Poznań, 30 XI 2006

Mirosław Dąbkowski

Katedra i Klinika Psychiatrii CM UMK Toruń

Bullying -

przemoc rówieśnicza

:

nasilenie

występowania i wpływ na zdrowie

uczniów

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Bullying - przemoc

rówieśnicza - znęcanie się

Zamierzone, powtarzalne i

nieprowokowane zachowania

agresywne jednego lub grupy

sprawców wobec ofiary;

z zamiarem sprawienia jej bólu

fizycznego, przykrości, poniżenia lub

przerażenia jej;

najczęściej w obliczu grupy „widzów”;
z wyraźną nierównowagą sił -

niemożnością obronienia się ofiary i

poczuciem bezkarności sprawcy

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Bullying - znęcanie się

ma charakter bezpośredniego ataku lub

działań pośrednich

.

Bullying bezpośredni:

fizyczny - popychanie, plucie, kopanie,

uderzanie, zabieranie i chowanie rzeczy,

zmuszanie do wykonywania poniżających,

ośmieszających i/lub odrażających

czynności, w tym kopro- i uro-filnych i

seksualnych

słowny (emocjonalny) - grożenie, poniżanie

przez przezywanie, wyśmiewanie, robienie

min i prowokowanie

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Bullying - znęcanie się

Bullying pośredni (ukryty):

relacyjny - obmawianie, rozpuszczanie

plotek, namawianie innych do izolacji
ofiary, odrzucenia jej i ignorowania

w tym - cyber bullying - umieszczanie w

sieci (e-maile, blogi, fora itp.)
oszczerczych informacji

Olweus 1993

,

Nansel i in. 2003

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Bullying - fenomen społeczny

Sprawca - impulsywny; dominujący; bez

empatii; postrzegający pozytywnie przemoc;

łaknący społecznego prestiżu; z wysoką

samooceną

Ofiara - małe poczucie bezpieczeństwa;

lękowa; niski wskaźnik więzi rówieśniczych;

niskie poczucie kompetencji; czasem

outsider

aktywni „widzowie” - dostarczający

wzmocnienia społecznego

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Bullying - fenomen społeczny

NAJCZĘŚCIEJ:

sprawca, ofiara i widzowie w zbliżonym

wieku

dotyczy dzieci i młodzieży 6 - 18 r.ż.
oparte jest na fałszywej lojalności wobec

sprawcy

wyrasta z mitów o inicjacji i rytuałach w

grupie

wiąże mitem o nieuchronności i kluczowej

roli tajemnic wewnątrz grupy

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Bullying - następstwa

Bezpośrednie i odległe:

- nieobecności w szkole (wagary, „fobia szkolna”)
- gorsze wyniki w nauce
- gorsze przystosowanie społeczne
- niska samoocena

- depresje, zaburzenia emocjonalne

- lęk
- próby samobójcze
- zaburzenia rzekomosomatyczne
- zaburzenia snu, lęki nocne, enuresis
- agresja
- zachowania przestępcze

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Bullying - następstwa

Noszenie broni
intensywne nadużywanie alkoholu i

tytoniu

porzucanie szkoły i kradzieże
wdawanie się w poważne bójki
uogólnione wzorce zachowań

antyspołecznych

większe prawdopodobieństwo

przestępstw, w tym poważnych zbrodni

Drawings 2002

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Bullying - rozpowszechnienie

Zgoda Komisji Bioetycznej CM UMK
Zgoda Rady Rodziców i Dyrekcji Szkoły
2 szkoły gimnazjalne, 7 klas pierwszych
228 dzieci; wiek około 13 lat

