bateria Göbena

Bateria Przytór “Pritterbatterie”

Basen U-botów

Bateria Mielin “Mellin”

Bunkier £¹cznoœci Kriegsmarine

Osternothafen”

Tekst w jêzyku niemieckim (z oryginaln¹ nazw¹)

Tekst w jêzyku angielskim (z odpowiednim t³umaczeniem nazwy obiektu)

PauloPost

ENGINEERING

MXL4 - architekci

Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje Œwinoujœcia
za³¹cznik 2 (21)

Projekt tablicy informacyjnej obiektu 21

[ skala 1:4 ]

Fortyfikacje
Swinoujscia

Grupa Obiektów III
wzniesione przed II Wojn¹ Œwiatow¹
i podczas wojny 1930-1945r.
1.

Bateria Henningen

Podstawy Radarów
Würzburg-Olbrzym

Bateria Warszów ”

Wie¿a Obserwacyjna
Baterii Göbena

Bateria Göbena

Bateria Przytór “Pritterbatterie”

Basen U-botów

Bateria Mielin “Mellin”

Bunkier £¹cznoœci Kriegsmarine

Osternothafen”

Bateria Mielin

Wybudowana w latach 1937-38. Bateria przeznaczona do obrony przeciwlotniczej. Zbudowana
na planie litery H. Sk³ada siê ze schronu koszarowo-bojowego, 5 stanowisk dzia³ 105mm,
stanowiska dalmierza, schronu technicznego (elektrownia, ujêcie wody), schronu amunicyjnego,
linii kolejki w¹skotorowej. Na pocz¹tku 1945 roku dzia³a baterii bra³y udzia³ w odpieraniu nalotów
na Œwinoujœcie. W ostatnich dniach wojny bateriê wyposa¿ono w amunicjê przeciwpancern¹ i
przygotowano do odparcia ataków naziemnych.

Tekst w jêzyku niemieckim (z oryginaln¹ nazw¹)

Tekst w jêzyku angielskim (z odpowiednim t³umaczeniem nazwy obiektu)

PauloPost

ENGINEERING

MXL4 - architekci

Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje Œwinoujœcia
za³¹cznik 2 (22)

Projekt tablicy informacyjnej obiektu 22

[ skala 1:4 ]

Schron 432

Wybudowany przed II Wojn¹ Œwiatow¹, przebudowany przez Rosjan w latach 1964-67(czasy
zimnej wojny). Ca³oœæ zlokalizowana w lesie na wyspie Uznam. Obiekt tworz¹ dwa budynki.
Pierwszy pierwotnie s³u¿y³ jako centrala ³¹cznoœci Kriegsmarine, drugi by³ schronem-gara¿em
dla wyrzutni na podwoziu. Naziemna konstrukcja w ca³oœci z gotowych elementów, maskowana
ziemi¹, po przebudowie na schron przeciw atomowy zabezpieczona pancernymi wrotami
przeciw-podmuchowymi. Oba obiekty by³y po³¹czone murowanym ³¹cznikiem. Ostatecznie
schron by³ baz¹ dowództwa garnizonu.

Grupa Obiektów IV
powsta³e po roku 1945
1.

11 Batalionowy Rejon Umocniony

Schron 432 (przeciwatomowy)

Fortyfikacje
Swinoujscia

Tekst w jêzyku niemieckim (z oryginaln¹ nazw¹)

Tekst w jêzyku angielskim (z odpowiednim t³umaczeniem nazwy obiektu)

PauloPost

ENGINEERING

MXL4 - architekci

Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje Œwinoujœcia
za³¹cznik 2 (23)

Projekt tablicy informacyjnej obiektu 23

[ skala 1:4 ]

Twierdza Swinoujscie

„

MORZE BA£TYCKIE

UZNAM

MORZE BA£TYCKIE

WOLIN

Grupa Obiektów I
powsta³e do 1900r.
1.

Fort Zachodni

Laboratorium

Prochownia

Wie¿a Obserwacyjna

Remiza Artyleryjska

Brama Zachodniego
Kompleksu Fortecznego

Fort Anio³a

Fort Wschodni

9. Twierdza Portowa - obecnie

nieistniej¹ca

Twierdza Œwinoujœcie obejmuje
obiekty budowane po obu stronach
rzeki Œwiny od lat 40 XIX w.
W roku 1863 fortyfikacje œwinoujskie
zosta³y og³oszone twierdz¹ trzeciej
klasy, a w roku 1872 - drugiej klasy.
Obiekty wchodz¹ce w jej sk³ad to:
nieistniej¹cy ju¿ dzisiaj Fort I
(„Twierdza Portowa”,Werk I), Bateria
Wschodni (Werk II) oraz Fort Anio³a
(Werk III).

Tutaj Jesteœ

Tekst w jêzyku niemieckim

Tekst w jêzyku angielskim

PauloPost

ENGINEERING

MXL4 - architekci

Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje Œwinoujœcia
za³¹cznik 2 (24)

Projekt tablicy informacyjnej grupy obiektów

[ skala 1:4 ]

Twierdza Swinoujscie

„

Grupa Obiektów I
powsta³e do 1900r.
1.

Fort Zachodni

Laboratorium

Prochownia

Wie¿a Obserwacyjna

Remiza Artyleryjska

Brama Zachodniego
Kompleksu Fortecznego

Fort Anio³a

Fort Wschodni

9. Twierdza Portowa - obecnie

nieistniej¹ca

MORZE BA£TYCKIE

UZNAM

MORZE BA£TYCKIE

WOLIN

Tutaj Jesteœ

Tekst w jêzyku niemieckim

Tekst w jêzyku angielskim

PauloPost

ENGINEERING

MXL4 - architekci

Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna trasy turystycznej Fortyfikacje Œwinoujœcia
za³¹cznik 2 (25)

Projekt tablicy informacyjnej grupy obiektów

[ skala 1:4 ]

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
FORTYFIKACJE (PL) (ŚWINOUJŚCIE) Tajemnice przytorskiego lasu cz2
FORTYFIKACJE (PL) (ŚWINOUJŚCIE) M K B Vineta (AXIS)
FORTYFIKACJE (PL) (ŚWINOUJŚCIE) Tajemnice przytorskiego lasu cz1
FORTYFIKACJE (PL) (ŚWINOUJŚCIE) OPIS PRACY
[sciagiuwm pl] egzamin zarys arch?
FORTYFIKACJE (PL) Wał Pomorski Punkty Oporu
notatek pl klasyczne koncepcje integracji europejskiej
FORTYFIKACJE (PL) Linia Mołotowa (ver 1)
FORTYFIKACJE (PL) Wał Pomorski Darowica
FORTYFIKACJE (PL) Wał Pomorski Nadarzyce
notatek pl materialistyczne koncepcje pochodzenia panstwa wyklad
FORTYFIKACJE (PL) LINIA MOLOTOWA P O SKŁODY
FORTYFIKACJE (PL) Niemcy Terminologia
Fra 248 Ogolna koncepcja swiata PL
Fra 248 Ogolna koncepcja swiata PL
Przedmiot PRI i jego diagnoza przegląd koncepcji temperamentu
download Zarządzanie Produkcja Archiwum w 09 pomiar pracy [ www potrzebujegotowki pl ]

więcej podobnych podstron