102 chłopców i 126 dziewcząt

kwestionariusz Olweusa Bully/Victim Q.
Kwestionariusz dolegliwości somatycznych

i samopoczucia

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Bullying - rozpowszechnienie

kwestionariusz Olweusa Bully/Victim Q

Półustrukturalizowany, określa:
Częstość bycia prześladowanym, częstość

prześladowania innych, rodzaj tych zachowań;

pochodzenie ofiar/sprawców; miejsce

prześladowań; próby opanowania bullyingu przez

nauczycieli, rodziców i kolegów; płeć

ofiar/sprawców

kwestionariusz dot. zdrowia

Półustrukturalizowany, określa:
częstość bólów głowy; brzucha; moczenia nocnego;

samopoczucia; kłopotów ze spaniem

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Częstość bullyingu

Nigdy

155osób 104 k + 51m

bullying 73 osoby =

32 %

[w tym 34 osoby również były sprawcami !]

chłopcy: 51 = 50% P<0,05
dziewczynki 22 = 17,5%

1 - 4 razy w półroczu 6 k(4,8%)+ 10 m(9,8%)
1 - 4 razy w mies. 13 k(10,3%)+ 27 m(26,5%)
2 - 3 razy na tydzień 3 k(2,4%)+ 14m(13,7%)

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Częstość bycia sprawcą

bullyingu

Nigdy

171osób 115 k + 56m

sprawca bullyingu 57 osoby =

25

%

[w tym 34 osoby również były ofiarami !]

chłopcy: 46 = 45% P<0,05
dziewczynki 11 = 8,5%

1 - 4 razy w półroczu 6 k(4,8%)+ 19 m(18,6%)
1 - 4 razy w mies. 3 k(2,4%)+ 17 m(16,6%)
2 - 3 razy na tydzień 2 k(1,3%)+ 10 m(9,8%)

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Częstość poszczególnych

stron bullyingu

Bullying tylko bierny (ofiara znęcania)

39 osób = 17 %

Bullying tylko czynny (sprawca

znęcania)
23 osoby = 10 %

Zmiennie, symultanicznie - ofiara i

sprawca

34 osoby = 15 %

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Bullying w Warszawie

Bullying w Warszawie

gimnazja

gimnazja

0

10

20

30

40

50

60

70

przezywanie,

drwiny

popychanie,

szturchanie

bicie

%

uczniowie
relacja rodziców
nauczyciele

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

WHO Cross-National Study: Health

Behavior in School-aged Children

- obecnie (1997 - i nadal) objęto 28 krajów.

Rozpowszechnienie - od 9% w Szwecji do 54% na

Litwie

Nansel i in. 2005

Rozpowszechnienie bullyingu:

bierne: Australia 17%; Anglia 19%; Japonia

15%; Norwegia 14%; Hiszpania 17%;

USA 16% czynne: 10 - 18 %

Weir 2001

Polska: w 2002 Mazur i Małkowska IMiDz:

20% (10% sprawca; 8% ofiara; 2%
naprzemiennie)

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Kategorie znęcania się wobec

ofiar bullyingu

Obrażanie przez przezywanie;

zastraszanie; plotkowanie i oszczerstwa,

wyśmiewanie się, nie odzywanie się;

pobicie; zabieranie rzeczy (kolejność wg

częstości)

Miejsce przemocy: szkoła (korytarz;

klasa; toaleta; boisko; droga do szkoły)

sprawca: z własnej klasy lub nieco

starszy

Nikt nie powiadomił nauczyciela o

przemocy; rodziców powiadomiło 27%

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Częstość bycia ofiarą bullyingu a

nasilenie obj. zdrowotnych

statyst. znamienność chi kw.

* znamienne dla P<0,01

C zęstość

B ól
głow y

B ól
b rzu ch a

U czu cie
sm u tku

T ru d n ości
ze sn em

M oczen ie

n o cn e

2 -4 w
tyg od n iu

4 3 % *
(3/7)

2 8 % *
(2 /7 )

8 5 % *
(6 /7)

8 5 % *
(6/7)

0 %
(0/7)

1 – 4 w
m ies.

1 9 % *
(4/21 )

2 5 % *
(5 /2 0)

5 5 % *
(1 1/2 0)

3 5 % *
(7/20 )

5 %
(1/20 )

1 – 4 n a
p ół roku

1 8 % *
(2/11 )

1 1 %
(1 /9 )

3 6 % *
(4 /11 )

2 5 % *
(5/20 )

0 %
(0/11 )

n ig d y

9 ,1 %
1 2 /13 2 )

1 0 %
13/1 30

8,5 %
(1 1/1 3o)

1 0 ,8 %
(14/129)

1 ,3 %
(2/15 0)

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Częstość bycia sprawcą bullyingu

a nasilenie obj. zdrowotnych

statyst. znamienność chi kw.

* znamienne dla P<0,01

Częstość Ból

głowy

Ból
brzucha

Uczucie
smutku

Trudności
ze snem

Moczenie

nocne

2-4 w
tygodniu

0 %
(0/5)

20 %*
(1/5)

0 %
(0/5)

0 %
(0/5)

0 %
(0/5)

1 – 4 w

mies.

10 %
(1/10)

10 %
(1/10)

0 %
(0/10)

0 %
(0/10)

10 %

(1/10)

1 – 4 na
pół roku

18 %

(2/11)

11 %

(1/9)

11 %

(1/9)

10 %

(1/10)

0 %
(0/11)

nigdy

8,3 %
11/132)

10 %
13/130

4,5 %
(6/131)

9,2 %
(12/130)

6,9%
(9/131)

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Częstość bycia ofiarą i sprawcą

bullyingu a nasilenie obj. zdrowotnych

statyst. znamienność chi kw.

* znamienne dla P<0,01

Częstość Ból

głowy

Ból
brzucha

Uczucie
smutku

Trudności
ze snem

Moczenie

nocne

2-4 w
tygodniu

72 % *
(8/11)

20 %*
(2/10)

63 %*
(7/11)

72 %*
(8/11)

0 %
(0/11)

1 – 4 w
mies.

44 %*
(8/18)

29 %*
(5/17)

61 %*
(11/18)

41 %*
(7/17)

5,5 %
(1/18)

1 – 4 na
pół roku

33 % *
(2/6)

20 %
(1/5)

66,6 %*
(4/6)

80 %*
(4/5)

0 %
(0/6)

nigdy

13%
18/132)

7,7 %
10/130

92%
(12/131)

9 %
(14/131)

1,5%
(2/132)

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Nowa taksonomia agresji

Agresja gorąca - agresja zimna

nowa taksonomia na podst. badań

nauroobrazowych; neurobiochemicznych;

psychometrycznych; epidemiologicznych oraz

fenomenologicznych:

PIP (proaktive, instrumental, planned)

RADI (reactive, affective, defensive,

impulsive)

Steiner 2006

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Wnioski

Wśród dzieci 13-letnich bardzo często

dochodzi do bullyingu - znęcania się
nad rówieśnikiem - zarówno w sposób
bezpośredni (werbalna i fizyczna
przemoc) jak i relacyjny, pośredni
(obmowa i oszczerstwo). Co szóste
dziecko doznaje tej przemocy, co
dziesiąte jest jej sprawcą i co szóste
jest jednocześnie obiektem i sprawcą.

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Wnioski c. d.

Wśród sprawców tej przemocy i jej ofiar

znamiennie więcej jest chłopców

O zachowaniach tych ani ofiary ani

świadkowie nie informują nauczycieli;

rzadko też mówią o tym rodzicom.

Zwraca uwagę silny związek pomiędzy

doznawaniem przemocy a określonymi

objawami psychosomatycznymi. Niejasny

jest kierunek tego związku, choć

charakter linearny sugerować może

związek przyczynowy.

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Wnioski c. d.

Dostrzeżenie przez

lekarza/pielęgniarkę/pedagoga

fizycznych i emocjonalnych

konsekwencji przemocy rówieśniczej

skłaniać winno do interwencji.

„Odporność” czystych sprawców

przemocy na problemy

psychosomatyczne otwiera pole do

spekulacji o nowej taksonomii agresji